Fundamenta Krestomatio de la lingvo Esperanto

Prezent'ant'e pur'e kondiĉ'a'n rimed'o'n de reciprok'a komunik'iĝ'ad'o, la lingv'o inter'naci'a, simil'e al ĉiu lingv'o naci'a, pov'os bon'e ating'i si'a'n cel'o'n nur en tiu okaz'o, se ĉiu'j uz'os ĝi'n plen'e egal'e; kaj por ke ĉiu'j pov'u uz'i la lingv'o'n egal'e, est'as neces'e, ke ekzist'u i'a'j model'o'j, leĝ'don'a'j por ĉiu'j. Tio ĉi est'as la kaŭz'o, pro kiu, ced'ant'e al la pet'o de mult'a'j esperant'ist'o'j, mi el'don'is la Fundament'a'n Krestomati'o'n, kiu pov'os serv'i al ĉiu'j kiel model'o de esperant'a stil'o kaj gard'i la lingv'o'n de pere'ig'a dis'fal'o je divers'a'j dialekt'o'j.

Lern'i la lingv'o'n ĉiu pov'as laŭ ĉiu'j libr'o'j, kiu'j'n li dezir'os; sed ĉar mult'a'j esperant'a'j libr'o'j est'as verk'it'a'j de person'o'j, kiu'j ankoraŭ ne posed'as bon'e la lingv'o'n Esperant'o, kaj komenc'ant'a esperant'ist'o ne pov'us rilat'i al ili sufiĉ'e kritik'e, tial est'as dezir'ind'e, ke ĉiu, antaŭ ol komenc'i la leg'ad'o'n de la esperant'a literatur'o, tra'leg'u atent'e la Fundament'a'n Krestomati'o'n. Ne de'pren'ant'e de la lern'ant'o la ebl'o'n kritik'e propr'ig'i al si ĉiu'j'n riĉ'ig'o'j'n kaj regul'e far'it'a'j'n perfekt'ig'o'j'n, kiu'j'n li trov'as en la literatur'o, la Fundament'a Krestomati'o por ĉiam gard'os li'n de blind'a kaj sen'kritik'a al'propr'ig'o de stil'o erar'a.

Atent'a'n tra'leg'o'n de la Fundament'a Krestomati'o mi rekomend'as al ĉiu, kiu vol'as skrib'e aŭ parol'e uz'i la lingv'o'n Esperant'o. Sed precip'e atent'a'n kaj kelk'foj'a'n tra'leg'o'n de tiu ĉi libr'o mi rekomend'as al tiu'j, kiu'j dezir'as el'don'i verk'o'j'n en Esperant'o; ĉar tiu, kiu el'don'as verk'o'n en Esperant'o, ne kon'iĝ'int'e antaŭ'e fundament'e kun la spirit'o kaj la model'a stil'o de tiu ĉi lingv'o, al'port'as al ni'a afer'o ne util'o'n, sed rekt'a'n mal'util'o'n.

Ĉiu'j artikol'o'j en la Fundament'a Krestomati'o est'as aŭ skrib'it'a'j de mi mem, aŭ — se ili est'as skrib'it'a'j de ali'a'j person'o'j — ili est'as korekt'it'a'j de mi en tia grad'o, ke la stil'o en ili ne de'flank'iĝ'u de la stil'o, kiu'n mi mem uz'as.

Patr'o kaj frat'o. — Leon'o est'as best'o. — Roz'o est'as flor'o, kaj kolomb'o est'as bird'o. — La roz'o aparten'as al Teodor'o. — La sun'o bril'as. — La patr'o est'as san'a. — La patr'o est'as tajlor'o.

Infan'o ne est'as matur'a hom'o. — La infan'o jam ne plor'as. — La ĉiel'o est'as blu'a. — Kie est'as la libr'o kaj la krajon'o? — La libr'o est'as sur la tabl'o, kaj la krajon'o kuŝ'as sur la fenestr'o. — Sur la fenestr'o kuŝ'as krajon'o kaj plum'o. — Jen est'as pom'o. — Jen est'as la pom'o, kiu'n mi trov'is. — Sur la ter'o kuŝ'as ŝton'o.

Leon'o est'as fort'a. — La dent'o'j de leon'o est'as akr'a'j. — Al leon'o ne don'u la man'o'n. — Mi vid'as leon'o'n. — Rest'i kun leon'o est'as danĝer'e. — Kiu kuraĝ'as rajd'i sur leon'o? — Mi parol'as pri leon'o.

La patr'o est'as bon'a. — Jen kuŝ'as la ĉapel'o de la patr'o. — Dir'u al la patr'o, ke mi est'as diligent'a. — Mi am'as la patr'o'n. — Ven'u kun'e kun la patr'o. — La fil'o star'as apud la patr'o. — La man'o de Johano est'as pur'a. — Mi kon'as Johanon. — Ludovik'o, don'u al mi pan'o'n. — Mi manĝ'as per la buŝ'o kaj flar'as per la naz'o. — Antaŭ la dom'o star'as arb'o. — La patr'o est'as en la ĉambr'o.

La bird'o'j flug'as. — La kant'o de la bird'o'j est'as agrabl'a. — Don'u al la bird'o'j akv'o'n, ĉar ili vol'as trink'i. — La knab'o for'pel'is la bird'o'j'n. — Ni vid'as per la okul'o'j kaj aŭd'as perl'a orel'o'j. — Bon'a'j infan'o'j lern'as diligent'e. — Aleksandro ne vol'as lern'i, kaj tial mi bat'as Aleksandron. — De la patr'o mi ricev'is libr'o'n, kaj de la frat'o mi ricev'is plum'o'n. — Mi ven'as de la av'o; kaj mi ir'as nun al la onkl'o. — Mi leg'as libr'o'n. — La patr'o ne leg'as libr'o'n, sed li skrib'as leter'o'n.

Paper'o est'as blank'a. — Blank'a paper'o kuŝ'as sur la tabl'o. — La blank'a paper'o jam ne kuŝ'as sur la tabl'o. — Jen est'as la kajer'o de la jun'a fraŭl'in'o. — La patr'o don'is al mi dolĉ'a'n pom'o'n. — Rakont'u al mi'a jun'a amik'o bel'a'n histori'o'n. — Mi ne am'as obstin'a'j'n hom'o'j'n. — Mi dezir'as al vi bon'a'n tag'o'n, sinjor'o! — Bon'a'n maten'o'n! — Ĝoj'a'n fest'o'n! (mi dezir'as al vi). — Kia ĝoj'a fest'o! (est'as hodiaŭ). — Sur la ĉiel'o star'as la bel'a sun'o. — En la tag'o ni vid'as la hel'a'n sun'o'n, kaj en la nokt'o ni vid'as la pal'a'n lun'o'n kaj la bel'a'j'n stel'o'j'n. — La paper'o est'as tre blank'a, sed la neĝ'o est'as pli blank'a. — Lakt'o est'as pli nutr'a, ol vin'o. — Mi hav'as pli freŝ'a'n pan'o'n, ol vi. — Ne, vi erar'as, sinjor'o : vi'a pan'o est'as mal'pli freŝ'a, ol mi'a. — El ĉiu'j mi'a'j infan'o'j Ernest'o est'as la plej jun'a. — Mi est'as tiel fort'a, kiel vi. — El ĉiu'j si'a'j frat'o'j Anton'o est'as la mal'plej saĝ'a.

Du hom'o'j pov'as pli mult'e far'i ol unu. — Mi hav'as nur unu buŝ'o'n, sed mi hav'as du orel'o'j'n. — Li promen'as kun tri hund'o'j. — Li far'is ĉio'n per la dek fingr'o'j de si'a'j man'o'j. — El ŝi'a'j mult'a'j infan'o'j unu'j est'as bon'a'j kaj ali'a'j est'as mal'bon'a'j. — Kvin kaj sep far'as dek du. — Dek kaj dek far'as du'dek. — Kvar kaj dek ok far'as du'dek du. — Tri'dek kaj kvar'dek kvin far'as sep'dek kvin. — Mil ok'cent naŭ'dek tri. — Li hav'as dek unu infan'o'j'n. — Ses'dek minut'o'j far'as unu hor'o'n, kaj unu minut'o konsist'as el ses'dek sekund'o'j. — Januar'o est'as la unu'a monat'o de la jar'o, April'o est'as la kvar'a, Novembr'o est'as la dek-unu'a, Decembr'o est'as la dek-du'a. — La du'dek'a (tag'o) de Februar'o est'as la kvin'dek-unu'a tag'o de la jar'o. — La sep'a'n tag'o'n de la semajn'o Di'o elekt'is, ke ĝi est'u pli sankt'a, ol la ses unu'a'j tag'o'j. — Kio'n Di'o kre'is en la ses'a tag'o? — Kiu'n dat'o'n ni hav'as hodiaŭ? — Hodiaŭ est'as la du'dek sep'a (tag'o) de Mart'o. — Georg'o Vaŝington est'is nask'it'a la du'dek du'a'n de Februar'o de la jar'o mil sep'cent tri'dek du'a.

Mi hav'as cent pom'o'j'n. — Mi hav'as cent'o'n da pom'o'j. — Tiu ĉi urb'o hav'as milion'o'n da loĝ'ant'o'j. — Mi aĉet'is dek'du'o'n (aŭ dek-du'o'n) da kuler'o'j kaj du dek'du'o'j'n da fork'o'j. — Mil jar'o'j (aŭ mil'o da jar'o'j) far'as mil'jar'o'n. — Unu'e mi re'don'as al vi la mon'o'n, kiu'n vi prunt'is al mi; du'e mi dank'as vi'n por la prunt'o; tri'e mi pet'as vi'n ankaŭ post'e prunt'i al mi, kiam mi bezon'os mon'o'n. — Por ĉiu tag'o mi ricev'as kvin frank'o'j'n, sed por la hodiaŭ'a tag'o mi ricev'is du'obl'a'n pag'o'n, t. e. (=tio est'as) dek frank'o'j'n. — Kvin'obl'e sep est'as tri'dek kvin. — Tri est'as du'on'o de ses. — Ok est'as kvar kvin'on'o'j de dek. — Kvar metr'o'j da tiu ĉi ŝtof'o kost'as naŭ frank'o'j'n; tial du metr'o'j kost'as kvar kaj du'on'o'n frank'o'j'n (aŭ da frank'o'j). — Unu tag'o est'as tri'cent-ses'dek-kvin'on'o aŭ tri'cent-ses'dek-ses'on'o de jar'o. — Tiu'j ĉi du amik'o'j promen'as ĉiam du'op'e. — Kvin'op'e ili si'n ĵet'is sur mi'n, sed mi venk'is ĉiu'j'n kvin atak'ant'o'j'n. — Por mi'a'j kvar infan'o'j mi aĉet'is dek du pom'o'j'n, kaj al ĉiu el la infan'o'j mi don'is po tri pom'o'j. — Tiu ĉi libr'o hav'as ses'dek paĝ'o'j'n; tial, se mi leg'os en ĉiu tag'o po dek kvin paĝ'o'j, mi fin'os la tut'a'n libr'o'n en kvar tag'o'j.

Mi leg'as. — Ci skrib'as (anstataŭ « ci » oni uz'as ordinar'e « vi »}, — Li est'as knab'o, kaj ŝi est'as knab'in'o. — La tranĉ'il'o tranĉ'as bon'e, ĉar ĝi est'as akr'a. — Ni est'as hom'o'j. — Vi est'as infan'o'j. — Ili est'as rus'o'j. — Kie est'as la knab'o'j? — Ili est'as en la ĝarden'o. — Kie est'as la knab'in'o'j? — Ili ankaŭ est'as en la ĝarden'o. — Kie est'as la tranĉ'il'o'j? — Ili kuŝ'as sur la tabl'o. — Mi vok'as la knab'o'n, kaj li ven'as. — Mi vok'as la knab'in'o'n, kaj ŝi ven'as. — La infan'o plor'as, ĉar ĝi vol'as manĝ'i. — La infan'o'j plor'as, ĉar ili vol'as manĝ'i. — Knab'o, vi est'as ne'ĝentil'a. — Sinjor'o, vi est'as ne'ĝentil'a. — Sinjor'o'j, vi est'as ne'ĝentil'a'j. — Mi'a hund'o, vi est'as tre fidel'a. — Oni dir'as, ke la ver'o ĉiam venk'as. — En la vintr'o oni hejt'as la forn'o'j'n. — Kiam oni est'as riĉ'a (aŭ riĉ'a'j), oni hav'as mult'a'j'n amik'o'j'n.

Li am'as mi'n, sed mi li'n ne am'as. — Mi vol'is li'n bat'i, sed li for'kur'is de mi. — Dir'u al mi vi'a'n nom'o'n. — Ne skrib'u al mi tia'j'n long'a'j'n leter'o'j'n. — Ven'u al mi hodiaŭ vesper'e. — Mi rakont'os al vi histori'o'n. — Ĉu vi dir'os al mi la ver'o'n? — La dom'o aparten'as al li. — Li est'as mi'a onkl'o, ĉar mi'a patr'o est'as li'a frat'o. — Sinjor'o Petro kaj li'a edz'in'o tre am'as mi'a'j'n infan'o'j'n; mi ankaŭ tre am'as (infan'o'j'n). — Montr'u al ili vi'a'n nov'a'n vest'o'n. — Mi am'as mi'n mem, vi am'as vi'n mem, li am'as si'n mem, kaj ĉiu hom'o am'as si'n mem. — Mi'a frat'o dir'is al Stefano, ke li am'as li'n pli, ol si'n mem. — Mi zorg'as pri ŝi tiel, kiel mi zorg'as pri mi mem; sed ŝi mem tut'e ne zorg'as pri si kaj tut'e si'n ne gard'as. — Mi'a'j frat'o'j hav'is hodiaŭ gast'o'j'n; post la vesper'manĝ'o ni'a'j frat'o'j el'ir'is kun la gast'o'j el si'a dom'o kaj akompan'is ili'n ĝis ili'a dom'o. — Mi jam hav'as mi'a'n ĉapel'o'n; nun serĉ'u vi vi'a'n. — Mi lav'is mi'n en mi'a ĉambr'o, kaj ŝi lav'is si'n en si'a ĉambr'o. — La infan'o serĉ'is si'a'n pup'o'n; mi montr'is al la infan'o, kie kuŝ'as ĝi'a pup'o. — Oni ne forges'as facil'e si'a'n unu'a'n am'o'n.

Nun mi leg'as, vi leg'as kaj li leg'as; ni ĉiu'j leg'as. — Vi skrib'as, kaj la infan'o'j skrib'as; ili ĉiu'j sid'as silent'e kaj skrib'as. — Hieraŭ mi renkont'is vi'a'n fil'o'n, kaj li ĝentil'e salut'is mi'n. — Hodiaŭ est'as sabat'o, kaj morgaŭ est'os dimanĉ'o. — Hieraŭ est'is vendred'o, kaj post-morgaŭ est'os lund'o. — Antaŭ tri tag'o'j mi vizit'is vi'a'n kuz'o'n kaj mi'a vizit'o far'is al li plezur'o'n. — Ĉu vi jam trov'is vi'a'n horloĝ'o'n? — Mi ĝi'n ankoraŭ ne serĉ'is; kiam mi fin'os mi'a'n labor'o'n, mi serĉ'os mi'a'n horloĝ'o'n, sed mi tim'as, ke mi ĝi'n jam ne trov'os. — Kiam mi ven'is al li, li dorm'is; sed mi li'n vek'is. — Se mi est'us san'a, mi est'us feliĉ'a. — Se li sci'us, ke mi est'as tie ĉi, li tuj ven'us al mi. — Se la lern'ant'o sci'us bon'e si'a'n lecion'o'n, la instru'ant'o li'n ne pun'us. — Kial vi ne respond'as al mi? Ĉu vi est'as surd'a aŭ mut'a? — Ir'u for! — Infan'o, ne tuŝ'u la spegul'o'n! — Kar'a'j infan'o'j, est'u ĉiam honest'a'j! — Li ven'u, kaj mi pardon'os al li. — Ordon'u al li, ke li ne babil'u. — Pet'u ŝi'n, ke ŝi send'u al mi kandel'o'n. — Ni est'u gaj'a'j, ni uz'u bon'e la viv'o'n, ĉar la viv'o ne est'as long'a. — Ŝi vol'as danc'i. Mort'i pro la patr'uj'o est'as agrabl'e. — La infan'o ne ĉes'as petol'i.

Flu'ant'a akv'o est'as pli pur'a, ol akv'o, star'ant'a sen'mov'e. — Promen'ant'e sur la strat'o, mi fal'is. — Kiam Nikodemo bat'as Jozefon, tiam Nikodemo est'as la bat'ant'o kaj Jozefo est'as la batat'o. — Al hom'o, pek'int'a sen'intenc'e, Di'o facil'e pardon'as. — Trov'int'e pom'o'n, mi ĝi'n manĝ'is. — La fal'int'a hom'o ne pov'is si'n lev'i. — Ne riproĉ'u vi'a'n amik'o'n, ĉar vi mem pli mult'e merit'as riproĉ'o'n; li est'as nur unu'foj'a mensog'int'o, dum vi est'as ankoraŭ nun ĉiam mensog'ant'o. — La temp'o pas'int'a jam neniam re'ven'os; la temp'o'n ven'ont'a'n neni'u ankoraŭ kon'as. — Ven'u, ni atend'as vi'n, Sav'ont'o de la mond'o. — En la lingv'o « Esperant'o » ni vid'as la est'ont'a'n lingv'o'n help'ant'a'n de la tut'a mond'o. — Aŭgust'o est'as mi'a plej am'at'a fil'o. — Mon'o hav'at'a est'as pli grav'a ol hav'it'a. — Paser'o kapt'it'a est'as pli bon'a, ol agl'o kapt'ot'a. — La soldat'o'j konduk'is la arest'it'o'j'n tra la strat'o'j. — Li ven'is al mi tut'e ne atend'it'e. — Hom'o, kim oni dev'as juĝ'i, est'as juĝ'ot'o.

Nun li dir'as al mi la ver'o'n. — Hieraŭ li dir'is al mi la ver'o'n. — Li ĉiam dir'ad'is al mi la ver'o'n. — Kiam vi vid'is ni'n en la salon'o, li jam antaŭ'e dir'is al mi la ver'o'n (aŭ li est'is dir'int'a al mi la ver'o'n). — Li dir'os al mi la ver'o'n. — Kiam vi ven'os al mi, li jam antaŭ'e dir'os al mi la ver'o'n (aŭ li est'os dir'int'a al mi la ver'o'n; aŭ antaŭ ol vi ven'os al mi, li dir'os al mi la ver'o'n). — Se mi pet'us li'n, li dir'us al mi la ver'o'n. — Mi ne far'us la erar'o'n, se li antaŭ'e dir'us al mi la ver'o'n (aŭ se li est'us dir'int'a al mi la ver'o'n). — Kiam mi ven'os, dir'u al mi la ver'o'n. — Kiam mi'a patr'o ven'os, dir'u al mi antaŭ'e la ver'o'n (aŭ est'u dir'int'a al mi la ver'o'n). — Mi vol'as dir'i al vi la ver'o'n. — Mi vol'as, ke tio, kio'n mi dir'is, est'u ver'a (aŭ mi vol'as est'i dir'int'a la ver'o'n).

Mi est'as am'at'a. Mi est'is am'at'a. Mi est'os am'at'a. Mi est'us am'at'a. Est'u am'at'a. Est'i am'at'a. — Vi est'as lav'it'a. Vi est'is lav'it'a. Vi est'os lav'it'a. Vi est'us lav'it'a. Est'u lav'it'a. Est'i lav'it'a. — Li est'as invit'ot'a. Li est'is invit'ot'a. Li est'os invit'ot'a. Li est'us invit'ot'a. Est'u invit'ot'a. Est'i invit'ot'a. — Tiu ĉi komerc'aĵ'o est'as ĉiam volont'e aĉet'at'a de mi. — La surtut'o est'as aĉet'it'a de mi, sekv'e ĝi aparten'as al mi. — Kiam vi'a dom'o est'is konstru'at'a, mi'a dom'o est'is jam long'e konstru'it'a. — Mi sci'ig'as, ke de nun la ŝuld'o'j de mi'a fil'o ne est'os pag'at'a'j de mi. — Est'u trankvil'a, mi'a tut'a ŝuld'o est'os pag'it'a al vi baldaŭ. — Mi'a or'a ring'o ne est'us nun tiel long'e serĉ'at'a, se ĝi ne est'us tiel lert'e kaŝ'it'a de vi. — Laŭ la projekt'o de la inĝenier'o'j tiu ĉi fer'voj'o est'as konstru'ot'a en la daŭr'o de du jar'o'j; sed mi pens'as, ke ĝi est'os konstru'at'a pli ol tri jar'o'j'n. — Honest'a hom'o ag'as honest'e. — La pastr'o, kiu mort'is antaŭ ne'long'e (aŭ antaŭ ne'long'a temp'o), loĝ'is long'e en ni'a urb'o. — Ĉu hodiaŭ est'as varm'e aŭ mal'varm'e? — Sur la kamen'o inter du pot'o'j star'as fer'a kaldron'o; el la kaldron'o, en kiu si'n trov'as bol'ant'a akv'o, el'ir'as vapor'o; tra la fenestr'o, kiu si'n trov'as apud la pord'o, la vapor'o ir'as sur la kort'o'n.

Kie vi est'as? — Mi est'as en la ĝarden'o. — Kie'n vi ir'as? — Mi ir'as en la ĝarden'o'n. — La bird'o flug'as en la ĉambr'o ( — ĝi est'as en la ĉambr'o kaj flug'as en ĝi). — La bird'o flug'as en la ĉambr'o'n ( — ĝi est'as ekster la ĉambr'o kaj flug'as nun en ĝi'n). — Mi vojaĝ'as en Hispan'uj'o. — Mi vojaĝ'as en Hispan'uj'o'n. — Mi sid'as sur seĝ'o kaj ten'as la pied'o'j'n sur benk'et'o. — Mi met'is la man'o'n sur la tabl'o'n. El sub la kanap'o la mus'o kur'is sub la lit'o'n, kaj nun ĝi kur'as sub la lit'o. — Super la ter'o si'n trov'as aer'o. — Anstataŭ kaf'o li don'is al mi te'o'n kun suker'o, sed sen krem'o. — Mi star'as ekster la dom'o, kaj li est'as intern'e. — En la salon'o est'is neni'u krom li kaj li'a fianĉ'in'o. — La hirund'o flug'is trans la river'o'n, ĉar trans la river'o si'n trov'is ali'a'j hirund'o'j. — Mi rest'as tie ĉi laŭ la ordon'o de mi'a estr'o. — Kiam li est'is ĉe mi, li star'is tut'a'n hor'o'n apud la fenestr'o. — Li dir'as, ke mi est'as atent'a. — Li pet'as, ke mi est'u atent'a. — Kvankam vi est'as riĉ'a, mi dub'as, ĉu vi est'as feliĉ'a. — Se vi sci'us, kiu li est'as, vi li'n pli estim'us. — Se li jam ven'is, pet'u li'n al mi. — Ho, Di'o! kio'n vi far'as! — Ha, kiel bel'e! — For de tie ĉi! — Fi, kiel abomen'e! — Nu, ir'u pli rapid'e!

La artikol'o « la » est'as uz'at'a tiam, kiam ni parol'as pri person'o'j aŭ objekt'o'j kon'at'a'j. Ĝi'a uz'ad'o est'as tia sam'a, kiel en la ali'a'j lingv'o'j. La person'o'j, kiu'j ne kompren'as la uz'ad'o'n de la artikol'o (ekzempl'e rus'o'j aŭ pol'o'j, kiu'j ne sci'as ali'a'n lingv'o'n krom si'a propr'a), pov'as en la unu'a temp'o tut'e ne uz'i la artikol'o'n, ĉar ĝi est'as oportun'a, sed ne neces'a. Anstataŭ « la » oni pov'as ankaŭ dir'i « l' » (sed nur post prepozici'o, kiu fin'iĝ'as per vokal'o). — Vort'o'j kun'met'it'a'j est'as kre'at'a'j per simpl'a kun'lig'ad'o de vort'o'j; oni pren'as ordinar'e la pur'a'j'n radik'o'j'n, sed, se la bon'son'ec'o aŭ la klar'ec'o postul'as, oni pov'as ankaŭ pren'i la tut'a'n vort'o'n, t. e. la radik'o'n kun'e kun ĝi'a gramatik'a fin'iĝ'o. Ekzempl'o'j : skrib'tabl'o aŭ skrib'o'tabl'o (=tabl'o, sur kiu oni skrib'as); inter'naci'a (=kiu est'as inter divers'a'j naci'o'j); tut'mond'a (=de la tut'a mond'o); unu'tag'a (=kiu daŭr'as unu tag'o'n); unu'a'tag'a (=kiu est'as en la unu'a tag'o); vapor'ŝip'o (=ŝip'o, kiu si'n mov'as per vapor'o); maten'manĝ'i, tag'manĝ'i, vesper'manĝ'i; abon'pag'o (=pag'o por la abon'o).

Ĉiu'j prepozici'o'j per si mem postul'as ĉiam nur la nominativ'o'n. Se ni iam post propozici'o uz'as la akuzativ'o'n, la akuzativ'o tie de'pend'as ne de la prepozici'o, sed de ali'a'j kaŭz'o'j. Ekzempl'e : por esprim'i direkt'o'n, ni al'don'as al la vort'o la fin'o'n « n » ; sekv'e : tie (=en tiu lok'o), tie'n (=al tiu lok'o); tiel sam'e ni ankaŭ dir'as : « la bird'o flug'is en la ĝarden'o'n, sur la tabl'o'n », kaj la vort'o'j « ĝarden'o'n », « tabl'o'n » star'as tie ĉi en akuzativ'o ne ĉar la prepozici'o'j « en » kaj « sur » tio'n ĉi postul'as, sed nur ĉar ni vol'is esprim'i direkt'o'n, t. e. montr'i, ke la bird'o si'n ne trov'is antaŭ'e en la ĝarden'o aŭ sur la tabl'o kaj tie flug'is, sed ke ĝi de ali'a lok'o flug'is al la ĝarden'o, al la tabl'o (ni vol'as montr'i, ke la ĝarden'o kaj tabl'o ne est'is la lok'o de la flug'ad'o, sed nur la cel'o de la flug'ad'o); en tia'j okaz'o'j ni uz'us la fin'iĝ'o'n « n » tut'e egal'e, ĉu ia prepozici'o star'us aŭ ne. — Morgaŭ mi vetur'os Parizon (aŭ en Parizon). — Mi rest'os hodiaŭ dom'e. — Jam est'as temp'o ir'i dom'e'n. — Ni dis'iĝ'is kaj ir'is en divers'a'j'n flank'o'j'n : mi ir'is dekstr'e'n, kaj li ir'is mal'dekstr'e'n. — Flank'e'n, sinjor'o! Mi kon'as neniu'n en tiu ĉi urb'o. — Mi neniel pov'as kompren'i, kio'n vi parol'as. — Mi renkont'is nek li'n, nek li'a'n frat'o'n (aŭ mi ne renkont'is li'n, nek li'a'n frat'o'n).

Se ni bezon'as uz'i prepozici'o'n kaj la senc'o ne montr'as al ni, kia'n prepozici'o'n uz'i, tiam ni pov'as uz'i la komun'a'n prepozici'o'n « je ». Sed est'as bon'e uz'ad'i la vort'o'n « je » kiel ebl'e pli mal'oft'e. Anstataŭ la vort'o « je » ni pov'as ankaŭ uz'i akuzativ'o'n sen prepozici'o. — Mi rid'as je li'a naiv'ec'o (aŭ mi rid'as pro li'a naiv'ec'o, aŭ : mi rid'as li'a'n naiv'ec'o'n). — Je la last'a foj'o mi vid'is li'n ĉe vi (aŭ : la last'a'n foj'o'n). — Mi vetur'is du tag'o'j'n kaj unu nokt'o'n. — Mi sopir'as je mi'a perd'it'a feliĉ'o (aŭ : mi'a'n perd'it'a'n feliĉ'o'n). — El la dir'it'a regul'o sekv'as, ke se ni pri ia verb'o ne sci'as, ĉu ĝi postul'as post si la akuzativ'o'n (t. e. ĉu ĝi est'as aktiv'a) aŭ ne, ni pov'as ĉiam uz'i la akuzativ'o'n. Ekzempl'e, ni pov'as dir'i « obe'i al la patr'o » kaj « obe'i la patr'o'n » (anstataŭ « obe'i je la patr'o »). Sed ni ne uz'as la akuzativ'o'n tiam, kiam la klar'ec'o de la senc'o tio'n ĉi mal'permes'as; ekzempl'e : ni pov'as dir'i « pardon'i al la mal'amik'o » kaj « pardon'i la mal'amik'o'n », sed ni dev'as dir'i ĉiam « pardon'i al la mal'amik'o li'a'n kulp'o'n ».

Ia, ial, iam, ie, iel, ies, io, iom, iu. — La montr'it'a'j'n naŭ vort'o'j'n ni konsil'as bon'e el'lern'i, ĉar el ili ĉiu pov'as jam far'i al si grand'a'n seri'o'n da ali'a'j pronom'o'j kaj adverb'o'j. Se ni al'don'as al ili la liter'o'n « k », ni ricev'as vort'o'j'n demand'a'j'n aŭ rilat'a'j'n : kia, kial, kiam, kie, kiel, kies, kio, kiom, kiu. Se ni al'don'as la liter'o'n « t », ni ricev'as vort'o'j'n montr'a'j'n : tia, tial, tiam, tie, tiel, ties, tio, tiom, tiu. Al'don'ant'e la liter'o'n « ĉ », ni ricev'as vort'o'j'n komun'a'j'n : ĉia, ĉial, ĉiam, ĉie, ĉiel, ĉies, ĉio, ĉiom, ĉiu. Al'don'ant'e la prefiks'o'n « n'e'n », ni ricev'as vort'o'j'n ne'a'j'n : neni'a, nenial, neniam, neni'e, neniel, nenies, neni'o, neniom, neni'u. Al'don'ant'e al la vort'o'j montr'a'j la vort'o'n « ĉi », ni ricev'as montr'o'n pli proksim'a'n; ekzempl'e : tiu (pli mal'proksim'a), tiu ĉi (aŭ ĉi tiu) (pli proksim'a); tie (mal'proksim'e), tie ĉi aŭ ĉi tie (proksim'e). Al'don'ant'e al la vort'o'j demand'a'j la vort'o'n « ajn », ni ricev'as vort'o'j'n sen'diferenc'a'j'n : kia ajn, kial ajn, kiam ajn, kie ajn, kiel ajn, kies ajn, kio ajn, kiom ajn, kiu ajn. Ekster tio el la dir'it'a'j vort'o'j ni pov'as ankoraŭ far'i ali'a'j'n vort'o'j'n, per help'o de gramatik'a'j fin'iĝ'o'j kaj ali'a'j vort'o'j (sufiks'o'j); ekzempl'e : tiam'a, ĉiam'a, kiom'a, tie'a, ĉi-tie'a, tie'ul'o, tiam'ul'o k. t. p. (=kaj tiel plu).

Li'a koler'o long'e daŭr'is. — Li est'as hodiaŭ en koler'a humor'o. — Li koler'as kaj insult'as. — Li ferm'is koler'e la pord'o'n. — Li'a fil'o mort'is kaj est'as nun mal'viv'a. — La korp'o est'as mort'a, la anim'o est'as sen'mort'a. — Li est'as mort'e mal'san'a, li ne viv'os pli, ol unu tag'o'n. — Li parol'as, kaj li'a parol'o flu'as dolĉ'e kaj agrabl'e. — Ni far'is la kontrakt'o'n ne skrib'e, sed parol'e. — Li est'as bon'a parol'ant'o. — Star'ant'e ekster'e, li pov'is vid'i nur la ekster'a'n flank'o'n de ni'a dom'o. — Li loĝ'as ekster la urb'o. — La ekster'o de tiu ĉi hom'o est'as pli bon'a, ol li'a intern'o. — Li tuj far'is, kio'n mi vol'is, kaj mi dank'is li'n por la tuj'a plen'um'o de mi'a dezir'o. — Kia grand'a brul'o! kio brul'as? — Lign'o est'as bon'a brul'a material'o. — La fer'a baston'o, kiu kuŝ'is en la forn'o, est'as nun brul'e varm'eg'a. — Ĉu li don'is al vi jes'a'n respond'o'n aŭ ne'a'n? Li el'ir'is el la dorm'o'ĉambr'o kaj en'ir'is en la manĝ'o'ĉambr'o'n. — La bird'o ne for'flug'is : ĝi nur de'flug'is de la arb'o, al'flug'is al la dom'o kaj sur'flug'is sur la tegment'o'n. — Por ĉiu aĉet'it'a funt'o da te'o tiu ĉi komerc'ist'o al'don'as sen'pag'e funt'o'n da suker'o. — Lern'o'libr'o'n oni dev'as ne tra'leĝ'i, sed tra'lern'i. — Li port'as roz'o'kolor'a'n super'vest'o'n kaj teler'o'form'a'n ĉapel'o'n. — En mi'a skrib'o'tabl'o si'n trov'as kvar tir'kest'o'j. — Li'a'j lip'har'o'j est'as pli griz'a'j, ol li'a'j vang'har'o'j.

Teatr'am'ant'o oft'e vizit'as la teatr'o'n kaj ricev'as baldaŭ teatr'a'j'n manier'o'j'n. — Kiu okup'as si'n je meĥanik'o, est'as meĥanik'ist'o, kaj kiu okup'as si'n je ĥemi'o, est'as ĥemi'ist'o. — Diplomati'ist'o'n oni pov'as ankaŭ nom'i diplomat'o, sed fizik'ist'o'n oni ne pov'as nom'i fizik'o, ĉar fizik'o est'as la nom'o de la scienc'o mem. — La fotograf'ist'o fotograf'is mi'n, kaj mi send'is mi'a'n fotograf'aĵ'o'n al mi'a patr'o. — Glas'o de vin'o est'as glas'o, en kiu antaŭ'e si'n trov'is vin'o, aŭ kiu'n oni uz'as por vin'o; glas'o da vin'o est'as glas'o plen'a je vin'o. — Al'port'u al mi metr'o'n da nigr'a drap'o (Metr'o de drap'o signif'us metr'o'n, kiu kuŝ'is sur drap'o, aŭ kiu est'as uz'at'a por drap'o). — Mi aĉet'is dek'o'n da ov'o'j. — Tiu ĉi river'o hav'as du'cent kilo'metr'o'j'n da long'o. — Sur la bord'o de la mar'o star'is amas'o da hom'o'j. — Mult'a'j bird'o'j flug'as en la aŭtun'o en pli varm'a'j'n land'o'j'n. — Sur la arb'o si'n trov'is mult'e (aŭ mult'o) da bird'o'j. — Kelk'a'j hom'o'j sent'as si'n la plej feliĉ'a'j, kiam ili vid'as la sufer'o'j'n de si'a'j najbar'o'j. — En la ĉambr'o sid'is nur kelk'e da hom'o'j. — « Da » post ia vort'o montr'as, ke tiu ĉi vort'o hav'as signif'o'n de mezur'o.

Mi'a frat'o ne est'as grand'a, sed li ne est'as ankaŭ mal'grand'a : li est'as de mez'a kresk'o. — Li est'as tiel dik'a, ke li ne pov'as tra'ir'i tra ni'a mal'larĝ'a pord'o. — Har'o est'as tre mal'dik'a. — La nokt'o est'is tiel mal'lum'a, ke ni neni'o'n pov'is vid'i eĉ antaŭ ni'a naz'o. — Tiu ĉi mal'freŝ'a pan'o est'as mal'mol'a, kiel ŝton'o. — Mal'bon'a'j infan'o'j am'as turment'i best'o'j'n. — Li sent'is si'n tiel mal'feliĉ'a, ke li mal'ben'is la tag'o'n, en kiu li est'is nask'it'a. — Mi fort'e mal'estim'as tiu'n ĉi mal'nobl'a'n hom'o'n. — La fenestr'o long'e est'is ne'ferm'it'a; mi ĝi'n ferm'is, sed mi'a frat'o tuj ĝi'n de'nov'e mal'ferm'is. — Rekt'a voj'o est'as pli mal'long'a, ol kurb'a. — La tabl'o star'as mal'rekt'e kaj kred'ebl'e baldaŭ renvers'iĝ'os. — Li star'as supr'e sur la mont'o kaj rigard'as mal'supr'e'n sur la kamp'o'n. — Mal'amik'o ven'is en ni'a'n land'o'n. — Oni tiel mal'help'is al mi, ke mi mal'bon'ig'is mi'a'n tut'a'n labor'o'n. — La edz'in'o de mi'a patr'o est'as mi'a patr'in'o kaj la av'in'o de mi'a'j infan'o'j. — Sur la kort'o star'as kok'o kun tri kok'in'o'j. — Mi'a frat'in'o est'as tre bel'a knab'in'o. — Mi'a onkl'in'o est'as bon'a vir'in'o. — Mi vid'is vi'a'n av'in'o'n kun ŝi'a'j kvar nep'in'o'j kaj kun mi'a nev'in'o. — Li'a du'on'patr'in'o est'as mi'a bo'frat'in'o. — Mi hav'as bov'o'n kaj bov'in'o'n. — La jun'a vidv'in'o far'iĝ'is de'nov'e fianĉ'in'o.

La tranĉ'il'o est'is tiel mal'akr'a, ke mi ne pov'is tranĉ'i per ĝi la viand'o'n kaj mi dev'is uz'i mi'a'n poŝ'a'n tranĉ'il'o'n. — Ĉu vi hav'as kork'tir'il'o'n, por mal'ŝtop'i la botel'o'n? — Mi vol'is ŝlos'i la pord'o'n, sed mi perd'is la ŝlos'il'o'n. — Ŝi komb'as al si la har'o'j'n per arĝent'a komb'il'o. — En somer'o ni vetur'as per divers'a'j vetur'il'o'j, kaj en vintr'o ni vetur'as per glit'vetur'il'o. — Hodiaŭ est'as bel'a frost'a veter'o, tial mi pren'os mi'a'j'n glit'il'o'j'n kaj ir'os glit'i. — Per hak'il'o ni hak'as, per seg'il'o ni seg'as, per fos'il'o ni fos'as, per kudr'il'o ni kudr'as, per tond'il'o ni tond'as, per sonor'il'o ni sonor'as, per fajf'il'o ni fajf'as. — Mi'a skrib'il'ar'o konsist'as el ink'uj'o, sabl'uj'o, kelk'e da plum'o'j, krajon'o kaj ink'sorb'il'o. — Oni met'is antaŭ mi manĝ'il'ar'o'n, kiu konsist'is el teler'o, kuler'o, tranĉ'il'o, fork'o, glas'et'o por brand'o, glas'o por vin'o kaj teler'tuk'et'o. — En varm'eg'a tag'o mi am'as promen'i en arb'ar'o. — Ni'a land'o venk'os, ĉar ni'a milit'ist'ar'o est'as grand'a kaj brav'a. — Sur krut'a ŝtup'ar'o li lev'is si'n al la tegment'o de la dom'o. — Mi ne sci'as la lingv'o'n hispan'a'n, sed per help'o de vort'ar'o hispan'a-german'a mi tamen kompren'is iom vi'a'n leter'o'n. — Sur tiu'j ĉi vast'a'j kaj herb'o'riĉ'a'j kamp'o'j paŝt'as si'n grand'a'j brut'ar'o'j, precip'e ar'o'j da bel'lan'a'j ŝaf'o'j.

Vi parol'as sen'senc'aĵ'o'n, mi'a amik'o. — Mi trink'is te'o'n kun kuk'o kaj konfit'aĵ'o. — Akv'o est'as fluid'aĵ'o. — Mi ne vol'is trink'i la vin'o'n, ĉar ĝi en'hav'is en si i'a'n suspekt'a'n mal'klar'aĵ'o'n. — Sur la tabl'o star'is divers'a'j suker'aĵ'o'j. — En tiu'j ĉi botel'et'o'j si'n trov'as divers'a'j acid'o'j : vinagr'o, sulfur'acid'o, azot'acid'o kaj ali'a'j. — Vi'a vin'o est'as nur ia abomen'a acid'aĵ'o. — La acid'ec'o de tiu ĉi vinagr'o est'as tre mal'fort'a. — Mi manĝ'is bon'gust'a'n ov'aĵ'o'n. — Tiu ĉi grand'a alt'aĵ'o ne est'as natur'a mont'o. — La alt'ec'o de tiu mont'o ne est'as tre grand'a. — Kiam mi i'e'n vetur'as, mi neniam pren'as kun mi mult'o'n da pak'aĵ'o. — Ĉemiz'o'j'n, kol'um'o'j'n, man'um'o'j'n kaj ceter'a'j'n simil'a'j'n objekt'o'j'n ni nom'as tol'aĵ'o, kvankam ili ne ĉiam est'as far'it'a'j el tol'o. — Glaci'aĵ'o est'as dolĉ'a glaci'ig'it'a frand'aĵ'o. — La riĉ'ec'o de tiu ĉi hom'o est'as grand'a, sed li'a mal'saĝ'ec'o est'as ankoraŭ pli grand'a. — Li am'as tiu'n ĉi knab'in'o'n pro ŝi'a bel'ec'o kaj bon'ec'o. — Li'a hero'ec'o tre plaĉ'is al mi. — La tut'a supr'aĵ'o de la lag'o est'is kovr'it'a per naĝ'ant'a'j foli'o'j kaj divers'a'j ali'a'j kresk'aĵ'o'j. — Mi viv'as kun li en grand'a amik'ec'o.

Patr'o kaj patr'in'o kun'e est'as nom'at'a'j ge'patr'o'j. — Petro, Anno kaj Elizabeto est'as mi'a'j ge'frat'o'j. — Ge'sinjor'o'j N. hodiaŭ vesper'e ven'os al ni. — Mi gratul'is telegraf'e la jun'a'j'n ge'edz'o'j'n. — La ge'fianĉ'o'j star'is apud la altar'o. — La patr'o de mi'a edz'in'o est'as mi'a bo'patr'o, mi est'as li'a bo'fil'o, kaj mi'a patr'o est'as la bo'patr'o de mi'a edz'in'o. — Ĉiu'j parenc'o'j de mi'a edz'in'o est'as mi'a'j bo'parenc'o'j, sekv'e ŝi'a frat'o est'as mi'a bo'frat'o, ŝi'a frat'in'o est'as mi'a bo'frat'in'o; mi'a frat'o kaj frat'in'o (ge'frat'o'j) est'as la bo'ge'frat'o'j de mi'a edz'in'o. — La edz'in'o de mi'a nev'o kaj la nev'in'o de mi'a edz'in'o est'as mi'a'j bo'nev'in'o'j. — Vir'in'o, kiu kurac'as, est'as kurac'ist'in'o; edz'in'o de kurac'ist'o est'as kurac'ist'edz'in'o. — La doktor'edz'in'o A. vizit'is hodiaŭ la ge'doktor'o'j'n P. — Li ne est'as lav'ist'o, li est'as lav'ist'in'edz'o. — La fil'o'j, nep'o'j kaj pra'nep'o'j de reĝ'o est'as reĝ'id'o'j. — La hebre'o'j est'as Izrael'id'o'j, ĉar ili de'ven'as de Izraelo. — Ĉeval'id'o est'as ne'matur'a ĉeval'o, kok'id'o — ne'matur'a kok'o, bov'id'o — ne'matur'a bov'o, bird'id'o — ne'matur'a bird'o.

La ŝip'an'o'j dev'as obe'i la ŝip'estr'o'n. — Ĉiu'j loĝ'ant'o'j de regn'o est'as regn'an'o'j. — Urb'an'o'j est'as ordinar'e pli ruz'a'j, ol vilaĝ'an'o'j. — La regn'estr'o de ni'a land'o est'as bon'a kaj saĝ'a reĝ'o. — La Pariz'an'o'j est'as gaj'a'j hom'o'j. — Ni'a provinc'estr'o est'as sever'a, sed just'a. — Ni'a urb'o hav'as bon'a'j'n polic'an'o'j'n, sed ne sufiĉ'e energi'a'n polic'estr'o'n. — Luter'an'o'j kaj Kalvin'an'o'j est'as krist'an'o'j. — German'o'j kaj franc'o'j, kiu'j loĝ'as en Rus'uj'o, est'as Rus'uj'an'o'j, kvankam ili ne est'as rus'o'j. — Li est'as ne'lert'a kaj naiv'a provinc'an'o. — La loĝ'ant'o'j de unu regn'o est'as sam'regn'an'o'j, la loĝ'ant'o'j de unu urb'o est'as sam'urb'an'o'j, la konfes'ant'o'j de unu religi'o est'as sam'religi'an'o'j. — Ni'a regiment'estr'o est'as por si'a'j soldat'o'j kiel bon'a patr'o. — La bot'ist'o far'as bot'o'j'n kaj ŝu'o'j'n. — La lign'ist'o vend'as lign'o'n, kaj la lign'aĵ'ist'o far'as tabl'o'j'n, seĝ'o'j'n kaj ali'a'j'n lign'a'j'n objekt'o'j'n. — Ŝtel'ist'o'n neni'u las'as en si'a'n dom'o'n. — La kuraĝ'a mar'ist'o dron'is en la mar'o. — Verk'ist'o verk'as libr'o'j'n, kaj skrib'ist'o simpl'e trans'skrib'as paper'o'j'n. — Ni hav'as divers'a'j'n serv'ant'o'j'n : kuir'ist'o'n, ĉambr'ist'in'o'n, infan'ist'in'o'n kaj vetur'ig'ist'o'n. — La riĉ'ul'o hav'as mult'e da mon'o. — Mal'saĝ'ul'o'n ĉiu bat'as. — Tim'ul'o tim'as eĉ si'a'n propr'a'n ombr'o'n. — Li est'as mensog'ist'o kaj mal'nobl'ul'o. — Preĝ'u al la Sankt'a Virg'ul'in'o.

Mi aĉet'is por la infan'o'j tabl'et'o'n kaj kelk'e da seĝ'et'o'j. — En ni'a land'o si'n ne trov'as mont'o'j, sed nur mont'et'o'j. — Tuj post la hejt'o la forn'o est'is varm'eg'a, post unu hor'o ĝi est'is jam nur varm'a, post du hor'o'j ĝi est'is nur iom varm'et'a, kaj post tri hor'o'j ĝi est'is jam tut'e mal'varm'a. — En somer'o ni trov'as mal'varm'et'o'n en dens'a'j arb'ar'o'j. — Li sid'as apud la tabl'o kaj dorm'et'as. — Mal'larĝ'a voj'et'o konduk'as tra tiu ĉi kamp'o al ni'a dom'o. — Sur li'a vizaĝ'o mi vid'is ĝoj'a'n rid'et'o'n. — Kun bru'o oni mal'ferm'is la pord'eg'o'n, kaj la kaleŝ'o en'velur'is en la kort'o'n. — Tio ĉi est'is jam ne simpl'a pluv'o, sed pluv'eg'o. — Grand'eg'a hund'o met'is sur mi'n si'a'n antaŭ'a'n pied'eg'o'n, kaj mi de terur'o ne sci'is, kio'n far'i. — Antaŭ ni'a milit'ist'ar'o star'is grand'a seri'o da paf'il'eg'o'j. — Johanon, Nikolaon, Ernest'o'n, Vilhelm'o'n, Marion, Klar'o'n kaj Sofion ili'a'j ge'patr'o'j nom'as Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo); Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manj'o (aŭ Marinjo), Klanj'o kaj Sonjo (aŭ Sofinjo).

En la kot'a veter'o mi'a vest'o fort'e mal'pur'iĝ'is; tial mi pren'is bros'o'n kaj pur'ig'is la vest'o'n. — Li pal'iĝ'is de tim'o kaj post'e li ruĝ'iĝ'is de hont'o. — Li fianĉ'iĝ'is kun fraŭl'in'o Bert'o; post tri monat'o'j est'os la edz'iĝ'o; la edz'iĝ'a solen'o est'os en la nov'a preĝ'ej'o, kaj la edz'iĝ'a fest'o est'os en la dom'o de li'a'j est'ont'a'j bo'ge'patr'o'j. — Tiu ĉi mal'jun'ul'o tut'e mal'saĝ'iĝ'is kaj infan'iĝ'is. — Post infekt'a mal'san'o oni oft'e brul'ig'as la vest'o'j'n de la mal'san'ul'o. — For'ig'u vi'a'n frat'o'n, ĉar li mal'help'as al ni. — Ŝi edz'in'iĝ'is kun si'a kuz'o, kvankam ŝi'a'j ge'patr'o'j vol'is ŝi'n edz'in'ig'i kun ali'a person'o. — En la printemp'o la glaci'o kaj la neĝ'o fluid'iĝ'as — Ven'ig'u la kurac'ist'o'n, ĉar mi est'as mal'san'a. — Li ven'ig'is al si el Berlino mult'a'j'n libr'o'j'n. — Mi'a onkl'o ne mort'is per natur'a mort'o, sed li tamen ne mort'ig'is si'n mem kaj ankaŭ est'is mort'ig'it'a de neni'u; unu tag'o'n, promen'ant'e apud la rel'o'j de fer'voj'o, li fal'is sub la rad'o'j'n de vetur'ant'a vagon'ar'o kaj mort'iĝ'is. — Mi ne pend'ig'is mi'a'n ĉap'o'n sur tiu ĉi arb'et'o; sed la vent'o for'blov'is de mi'a kap'o la ĉap'o'n, kaj ĝi, flug'ant'e, pend'iĝ'is sur la branĉ'o'j de la arb'et'o. — Sid'ig'u vi'n (aŭ sid'iĝ'u), sinjor'o! — La jun'ul'o al'iĝ'is al ni'a milit'ist'ar'o kaj kuraĝ'e batal'is kun'e kun ni kontraŭ ni'a'j mal'amik'o'j.

En la daŭr'o de kelk'e da minut'o'j mi aŭd'is du paf'o'j'n. — La paf'ad'o daŭr'is tre long'e. — Mi ek'salt'is de surpriz'o. — Mi salt'as tre lert'e. — Mi salt'ad'is la tut'a'n tag'o'n de lok'o al lok'o. — Li'a hieraŭ'a parol'o est'is tre bel'a, sed la tro mult'a parol'ad'o lac'ig'as li'n. — Kiam vi ek'parol'is, ni atend'is aŭd'i i'o'n nov'a'n, sed baldaŭ ni vid'is, ke ni tromp'iĝ'is. — Li kant'as tre bel'a'n kant'o'n. — La kant'ad'o est'as agrabl'a okup'o. — La diamant'o hav'as bel'a'n bril'o'n. — Du ek'bril'o'j de fulm'o tra'kur'is tra la mal'lum'a ĉiel'o. — La dom'o, en kiu oni lern'as, est'as lern'ej'o, kaj la dom'o, en kiu oni preĝ'as, est'as preĝ'ej'o. — La kuir'ist'o sid'as en la kuir'ej'o. — La kurac'ist'o konsil'is al mi ir'i en ŝvit'ban'ej'o'n. — Magazen'o, en kiu oni vend'as cigar'o'j'n, aŭ ĉambr'o, en kiu oni ten'as cigar'o'j'n, est'as cigar'ej'o; skatol'et'o aŭ ali'a objekt'o, en kiu oni ten'as cigar'o'j'n, est'as cigar'uj'o; tub'et'o, en kiu'n oni met'as cigar'o'n, kiam oni ĝi'n fum'as, est'as cigar'ing'o. — Skatol'o, en kiu oni ten'as plum'o'j'n, est'as plum'uj'o, kaj baston'et'o, sur kiu oni ten'as plum'o'n por skrib'ad'o, est'as plum'ing'o. — En la kandel'ing'o sid'is brul'ant'a kandel'o. — En la poŝ'o de mi'a pantalon'o mi port'as mon'uj'o'n, kaj en la poŝ'o de mi'a surtut'o mi port'as paper'uj'o'n; pli grand'a'n paper'uj'o'n mi port'as sub la brak'o. — La rus'o'j loĝ'as en Rus'uj'o kaj la german'o'j en German'uj'o.

Ŝtal'o est'as fleks'ebl'a, sed fer'o ne est'as fleks'ebl'a. — Vitr'o est'as romp'ebl'a kaj tra'vid'ebl'a. — Ne ĉiu kresk'aĵ'o est'as manĝ'ebl'a. — Vi'a parol'o est'as tut'e ne'kompren'ebl'a kaj vi'a'j leter'o'j est'as ĉiam skrib'it'a'j tut'e ne'leg'ebl'e. — Rakont'u al mi vi'a'n mal'feliĉ'o'n, ĉar ebl'e mi pov'os help'i al vi. — Li rakont'is al mi histori'o'n tut'e ne kred'ebl'a'n. — Ĉu vi am'as vi'a'n patr'o'n? — Kia demand'o! kompren'ebl'e, ke mi li'n am'as. — Mi kred'ebl'e ne pov'os ven'i al vi hodiaŭ, ĉar mi pens'as, ke mi mem hav'os hodiaŭ gast'o'j'n. — Li est'as hom'o ne kred'ind'a. — Vi'a ag'o est'as tre laŭd'ind'a. — Tiu ĉi grav'a tag'o rest'os por mi ĉiam memor'ind'a. — Li'a edz'in'o est'as tre labor'em'a kaj ŝpar'em'a, sed ŝi est'as ankaŭ tre babil'em'a kaj kri'em'a. — Li est'as tre ek'koler'em'a kaj ekscit'iĝ'as oft'e ĉe la plej mal'grand'a bagatel'o; tamen li est'as tre pardon'em'a, li ne port'as long'e la koler'o'n kaj li tut'e ne est'as venĝ'em'a. — Li est'as tre kred'em'a : eĉ la plej ne'kred'ebl'a'j'n afer'o'j'n, kiu'j'n rakont'as al li la plej ne'kred'ind'a'j hom'o'j, li tuj kred'as. — Centim'o, pfenig'o kaj kopek'o est'as mon'er'o'j. — Sabl'er'o en'fal'is en mi'a'n okul'o'n. — Li est'as tre pur'em'a, kaj eĉ unu polv'er'o'n vi ne trov'os sur li'a vest'o. — Unu fajr'er'o est'as sufiĉ'a, por eksplod'ig'i pulv'o'n.

Ni ĉiu'j kun'ven'is, por pri'parol'i tre grav'a'n afer'o'n; sed ni ne pov'is ating'i i'a'n rezultat'o'n, kaj ni dis'ir'is. — Mal'feliĉ'o oft'e kun'ig'as la hom'o'j'n, kaj feliĉ'o oft'e dis'ig'as ili'n. — Mi dis'ŝir'is la leter'o'n kaj dis'ĵet'is ĝi'a'j'n pec'et'o'j'n en ĉiu'j'n angul'o'j'n de la ĉambr'o. — Li don'is al mi mon'o'n, sed mi ĝi'n tuj re'don'is al li. — Mi for'ir'as, sed atend'u mi'n, ĉar mi baldaŭ re'ven'os. — La sun'o re'bril'as en la klar'a akv'o de la river'o. — Mi dir'is al la reĝ'o : vi'a reĝ'a moŝt'o, pardon'u mi'n! — El la tri leter'o'j unu est'is adres'it'a : al Li'a Episkop'a Moŝt'o. Sinjor'o N.; la du'a : al Li'a Graf'a Moŝt'o, Sinjor'o P.; la tri'a : al Li'a Moŝt'o, Sinjor'o D. — La sufiks'o « um » ne hav'as difin'it'a'n signif'o'n, kaj tial la (tre mal'mult'a'j'n) vort'o'j'n kun « um » oni dev'as lern'i, kiel simpl'a'j'n vort'o'j'n. Ekzempl'e : plen'um'i, kol'um'o, man'um'o. — Mi volont'e plen'um'is li'a'n dezir'o'n. — En mal'bon'a veter'o oni pov'as facil'e mal'varm'um'i. — San'o, san'a, san'e, san'i, san'u, san'ig'a, san'ec'o, san'il'o, san'ig'i, san'iĝ'i, san'ej'o, san'ist'o, san'ul'o, mal'san'o, mal'san'a, mal'san'e, mal'san'i, mal'san'ul'o, mal'san'ig'a, mal'san'iĝ'i, mal'san'et'a, mal'san'em'a, mal'san'ul'ej'o, mal'san'ul'ist'o, mal'san'er'o, mal'san'erar'o, san'ig'ebl'a, san'ig'ist'o, san'ig'il'o, san'il'o, re'san'ig'i, re'san'iĝ'ant'o, san'ig'il'ej'o, san'ig'ej'o, mal'san'em'ul'o, san'il'ar'o, mal'san'ar'o, mal'san'ul'id'o, ne'san'a, mal'san'ad'o, san'il'aĵ'o, mal'san'ec'o, mal'san'em'ec'o, san'ig'ind'a, san'il'uj'o, san'ig'il'uj'o, re'mal'san'o, re'mal'san'iĝ'o, mal'san'ul'in'o, san'ig'ist'a, san'ig'il'ist'a, san'il'ist'a, mal'san'ul'ist'a k. t. p.

Antaŭ mult'a'j jar'o'j viv'is unu reĝ'o, kiu tiel am'is bel'a'j'n nov'a'j'n vest'o'j'n, ke li el'spez'ad'is si'a'n tut'a'n mon'o'n, por nur est'i ĉiam bel'e ornam'it'a. Li ne zorg'ad'is pri si'a'j soldat'o'j, nek pri teatr'o kaj ĉas'o, escept'int'e nur se ili don'ad'is al li okaz'o'n montr'i si'a'j'n nov'a'j'n vest'o'j'n. Por ĉiu hor'o de la tag'o li hav'is apart'a'n surtut'o'n, kaj kiel pri ĉiu ali'a reĝ'o oni ordinar'e dir'as : « li est'as en la konsil'an'ej'o », oni tie ĉi ĉiam dir'ad'is : « la reĝ'o est'as en la vest'ej'o ».

En la grand'a urb'o, en kiu li loĝ'is, est'is tre gaj'e; ĉiu'n tag'o'n tie'n venad'is mult'a'j fremd'ul'o'j. Unu tag'o'n ven'is ankaŭ du tromp'ant'o'j, kiu'j dir'is, ke ili est'as teks'ist'o'j kaj teks'as la plej bel'a'n ŝtof'o'n, kiu'n oni nur pov'as al si prezent'i; ke ne sol'e la kolor'o'j kaj desegn'o'j de tiu ĉi ŝtof'o est'as ekster'ordinar'e bel'a'j, sed la vest'o'j, kiu'j'n oni prepar'as el tiu ĉi ŝtof'o, hav'as la mir'ind'a'n ec'o'n, ke al ĉiu, kiu ne taŭg'as por si'a ofic'o aŭ est'as tro mal'saĝ'a, ili rest'as ne'vid'ebl'a'j.

— Tio ĉi est'as ja bon'eg'a'j vest'o'j! pens'is la reĝ'o; hav'ant'e tia'n surtut'o'n, mi ja pov'us sci'iĝ'i, kiu en mi'a regn'o ne taŭg'as por la ofic'o, kiu'n li hav'as; mi pov'us diferenc'ig'i la saĝ'a'j'n de la mal'saĝ'a'j! Jes, la ŝtof'o dev'as tuj est'i teks'it'a por mi! Kaj li don'is al la ambaŭ tromp'ant'o'j grand'a'n sum'o'n da mon'o antaŭ'e, por ke ili komenc'u si'a'n labor'o'n.

Ili star'ig'is du teks'il'o'j'n, far'is mien'o'j'n kvazaŭ ili labor'as, sed hav'is neni'o'n sur la teks'il'o'j. Tamen en la postul'o'j ili est'is tre fervor'a'j kaj postul'ad'is la plej delikat'a'n silk'o'n kaj la plej bon'a'n or'o'n. Tio'n ĉi ili met'ad'is en si'a'j'n propr'a'j'n poŝ'o'j'n kaj labor'ad'is super la mal'plen'a'j teks'il'o'j, kaj eĉ ĝis profund'a nokt'o.

— Mi vol'us sci'i, kiom de la ŝtof'o ili jam pret'ig'is! ek'pens'is la reĝ'o, sed kapt'is li'n kelk'a tim'o ĉe la pens'o, ke tiu, kiu est'as mal'saĝ'a aŭ ne bon'e taŭg'as por si'a ofic'o, ne pov'as vid'i la ŝtof'o'n. Li est'is kvankam konvink'it'a, ke li pro si ne dev'as tim'i, tamen li prefer'is antaŭ'e send'i ali'a'n person'o'n, por vid'i, kiel la afer'o star'as. Ĉiu'j hom'o'j en la tut'a urb'o sci'is, kia'n mir'ind'a'n fort'o'n la ŝtof'o hav'as, kaj ĉiu kun sen'pacienc'o jam vol'is vid'i, kiel mal'saĝ'a li'a najbar'o est'as.

— Mi send'os al la teks'ist'o'j mi'a'n mal'jun'a'n honest'a'n ministr'o'n! pens'is la reĝ'o, li la plej bon'e vid'os, kiel la ŝtof'o el'rigard'as, ĉar li est'as hom'o saĝ'a kaj neni'u pli bon'e taŭg'as por si'a ofic'o, ol li!

Tiel la mal'jun'a bon'kor'a ministr'o ir'is en la salon'o'n, en kiu la ambaŭ tromp'ant'o'j sid'is antaŭ la mal'plen'a'j teks'il'o'j kaj labor'is. « Di'o, help'u al mi! ek'pens'is la mal'jun'a ministr'o, larĝ'e mal'ferm'ant'e la okul'o'j'n, mi neni'o'n pov'as vid'i! » Sed li tio'n ĉi ne el'dir'is.

La ambaŭ tromp'ant'o'j pet'is li'n al'ven'i pli proksim'e kaj demand'is, ĉu ĝi ne est'as bel'a desegn'o kaj bel'eg'a'j kolor'o'j. Ĉe tio ĉi ili montr'is la mal'plen'a'n teks'il'o'n, kaj la mal'feliĉ'a ministr'o uz'is ĉiu'j'n fort'o'j'n por mal'ferm'i bon'e la okul'o'j'n, sed li neni'o'n pov'is vid'i, ĉar neni'o est'is.

— Mi'a Di'o! li pens'is, ĉu mi est'as mal'saĝ'a? tio'n ĉi mi neniam supoz'is kaj tio'n ĉi neni'u dev'as sci'iĝ'i! Ĉu mi ne taŭg'as por mi'a ofic'o? Ne, neniel mi pov'as rakont'i, ke mi ne vid'as la teks'aĵ'o'n!

— Nu, vi ja neni'o'n dir'as! rimark'is unu el la teks'ant'o'j.

— Ho, ĝi est'as bon'eg'a, tre ĉarm'a! dir'is la mal'jun'a ministr'o kaj rigard'is tra si'a'j okul'vitr'o'j. Tiu ĉi desegn'o kaj tiu'j ĉi kolor'o'j! Jes, mi raport'os al la reĝ'o, ke ĝi tre al mi plaĉ'as!

— Tre agrabl'e al ni! dir'is la ambaŭ teks'ist'o'j kaj nom'is la kolor'o'j'n kaj kompren'ig'is la ne'ordinar'a'n desegn'o'n. La mal'jun'a ministr'o atent'e aŭskult'is, por pov'i dir'i tio'n sam'a'n, kiam li re'ven'os al la reĝ'o; kaj tiel li ankaŭ far'is.

Nun la tromp'ant'o'j postul'is pli da mon'o, pli da silk'o kaj or'o, kio'n ili ĉiam ankoraŭ bezon'is por la teks'aĵ'o. Ili ĉio'n met'is en si'a'n propr'a'n poŝ'o'n, en la teks'il'o'n ne ven'is eĉ unu faden'o, sed ili, kiel antaŭ'e, daŭr'ig'ad'is labor'i super la mal'plen'a'j teks'il'o'j.

La reĝ'o baldaŭ de'nov'e send'is ali'a'n bon'kor'a'n ofic'ist'o'n, por re'vid'i, kiel ir'as la teks'ad'o kaj ĉu la ŝtof'o baldaŭ est'os pret'a. Est'is kun li tiel sam'e, kiel kun la ministr'o, li rigard'ad'is kaj rigard'ad'is, sed ĉar krom la mal'plen'a teks'il'o neni'o est'is, tial li ankaŭ neni'o'n pov'is vid'i.

— Ne ver'e, ĝi est'as bel'a pec'o da ŝtof'o? dir'is la tromp'ant'o'j kaj montr'is kaj klar'ig'is la bel'a'n desegn'o'n, kiu tut'e ne ekzist'is.

— Mal'saĝ'a mi ja ne est'as! pens'is la sinjor'o, tial sekv'e mi ne taŭg'as por mi'a bon'a ofic'o. Tio ĉi est'as strang'a, sed almenaŭ oni ne dev'as tio'n ĉi las'i rimark'i! Tiel li laŭd'is la ŝtof'o'n, kiu'n li ne vid'is, kaj cert'ig'is ili'n pri si'a ĝoj'o pro la bel'a'j kolor'o'j kaj la bon'eg'a desegn'o. Jes, ĝi est'as rav'a! li dir'is al la reĝ'o.

Ĉiu'j hom'o'j en la urb'o parol'is nur pri la bel'eg'a ŝtof'o.

Nun la reĝ'o mem vol'is ĝi'n vid'i, dum ĝi est'as ankoraŭ sur la teks'il'o'j. Kun tut'a amas'o da elekt'it'a'j hom'o'j, inter kiu'j si'n trov'is ankaŭ la ambaŭ mal'jun'a'j honest'a'j ofic'ist'o'j, kiu'j est'is tie antaŭ'e, li ir'is al la ruz'a'j tromp'ant'o'j, kiu'j nun teks'is per ĉiu'j fort'o'j, sed sen faden'o'j.

— Nu, ĉu tio ĉi ne est'as efektiv'e bel'eg'a? dir'is ambaŭ honest'a'j ofic'ist'o'j. Vi'a Reĝ'a Moŝt'o nur admir'u, kia desegn'o, kia'j kolor'o'j! kaj ĉe tio ĉi ili montr'is sur la mal'plen'a'n teks'il'o'n, ĉar ili pens'is, ke la ali'a'j kred'ebl'e vid'as la ŝtof'o'n.

— Kio tio ĉi est'as! pens'is la reĝ'o, mi ja neni'o'n vid'as! Tio ĉi est'as ja terur'a! Ĉu mi est'as mal'saĝ'a? ĉu mi ne taŭg'as kiel reĝ'o? tio ĉi est'us la plej terur'a, kio pov'us al mi okaz'i. Ho, ĝi est'as tre bel'a, dir'is tiam la reĝ'o laŭt'e, ĝi hav'as mi'a'n plej alt'a'n aprob'o'n! Kaj li balanc'is kontent'e la kap'o'n kaj observ'ad'is la mal'plen'a'n teks'il'o'n; li ne vol'is konfes'i, ke li neni'o'n vid'as. La tut'a sekv'ant'ar'o, kiu'n li hav'is kun si, rigard'ad'is kaj rigard'ad'is, sed neni'o'n pli rimark'is, ol ĉiu'j ali'a'j; tamen ili ĉiam ripet'ad'is post la reĝ'o : ho, ĝi ja est'as tre bel'a! Kaj ili konsil'is al li port'i tiu'j'n ĉi bel'eg'a'j'n vest'o'j'n el tiu ĉi bel'eg'a material'o la unu'a'n foj'o'n ĉe la solen'a ir'ad'o, kiu est'is atend'at'a. Rav'a, bel'eg'a, mir'ind'a! ripet'ad'is ĉiu'j unu post la ali'a kaj ĉiu'j est'is tre ĝoj'a'j. La reĝ'o donac'is al la ambaŭ tromp'ant'o'j kavalir'a'n kruc'o'n kaj la titol'o'n de sekret'a'j teks'ist'o'j de la kort'eg'o.

La tut'a'n nokt'o'n antaŭ la tag'o de la parad'o la tromp'ant'o'j pas'ig'is mal'dorm'e kaj ek'brul'ig'is pli ol dek'ses kandel'o'j'n. Ĉiu'j pov'is vid'i, kiel okup'it'a'j ili est'is je la pret'ig'ad'o de la nov'a'j vest'o'j de la reĝ'o. Ili far'is mien'o'n, kvazaŭ ili pren'as la ŝtof'o'n de la teks'il'o'j, tranĉ'ad'is per grand'a'j tond'il'o'j en la aer'o, kudr'ad'is per kudr'il'o'j sen faden'o'j kaj fin'e dir'is : « nun la vest'o'j est'as pret'a'j! »

La reĝ'o mem ven'is al ili kun si'a'j plej eminent'a'j kort'eg'an'o'j, kaj ambaŭ tromp'ant'o'j lev'is unu man'o'n supr'e'n, kvazaŭ ili i'o'n ten'us, kaj dir'is : « Vid'u, jen est'as la pantalon'o! jen est'as la surtut'o! jen la mantel'o! kaj tiel plu. Ĝi est'as tiel mal'pez'a, kiel arane'aĵ'o! oni pov'us pens'i, ke oni neni'o'n port'as sur la korp'o, sed tio ĉi est'as ja la plej grav'a ec'o!

— Jes! dir'is ĉiu'j kort'eg'an'o'j, sed neni'o'n pov'is vid'i, ĉar neni'o est'is.

— Vi'a Reĝ'a Moŝt'o nun vol'u plej afabl'e de'met'i Vi'a'j'n plej alt'a'j'n vest'o'j'n, dir'is la tromp'ant'o'j, kaj ni al Vi'a Reĝ'a Moŝt'o tie ĉi antaŭ la spegul'o vest'os la nov'a'j'n.

La reĝ'o de'met'is si'a'j'n vest'o'j'n, kaj la tromp'ant'o'j far'is, kvazaŭ ili vest'as al li ĉiu'n pec'o'n de la nov'a'j vest'o'j, kiu'j kvazaŭ est'is pret'ig'it'a'j; kaj ili pren'is li'n per la koks'o kaj far'is kvazaŭ ili i'o'n al'lig'as — tio ĉi dev'is est'i la tren'aĵ'o de la vest'o — kaj la reĝ'o si'n turn'ad'is kaj re'turn'ad'is antaŭ la spegul'o.

— Kiel bel'eg'e ili el'rigard'as, kiel bon'eg'e ili sid'as! ĉiu'j kri'is. Kia desegn'o, kia'j kolor'o'j! ĝi est'as vest'o de grand'a ind'o!

— Sur la strat'o oni star'as kun la baldaken'o, kiu'n oni port'os super Vi'a Reĝ'a Moŝt'o en la parad'a ir'ad'o! raport'is la ĉef'a ceremoni'estr'o.

— Nu, mi est'as en ord'o! dir'is la reĝ'o. Ĉu ĝi ne bon'e sid'as? Kaj ankoraŭ unu foj'o'n li turn'is si'n antaŭ la spegul'o, ĉar li vol'is montr'i, ke li kvazaŭ bon'e observ'as si'a'n ornam'o'n.

La ĉambelan'o'j, kiu'j dev'is port'i la tren'aĵ'o'n de la vest'o, el'tir'is si'a'j'n man'o'j'n al la plank'o, kvazaŭ ili lev'as la tren'aĵ'o'n. Ili ir'is kaj ten'is la man'o'j'n el'tir'it'e en la aer'o; ili ne dev'is las'i rimark'i, ke ili neni'o'n vid'as. Tiel la reĝ'o ir'is en parad'a marŝ'o sub la bel'eg'a baldaken'o, kaj ĉiu'j hom'o'j sur la strat'o'j kaj en la fenestr'o'j kri'is : « Ho, ĉiel'o, kiel sen'kompar'a'j est'as la nov'a'j vest'o'j de la reĝ'o! Kia'n bel'eg'a'n tren'aĵ'o'n li hav'as al la surtut'o! kiel bon'eg'e ĉio sid'as! » Neni'u vol'is las'i rimark'i, ke li neni'o'n vid'as, ĉar ali'e li ja ne taŭg'us por si'a ofic'o aŭ est'us terur'e mal'saĝ'a. Neni'a el la vest'o'j de la reĝ'o ĝis nun hav'is tia'n sukces'o'n.

— Sed li ja est'as tut'e ne vest'it'a! subit'e ek'kri'is unu mal'grand'a infan'o. — Ho ĉiel'o, aŭd'u la voĉ'o'n de la sen'kulp'ec'o! dir'is la patr'o; kaj unu a! la ali'a murmur'et'is, kio'n la infan'o dir'is.

— Li est'as tut'e ne vest'it'a; tie star'as mal'grand'a infan'o, kiu dir'as, ke li tut'e ne est'as vest'it'a! Li ja tut'e ne est'as vest'it'a! kri'is fin'e la tut'a popol'o. Tio ĉi pik'is la reĝ'o'n, ĉar al li jam mem ŝajn'is, ke la popol'o est'as prav'a; sed li pens'is : nun neni'o help'os, oni dev'as nur kuraĝ'e rest'i ĉe si'a opini'o! Li pren'is ten'iĝ'o'n ankoraŭ pli fier'a'n, kaj la ĉambelan'o'j ir'is kaj port'is la tren'aĵ'o'n, kiu tut'e ne ekzist'is.

Grand'a reĝ'o ek'reg'is en Grek'uj'o; « Aleksandro Macedon'a » li est'is nom'at'a. Li venk'is popol'o'j'n kaj regn'o'j'n. Kaj li'a'j pens'o'j alt'e lev'iĝ'is super la nub'o'j'n kaj flug'ad'is kiel per agl'a'j flug'il'o'j tiel alt'e sub la ĉiel'o, ke li el tie ek'vid'is, ke la ter'o est'as en la ocean'o, kiel ekzempl'e naĝ'ant'a pom'o en vaz'o da akv'o.

Unu'foj'e Aleksandro ek'vol'is ir'i Afrik'o'n, kie trov'iĝ'as la or'o kaj kie reg'as vir'in'o'j, kiu'j ankaŭ batal'as kun si'a'j mal'amik'o'j.

Li kolekt'is si'a'j'n mal'jun'ul'o'j'n kaj ili'n demand'is :

— Per kia manier'o oni pov'as ven'i en la land'o'n de or'o?

— Vi ne pov'as trans'ir'i en tiu'n land'o'n, respond'is la mal'jun'ul'o'j, ĉar mal'lum'a'j mont'eg'ar'o'j bar'as la voj'o'n.

— Unu foj'o'n mi decid'is, kaj mi'a'n vort'o'n mi ne ŝanĝ'os, koler'e respond'is la reĝ'o; mi dev'as tie est'i, tial don'u al mi konsil'o'n.

— Se vi ne'ŝanĝ'ebl'e decid'is ir'i tie'n, respond'is la mal'jun'ul'o'j, ordon'u al vi'a'j serv'ant'o'j al'konduk'i azen'o'j'n de Libujo, por kiu'j ne ekzist'as mal'lum'o, kaj ili pren'u ankaŭ tre long'a'j'n ŝnur'o'j'n kaj al'lig'u ili'a'n unu fin'o'n al vi'a palac'o; vetur'u, ho reĝ'o, kun vi'a milit'ist'ar'o sur la azen'o'j tiu'n lok'o'n kaj ten'u la ŝnur'o'j'n en la man'o'j : tiam, se vi ne trov'os la dezir'it'a'n lok'o'n, vi pov'os per la help'o de la ŝnur'o'j ven'i re'turn'e al vi'a reĝ'a palac'o.

Tio ĉi plaĉ'is al Aleksandro. Li pren'is si'a'j'n milit'ist'o'j'n, kiu'j ten'is la ŝnur'o'j'n en la man'o'j, kaj ili for'vetur'is al la land'o de or'o, por batal'i kun la tie reg'ant'a'j vir'in'o'j.

Kiam li al'ven'is al tiu land'o, la vir'in'o'j el'ir'is al li kaj si'n turn'is al li kun la sekv'ant'a parol'o :

— Se vi'a honor'o est'as al vi kar'a, ne tuŝ'u ni'n; ĉar se vi ni'n venk'os, la popol'o'j dir'os, ke nur vir'in'o'j'n vi venk'is, kaj se vi est'os venk'it'a, oni dir'os ke vir'in'o vi'n mort'ig'is!

Aleksandro las'is si'a'n parol'ad'o'n pri batal'o kaj pet'is de ili pan'o'n. La vir'in'o'j al'port'is al li or'a'n tabl'o'n, sur kiu kuŝ'is or'a pan'o.

— Ĉu mi sat'iĝ'os de or'a pan'o? demand'is Aleksandro, tio'n ĉi vid'int'e.

— Se vi dezir'as pan'o'n, kial vi ven'is al ni? respond'is la vir'in'o'j; ĉu en vi'a land'o mank'as pan'o, ke vi tiel mal'proksim'e ven'is ĝi'n serĉ'i?

Aleksandro ek'hont'is kaj el'ir'is el la urb'o, sur'skrib'int'e sur vid'ebl'a'j lok'o'j la sekv'ant'a'n fraz'o'n : « Mi, Aleksandro, est'is mal'saĝ'ul'o en la daŭr'o de mi'a tut'a viv'o ĝis la temp'o, kiam la Afrik'a'j vir'in'o'j instru'is al mi saĝ'o'n kaj prudent'o'n ». Kaj li re'ir'is kun si'a milit'ist'ar'o al si'a land'o.

En la voj'o li sid'iĝ'is manĝ'et'i sur la bord'o de ia river'o, kaj lav'et'ant'e sal'a'n fiŝ'o'n en la akv'o de la river'o, li ek'sent'is tre agrabl'a'n odor'o'n.

— Tiu ĉi river'o sen'dub'e el'ven'as el la paradiz'o, dir'is Aleksandro.

Ne long'e pens'ant'e, Aleksandro ek'ir'is laŭ tiu ĉi river'o ĝis li ven'is al la pord'o'j de ia palac'o, kiu est'is, kompren'ebl'e, la paradiz'o.

— Mal'ferm'u al mi la pord'o'n! li ek'kri'is.

— Tio ĉi est'as la pord'o de la dom'o de Di'o, respond'is al li voĉ'o el intern'e; nur sankt'ul'o'j hav'as la rajt'o'n en'ven'i tie'n ĉi!

— Konfes'u mi'a'n reĝ'a'n majest'o'n, ek'kri'is Aleksandro, kaj donac'u al mi i'o'n, ĉar mi est'as reĝ'o !

Apenaŭ li fin'is si'a'j'n vort'o'j'n, — jen ia man'o don'as al li hom'a'n kap'o'n, li ĝi'n pren'is kaj re'ir'is al si'a land'o.

Al'ven'int'e hejm'e'n, li ek'vol'is sci'i la pez'o'n de la donac'it'a kap'o, met'is ĝi'n sur la teler'o'n de pes'il'o, kaj la teler'o mal'lev'iĝ'is ĝis la ter'o. Sur la du'a'n teler'o'n li met'is mil'o'j'n da pec'o'j da arĝent'o kaj or'o por ĝi'n mal'lev'i—, sed van'e : li ne pov'is; la tut'a arĝent'o kun la or'o ne pez'is tiom, kiom la kap'o.

— Kio'n ĝi signif'as? demand'is Aleksandro la saĝ'ul'o'j'n.

— Ĝi est'as tial, respond'is la saĝ'ul'o'j, ĉar en la kap'o si'n trov'as hom'a okul'o, kiu neniam sat'iĝ'as je arĝent'o kaj or'o.

— Kio'n do far'i en tia okaz'o? demand'is Aleksandro.

— Ŝut'u iom da ter'a polv'o sur la okul'o'n, tiam ĝi neni'o'n vid'os kaj kompren'ebl'e neni'o'n dezir'os.

Kiam tiu ĉi konsil'o est'is plen'um'it'a, la teler'o, sur kiu kuŝ'is la kap'o, tuj lev'iĝ'is rapid'e supr'e'n.

— Nun mi vid'as, dir'is Aleksandro, ke la saĝ'ul'o'j hav'as prudent'o'n ne hom'a'n, sed Di'a'n!

La supr'e met'it'a'n demand'o'n respond'as la mal'grand'rus'o'j per la sekv'ant'a histori'et'o. Iam, rakont'as ili, lup'o persekut'is la diabl'o'n en la laŭd'ind'a intenc'o li'n kapt'i kaj for'manĝ'i. Okaz'e tio'n ĉi rimark'is mal'grand'rus'o, kiu labor'is sur la kamp'o, kaj, ĉu pro tio, ke la mal'grand'rus'o ne pov'as viv'i sen la diabl'o, aŭ ĉu pro ia ali'a kaŭz'o — sufiĉ'e, li ek'sent'is kompat'o'n por la diabl'o kaj for'tim'ig'is la lup'o'n per fort'eg'a « tju! ». La diabl'o, ĝoj'ant'e, ke li liber'iĝ'is de la lup'o, dank'is la mal'grand'rus'o'n kaj invit'is li'n ven'i la est'ont'a'n vendred'o'n en tia'n kaj tia'n profund'aĵ'o'n, kie li ankaŭ est'os kaj montr'os si'n al li apart'e dank'em'a. Li nur ne ven'u sol'e, sed al'ven'u kun si'a plej bon'a amik'o. La mal'grand'rus'o pens'is, ke la plej bon'a amik'o de vir'o est'as li'a edz'in'o, kaj tial li ir'is tie'n kun'e kun si'a edz'in'o. Kiam ili al'ven'is al la sign'it'a lok'o, la diabl'o ankoraŭ ne est'is tie kaj, por iel pas'ig'i la temp'o'n, la mal'grand'rus'o kuŝ'ig'is si'a'n kap'o'n sur la brust'o'n de si'a edz'in'o, kaj, dum ŝi ĝi'n pur'ig'ad'is de cert'a'j mal'pur'a'j best'et'o'j, li dolĉ'e ek'dorm'is. Kiam li ĵus ek'dorm'is, tiam la diabl'o, ali'form'iĝ'int'e en bel'eg'a'n jun'a'n vir'o'n, proksim'iĝ'is al la edz'in'o, am'ind'um'is kun ŝi per la okul'o'j, kaj en kelk'a'j minut'o'j tut'e ŝi'n gajn'is tiel, ke ŝi volont'e ek'kapt'is la al'tir'it'a'n al ŝi tranĉ'il'o'n, por tra'tranĉ'i la gorĝ'o'n de si'a edz'o. Sed en tiu sam'a moment'o, kiam ŝi tio'n ĉi vol'is far'i, la diabl'o, re'pren'int'e si'a'n ver'a'n ekster'aĵ'o'n, laŭt'e ek'kri'is, « tju! » tiel, ke la mal'grand'rus'o vek'iĝ'is kaj ĝust'a'temp'e ankoraŭ pov'is evit'i la danĝer'o'n, kiu li'n minac'is.

En sekv'o de tiu ĉi okaz'o la diabl'o, far'ant'e al li fort'a'n predik'o'n pro li'a mal'traf'o, admon'is li'n kaj don'is al li la klar'ig'o'n, ke ne la edz'in'o, kiel li ja tuj vid'is sur si mem, est'as la plej bon'a amik'o de la vir'o, sed la hund'o. La edz'in'o'n oni pov'as mal'saĝ'ig'i, de'log'i; ŝi oft'e for'las'as la edz'o'n, dum la hund'o rest'as fidel'a al si'a mastr'o, neniam li'n for'las'as, divid'as kun li ĉiu'j'n danĝer'o'j'n, ĉiu'n mizer'o'n kaj, kiam mort'as ĝi'a mastr'o, ĝi pli sincer'e mal'ĝoj'as je li, ol kiu ajn el li'a'j parenc'o'j.

— Tio'n ĉi, dir'is la diabl'o, mi komunik'as al vi, por turn'i vi'a'n atent'o'n sur vi'a'j'n efektiv'a'j'n, ver'a'j'n amik'o'j'n, el dank'em'ec'o por la help'o, kiu'n vi al'port'is al mi.

Kiam la ĉio'pov'a Mahadeva kre'is la bel'eg'a'n Hind'uj'o'n, li de'flug'is sur la ter'o'n, por ĝi'n admir'i. De li'a flug'o ek'lev'is si'n varm'a, bon'odor'a vent'o. La fier'a'j palm'o'j klin'is antaŭ Mahadeva si'a'j'n supr'o'j'n, kaj ek'flor'is sub li'a rigard'o la pur'a'j, blank'a'j, delikat'a'j, arom'a'j lili'o'j. Mahadeva de'ŝir'is unu el la lili'o'j kaj ĵet'is ĝi'n en la lazur'a'n mar'o'n. La vent'o ek'ŝancel'is la kristal'a'n akv'o'n kaj en'kovr'is la bel'eg'a'n lili'o'n per blank'a ŝaŭm'o. Minut'o — kaj el tiu ĉi buked'o de ŝaŭm'o ek'flor'is la vir'in'o — delikat'a, bon'odor'a kiel la lili'o, facil'a kiel la vent'o, ŝanĝ'a kiel la mar'o, kun bel'ec'o, bril'ant'a kiel la ŝaŭm'o mar'a, kaj rapid'e pas'ant'a, kiel tiu ĉi ŝaŭm'o.

La vir'in'o antaŭ ĉio ek'rigard'is en la kristal'a'j'n akv'o'j'n kaj ek'kri'is :

— Kiel mi est'as bel'eg'a!

Post'e ŝi ek'rigard'is ĉirkaŭ'e'n kaj dir'is :

— Kiel la mond'o est'as bel'a!

La vir'in'o el'ir'is sur la bord'o'n sek'a el la akv'o (de tiu ĉi temp'o la vir'in'o'j ĉiam el'ir'as sek'a'j el la akv'o).

Je la vid'o de la vir'in'o ek'flor'is la flor'o'j sur la ter'o, kaj el la ĉiel'o sur ŝi'n ek'cel'is miliard'o'j da sci'vol'a'j okul'o'j. Tiu'j ĉi okul'o'j ek'brul'is per ekstaz'o. De tiu ĉi temp'o lum'as la stel'o'j. La stel'o Ven'us ek'brul'is per envi'o — pro tio ŝi lum'as pli fort'e ol mult'a'j ali'a'j.

La vir'in'o promen'ad'is tra bel'eg'a'j arb'ar'o'j kaj herb'ej'o'j, kaj ĉio silent'e est'is rav'it'a de ŝi. Tio ĉi ek'enu'ig'is la vir'in'o'n. La vir'in'o ek'kri'is :

— Ho, ĉio'pov'a Mahadeva! Vi kre'is mi'n tiel bel'a! Ĉio est'as rav'it'a de mi, sed mi ne aŭd'as, ne sci'as pri tiu'j ĉi rav'o'j, ĉio est'as rav'it'a silent'e!

Ek'aŭd'int'e tiu'n ĉi plend'o'n, Mahadeva kre'is sen'nombr'a'j'n bird'o'j'n. La sen'nombr'a'j bird'o'j kant'ad'is rav'a'j'n kant'o'j'n al la bel'ec'o de la bel'eg'a vir'in'o. La vir'in'o aŭskult'is kaj rid'et'is. Sed post unu tag'o tio ĉi ŝi'n ted'is. La vir'in'o ek'enu'is.

— Ho, ĉio'pov'a Mahadeva! ek'kri'is ŝi, al mi oni kant'as rav'ant'a'j'n kant'o'j'n, en ili oni parol'as, ke mi est'as bel'eg'a. Sed kia bel'ec'o tio ĉi est'as, se neni'u vol'as mi'n cirk'aŭ'pren'i kaj kares'e si'n al'prem'i al mi!

Tiam la ĉio'pov'a Mahadeva kre'is la bel'a'n, fleks'a'n serpent'o'n. Ĝi ĉirkaŭ'pren'ad'is la bel'eg'a'n vir'in'o'n kaj ramp'is apud ŝi'a'j pied'o'j. Du'on'tag'o'n la vir'in'o est'is kontent'a, post'e ek'enu'is kaj ek'kri'is :

— Ah, se mi efektiv'e est'us bel'a, ali'a'j pen'us mi'n imit'i. La najtingal'o kant'as bel'eg'e, kaj la kardel'o ĝi'n imit'as. Kred'ebl'e mi ne est'as jam tiel bel'a!

La ĉio'pov'a Mahadeva por kontent'ig'o de la vir'in'o kre'is la simi'o'n. La simi'o imit'is ĉiu'n mov'o'n de la vir'in'o, kaj la vir'in'o ses hor'o'j'n est'is kontent'a, sed post'e kun larm'o'j ŝi ek'kri'is :

— Mi est'as tiel bel'a, tiel bel'eg'a! Pri mi oni kant'as, oni mi'n ĉirkaŭ'pren'as, ramp'as apud mi'a'j pied'o'j kaj mi'n imit'as. Oni mi'n admir'as kaj mi'n envi'as, tiel ke mi eĉ komenc'as tim'i. Kio do mi'n defend'os, se oni ek'vol'os far'i al mi de envi'o mal'bon'o'n?

Mahadeva kre'is la fort'a'n, potenc'a'n leon'o'n. La leon'o gard'is la vir'in'o'n. La vir'in'o tri hor'o'j'n est'is kontent'a, sed post tri hor'o'j ŝi ek'kri'is :

— Mi est'as bel'eg'a! Oni mi'n kares'as, mi — neniu'n! Oni mi'n am'as, mi — neniu'n! Mi ne pov'as ja am'i tiu'n ĉi grand'eg'a'n, terur'a'n leon'o'n, por kiu mi sent'as estim'o'n kaj tim'o'n! Kaj en tiu ĉi sam'a minut'o antaŭ la vir'in'o, laŭ la vol'o de Mahadeva, aper'is mal'grand'a, bel'et'a hund'et'o.

— Kiel am'ind'a best'o! ek'kri'is la vir'in'o kaj komenc'is kares'i la hund'et'o'n. Kiel mi ĝi'n am'as!

Nun la vir'in'o hav'is ĉio'n, ŝi pri neni'o pov'is pet'i. Tio ĉi ŝi'n ek'koler'ig'is. Por el'las'i la koler'o'n, ŝi ek'bat'is la hund'et'o'n, la hund'et'o ek'boj'is kaj for'kur'is, ŝi ek'bat'is la leon'o'n — la leon'o ek'murmur'eg'is kaj for'ir'is — ŝi sur'paŝ'is per pied'o sur la serpent'o'n, — la serpent'o ek'sibl'is kaj for'ramp'is. La simi'o for'kur'is kaj la bird'o'j for'flug'is, kiam la vir'in'o ek'kri'is je ili . . .

— Ho, mi mal'feliĉ'a! — ek'kri'is la vir'in'o, romp'ant'e la man'o'j'n, — oni mi'n kares'as, laŭd'as, kiam mi est'as en bon'a humor'o, kaj ĉiu'j for'kur'as, kiam mi far'iĝ'as koler'a! Mi sol'a! Ho, ĉio'pov'a Mahadeva! Je la last'a foj'o mi vi'n pet'as : Kre'u al mi tia'n ekzist'aĵ'o'n, sur kiu'n mi pov'us el'las'i la koler'o'n, kiu ne hav'us la kuraĝ'o'n for'kur'i de mi, kiam mi est'as koler'a, kiu est'us dev'ig'it'a pacienc'e el'port'ad'i ĉiu'j'n bat'o'j'n! —

Mahadeva en'pens'iĝ'is kaj — kre'is al ŝi . . . la edz'o'n!

Arab'a Legend'o.
Laŭ la hispan'a rakont'o de Cervera Bachiller traduk'is
Jayme Heinlein Ferreira.

En la nom'o de Allah, pardon'em'a kaj bon'kor'a, kiu don'is al ni la kan'o'n, por skrib'i, kaj kiu ĉiu'tag'e instru'as al la hom'o'j i'o'n, kio'n ili ne sci'as, aŭskult'u :

Li sol'a est'as la grand'ul'o, la potenc'ul'o, la sinjor'o de la anĝel'o'j kaj de la hom'o'j. Sur Li'a'j lip'o'j est'as la ver'o; la lum'o de la sun'o'j, kiu'j bril'as super la mont'eg'o'j, ven'as de Li'a'j okul'o'j. Unu el Li'a'j fingr'o'j guvern'as la maŝin'o'n de la mond'o'j. La blov'et'o de Li'a buŝ'o est'as la vent'o, kiu pel'as la sabl'o'j'n de la dezert'o. Aŭskult'u :

Ĝi ne est'as la legend'o pri la bel'ul'in'o Zobeido, nek la legend'o pri la sultan'o de Kandaĥoro, nek la histori'o pri la beduen'a bel'ul'in'o, nek unu el la dolĉ'eg'a'j popol'rakont'o'j kaj sorĉ'o'rakont'o'j, kiu'j'n la popol'a'j orient'a'j poet'o'j kant'as en akompan'o de la son'o'j de la guzlo [Pied'not'o: Orient'a unu'kord'a lud'instrument'o.], sid'ant'e apud la pord'o'j de la kaf'ej'o'j de Bagdado aŭ antaŭ la bazar'o'j de la riĉ'eg'a Dĵedo. Ĝi ne est'as unu el la roz'a'j legend'o'j, kiu'j'n la beduen'o'j kant'as apud la « Put'o de Ben'o » dum la plen'ig'ad'o de la kruĉ'o'j, kiam la sun'o dorm'as en la brak'o'j de la vesper'o, aŭ kiu'j'n la best'o'gard'ist'o'j de la dezert'o kant'as kun'e apud la « Ŝton'eg'o'j kolor'it'a'j », kiam la kamel'o'j ripoz'as sub la blank'a tend'o kaj la lun'o lev'iĝ'as sur la horizont'o.

Ĝi est'as la legend'o, kiu'n la ver'a'j kred'ant'o'j ĉiam ripet'as kun la okul'o'j turn'it'a'j al la « Sankt'a Kibl'o » [Pied'not'o: Mekk'o.] kaj kiu'n rakont'is al mi Al'i Hasan el la gent'o « Ben'i el Vedaroj » unu maten'o'n, kiam ni promen'ad'is ambaŭ sur la bord'o de la mar'o.

Kiam la sun'o si'n lev'is, Al'i etend'is la tapiŝ'o'n de preĝ'o, fal'is sur la genu'o'j'n kaj ek'parol'is la Fatah. Kiam li'a preĝ'o est'is fin'it'a, li si'n lev'is kaj propon'is al mi la « pip'o'n de amik'ec'o ». Ni sid'iĝ'is kaj komenc'is fum'i.

— Krist'an'o, li dir'is al mi, vi ne kon'as la histori'o'n de nask'iĝ'o de tiu ĉi foli'o, kies odor'o'n ni nun flar'as kaj kies fum'o supr'e'n'ir'as ĝis la tron'o de Allah, miks'it'a kun la odor'o'j de la flor'o'j?

— Mahomet'an'o, mi ne kon'as, mi respond'is.

— Laŭd'at'a est'u Allah, li ek'kri'is, kiu nur al la kred'ant'o'j, per la buŝ'o de la profet'o, mal'kovr'is la mister'o'j'n de la objekt'o'j kovr'it'a'j. De Di'o ni est'as, kaj al Di'o ni re'ir'os. . . . Li est'as grand'a!

Kaj pren'int'e pli da tabak'o en si'a'n pip'o'n, li rakont'is al mi la sekv'ant'a'n legend'o'n, simpl'a'n, sed profund'e religi'a'n kaj sever'a'n.

Unu foj'o'n vojaĝ'is la profet'o Mahometo (Di'o hav'u li'n en sankt'a glor'o) tra la dezert'o'j de Jemen. Est'is vintr'o, kaj pro la mal'varm'ec'o la best'o'j-ramp'aĵ'o'j dorm'is la dorm'o'n de la long'a'j nokt'o'j. La ĉeval'o, sur kiu la profet'o rajd'is, met'is unu huf'o'n sur serpent'ej'o'n, kaj tuj oni ek'vid'is serpent'et'o'n, dorm'ant'a'n de mal'varm'o. Mahometo kompat'is la ramp'aĵ'o'n, de'ir'is de la ĉeval'o, pren'is la serpent'et'o'n kaj met'is ĝi'n en la manik'o'n de si'a mantel'o, por ke la varm'o de li'a korp'o ĝi'n re'viv'ig'u. Kaj la varm'o de la korp'o re'don'is al ĝi la viv'o'n. Baldaŭ ĝi ek'mov'iĝ'is, post'e ĝi el'met'is la kap'o'n el la manik'o kaj dir'is :

— Profet'o, mi vol'as mord'i vi'a'n man'o'n.

— Ne est'u mal'dank'a, respond'is la profet'o.

— Kiam vi montr'os al mi la kaŭz'o'n, kiu vi'n ig'as far'i mal'bon'o'n al mi, tiam mi permes'os al vi mord'i mi'n.

— Vi'a gent'o, murmur'is la serpent'o, ĉiam milit'as kontraŭ ni'a : la pied'o'j de la vi'a'j kaj la huf'o'j de vi'a'j ĉeval'o'j venk'as ĉiam la ni'a'j'n, kaj mi nun vol'as venĝ'i al vi.

— Nun ni parol'as nek pri vi'a gent'o, nek pri ni'a, respond'is la profet'o : nur inter vi kaj mi est'as la afer'o. Kia'n do mal'bon'o'n mi al vi far'is? Ĉu mi ne far'is al vi bon'o'n, re'don'ant'e al vi la viv'o'n per la varm'o de mi'a korp'o?

— Malgraŭ tio mi vol'as vi'n mord'i, por ke post'e vi ne far'u mal'bon'o'n al mi'a'j fil'o'j nek al ali'a'j de mi'a gent'o.

— Tio ĉi, mal'bon'a ramp'aĵ'o, est'os mal'dank'o : vi pag'os mal'bon'o'n por bon'o. Ve al vi, kiu tiel mal'bon'e vol'as re'pag'i la bon'aĵ'o'n, kio'n oni far'as al vi!

— Mi vol'as, ek'kri'is tiam la serpent'o koler'e, mi vol'as, kaj mi ĵur'as al vi per Di'o la grand'a kaj potenc'a, ke mi mord'os vi'n!

Aŭd'int'e la nom'o'n de Allah, la profet'o ne kuraĝ'is pli respond'i. Li klin'is la kap'o'n kaj dir'is :

— Li'a nom'o est'u laŭd'at'a! Ni est'as de Li kaj de Li ni hav'as la viv'o'n!

Kaj li mal'kovr'is la man'o'n, ke la serpent'o tie mord'u. Kaj la serpent'o mord'is la sankt'a'n man'o'n de Mahometo.

Tiu ĉi tiam, ek'sent'int'e la dolor'o'n, el'ĵet'is la serpent'o'n mal'proksim'e'n kaj mal'ben'is ĝi'n en la nom'o de Allah, ĉar ĝi est'is mal'dank'a, kaj kun ĝi li mal'ben'is ankaŭ ĉiu'j'n, kiu'j pag'as mal'bon'o'n por bon'o kaj ne est'as dank'a'j por la bon'o'j, kiu'j'n oni far'as al ili.

Post'e la profet'o al'prem'is la lip'o'j'n al la vund'o, fort'e ek'suĉ'is kaj el'tir'is la venen'o'n, kiu'n la ramp'aĵ'o tie las'is. Kaj li kraĉ'is sur la sabl'o'n de la dezert'o. En tiu sam'a minut'o sur la lok'o, kie fal'is la kraĉ'aĵ'o, nask'iĝ'is kresk'aĵ'o, rapid'e dis'volv'iĝ'ant'e kaj don'ant'e foli'o'j'n.

La arab'o'j, kiu'j akompan'is la send'it'o'n de Allah, ek'brul'ig'is kelk'a'j'n foli'o'j'n, kiel ofer'o'n al Di'o sol'a, pardon'em'a kaj bon'kor'a, kiu sav'is la estr'o'n de la kred'ant'o'j de pere'o per la venen'o; kaj tiam ili flar'is la strang'a'n kaj delikat'a'n odor'o'n, kiu'n tiu ĉi kresk'aĵ'o don'as, est'ant'e brul'ig'at'a.

De tiu tag'o ĉiu'j bon'a'j mahomet'an'o'j fum'as la foli'o'j'n de tiu herb'o mir'ind'a kaj ben'it'a de Allah, plant'as ĝi'n en la oaz'o'j kaj flar'as ĝi'a'n odor'o'n kun respekt'o kaj ĝoj'o, ĉar ĝi'a gust'o en'hav'as la mal'dolĉ'ec'o'n de la venen'o serpent'a kaj la dolĉ'ec'o'n de la sankt'a kraĉ'aĵ'o de la profet'o.

De tiu mal'proksim'a temp'o la tabak'o est'as la plezur'o de la hadĵioj, kiu'j vojaĝ'as al Mekk'o, de la ulem'o'j, kiu'j instru'as la saĝ'ec'o'n apud la sojl'o de la mask'it'o de El-Hazar, font'o de gaj'ec'o kaj lum'o, kaj de la « fil'o'j de la blank'a tend'o », kiu'j est'as la reĝ'o'j de la dezert'o.

Ankaŭ de tiu temp'o la kred'ant'o, ricev'int'e de ali'a mahomet'an'o, sub li'a tend'o, la « sal'o'n de gast'am'ec'o », dev'as am'i li'n kaj defend'i li'n ĝis la mort'o, se est'us bezon'e, ĉar la mal'ben'o de la profet'o star'as super la kap'o de mal'dank'ul'o, kiu ne pov'os vid'i la klar'a'n lum'o'n de la paradiz'o en la nokt'o de si'a mort'o.

Tio ĉi est'as la legend'o pri la tabak'o, kiu trans'ir'as de gent'o al gent'o, rakont'at'a de la mal'jun'a'j kred'ant'o'j, tra la cent'jar'o'j kaj generaci'o'j, pro la glor'o de Allah, kies nom'o est'as ben'it'a. Li sol'a est'as grand'a!

En la urb'o Vataman viv'is saĝ'a, sed mal'riĉ'a braman'o Kecava. Li'a edz'in'o Karagara est'is mal'bon'a al ĉiu; eĉ la diabl'o, kiu loĝ'is en arb'o apud tiu dom'o, el tim'o je Karagara for'kur'is en dezert'o'n. La braman'o ne pov'is el'port'i la turment'o'j'n, ricev'at'a'j'n de si'a edz'in'o, kaj for'ir'is. En la voj'o vid'is li'n la diabl'o kaj dir'is : « Hodiaŭ mi regal'os vi'n. Ne tim'u! Mi loĝ'is en arb'o apud vi'a dom'o, sed el tim'o je Karagara mi for'kur'is; mi vol'as far'i al vi i'o'n bon'a'n. Ir'u en la urb'o'n Mrigavati; tie reg'as Madan'a; mi en'ir'os en li'a'n fil'in'o'n Mrigaloĉana'n kaj las'os mi'n el'ir'ig'i nur per vi ».

Tiel est'is far'it'a. La diabl'o en'ir'is en la reĝ'id'in'o'n, la braman'o ven'is kaj far'is ĉio'n, kio'n far'as la ali'a'j magi'ist'o'j, sed la diabl'o ne el'ir'is. Fin'e la braman'o dir'is : « En la nom'o de Karagara, el'ir'u! » kaj la diabl'o obe'is.

La reĝ'o don'is al la braman'o si'a'n fil'in'o'n kiel edz'in'o kaj kun tio ĉi ankaŭ du'on'o'n de la regn'o. — La diabl'o ir'is en la urb'o'n Karnavati kaj en'ir'is en la reĝ'in'o'n Suloĉana'n. La reĝ'o send'is al Madan'a kaj pet'is pri la magi'ist'o Kecava. Tiu ĉi ven'is al la turment'at'a reĝ'in'o, sed la diabl'o, vid'int'e li'n, dir'is : « Jam unu foj'o'n mi help'is al vi; nun gard'u vi'n. » La braman'o al'paŝ'is pli proksim'e kaj ek'murmur'et'is al la reĝ'in'o en la orel'o'n : « Karagara ven'is; mi vol'is nur dir'i ĝi'n al vi. » La diabl'o, aŭd'int'e tio'n ĉi, ek'tim'is kaj el'ir'is. La braman'o, ricev'at'e grand'a'j'n honor'o'j'n de la reĝ'o, re'ir'is en la urb'o'n Mrigavati.

Mal'proksim'e en la mar'o la akv'o est'as tiel blu'a, kiel la foli'o'j de la plej bel'a cejan'o, kaj klar'a, kiel la plej pur'a vitr'o, sed ĝi est'as tre profund'a, pli profund'a, ol pov'as ating'i ia ankr'o; mult'a'j tur'o'j dev'us est'i star'ig'it'a'j unu sur la ali'a, por ating'i de la fund'o ĝis super la akv'o. Tie loĝ'as la popol'o de mar'o.

Sed ne pens'u, ke tie est'as nud'a, blank'a, sabl'a fund'o; ne, tie kresk'as la plej mir'ind'a'j arb'o'j kaj kresk'aĵ'o'j, de kiu'j la trunk'et'o kaj foli'o'j est'as tiel fleks'ebl'a'j kaj elast'a'j, ke ili ĉe la plej mal'grand'a flu'o de la akv'o si'n mov'as, kiel viv'a'j est'aĵ'o'j. Ĉiu'j fiŝ'o'j, mal'grand'a'j kaj grand'a'j, tra'glit'as inter la branĉ'o'j, tut'e tiel, kiel tie ĉi supr'e la bird'o'j en la aer'o. En la plej profund'a lok'o star'as la palac'o de la reĝ'o de la mar'o. La mur'o'j est'as el koral'o'j, kaj la alt'a'j fenestr'o'j el la plej tra'vid'ebl'a sukcen'o; la tegment'o est'as far'it'a el konk'o'j, kiu'j si'n ferm'as kaj mal'ferm'as laŭ la flu'o de la akv'o. Tio ĉi est'as bel'eg'a vid'o, ĉar en ĉiu konk'o kuŝ'as bril'ant'a'j perl'o'j, el kiu'j ĉiu sol'a jam est'us efektiv'a bel'ig'aĵ'o en la kron'o de reĝ'in'o.

La reĝ'o de la mar'o perd'is jam de long'e si'a'n edz'in'o'n, sed li'a mal'jun'a patr'in'o konduk'is la mastr'aĵ'o'n de la dom'o. Ŝi est'is saĝ'a vir'in'o, sed tre fier'a je si'a nobel'ec'o, tial ŝi port'is dek'du ostr'o'j'n sur la vost'o, dum ali'a'j nobel'o'j ne dev'is port'i pli ol ses. Ceter'e ŝi merit'is ĉi'a'n laŭd'o'n, la plej mult'e ĉar ŝi montr'is la plej grand'a'n zorg'ec'o'n kaj am'o'n por la mal'grand'a'j reĝ'id'in'o'j, ŝi'a'j nep'in'o'j. Ili est'is ses bel'eg'a'j infan'o'j, sed la plej jun'a est'is tamen la plej bel'a el ĉiu'j; ŝi'a haŭt'o est'is tra'vid'ebl'a kaj delikat'a, kiel foli'et'o de roz'o, ŝi'a'j okul'o'j blu'a'j kiel, la profund'a mar'o; sed, kiel ĉiu'j ali'a'j, ŝi ne hav'is pied'o'j'n, la korp'o fin'iĝ'is per fiŝ'a vost'o.

La tut'a'n tag'o'n ili pov'is lud'i en la palac'o, en la grand'a'j salon'o'j, kie viv'a'j flor'o'j el'kresk'ad'is el la mur'o'j. La grand'a'j sukcen'a'j fenestr'o'j est'is mal'fermat'a'j, kaj tiam la fiŝ'o'j en'naĝ'ad'is al ili, tut'e kiel ĉe ni en'flug'as la hirund'o'j, kiam ni mal'ferm'as la fenestr'o'j'n. La fiŝ'o'j al'naĝ'ad'is al la mal'grand'a'j reĝ'id'in'o'j, manĝ'ad'is el ili'a'j man'o'j kaj las'ad'is si'n kares'i.

Antaŭ la palac'o si'n trov'is grand'a ĝarden'o kun ruĝ'a'j kaj nigr'a'blu'a'j flor'o'j; la frukt'o'j bril'is kiel or'o kaj la flor'o'j kiel fajr'o, dum la trunk'et'o'j kaj foli'o'j si'n mov'is sen'ĉes'e. La ter'o est'is la plej delikat'a sabl'o, sed blu'a, kiel flam'o de sulfur'o. Super ĉio est'is ia blu'a bril'et'o. Oni pov'us pli dir'i, ke oni si'n trov'as alt'e supr'e, en la aer'o, hav'ant'e nur ĉiel'o'n super kaj sub si, ol ke oni est'as sur la fund'o de la mar'o. En trankvil'a veter'o oni pov'is vid'i la sun'o'n, kiu el'rigard'is kiel purpur'a flor'o, el kiu ven'is lum'o ĉirkaŭ'e'n.

Ĉiu el la mal'grand'a'j reĝ'id'in'o'j hav'is en la ĝarden'o si'a'n apart'a'n lok'et'o'n, kie ŝi pov'is laŭ si'a plaĉ'o kaj bon'trov'o fos'i kaj plant'i. Unu don'is al si'a flor'ej'o la form'o'n de balen'o; ali'a trov'is pli bon'e, ke ŝi'a flor'ej'o simil'as je vir'in'et'o de mar'o; sed la plej jun'a don'is al la si'a form'o'n rond'a'n, kiel la sun'o, kaj hav'is nur flor'o'j'n ruĝ'e bril'ant'a'j'n, kiel tiu. Ŝi est'is en ĉio original'a infan'o, silent'a kaj pens'ant'a, kaj kiam la ali'a'j frat'in'o'j si'n ornam'is per la mir'ind'a'j objekt'o'j, kiu'j'n ili ricev'is de ŝip'o'j, ven'int'a'j al la fund'o, ŝi vol'is hav'i, krom la ruĝ'a'j flor'o'j, kiu'j simil'is je la sun'o, nur unu bel'a'n statu'o'n, kiu prezent'is tre bel'a'n knab'o'n. Ĝi est'is far'it'a el blank'a klar'a marmor'o kaj fal'is sur la fund'o'n de la mar'o ĉe la romp'iĝ'o de la ŝip'o. Ŝi plant'is apud la statu'o roz'a'ruĝ'a'n salik'o'n, kiu kresk'is bel'eg'e kaj ten'is si'a'j'n branĉ'o'j'n super la statu'o, ĝis la blu'a sabl'o de la fund'o, kie la ombr'o hav'is kolor'o'n nigr'a-blu'a'n kaj mov'ad'is si'n sen'ĉes'e, kiel la branĉ'o'j. Ĝi el'rigard'is, kiel la supr'o kaj la radik'o'j lud'us inter si kaj si'n kis'us.

Ne est'is pli grand'a plezur'o por la jun'a reĝ'id'in'o, ol aŭd'i pri la mond'o supr'a kaj la hom'o'j. La mal'jun'a av'in'o dev'is rakont'ad'i ĉio'n, kio'n ŝi sci'is pri ŝip'o'j kaj urb'o'j, hom'o'j kaj best'o'j. Sed la plej bel'a kaj mir'ind'a est'is por ŝi, ke la flor'o'j supr'e sur la ter'o odor'as, kio'n ne far'as la flor'o'j sur la fund'o de la mar'o, kaj ke la arb'ar'o'j est'as verd'a'j kaj la fiŝ'o'j, kiu'j'n oni vid'as tie inter la branĉ'o'j, tiel laŭt'e kaj agrabl'e kant'as, ke est'as plezur'o ili'n aŭd'i. Ĝi est'is la bird'et'o'j, kiu'j'n la av'in'o nom'is fiŝ'o'j, ĉar ali'e ŝi'a'j nep'in'o'j, kiu'j ne vid'is ankoraŭ bird'o'j'n, ne pov'us ŝi'n kompren'i.

— Kiam vi ating'os la aĝ'o'n de dek'kvin jar'o'j, dir'is la av'in'o, vi ricev'os la permes'o'n si'n lev'i el la mar'o, sid'i sub la lum'o de la lun'o sur la mar'a'j ŝton'eg'o'j kaj rigard'i la grand'a'j'n ŝip'o'j'n, kiu'j vetur'os antaŭ vi; vi vid'os ankaŭ arb'ar'o'j'n kaj urb'o'j'n! Baldaŭ unu el la frat'in'o'j dev'is ating'i la aĝ'o'n de dek'kvin jar'o'j, sed la ali'a'j. . . . ĉiu el ili est'is unu jar'o'n pli jun'a, ol la ali'a, tiel ke al la plej jun'a mank'is ankoraŭ plen'a'j kvin jar'o'j, ĝis ŝi pov'us si'n lev'i de la fund'o de la mar'o kaj vid'i, kiel ni'a mond'o el'rigard'as. Sed unu promes'is al la ali'a rakont'i al ŝi, kio'n ŝi vid'is kaj kio la plej mult'e plaĉ'is al ŝi en la unu'a tag'o; ĉar ili'a av'in'o ne sufiĉ'e ankoraŭ rakont'is al ili, est'is ankoraŭ mult'a'j afer'o'j, pri kiu'j ili vol'us sci'i.

Sed neni'u el ili est'is tiel plen'a je dezir'o'j, kiel la plej jun'a, ĝust'e ŝi, kiu dev'is ankoraŭ la plej long'e atend'i kaj est'is tiel silent'a kaj plen'a je pens'o'j. Oft'e en la nokt'o ŝi star'is antaŭ la mal'ferm'it'a fenestr'o kaj rigard'is supr'e'n tra la mal'lum'e blu'a akv'o, kiel la fiŝ'o'j per si'a'j naĝ'il'o'j kaj vost'o'j ĝi'n bat'is. La lun'o'n kaj stel'o'j'n ŝi pov'is vid'i; ili ŝajn'is tre pal'a'j, sed por tio ili tra la akv'o el'rigard'is mult'e pli grand'a'j, ol antaŭ ni'a'j okul'o'j. Se sub ili glit'is io kiel nigr'a nub'o, ŝi sci'is, ke tio ĉi est'as aŭ balen'o naĝ'ant'a super ŝi, aŭ eĉ ŝip'o kun mult'a'j hom'o'j. Ili cert'e ne pens'is, ke bel'a vir'in'et'o de mar'o star'as sur la fund'o kaj el'tir'as si'a'j'n blank'a'j'n man'o'j'n kontraŭ la ŝip'o.

Jen la plej mal'jun'a reĝ'id'in'o ating'is la aĝ'o'n de dek'kvin jar'o'j kaj ricev'is la permes'o'n si'n lev'i super la supr'aĵ'o'n de la mar'o. Kiam ŝi re'ven'is, ŝi hav'is mult'eg'e por rakont'i; sed la plej bel'a est'as, ŝi dir'is, kuŝ'i en la lum'o de la lun'o sur super'mar'a sabl'aĵ'o sur trankvil'a mar'o kaj rigard'i la grand'a'n urb'o'n, kiu si'n trov'as tuj sur la bord'o de la mar'o, bel'a'n urb'o'n, kie la lum'o'j bril'as kiel cent'o'j da stel'o'j, aŭd'i la muzik'o'n kaj la bru'o'n de kaleŝ'o'j kaj hom'o'j, vid'i la mult'a'j'n preĝ'ej'o'j'n kaj tur'o'j'n kaj aŭskult'i la son'ad'o'n de la preĝ'ej'a'j sonor'il'o'j. Ĝust'e ĉar al la plej jun'a est'is ankoraŭ long'e mal'permes'it'e si'n lev'i, ŝi la plej mult'e sent'is grand'a'n dezir'eg'o'n je ĉio ĉi. Kun kia atent'o ŝi aŭskult'is tiu'j'n ĉi rakont'o'j'n! Kaj kiam ŝi post'e je la vesper'o star'is antaŭ la mal'ferm'it'a fenestr'o kaj rigard'is tra la mal'lum'e-blu'a akv'o, ĉiu'j ŝi'a'j pens'o'j est'is okup'it'a'j je la grand'a urb'o kun ĝi'a bru'ad'o, kaj ŝajn'is al ŝi, ke la son'ad'o de la preĝ'ej'a'j sonor'il'o'j tra'penetr'as mal'supr'e'n al ŝi.

Post unu jar'o la du'a frat'in'o ricev'is la permes'o'n si'n lev'i tra la akv'o kaj naĝ'i kie'n ŝi vol'as. Ŝi supr'e'n'naĝ'is ĉe la sub'ir'o de la sun'o, kaj tiu ĉi vid'o laŭ ŝi'a opini'o est'is la plej bel'a. La tut'a ĉiel'o el'rigard'is kiel or'o, ŝi dir'is, kaj la nub'o'j — ha, ili'a'n bel'ec'o'n ŝi ne pov'us sufiĉ'e bon'e pri'skrib'i! Ruĝ'a'j kaj nigr'a'blu'a'j ili si'n transport'is super ŝi, sed mult'e pli rapid'e ol ili, flug'is, kiel long'a blank'a kovr'il'o, amas'o da sovaĝ'a'j cign'o'j super la akv'o al la for'iĝ'ant'a sun'o. Ili flug'is al la sun'o, sed tiu ĉi mal'lev'iĝ'is kaj la roz'a bril'o esting'iĝ'is sur la mar'o kaj la nub'o'j.

En la sekv'ant'a jar'o la tri'a frat'in'o si'n lev'is; ŝi est'is la plej kuraĝ'a el ĉiu'j kaj naĝ'is tial supr'e'n en unu larĝ'a'n river'o'n, kiu flu'as al la mar'o. Palac'o'j kaj vilaĝ'a'j dom'et'o'j est'is vid'at'a'j tra bel'eg'a'j arb'ar'o'j : Ŝi aŭd'is kiel ĉiu'j bird'o'j kant'is, kaj la sun'o lum'is tiel varm'e, ke ŝi oft'e dev'is naĝ'i sub la akv'o'n, por iom mal'varm'ig'i si'a'n brul'e varm'eg'a'n vizaĝ'o'n. En unu mal'grand'a golf'o ŝi renkont'is tut'a'n amas'o'n da bel'a'j hom'a'j infan'o'j; ili kur'ad'is tut'e nud'a'j kaj bat'ad'is en la akv'o. Ŝi vol'is lud'i kun ili, sed kun terur'o ili for'kur'is. Post'e ven'is mal'grand'a nigr'a best'o, tio est'is hund'o, sed ŝi antaŭ'e neniam vid'is hund'o'n; tiu ĉi komenc'is tiel furioz'e ŝi'n boj'i, ke ŝi tut'e ek'tim'iĝ'is kaj re'e for'kur'is en la liber'a'n mar'o'n. Sed neniam ŝi forges'os la bel'eg'a'j'n arb'ar'o'j'n, la verd'a'j'n mont'et'o'j'n kaj la mal'grand'a'j'n infan'o'j'n, kiu'j pov'is naĝ'i, kvankam ili ne hav'is fiŝ'a'n vost'o'n.

La kvar'a frat'in'o ne est'is tiel kuraĝ'a; ŝi rest'is en la mez'o de la sovaĝ'a mar'o kaj rakont'is, ke ĝust'e tie est'as la plej bel'e. Oni pov'as rigard'i tre mal'proksim'e ĉirkaŭ'e, kaj la ĉiel'o star'as kiel vitr'a kloŝ'o super la mar'o. Ŝip'o'j'n ŝi vid'is, sed nur tre mal'proksim'e, ili el'rigard'is kiel mev'o'j; la lud'ant'a'j delfen'o'j si'n renvers'ad'is kaj la grand'a'j balen'o'j ŝpruc'is akv'o'n el la tru'o'j de si'a'j naz'o'j supr'e'n, ke ĝi el'rigard'is ĉirkaŭ'e kiel cent'o'j da fontan'o'j.

Nun ven'is la temp'o por la kvin'a frat'in'o. Ŝi'a nask'o'tag'o est'is ĝust'e en la mez'o de vintr'o, kaj tial ŝi vid'is, kio'n la ali'a'j la unu'a'n foj'o'n ne vid'is. La mar'o est'is preskaŭ tut'e verd'a, kaj ĉirkaŭ'e naĝ'is grand'a'j mont'o'j de glaci'o, el kiu'j, laŭ ŝi'a rakont'o, ĉiu el'rigard'is kiel perl'o kaj tamen est'is mult'e pli grand'a ol la tur'o'j, kiu'j'n la hom'o'j konstru'as. En la plej mir'ind'a'j form'o'j ili si'n montr'is kaj bril'is kiel diamant'o'j. Ŝi sid'iĝ'is sur unu el la plej grand'a'j, kaj ĉiu'j ŝip'ist'o'j for'kur'ad'is kun terur'o de la lok'o, kie ŝi sid'is kaj las'is la vent'o'n lud'i kun ŝi'a'j long'a'j har'o'j. Sed je la vesper'o la ĉiel'o kovr'iĝ'is je nub'o'j, ĝi tondr'is kaj fulm'is, dum la nigr'a mar'o lev'is la grand'a'j'n pec'eg'o'j'n da glaci'o alt'e supr'e'n kaj bril'ig'is ili'n en la fort'a fulm'ad'o. Sur ĉiu'j ŝip'o'j oni mal'lev'is la vel'o'j'n; est'is tim'eg'o, terur'o, sed ŝi sid'is trankvil'e sur si'a naĝ'ant'a glaci'a mont'o kaj vid'is, kiel la fajr'a'j fulm'o'j zigzag'e si'n ĵet'ad'is en la ŝaŭm'a'n mar'o'n.

Kiam iu el la frat'in'o'j ven'is la unu'a'n foj'o'n super la akv'o'n, ĉiu est'is rav'at'a de la nov'a kaj bel'a, kiu'n ŝi vid'is; sed nun, kiam ili kiel grand'aĝ'a'j knab'in'o'j hav'is la permes'o'n supr'e'n'ir'i ĉiu'foj'e laŭ si'a vol'o, ĝi far'iĝ'is por ili indiferent'a; ili dezir'eg'is re'e hejm'e'n, kaj post la pas'o de unu monat'o ili dir'is, ke mal'supr'e en la dom'o est'as la plej bel'e kaj tie oni si'n sent'as la plej oportun'e.

Oft'e en vesper'a hor'o la kvin frat'in'o'j ĉirkaŭ'pren'ad'is unu'a la ali'a'n per la man'o'j kaj supr'e'n'naĝ'ad'is en unu lini'o super la akv'o'n. Ili hav'is bel'eg'a'j'n voĉ'o'j'n, pli bel'a'j'n ol la voĉ'o de hom'o, kaj kiam vent'eg'o komenc'iĝ'is kaj ili pov'is supoz'i, ke romp'iĝ'os ŝip'o'j, ili naĝ'ad'is antaŭ la ŝip'o'j kaj kant'ad'is agrabl'e pri la bel'ec'o sur la fund'o de la mar'o, kaj pet'is la ŝip'an'o'j'n ne tim'i ven'i tie'n. Sed tiu'j ĉi ne pov'is kompren'i la vort'o'j'n, ili pens'is ke ĝi est'as la vent'eg'o; kaj ili ankaŭ ne pov'is vid'i la bel'aĵ'o'j'n de mal'supr'e, ĉar se la ŝip'o ir'is al la fund'o, la hom'o'j mort'is en la akv'o kaj ven'is nur jam kiel mal'viv'ul'o'j en la palac'o'n de la reĝ'o de la mar'o.

Kiam je la vesper'o la frat'in'o'j tiel man'o en man'o si'n alt'e lev'is tra la mar'o, tiam la mal'grand'a frat'in'o rest'is tut'e sol'a kaj rigard'is post ili, kaj est'is al ŝi, kiel ŝi dev'us plor'i; sed vir'in'o de mar'o ne hav'as larm'o'j'n, kaj tial ŝi sufer'as mult'e pli mult'e.

— Ho, se mi jam hav'us la aĝ'o'n de dek'kvin jar'o'j! ŝi dir'is. Mi sci'as, ke ĝust'e mi fort'e am'os la mond'o'n tie supr'e kaj la hom'o'j'n, kiu'j tie loĝ'as kaj konstru'as!

Fin'e ŝi ating'is la aĝ'o'n de dek'kvin jar'o'j.

— Jen vi el'kresk'is, dir'is ŝi'a av'in'o, la mal'jun'a reĝ'in'o-vidv'in'o. Ven'u, kaj mi vi'n ornam'os kiel vi'a'j'n ali'a'j'n frat'in'o'j'n! Ŝi met'is al ŝi kron'o'n el blank'a'j lili'o'j sur la har'o'j'n, sed ĉiu foli'et'o de flor'o est'is du'on'o de perl'o; kaj la mal'jun'a av'in'o las'is al'mord'iĝ'i al la vost'o de la reĝ'id'in'o ok grand'a'j'n ostr'o'j'n, por montr'i ŝi'a'n alt'a'n stat'o'n.

— Tio ĉi dolor'as! dir'is la vir'in'et'o de mar'o.

— Jes, kort'eg'a ceremoni'o postul'as mal'oportun'ec'o'n! dir'is la av'in'o.

Ho, ŝi for'don'us kun plezur'o ĉiu'n ĉi bel'eg'aĵ'o'n kaj de'ĵet'us la mult'e'pez'a'n kron'o'n! Ŝi'a'j ruĝ'a'j ĝarden'a'j flor'o'j star'is al ŝi mult'e pli bon'e, sed neni'o help'is. « Adiaŭ! » ŝi dir'is kaj lev'is si'n facil'e kaj bel'e tra la akv'o.

Antaŭ moment'o sub'ir'is la sun'o, kiam ŝi lev'is la kap'o'n super la supr'aĵ'o de la mar'o; sed ĉiu'j nub'o'j bril'is ankoraŭ kiel roz'o'j kaj or'o, kaj tra la pal'ruĝ'a aer'o lum'is la stel'o de la vesper'o, la aer'o est'is trankvil'a kaj freŝ'a kaj neni'a vent'et'o mov'is la mar'o'n. Sur la mar'o star'is grand'a tri'mast'a ŝip'o, nur unu vel'o est'is lev'it'a, ĉar est'is neni'a blov'et'o, kaj inter la ŝnur'eg'ar'o sid'is ĉie ŝip'an'o'j. Oni aŭd'is muzik'o'n kaj kant'ad'o'n, kaj kiam la vesper'o far'iĝ'is pli mal'lum'a, cent'o'j da kolor'a'j lantern'o'j est'is ek'brul'ig'it'a'j; ĝi el'rigard'is, kvazaŭ la flag'o'j de ĉiu'j naci'o'j blov'iĝ'as en la aer'o. La vir'in'et'o de mar'o al'naĝ'is ĝis la fenestr'o de la kajut'o, kaj ĉiu'foj'e, kiam la akv'o ŝi'n lev'is, ŝi prov'is rigard'i tra la klar'a'j vitr'o'j de la fenestr'o'j en la kajut'o'n, kie star'is mult'a'j ornam'it'a'j hom'o'j, sed la plej bel'a el ili est'is la jun'a reĝ'id'o kun la grand'a'j nigr'a'j okul'o'j. Li pov'is hav'i la aĝ'o'n de dek'ses jar'o'j, li'a tag'o de nask'iĝ'o ĝust'e nun est'is fest'at'a, kaj pro tio ĉi reg'is la tut'a tiu gaj'ec'o kaj bel'eg'ec'o. La ŝip'an'o'j danc'is sur la ferdek'o, kaj kiam la reĝ'id'o al ili el'ir'is, pli ol cent raket'o'j lev'iĝ'is en la aer'o'n. Ili lum'is kiel lum'a tag'o, tiel ke la vir'in'et'o de mar'o ek'tim'is kaj sub'iĝ'is sub la akv'o'n. Sed baldaŭ ŝi de'nov'e el'lev'is la kap'o'n kaj tiam ŝajn'is al ŝi, kvazaŭ ĉiu'j stel'o'j de la ĉiel'o de'fal'as al ŝi. Neniam ankoraŭ ŝi vid'is tia'n fajr'aĵ'o'n. Grand'a'j sun'o'j muĝ'ant'e si'n turn'ad'is, bel'eg'a'j fajr'a'j fiŝ'o'j si'n lev'ad'is en la blu'a'n aer'o'n kaj de ĉio est'is vid'at'a lum'a re'bril'o en la klar'a trankvil'a mar'o. Sur la ŝip'o mem est'is tiel lum'e, ke oni pov'is vid'i eĉ la plej mal'grand'a'n ŝnur'o'n, ne parol'ant'e jam pri la hom'o'j. Kiel bel'a la jun'a reĝ'id'o est'is, kaj li prem'is al la hom'o'j la man'o'j'n kun afabl'a rid'et'ad'o, dum la muzik'o son'is tra la bel'a nokt'o.

Jam far'iĝ'is mal'fru'e, sed la vir'in'et'o de mar'o ne pov'is de'turn'i la okul'o'j'n de la ŝip'o kaj de la bel'a reĝ'id'o. La kolor'a'j lantern'o'j esting'iĝ'is, la raket'o'j si'n ne lev'ad'is pli en la aer'o'n, la paf'il'eg'o'j jam pli ne tondr'is, sed profund'e en la mar'o est'is mov'ad'o kaj bru'ad'o. La vir'in'et'o de mar'o sid'is sur la akv'o kaj balanc'iĝ'is supr'e'n kaj mal'supr'e'n, tiel ke ŝi pov'is en'rigard'ad'i en la kajut'o'n. Sed pli rapid'e la ŝip'o kur'is super la ond'o'j, unu vel'o post la ali'a est'is lev'at'a'j, pli fort'e bat'is la ond'o'j, nigr'a nub'eg'o si'n montr'is kaj fulm'o'j mal'proksim'a'j ek'bril'is. Terur'a vent'eg'o baldaŭ komenc'iĝ'is. Tial la ŝip'an'o'j de'met'is la vel'o'j'n. La grand'a ŝip'o balanc'iĝ'is en rapid'eg'a kur'ad'o sur la sovaĝ'a mar'o; kiel grand'a'j nigr'a'j mont'o'j si'n lev'ad'is la ŝaŭm'ant'a akv'o, minac'ant'e si'n trans'ĵet'i super la mast'o'j, sed la ŝip'o si'n mal'lev'ad'is kiel cign'o inter la alt'a'j ond'o'j kaj lev'ad'is si'n re'e sur la akv'a'j'n mont'o'j'n. Al la vir'in'et'o de mar'o ĝi ŝajn'is kiel vetur'o de plezur'o, sed la ŝip'an'o'j tut'e ali'e tio'n ĉi rigard'is; la ŝip'o ĝem'eg'is kaj krak'is, la ĉef'a mast'o romp'iĝ'is en la mez'o kiel kan'o, kaj la ŝip'o kuŝ'iĝ'is sur flank'o kaj la akv'o en'ir'is en la intern'aĵ'o'n de la ŝip'o. Nun la vir'in'et'o de mar'o vid'is, ke la ŝip'an'o'j est'as en danĝer'o, ŝi dev'is si'n mem gard'i antaŭ la trab'o'j kaj romp'aĵ'o'j de la ŝip'o, kiu'j est'is pel'at'a'j super la akv'o. Kelk'a'n temp'o'n est'is tiel mal'lum'eg'e, ke ŝi neni'o'n pov'is vid'i; sed jen ek'fulm'is kaj far'iĝ'is de'nov'e tiel lum'e, ke la vir'in'et'o de mar'o klar'e re'vid'is ĉiu'j'n sur la ŝip'o. Ĉiu pen'is si'n sav'i, kiel li pov'is. La plej mult'e ŝi observ'ad'is la jun'a'n reĝ'id'o'n kaj ŝi vid'is, kiam la ŝip'o romp'iĝ'is, ke li fal'is en la profund'a'n mar'o'n. En la unu'a moment'o ŝi est'is tre ĝoj'a, ĉar nun li ja ven'os al ŝi, sed baldaŭ ven'is al ŝi en la kap'o'n, ke la hom'o'j ja ne pov'as viv'i en la akv'o kaj tiel li nur mal'viv'a ven'os en la palac'o'n de la reĝ'o de la mar'o.

Ne, mort'i li ne dev'as! Tial la vir'in'et'o de mar'o ek'naĝ'is inter la trab'o'j kaj tabul'o'j, kiu'j kur'ad'is sur la mar'o forges'is la propr'a'n danĝer'o'n, sub'naĝ'is profund'e en la akv'o'n kaj si'n lev'is de'nov'e inter la alt'a'j ond'o'j. Fin'e ŝi ating'is la jun'a'n reĝ'id'o'n, kiu jam apenaŭ si'n ten'is sur la supr'aĵ'o de la sovaĝ'a mar'o. Li'a'j man'o'j kaj pied'o'j komenc'is jam lac'iĝ'i, la bel'a'j okul'o'j si'n ferm'is, li dev'us mort'i, se ŝi ne al'ven'us. Ŝi ten'is li'a'n kap'o'n super la akv'o kaj las'is si'n pel'i de la ond'o'j kie'n ili vol'is.

Ĉirkaŭ la maten'o la vent'eg'o fin'iĝ'is. De la ŝip'o ne rest'is eĉ unu lign'et'o. Ruĝ'a kaj bril'ant'a si'n lev'is la sun'o el la akv'o, kaj ŝajn'is, ke per tio ĉi la vang'o'j de la reĝ'id'o ricev'is viv'o'n, tamen li'a'j okul'a'j rest'is ferm'it'a'j. La vir'in'et'o de mar'o kis'is li'a'n alt'a'n bel'a'n frunt'o'n kaj re'ord'ig'is li'a'j'n mal'sek'a'j'n har'o'j'n. Ŝajn'is al ŝi, ke li est'as simil'a je la marmor'a statu'o en ŝi'a mal'grand'a ĝarden'o. Ŝi li'n kis'is kaj re'kis'is kaj fort'e dezir'is, ke li rest'u viv'a.

Jen montr'iĝ'is ter'o, alt'a'j blu'a'j mont'o'j, sur kies supr'o'j bril'is la blank'a neĝ'o, kiel amas'o da cign'o'j. Mal'supr'e sur la bord'o star'is bel'eg'a'j verd'a'j arb'ar'o'j kaj antaŭ ili star'is preĝ'ej'o aŭ monaĥ'ej'o, est'is ankoraŭ mal'facil'e bon'e ĝi'n diferenc'ig'i, sed konstru'o ĝi est'is. Citron'a'j kaj oranĝ'a'j arb'o'j kresk'is en la ĝarden'o kaj antaŭ la en'ir'o star'is alt'a'j palm'o'j. La mar'o far'is tie ĉi mal'grand'a'n golf'et'o'n, en kiu la akv'o est'is tut'e trankvil'a, sed tre profund'a, kaj kiu est'is lim'it'a de super'akv'a'j ŝton'eg'o'j, kovr'it'a'j de delikat'a blank'a sabl'o. Tie'n ĉi al'naĝ'is la vir'in'et'o de mar'o kun la bel'a princ'o, kuŝ'ig'is li'n sur la sabl'o kaj zorg'is, ke li'a kap'o kuŝ'u alt'e en la varm'a lum'o de la sun'o.

Ek'son'is la sonor'il'o'j en la grand'a blank'a konstru'o kaj mult'a'j jun'a'j knab'in'o'j si'n montr'is en la ĝarden'o. Tiam la vir'in'et'o de mar'o for'naĝ'is kaj kaŝ'is si'n post kelk'a'j alt'a'j ŝton'o'j, kiu'j el'star'is el la akv'o, kovr'is la har'o'j'n kaj brust'o'n per ŝaŭm'o de la mar'o, tiel ke neni'u pov'is vid'i ŝi'a'n bel'a'n vizaĝ'o'n, kaj ŝi nun observ'ad'is, kiu ven'os al la mal'feliĉ'a reĝ'id'o.

Ne long'e daŭr'is kaj al'ven'is jun'a knab'in'o. Ŝi vid'ebl'e fort'e ek'tim'is, sed nur unu moment'o'n, kaj baldaŭ ŝi vok'is mult'a'j'n hom'o'j'n, kaj la vir'in'et'o de mar'o vid'is, ke la reĝ'id'o de'nov'e ricev'is la konsci'o'n kaj rid'et'is al ĉiu'j ĉirkaŭ'star'ant'o'j, sed al si'a sav'int'in'o li ne rid'et'is, li ja eĉ ne sci'is, ke al ŝi li dev'as dank'i la viv'o'n. Ŝi sent'is si'n tiel mal'ĝoj'a, ke ŝi, kiam oni li'n for'konduk'is en la grand'a'n konstru'o'n, mal'gaj'e sub'naĝ'is sub la akv'o'n kaj re'ven'is al la palac'o de si'a patr'o.

Ŝi est'is ĉiam silent'a kaj en'pens'a, sed nun ĝi far'iĝ'is ankoraŭ pli mult'e. La frat'in'o'j ŝi'n demand'is, kio'n ŝi vid'is la unu'a'n foj'o'n tie supr'e, sed ŝi neni'o'n al ili rakont'is.

Oft'e en vesper'o kaj maten'o ŝi lev'ad'is si'n al la lok'o, kie ŝi for'las'is la reĝ'id'o'n. Ŝi vid'is, kiel la frukt'o'j de la ĝarden'o far'iĝ'is matur'a'j kaj est'is de'ŝir'it'a'j, ŝi vid'is, kiel la neĝ'o fluid'iĝ'is sur la alt'a'j mont'o'j, sed la reĝ'id'o'n ŝi ne vid'is, kaj ĉiam pli mal'ĝoj'a ŝi tial re'ven'ad'is hejm'e'n. Ŝi'a sol'a plezur'o est'is sid'i en si'a ĝarden'et'o kaj ĉirkaŭ'pren'i per la brak'o'j la bel'a'n marmor'a'n statu'o'n, kiu est'is simil'a je la reĝ'id'o; sed si'a'j'n flor'o'j'n ŝi ne fleg'is, kaj sovaĝ'e ili kresk'is super la voj'et'o'j, kaj ili'a'j long'a'j trunk'et'o'j kaj foli'o'j si'n kun'plekt'is kun la branĉ'o'j de la arb'o'j tiel, ke tie far'iĝ'is tut'e mal'lum'e.

Fin'e ŝi ne pov'is pli el'ten'i kaj rakont'is al unu el si'a'j frat'in'o'j, kaj baldaŭ tiam sci'iĝ'is ĉiu'j ali'a'j, sed je vort'o de honor'o neni'u pli ol tiu, kaj kelk'a'j ali'a'j vir'in'et'o'j de mar'o, kiu'j tamen rakont'is ĝi'n nur al si'a'j plej proksim'a'j amik'in'o'j. Unu el ili pov'is don'i sci'aĵ'o'n pri la reĝ'id'o, ŝi ankaŭ vid'is la fest'o'n nask'o'tag'a'n sur la ŝip'o, sci'is, de kie la reĝ'id'o est'as kaj kie si'n trov'as li'a regn'o.

« Ven'u, frat'in'et'o! » dir'is la ali'a'j reĝ'id'in'o'j, kaj inter'plekt'int'e la brak'o'j'n reciprok'e post la ŝultr'o'j, ili si'n lev'is en long'a lini'o el la mar'o tie'n, kie si'n trov'is la palac'o de la reĝ'id'o.

Tiu ĉi palac'o est'is konstru'it'a el hel'flav'a bril'ant'a spec'o de ŝton'o, kun grand'a'j marmor'a'j ŝtup'ar'o'j, el kiu'j unu konduk'is rekt'e en la mar'o'n. Bel'eg'a'j or'kovr'it'a'j kupol'o'j si'n lev'ad'is super la tegment'o'j, kaj inter la kolon'o'j, kiu'j ĉirkaŭ'is la tut'a'n konstru'o'n, star'is marmor'a'j figur'o'j, kiu'j el'rigard'is kiel viv'a'j ekzist'aĵ'o'j. Tra la klar'a vitr'o en la alt'a'j fenestr'o'j oni pov'is rigard'i en la plej bel'eg'a'j'n salon'o'j'n, kie pend'is mult'e'kost'a'j silk'a'j kurten'o'j kaj tapiŝ'o'j kaj ĉiu'j mur'o'j est'is ornam'it'a'j per grand'a'j pentr'aĵ'o'j, ke est'is efektiv'a plezur'o ĉio'n tio'n ĉi vid'i.

En la mez'o de la grand'a salon'o bat'is alt'a fontan'o, ĝi'a'j radi'o'j si'n lev'ad'is ĝis la vitr'a kupol'o de la plafon'o, tra kiu la sun'o lum'is sur la akv'o kaj la plej bel'a'j kresk'aĵ'o'j, kiu'j si'n trov'is en la grand'a basen'o.

Nun ŝi sci'is, kie li loĝ'as, kaj tie ŝi montr'ad'is si'n oft'e en vesper'o kaj en nokt'o sur la akv'o; ŝi al'naĝ'ad'is mult'e pli proksim'e al la ter'o, ol kiel kuraĝ'us ia ali'a, ŝi eĉ si'n lev'ad'is tra la tut'a mal'larĝ'a kanal'o, ĝis sub la bel'eg'a marmor'a balkon'o. Tie ŝi sid'ad'is kaj rigard'is la jun'a'n reĝ'id'o'n, kiu pens'is, ke li sid'as sol'a en la klar'a lum'o de la lun'o.

Oft'e en vesper'o ŝi vid'ad'is li'n for'vetur'ant'a'n sub la son'o'j de muzik'o en li'a bel'eg'a ŝip'et'o ornam'it'a per flag'o'j; ŝi rigard'ad'is tra la verd'a'j kan'o'j, kaj se la vent'o kapt'ad'is ŝi'a'n long'a'n blank'a'n vual'o'n kaj iu ŝi'n vid'is, li pens'is, ke ĝi est'as cign'o, kiu dis'vast'ig'as la flug'il'o'j'n.

Oft'e en la nokt'o, kiam la fiŝ'ist'o'j kapt'ad'is fiŝ'o'j'n sur la mar'o ĉe lum'o de torĉ'o'j, ŝi aŭd'ad'is, ke ili rakont'as mult'o'n da bon'a pri la jun'a reĝ'id'o, kaj ŝi ĝoj'ad'is, ke ŝi sav'is al li la viv'o'n, kiam li preskaŭ sen viv'o est'is pel'at'a de la ond'o'j, kaj ŝi ek'memor'ad'is, kiel firm'e li'a kap'o ripoz'is sur ŝi'a brust'o kaj kiel kor'e ŝi li'n kis'is. Pri tio ĉi li neni'o'n sci'is, li ne pov'is eĉ sonĝ'i pri ŝi.

Ĉiam pli kaj pli kresk'is ŝi'a am'o al la hom'o'j, ĉiam pli ŝi dezir'is pov'i si'n lev'i al ili kaj viv'i inter ili, kaj ili'a mond'o ŝajn'is al ŝi mult'e pli grand'a ol ŝi'a. Ili ja pov'as flug'i sur ŝip'o'j trans la mar'o'n, si'n lev'i sur la alt'a'j'n mont'o'j'n alt'e super la nub'o'j'n, kaj la land'o'j, kiu'j'n ili posed'as, si'n etend'as kun si'a'j arb'ar'o'j kaj kamp'o'j pli mal'proksim'e, ol ŝi pov'as ating'i per si'a rigard'o. Mult'o'n ŝi vol'us sci'i, sed la frat'in'o'j ne pov'is don'i al ŝi respond'o'n je ĉio, kaj tial ŝi demand'ad'is pri tio la mal'jun'a'n av'in'o'n, kiu bon'e kon'is la pli alt'a'n mond'o'n, kiel ŝi nomad'is la land'o'j'n super la mar'o.

— Se la hom'o'j ne dron'as, demand'is la vir'in'et'o de mar'o, ĉu ili tiam pov'as viv'i etern'e, ĉu ili ne mort'as, kiel ni tie ĉi sur la fund'o de la mar'o?

— Ho jes, dir'is la mal'jun'ul'in'o, ili ankaŭ dev'as mort'i, kaj la temp'o de ili'a viv'o est'as ankoraŭ pli mal'long'a ol de ni'a. Ni pov'as ating'i la aĝ'o'n de tri'cent jar'o'j, sed kiam ni'a viv'o ĉes'iĝ'as, ni turn'iĝ'as en ŝaŭm'o'n kaj ni ne hav'as tie ĉi eĉ tomb'o'n inter ni'a'j kar'a'j. Ni ne hav'as sen'mort'a'n anim'o'n, ni jam neniam re'vek'iĝ'as al viv'o, ni simil'as je la verd'a kresk'aĵ'o, kiu, unu foj'o'n de'tranĉ'it'a, jam neniam pli pov'as re'viv'iĝ'i. Sed la hom'o'j hav'as anim'o'n, kiu viv'as etern'e, kiam la korp'o jam re'far'iĝ'is ter'o. La anim'o si'n lev'as tra la eter'o supr'e'n, al la bril'ant'a'j stel'o'j! Tut'e tiel, kiel ni ni'n lev'as el la mar'o kaj rigard'as la land'o'j'n de la hom'o'j, tiel ankaŭ ili si'n lev'as al ne'kon'at'a'j bel'eg'a'j lok'o'j, kiu'j'n ni neniam pov'os vid'i.

— Kial ni ne ricev'is sen'mort'a'n anim'o'n? mal'ĝoj'e demand'is la vir'in'et'o de mar'o. Kun plezur'o mi for'don'us ĉiu'j'n cent'o'j'n da jar'o'j, kiu'j'n mi pov'as viv'i, por nur unu tag'o'n est'i hom'o kaj post'e pren'i part'o'n en la ĉiel'a mond'o!

— Pri tio ĉi ne pens'u! dir'is la mal'jun'ul'in'o, ni'a sort'o est'as mult'e pli feliĉ'a kaj pli bon'a, ol la sort'o de la hom'o'j tie supr'e!

— Sekv'e mi mort'os kaj dis'flu'iĝ'os kiel ŝaŭm'o sur la mar'o, mi jam ne aŭd'ad'os la muzik'o'n de la ond'o'j, ne vid'ad'os pli la bel'a'j'n flor'o'j'n kaj la lum'a'n sun'o'n! Ĉu mi neni'o'n pov'as far'i, por ricev'i etern'a'n anim'o'n?

— Ne! dir'is la mal'jun'ul'in'o, nur se hom'o vi'n tiel ek'am'us ke vi est'us por li pli ol patr'o kaj patr'in'o, se li al'lig'iĝ'us al vi per ĉiu'j si'a'j pens'o'j kaj si'a am'o kaj pet'us, ke la pastr'o met'u li'a'n dekstr'a'n man'o'n en la vi'a'n kun la sankt'a promes'o de fidel'ec'o tie ĉi kaj ĉie kaj etern'e, tiam li'a anim'o trans'flu'us en vi'a'n korp'o'n kaj vi ankaŭ ricev'us part'o'n en la feliĉ'o de la hom'o'j. Li don'us al vi anim'o'n kaj re'ten'us tamen ankaŭ si'a'n propr'a'n. Sed tio ĉi neniam pov'as far'iĝ'i! Ĝust'e tio'n, kio tie ĉi en la mar'o est'as nom'at'a bel'a, vi'a'n vost'o'n de fiŝ'o, ili tie supr'e sur la ter'o trov'as mal'bel'a. Ĉar mank'as al ili la ĝust'a kompren'ad'o, tie oni dev'as hav'i du mal'graci'a'j'n kolon'o'j'n, kiu'j'n ili nom'as pied'o'j, por est'i nom'at'a bel'a!

La vir'in'et'o de mar'o ek'ĝem'is kaj rigard'is mal'ĝoj'e si'a'n fiŝ'a'n vost'o'n.

— Ni est'u gaj'a'j! dir'is la mal'jun'ul'in'o, ni salt'ad'u kaj danc'ad'u en la tri'cent jar'o'j, kiu'j'n la sort'o al ni don'as; ĝi est'as cert'e sufiĉ'a temp'o, post'e oni tiom pli sen'zorg'e pov'as ripoz'i. Hodiaŭ vesper'e ni hav'os bal'o'n de kort'eg'o!

Kaj ĝi est'is efektiv'e bel'eg'o, kiu'n oni sur la ter'o neniam vid'as. La mur'o'j kaj la plafon'o de la grand'a salon'o est'is de dik'a, sed tra'vid'ebl'a vitr'o. Mult'a'j cent'o'j da grand'eg'a'j konk'o'j, ruĝ'a'j kiel roz'o'j kaj verd'a'j kiel herb'o, star'is en vic'o'j sur ĉiu flank'o kun blu'e brul'ant'a flam'o, kiu lum'ig'is la tut'a'n salon'o'n kaj tra'lum'is eĉ tra la mur'o'j, tiel ke la mar'o ĉirkaŭ'e est'is tut'e plen'a je lum'o. Oni pov'is bon'e vid'i ĉiu'j'n la sen'nombr'a'j'n fiŝ'o'j'n, grand'a'j'n kaj mal'grand'a'j'n, kiel ili al'naĝ'ad'is al la vitr'a'j mur'o'j; sur unu'j la skvam'o'j ŝajn'is purpur'a'j, sur ali'a'j ili bril'is kiel or'o kaj arĝent'o.

En la mez'o tra la salon'o flu'is larĝ'a kviet'a river'o, kaj sur ĝi danc'is la vir'o'j kaj vir'in'et'o'j de mar'o laŭ si'a propr'a dolĉ'a kant'ad'o. Tiel bel'a'j'n voĉ'o'j'n la hom'o'j sur la ter'o ne hav'as. La plej jun'a reĝ'id'in'o kant'is la plej bel'e, oni aplaŭd'ad'is al ŝi, kaj por unu moment'o ŝi sent'is ĝoj'o'n en la kor'o, ĉar ŝi sci'is, ke ŝi hav'as la plej bel'a'n voĉ'o'n en la mar'o kaj sur la ter'o. Sed baldaŭ ŝi de'nov'e komenc'is pens'ad'i pri la mond'o supr'a. Ŝi ne pov'is forges'i la bel'a'n reĝ'id'o'n kaj si'a'n dolor'o'n, ke ŝi ne hav'as sen'mort'a'n anim'o'n kiel li. Tial ŝi el'ŝtel'iĝ'is el la palac'o de si'a patr'o, kaj dum intern'e ĉio kant'ad'is kaj ĝoj'ad'is, ŝi sid'is mal'gaj'a en si'a ĝarden'et'o. Tiam subit'e ŝi ek'aŭd'is la son'o'n de korn'o penetr'ant'a'n al ŝi tra la akv'o, kaj ŝi ek'pens'is : « nun li kred'ebl'e ŝip'as tie supr'e, li, kiu'n mi am'as pli ol patr'o'n kaj patr'in'o'n, li, al kiu mi pend'as per ĉiu'j mi'a'j pens'o'j kaj en kies man'o'n mi tiel volont'e met'us la feliĉ'o'n de mi'a viv'o. Ĉio'n mi risk'os, por akir'i li'n kaj sen'mort'a'n anim'o'n! Dum mi'a'j frat'in'o'j danc'as en la palac'o de mi'a patr'o, mi ir'os al la mar'a sorĉ'ist'in'o. Ĝis hodiaŭ mi ĉiam sent'is terur'o'n antaŭ ŝi, sed ebl'e ŝi pov'as don'i al mi konsil'o'n kaj help'o'n ».

La reĝ'id'in'o el'ir'is el si'a ĝarden'et'o kaj rapid'is al la bru'ant'a akv'o'turn'ej'o, post kiu loĝ'is la sorĉ'ist'in'o. Sur tiu ĉi voj'o ŝi antaŭ'e neniam ir'is; tie kresk'is neni'a flor'o, neni'a herb'et'o, nur nud'a griz'a sabl'a ter'o si'n etend'is ĝis la akv'o'turn'ej'o, kie la akv'o ŝaŭm'e bat'ad'is, turn'iĝ'ant'e kiel bru'ant'a'j rad'o'j muel'a'j, kaj ĉio'n, kio'n ĝi kapt'ad'is, tir'eg'ad'is kun si en la profund'eg'o'n. Inter tiu'j ĉi ĉio'n ruin'ig'ant'a'j akv'a'j turn'aĵ'o'j la reĝ'id'in'o dev'is tra'paŝ'i, por ating'i la ter'aĵ'o'n de la sorĉ'ist'in'o, kaj tie ŝi dev'is ankoraŭ long'e ir'i sur varm'a ŝancel'iĝ'ant'a ŝlim'o, kiu'n la sorĉ'ist'in'o nomad'is si'a torf'aĵ'o. Post tiu star'is ŝi'a dom'o en la mez'o de strang'a arb'ar'o. Ĉiu'j arb'o'j kaj arb'et'aĵ'o'j est'is polip'o'j, du'on'e best'o du'on'e kresk'aĵ'o, ili el'rigard'is kiel cent'kap'a'j serpent'o'j, kiu'j kresk'is el la ter'o; ĉiu'j branĉ'o'j est'is long'a'j ŝlim'a'j brak'o'j kun fingr'o'j kiel fleks'a'j verm'o'j, kaj ĉiu membr'o si'n mov'ad'is, de la radik'o ĝis la plej alt'a supr'o. Ĉio'n, kio'n ili pov'is en la mar'o kapt'i, ili ĉirkaŭ'volv'ad'is fortik'e, por jam neniam ĝi'n el'las'i. La mal'grand'a reĝ'id'in'o kun terur'o halt'is antaŭ tiu ĉi arb'ar'o; ŝi'a kor'o bat'is de tim'eg'o; ŝi jam est'is pret'a ir'i re'turn'e, sed ŝi ek'pens'is pri la reĝ'id'o kaj pri la akir'ot'a hom'a anim'o kaj far'iĝ'is de'nov'e kuraĝ'a. Si'a'j'n long'a'j'n, liber'e de'fal'ant'a'j'n har'o'j'n ŝi al'lig'is fortik'e ĉirkaŭ la kap'o, por ke la polip'o'j ne pov'u per tio ĉi ŝi'n ek'kapt'i, la ambaŭ man'o'j'n ŝi al'met'is kruc'e al la brust'o kaj rapid'e ir'is antaŭ'e'n, kiel fiŝ'o rapid'ant'a tra la akv'o, inter la terur'a'j polip'o'j, kiu'j etend'ad'is post ŝi si'a'j'n fleks'a'j'n brak'o'j'n kaj fingr'o'j'n. Ŝi rimark'is, kiel ĉiu el ili objekt'o'n unu foj'o'n kapt'it'a'n ten'is fort'e per cent'o'j da mal'grand'a'j brak'o'j, kiel per fer'a'j lig'il'o'j. Hom'o'j pere'int'a'j en la mar'o kaj fal'int'a'j al la fund'o el'rigard'ad'is kiel blank'a'j ost'ar'o'j el la brak'o'j de la polip'o'j. En la brak'o'j ili ten'is part'o'j'n de ŝip'o'j kaj kest'o'j'n, ost'ar'o'j'n de best'o'j sur'ter'a'j kaj, kio ŝajn'is al la reĝ'id'in'o la plej terur'a — vir'in'et'o'n de mar'o, kiu'n ili est'is kapt'int'a'j kaj sufok'int'a'j.

Jen ŝi ven'is al grand'a, preskaŭ ĉie kovr'it'a de ŝlim'o, plac'o en la arb'ar'o, kie grand'a'j gras'a'j mar'a'j serpent'o'j si'n volv'ad'is kaj montr'ad'is si'a'n abomen'a'n blank'flav'a'n ventr'o'n. En la mez'o de la plac'o star'is dom'o, konstru'it'a el la blank'a'j ost'o'j do hom'o'j pere'int'a'j en la mar'o; tie sid'is la sorĉ'ist'in'o de la mar'o kaj manĝ'ig'ad'is testud'o'n el si'a buŝ'o, kiel la hom'o'j don'as suker'o'n al kanari'et'o. La mal'bel'a'j'n gras'a'j'n serpent'o'j'n de la mar'o ŝi nomad'is si'a'j am'at'a'j kok'id'o'j kaj las'is ili'n lud'i sur si'a grand'a spong'a brust'o.

— Mi jam sci'as, kio'n vi vol'as! dir'is la sorĉ'ist'in'o, tre mal'saĝ'e! Tamen vi'a vol'o est'os plen'um'it'a, ĉar ĝi ĵet'os vi'n en mal'feliĉ'o'n, mi'a bel'a reĝ'id'in'et'o. Vi vol'us liber'iĝ'i de vi'a fiŝ'a vost'o kaj por tio hav'i du trab'o'j'n por la ir'ad'o, kiel la hom'o'j, por ke la jun'a reĝ'id'o en'am'iĝ'u en vi'n kaj vi ricev'u li'n kaj sen'mort'a'n anim'o'n! Ĉe tio ĉi la sorĉ'ist'in'o rid'is tiel laŭt'e kaj mal'bel'e, ke la testud'o kaj la serpent'o'j fal'is sur la ter'o'n. Vi ne pov'is ven'i en pli oportun'a temp'o. Morgaŭ post la lev'iĝ'o de la sun'o mi jam ne pov'us al vi help'i, ĝis re'e pas'us jar'o. Mi kuir'os al vi trink'aĵ'o'n, kun kiu vi ankoraŭ antaŭ la lev'iĝ'o de la sun'o dev'as naĝ'i al la ter'o, sid'iĝ'i sur la bord'o kaj el'trink'i la trink'aĵ'o'n; tiam vi'a fiŝ'a vost'o turn'iĝ'os en tio'n, kio'n la hom'o'j nom'as graci'a'j pied'o'j, sed ĝi dolor'os, ĝi est'os al vi, kiel se akr'a glav'o vi'n tranĉ'us. Ĉiu'j, kiu'j vi'n vid'os, dir'os, ke vi est'as la plej bel'a hom'a est'aĵ'o, kiu'n ili vid'is. Rest'os al vi vi'a facil'a flug'et'ant'a ir'ad'o, neni'a danc'ist'in'o pov'os flirt'ad'i tiel graci'e kiel vi, sed ĉe ĉiu paŝ'o, kiu'n vi far'os, vi sent'os, kiel vi paŝ'us sur akr'a'n tranĉ'il'o'n. Se vi vol'as ĉio'n ĉi el'ten'i, tiam mi al vi help'os!

— Jes! dir'is la vir'in'et'o de mar'o kun trem'ant'a voĉ'o kaj pens'is pri la reĝ'id'o kaj pri la ricev'ot'a anim'o.

— Sed memor'u, dir'is la sorĉ'ist'in'o, se vi unu foj'o'n far'iĝ'is hom'o, vi jam neniam pli pov'as re'far'iĝ'i vir'in'et'o de mar'o! vi jam neniam pli pov'os si'n mal'lev'i tra la akv'o al vi'a'j frat'in'o'j kaj al la palac'o de vi'a patr'o, kaj se vi ne akir'os la am'o'n de la princ'o, tiel ke li pro vi forges'u patr'o'n kaj patr'in'o'n, al'lig'iĝ'u al vi per ĉiu'j si'a'j pens'o'j kaj ordon'u al la pastr'o, ke tiu met'u vi'a'j'n man'o'j'n en la li'a'j'n tiel, ke vi far'iĝ'u edz'o kaj edz'in'o, tiam vi ne ricev'os sen'mort'a'n anim'o'n! Je la unu'a maten'o post li'a edz'iĝ'o kun ali'a vi'a kor'o dis'ŝir'iĝ'os kaj far'iĝ'os ŝaŭm'o sur la mar'o.

— Mi ĝi'n vol'as! dir'is la vir'in'et'o de mar'o kaj ŝi est'is pal'a kiel la mort'o.

— Sed vi dev'as ankaŭ pag'i al mi! dir'is la sorĉ'ist'in'o, kaj ne mal'mult'o'n mi postul'as. Vi hav'as la plej bel'a'n voĉ'o'n el ĉiu'j tie ĉi sur la fund'o de la mar'o, per ĝi vi esper'as tie en'sorĉ'i la reĝ'id'o'n, sed la voĉ'o'n vi dev'as don'i al mi. La plej bon'a'n, kio'n vi posed'as, mi vol'as ricev'i por mi'a kar'a trink'aĵ'o! Mi'a'n propr'a'n sang'o'n mi ja dev'as don'i por ĝi, por ke la trink'aĵ'o far'iĝ'u akr'a, kiel glav'o ambaŭ'flank'e tranĉ'ant'a!

— Sed se vi pren'os de mi mi'a'n voĉ'o'n, dir'is la vir'in'et'o de mar'o, kio do tiam rest'os al mi?

— Vi'a bel'a ekster'aĵ'o, dir'is la sorĉ'ist'in'o, vi'a flug'et'ant'a ir'ad'o kaj vi'a'j parol'ant'a'j okul'o'j, per kiu'j vi jam pov'as mal'saĝ'ig'i hom'a'n kor'o'n. Nu, ĉu vi perd'is la kuraĝ'o'n? El'etend'u vi'a'n mal'grand'a'n lang'o'n, kaj mi de'tranĉ'os ĝi'n por mi'a pen'o kaj vi ricev'os la kar'a'n trink'aĵ'o'n!

— Ĝi far'iĝ'u! dir'is la vir'in'et'o de mar'o, kaj la sorĉ'ist'in'o met'is la kaldron'o'n, por kuir'i la sorĉ'a'n trink'aĵ'o'n. Pur'ec'o est'as du'on'o de viv'o! ŝi dir'is kaj el'frot'is la kaldron'o'n per la serpent'o'j, kiu'j'n ŝi kun'lig'is en unu tuber'o'n. Post'e ŝi grat'is al si mem la brust'o'n kaj en'gut'ig'is en la kaldron'o'n si'a'n nigr'a'n sang'o'n. La vapor'o form'is la plej strang'a'j'n figur'o'j'n, tiel ke est'is terur'e ili'n vid'i. Ĉiu'n moment'o'n la sorĉ'ist'in'o met'is nov'a'j'n objekt'o'j'n en la kaldron'o'n, kaj kiam ĝi komenc'is bon'e bol'i, est'is tut'e, kiel se plor'us krokodil'o. Fin'e la trink'aĵ'o est'is pret'a; ŝi el'rigard'is kiel la plej klar'a akv'o.

— Jen ricev'u ĝi'n! dir'is la sorĉ'ist'in'o kaj de'tranĉ'is al la vir'in'et'o de mar'o la lang'o'n; la vir'in'et'o nun jam est'is mut'a, pov'is jam nek kant'i nek parol'i.

— Se la polip'o'j vol'os vi'n kapt'i, kiam vi ir'os re'turn'e tra mi'a arb'ar'o, dir'is la sorĉ'ist'in'o, ŝpruc'u sur ili'n nur unu sol'a'n gut'o'n de tiu ĉi trink'aĵ'o, tiam ili'a'j brak'o'j kaj fingr'o'j dis'fal'os en mil pec'o'j'n! Sed tio'n ĉi la reĝ'id'in'o ne bezon'is, la polip'o'j tim'ig'it'e si'n re'tir'is de ŝi, kiam ili vid'is la bril'ant'a'n trink'aĵ'o'n, kiu lum'is en ŝi'a man'o kiel radi'ant'a stel'o. Tiel ŝi baldaŭ pas'is la arb'ar'o'n, la marĉ'o'n kaj la akv'o'turn'ej'o'n.

Ŝi pov'is vid'i la palac'o'n de si'a patr'o; la torĉ'o'j en la grand'a salon'o de danc'ad'o est'is esting'it'a'j; tie cert'e jam ĉiu'j dorm'is, tamen ŝi ne kuraĝ'is ir'i al ili nun, kiam ŝi est'is mut'a kaj la kor'o vol'is dis'ŝir'iĝ'i al ŝi de mal'ĝoj'o; ŝi en'ŝtel'iĝ'is en la ĝarden'o'n, de'romp'is flor'o'n de la bed'o'j de ĉiu'j si'a'j frat'in'o'j, ĵet'is al la palac'o mil'o'j'n da kis'o'j per la fingr'o'j kaj lev'iĝ'is tra la mal'lum'e-blu'a mar'o supr'e'n.

La sun'o ankoraŭ ne est'is lev'iĝ'int'a, kiam ŝi ek'vid'is la palac'o'n de la reĝ'id'o kaj supr'e'n'ir'is sur la bel'eg'a marmor'a ŝtup'ar'o. La lun'o lum'is mir'ind'e klar'e. La mal'grand'a vir'in'et'o de mar'o el'trink'is la brul'e akr'a'n trink'aĵ'o'n, kaj est'is al ŝi, kiel se ambaŭ'akr'a glav'o tra'ir'us tra ŝi'a delikat'a korp'o, ŝi perd'is la konsci'o'n kaj fal'is kiel mort'int'a. Kiam la sun'o ek'lum'is super la mar'o, ŝi vek'iĝ'is kaj sent'is fort'a'n dolor'o'n, sed rekt'e antaŭ ŝi star'is la am'ind'a jun'a reĝ'id'o, kiu direkt'is sur ŝi'n si'a'j'n okul'o'j'n nigr'a'j'n kiel karb'o, tiel ke ŝi dev'is mal'lev'i la si'a'j'n, kaj tiam ŝi rimark'is, ke ŝi'a fiŝ'a vost'o perd'iĝ'is kaj ŝi hav'is la plej graci'a'j'n mal'grand'a'j'n blank'a'j'n pied'et'o'j'n, kiu'j'n bel'a knab'in'o nur pov'as hav'i. Sed ŝi est'is tut'e nud'a, kaj tial ŝi en'volv'is si'n en si'a'j'n dens'a'j'n long'a'j'n har'o'j'n. La reĝ'id'o demand'is, kiu ŝi est'as kaj kiel ŝi ven'is tie'n ĉi, kaj ŝi ek'rigard'is li'n per si'a'j mal'lum'e'blu'a'j okul'o'j kviet'e sed ankaŭ tiel mal'gaj'e, ĉar parol'i ŝi ja ne pov'is. Tiam li pren'is ŝi'a'n man'o'n kaj konduk'is ŝi'n en la palac'o'n. Ĉe ĉiu paŝ'o, kiu'n ŝi far'is, est'is al ŝi, kiel la sorĉ'ist'in'o antaŭ'dir'is, kiel se ŝi paŝ'us sur akr'a'j'n pingl'o'j'n kaj tranĉ'il'o'j'n, sed ŝi el'port'ad'is ĝi'n volont'e. Sub la man'o de la reĝ'id'o ŝi supr'e'n'ir'is facil'e kiel akv'a vezik'o sur la ŝtup'ar'o, kaj li kaj ankaŭ ĉiu'j ali'a'j admir'is ŝi'a'n graci'a'n flug'et'ant'a'n ir'ad'o'n.

Mult'e'kost'a'j vest'o'j el silk'o kaj muslin'o est'is nun don'it'a'j al ŝi, en la palac'o ŝi est'is la plej bel'a el ĉiu'j, sed ŝi est'is mut'a, pov'is nek kant'i nek parol'i. Bel'a'j sklav'in'o'j, vest'it'a'j en silk'o kaj or'o, el'ir'ad'is kaj kant'ad'is antaŭ la reĝ'id'o kaj li'a'j ge'patr'o'j. Unu kant'is pli agrabl'e ol ĉiu'j ali'a'j, kaj la reĝ'id'o aplaŭd'is kaj rid'et'is al ŝi; tiam la vir'in'et'o de mar'o far'iĝ'is mal'ĝoj'a, ŝi sci'is, ke ŝi mem kant'us mult'e pli bel'e. Ho! ŝi dir'is al si mem, se li nur sci'us, ke, por est'i ĉe li, mi for'don'is je etern'e mi'a'n voĉ'o'n!

Jen la sklav'in'o'j ek'danc'is bel'eg'a'j'n flug'et'a'j'n danc'o'j'n sub la plej bel'a muzik'o; tiam la vir'in'et'o de mar'o lev'is si'a'j'n bel'a'j'n blank'a'j'n brak'o'j'n, star'iĝ'is sur la pint'o'j de la fingr'o'j pied'a'j kaj ek'flug'et'is sur la plank'o, danc'ant'e kiel ankoraŭ neni'u danc'is. Ĉe ĉiu mov'o ŝi'a bel'ec'o pli mult'e el'montr'iĝ'ad'is, kaj ŝi'a'j okul'o'j parol'is pli intern'e kaj pli profund'e al la kor'o, ol la kant'ad'o de la sklav'in'o'j.

Ĉiu'j est'is en'sorĉ'it'a'j de ĝi, apart'e la reĝ'id'o, kiu nom'is la reĝ'id'in'o'n li'a am'at'a trov'it'in'o, kaj ŝi danc'is sen'halt'e, kvankam ĉiu'foj'e, kiam ŝi'a pied'o tuŝ'is la plank'o'n, ŝajn'is al ŝi, kiel ŝi ek'paŝ'us sur akr'a'n tranĉ'il'o'n. La reĝ'id'o dir'is, ke ŝi est'u ĉiam apud li, kaj ŝi eĉ ricev'is la permes'o'n dorm'i sur velur'a kusen'o antaŭ li'a pord'o.

Li las'is far'i al ŝi vir'a'n vest'aĵ'o'n, por ke ŝi pov'u akompan'ad'i li'n ankaŭ sur ĉeval'o. Ili rajd'ad'is tra la bon'odor'a'j arb'ar'o'j, kie la verd'a'j branĉ'o'j tuŝ'ad'is ili'a'j'n ŝultr'o'j'n kaj la bird'et'o'j kant'ad'is inter la freŝ'a'j foli'o'j. Ŝi lev'ad'is si'n kun la reĝ'id'o sur la alt'a'j'n mont'o'j'n, kaj kvankam ŝi'a'j graci'a'j pied'et'o'j sang'ad'is, ŝi tamen rid'ad'is je tio ĉi kaj sekv'ad'is li'n ĝis ili ek'vid'ad'is la nub'o'j'n preter'flug'ant'a'j profund'e sub ili, kiel se ĝi est'us amas'o da bird'o'j, ir'ant'a al la fremd'a'j land'o'j.

En dom'o, en la palac'o de la reĝ'id'o, ŝi ir'ad'is, kiam en la nokt'o la ali'a'j dorm'is, sur la larĝ'a'n marmor'a'n ŝtup'ar'o'n kaj mal'varm'ig'ad'is si'a'j'n brul'ant'a'j'n pied'o'j'n en la mal'varm'a akv'o de la mar'o kaj tiam ŝi pens'ad'is pri si'a'j parenc'o'j en la profund'aĵ'o.

En unu nokt'o ŝi'a'j frat'in'o'j ven'is, reciprok'e ten'ant'e si'n per la brak'o'j; ili kant'is, naĝ'ant'e super la akv'o, tre mal'gaj'a'j'n melodi'o'j'n. Ŝi far'is al ili sign'o'n, kaj ili ŝi'n re'kon'is kaj rakont'is, kiel profund'e ŝi ili'n ĉiu'j'n mal'ĝoj'ig'is. De tiu temp'o ili vizit'ad'is ŝi'n ĉiu'n nokt'o'n, kaj en unu nokt'o ŝi rimark'is en grand'a mal'proksim'ec'o la mal'jun'a'n av'in'o'n, kiu jam de tre long'a temp'o ne est'is si'n lev'int'a al la supr'aĵ'o de la mar'o, kaj la reĝ'o'n de la mar'o kun si'a kron'o sur la kap'o. Ili etend'is al ŝi la man'o'j'n, sed ambaŭ ne kuraĝ'is ven'i tiel proksim'e al la ter'o, kiel la frat'in'o'j.

De tag'o al tag'o la reĝ'id'o ŝi'n ĉiam pli ek'am'ad'is, li am'is ŝi'n, kiel oni pov'as nur am'i bon'a'n bel'a'n infan'o'n, sed far'i ŝi'n reĝ'in'o tio ĉi neniam ven'is al li en la kap'o'n, kaj tamen ŝi ja dev'is far'iĝ'i li'a edz'in'o, ĉar ali'e ŝi ne ricev'us sen'mort'a'n anim'o'n, sed dev'us en la maten'o de li'a edz'iĝ'o far'iĝ'i ŝaŭm'o sur la mar'o.

Ĉu vi ne am'as mi'n pli ol ĉiu'n? kvazaŭ parol'ad'is la okul'o'j de la reĝ'id'in'et'o, kiam li ŝi'n pren'ad'is en si'a'j'n brak'o'j'n kaj kis'ad'is ŝi'a'n bel'a'n frunt'o'n.

— Jes, vi'n mi am'as la plej mult'e! dir'is la reĝ'id'o, ĉar vi hav'as la plej bon'a'n kor'o'n, vi est'as al mi la plej mult'e al'don'it'a kaj vi est'as simil'a je unu jun'a knab'in'o, kiu'n mi unu foj'o'n vid'is, sed jam kred'ebl'e neniam re'vid'os. Mi est'is sur ŝip'o, kiu romp'iĝ'is; la ond'o'j al'pel'is mi'n al ter'o proksim'e de sankt'a preĝ'ej'o, en kiu mult'a'j jun'a'j knab'in'o'j far'is la mes'o'n. La plej jun'a el ili trov'is mi'n tie sur la bord'o kaj sav'is al mi la viv'o'n; nur du foj'o'j'n mi ŝi'n vid'is. Ŝi est'us la sol'a knab'in'o, kiu'n mi pov'us am'i en tiu ĉi mond'o, sed vi est'as simil'a je ŝi, vi preskaŭ for'prem'as ŝi'a'n figur'o'n en mi'a anim'o. Ŝi aparten'as al la sankt'a preĝ'ej'o, kaj tial vi'n send'is al mi mi'a bon'a feliĉ'o; neniam ni dis'iĝ'os unu de la ali'a!

— Ha! li ne sci'as, ke mi sav'is al li la viv'o'n! pens'is la reĝ'id'in'et'o, mi port'is li'n trans la mar'o al la arb'ar'o, kie star'as la preĝ'ej'o; mi rigard'is li'n post la ŝaŭm'o kaj atend'is, ĉu ne ven'os al li ia hom'o. Mi vid'is la bel'a'n knab'in'o'n, kiu'n li am'as pli ol mi'n! La vir'in'et'o de mar'o profund'e ĝem'is, plor'i ŝi ne pov'is. La knab'in'o aparten'as al la sankt'a preĝ'ej'o, li dir'is, neniam ŝi el'ven'os en la mond'o'n, ili neniam renkont'os unu la ali'a'n, mi est'as apud li, mi vid'as li'n ĉiu'tag'e, mi li'n fleg'os, mi li'n am'os, mi ofer'os al li mi'a'n viv'o'n!

Sed jen la reĝ'id'o dev'is edz'iĝ'i kaj ricev'i kiel edz'in'o la fil'in'o'n de la najbar'a reĝ'o; tial oni pret'ig'is tia'n bel'a'n ŝip'o'n. La reĝ'id'o vetur'as, oni dir'as, por ek'kon'i la land'o'j'n de la najbar'a reĝ'o, sed efektiv'e ĝi est'as far'at'a por rigard'i la fil'in'o'n de la najbar'a reĝ'o; grand'a'n sekv'ant'ar'o'n li dev'is kun'pren'i. La vir'in'et'o de mar'o balanc'is la kap'et'o'n kaj rid'et'is; ŝi kon'is la pens'o'j'n de la reĝ'id'o pli bon'e ol ĉiu'j ali'a'j. « Mi dev'as vetur'i! li dir'is al ŝi, mi dev'as rigard'i la bel'a'n reĝ'id'in'o'n; mi'a'j ge'patr'o'j ĝi'n postul'as, sed por pren'i ĝi'n kiel fianĉ'in'o, tio'n ili ne vol'as mi'n dev'ig'i. Mi ne pov'as ŝi'n am'i! Ŝi ne est'as simil'a je la bel'a knab'in'o en la preĝ'ej'o, je kiu vi est'as simil'a. Se mi iam dev'us elekt'i fianĉ'in'o'n, tiam la elekt'o pli volont'e fal'us sur vi'n, mi'a mut'a trov'it'in'et'o kun la parol'ant'a'j okul'o'j! » Ĉe tio li ŝi'n kis'is sur ŝi'a ruĝ'a buŝ'o, lud'is kun ŝi'a'j long'a'j har'o'j kaj met'is si'a'n kap'o'n al ŝi'a kor'o, kaj pli viv'e ŝi ek'rev'is pri hom'a feliĉ'o kaj pri sen'mort'a anim'o.

— Vi ja ne tim'as la mar'o'n, vi, mut'a infan'o, li demand'is, kiam ili star'is sur la bel'eg'a ŝip'o, kiu dev'is li'n vetur'ig'i al la land'o de la najbar'a reĝ'o, kaj li rakont'is al ŝi pri vent'eg'o'j kaj sen'vent'ec'o, pri mir'ind'a'j fiŝ'o'j en la profund'aĵ'o kaj kio'n la sub'akv'iĝ'ist'o'j tie vid'is, kaj ŝi rid'is ĉe li'a rakont'ad'o, ĉar ŝi sci'is ja pli bon'e ol ĉiu ali'a pri la fund'o de la mar'o.

En lun'a nokt'o, kiam ĉiu'j dorm'is, krom la direkt'il'ist'o apud si'a direkt'il'o, tiam ŝi sid'is sur la rand'o de la ŝip'o kaj sen'mov'e rigard'is mal'supr'e'n tra la klar'a akv'o, kaj ŝajn'is al ŝi, kvazaŭ ŝi vid'as la palac'o'n de si'a patr'o; sur la plej alt'a tur'o de tiu palac'o star'is la mal'jun'a av'in'o kun la arĝent'a kron'o sur la kap'o kaj rigard'ad'is sen'de'turn'iĝ'e tra la ond'ant'a akv'o al la kil'o de la ŝip'o. Jen ŝi'a'j frat'in'o'j el'naĝ'is el la intern'aĵ'o de la mar'o, rigard'ad'is ŝi'n mal'gaj'e kaj kun'e'romp'ad'is la blank'a'j'n man'o'j'n. Ŝi far'is al ili sign'o'j'n, rid'et'is kaj vol'is rakont'i, ke ĉio ir'as bon'e kaj feliĉ'e, sed la serv'ant'o de la ŝip'o al'proksim'iĝ'is al ŝi kaj la frat'in'o'j sub'akv'iĝ'is, tiel ke li pens'is, ke la blank'a, kio'n li vid'is, est'is nur ŝaŭm'o sur la mar'o.

Je la sekv'ant'a maten'o la ŝip'o en'naĝ'is en la haven'o'n de la bel'eg'a ĉef'urb'o de la najbar'a reĝ'o. Ĉiu'j sonor'il'o'j de preĝ'ej'o'j sonor'is, kaj de la alt'a'j tur'o'j ek'son'is trumpet'o'j, dum la soldat'o'j kun etend'it'a'j standard'o'j kaj bril'ant'a'j bajonet'o'j star'is ord'it'a'j en parad'o. Ĉiu tag'o est'is pas'ig'at'a fest'e. Bal'o'j kaj kolekt'iĝ'o'j sekv'is unu la ali'a'n, sed la reĝ'id'in'o ankoraŭ ne est'is, ŝi est'is eduk'at'a, kiel oni dir'is, mal'proksim'e en unu sankt'a monaĥ'ej'o, kie ŝi lern'ad'is ĉiu'j'n reĝ'a'j'n virt'o'j'n. Fin'e ŝi al'vetur'is.

La vir'in'et'o de mar'o brul'is de dezir'o vid'i ŝi'a'n bel'ec'o'n kaj dev'is konfes'i, ke person'o'n pli bel'a'n kaj ĉarm'a'n ŝi neniam ankoraŭ vid'is. Ŝi'a haŭt'o est'is delikat'a kaj tra'vid'ebl'a kaj post la long'a'j mal'lum'a'j okul'har'o'j rid'et'is par'o da nigr'a'blu'a'j fidel'a'j okul'o'j.

— Vi ĝi est'as! ĝoj'e ek'kri'is la reĝ'id'o, vi, kiu mi'n sav'is, kiam mi kuŝ'is mal'viv'a sur la bord'o de la mar'o! kaj li prem'is ŝi'n kiel si'a'n ruĝ'iĝ'ant'a'n fianĉ'in'o'n en si'a'j brak'o'j. Ho, mi est'as tro feliĉ'a, li dir'is al la vir'in'et'o de mar'o. La plej bon'a, kiu'n mi neniam esper'is ating'i, est'as al mi plen'um'it'a. Vi ĝoj'os je mi'a feliĉ'o, ĉar vi mi'n am'as la plej mult'e! La vir'in'et'o de mar'o kis'is al li la man'o'n, kaj jam nun est'is al ŝi, kiel ŝi sent'us, ke ŝi'a kor'o dis'ŝir'iĝ'as. La maten'o de la edz'iĝ'o de la princ'o dev'is ja al'port'i al ĝi la mort'o'n kaj turn'i ŝi'n en ŝaŭm'o'n sur la mar'o.

Ĉiu'j sonor'il'o'j de la preĝ'ej'o'j sonor'is, la herold'o'j rajd'ad'is tra la tut'a urb'o kaj sci'ig'ad'is la fianĉ'iĝ'o'n. Sur ĉiu'j altar'o'j brul'is bon'odor'a ole'o en mult'e'kost'a'j arĝent'a'j lamp'o'j. La pastr'o'j balanc'ad'is la fum'il'o'j'n kaj la ge'fianĉ'o'j don'is unu al la ali'a la man'o'n kaj ricev'is la ben'o'n de la episkop'o. La vir'in'et'o de mar'o star'is en silk'o kaj or'o kaj ten'is la tren'aĵ'o'n de la vest'o de la fianĉ'in'o, sed ŝi'a orel'o ne aŭd'is la fest'a'n muzik'o'n, ŝi'a okul'o ne vid'is la sankt'a'n ceremoni'o'n, ŝi pens'is pri si'a nokt'o de la mort'o, pens'is pri ĉio, kio'n ĝi perd'is en tiu ĉi mond'o.

Ankoraŭ en tiu sam'a vesper'o la ge'fianĉ'o'j ir'is sur la ŝip'o'n; la paf'il'eg'o'j tondr'is, ĉiu'j flag'o'j si'n mov'ad'is en la aer'o, kaj en la mez'o de la ŝip'o est'is konstru'it'a reĝ'a tend'o el or'o kaj purpur'o kaj proviz'it'a je la plej bel'a'j kusen'o'j, sur kiu'j dev'is ripoz'i la ge'fianĉ'o'j en la trankvil'a mal'varm'et'a nokt'o.

La vent'o blov'is la vel'o'j'n kaj la ŝip'o glit'is facil'e kaj sen fort'a ŝancel'iĝ'ad'o sur la klar'a mar'o. Kiam far'iĝ'is vesper'o, oni ek'brul'ig'is kolor'a'j'n lamp'o'j'n kaj la mar'ist'o'j danc'is gaj'a'j'n danc'o'j'n sur la ferdek'o. La vir'in'et'o de mar'o tiam ek'memor'is tiu'n vesper'o'n, kiam ŝi je la unu'a foj'o supr'e'n'naĝ'is el la mar'o kaj vid'is tia'n sam'a'n bel'eg'ec'o'n kaj ĝoj'o'n, kaj nun ŝi si'n turn'ad'is en la danc'o, flug'et'ant'e kiel flug'et'as la hirund'o, kiam ĝi est'as persekut'at'a, kaj ĉiu'j admir'ant'e aplaŭd'ad'is al ŝi, neniam ankoraŭ ŝi danc'is tiel bel'eg'e. Kvazaŭ akr'a'j tranĉ'il'o'j tranĉ'ad'is en ŝi'a'j delikat'a'j pied'o'j, sed ŝi ĝi'n ne sent'ad'is, ĉar pli mult'e ĝi tranĉ'ad'is al ŝi la kor'o'n. Ŝi sci'is, ke ĝi est'as la last'a vesper'o, ke ŝi li'n vid'as, li'n, por kiu ŝi for'las'is la amik'o'j'n kaj hejm'o'n, for'don'is si'a'n bel'eg'a'n voĉ'o'n kaj ĉiu'tag'e sufer'ad'is mal'facil'a'j'n dolor'o'j'n, dum li ĝi'n eĉ la plej mal'mult'e ne sci'et'is. Ĝi est'is la last'a nokt'o, ke ŝi en'spir'ad'is tiu'n sam'a'n aer'o'n, kiel li, kaj vid'ad'is la profund'a'n mar'o'n kaj la blu'a'n stel'a'n ĉiel'o'n. Etern'a nokt'o sen pens'ad'o kaj sonĝ'ad'o ŝi'n atend'is, ĉar ŝi ne hav'is anim'o'n kaj jam neniam pov'is ĝi'n ricev'i. Ĉio sur la ŝip'a est'is plen'a je ĝoj'o kaj gaj'ec'o, mult'e ankoraŭ post la mez'o de la nokt'o; ŝi rid'et'ad'is kaj danc'ad'is kun pens'o'j de mort'o en si'a kor'o. La reĝ'id'o kis'is si'a'n bel'a'n fianĉ'in'o'n kaj ŝi lud'is kun li'a'j nigr'a'j har'o'j kaj brak'o en brak'o ili ir'is en la bel'eg'a'n tend'o'n por ripoz'i.

Far'iĝ'is trankvil'e kaj mal'laŭt'e sur la ŝip'o, nur la direkt'il'ist'o star'is apud la direkt'il'o; la vir'in'et'o de mar'o met'is si'a'j'n blank'a'j'n brak'o'j'n sur la rand'o'n de la ŝip'o kaj rigard'ad'is al orient'o, atend'ant'e la ĉiel'ruĝ'o'n de maten'o. Ŝi sci'is, ke la unu'a radi'o de la sun'o est'os ŝi'a al'port'ant'o de mort'o. Tiam ŝi ek'vid'is si'a'j'n frat'in'o'j'n lev'iĝ'ant'a'j'n el la mar'o, ili est'is pal'a'j kiel ŝi mem, ili'a'j long'a'j bel'a'j har'o'j jam ne mov'ad'is si'n en la vent'o, ili est'is de'tranĉ'it'a'j.

— Ni don'is ĝi'n al la sorĉ'ist'in'o, por ke ŝi don'u help'o'n kaj por ke vi ne dev'u mort'i en tiu ĉi nokt'o! Ŝi don'is al ni tranĉ'il'o'n, jen ĝi est'as! Vi vid'as, kiel akr'a ĝi est'as? Antaŭ ol la sun'o lev'iĝ'os, vi dev'as ĝi'n en'puŝ'i en la kor'o'n de la reĝ'id'o, kaj kiam li'a varm'a sang'o ŝpruc'os sur vi'a'j'n pied'o'j'n, tiam vi'a'j pied'o'j kun'kresk'iĝ'os en unu fiŝ'a'n vost'o'n kaj vi de'nov'e far'iĝ'os vir'in'et'o de mar'o, vi pov'os ven'i al ni en la mar'o'n kaj viv'i vi'a'j'n tri'cent jar'o'j'n, antaŭ ol vi far'iĝ'os mal'viv'a sal'a ŝaŭm'o de la mar'o. Rapid'u, rapid'u! Li aŭ vi dev'as mort'i antaŭ la lev'iĝ'o de la sun'o. Ni'a mal'jun'a av'in'o mal'ĝoj'as tiel, ke la blank'a'j har'o'j al ŝi el'fal'is, kiel ni'a'j fal'is sub la tond'il'o de la sorĉ'ist'in'o. Mort'ig'u la reĝ'id'o'n kaj re'ven'u! Rapid'u! ĉu vi vid'as la ruĝ'a'n stri'o'n sur la ĉiel'o? Post kelk'a'j minut'o'j lev'iĝ'os la sun'o kaj vi dev'os mort'i! Kaj ili strang'e kaj profund'e ek'ĝem'is kaj mal'lev'iĝ'is en la akv'o'n.

La reĝ'id'in'et'o de mar'o for'tir'is la purpur'a'n kurten'o'n antaŭ la tend'o kaj vid'is, kiel la bel'a fianĉ'in'o dorm'as, ten'ant'e si'a'n kap'o'n sur la brust'o de la reĝ'id'o, kaj ŝi klin'iĝ'is, kis'is li'n sur la bel'a frunt'o, supr'e'n'rigard'is al la ĉiel'o, kie la ruĝ'o de la maten'o ricev'ad'is ĉiam pli brul'ant'a'n kolor'o'n, ek'rigard'is la akr'a'n tranĉ'il'o'n kaj direkt'is re'e si'a'j'n okul'o'j'n sur la reĝ'id'o'n, kiu en la sonĝ'o el'parol'ad'is la nom'o'n de si'a fianĉ'in'o, — ŝi sol'a viv'is en li'a'j pens'o'j — kaj la tranĉ'il'o trem'is en la man'o'j de la vir'in'et'o de mar'o . . . sed jen ŝi ĵet'is ĝi'n mal'proksim'e for en la ond'o'j'n, kiu'j ruĝ'e ek'lum'is, kie fal'is la tranĉ'il'o; el'rigard'ad'is, kiel se gut'o'j de sang'o ŝpruc'us supr'e'n el la akv'o.

Ankoraŭ unu foj'o'n ŝi ek'rigard'is la reĝ'id'o'n per rigard'o du'on'e esting'it'a, ĵet'is si'n de la ŝip'o en la mar'o'n kaj sent'is, kiel ŝi'a korp'o si'n turn'is en ŝaŭm'o'n.

Nun la sun'o lev'iĝ'is el la mar'o, kviet'e kaj varm'e fal'is ĝi'a'j radi'o'j sur la mal'varm'a'n mal'viv'a'n ŝaŭm'o'n de la mar'o kaj la reĝ'id'in'et'o de mar'o sent'is neni'o'n de la mort'o. Ŝi ek'vid'is la sun'o'n kaj proksim'e super ŝi flug'et'is cent'o'j da tra'vid'ebl'a'j bel'eg'a'j est'aĵ'o'j; ŝi pov'us tra ili vid'i la blank'a'j'n vel'o'j'n de la ŝip'o kaj la ruĝ'a'j'n nub'o'j'n sur la ĉiel'o. Ili'a voĉ'o est'is kiel sonor'ad'o de sfer'o'j, sed tiel spirit'a, ke neni'a hom'a orel'o pov'is ĝi'n aŭd'i, kiel ankaŭ neni'a ter'a okul'o pov'is vid'i tiu'j'n ĉi ĉiel'a'j'n est'aĵ'o'j'n. Sen flug'il'o'j ili si'n port'ad'is tra la aer'o dank'e si'a'n propr'a'n facil'ec'o'n. La vir'in'et'o de mar'o vid'is, ke ŝi hav'as korp'o'n tia'n kiel ili, kiu ĉiam pli kaj pli si'n lev'ad'is el la ŝaŭm'o.

— Al kiu mi ven'is? ŝi demand'is, kaj ŝi'a voĉ'o son'is kiel la voĉ'o de la ali'a'j est'aĵ'o'j, tiel spirit'e, ke neni'a ter'a muzik'o pov'as ĝi'n reprezent'i.

— Al la fil'in'o'j de la aer'o! respond'is la ali'a'j. La vir'in'o de mar'o ne hav'as sen'mort'a'n anim'o'n kaj neniam pov'as ĝi'n ricev'i, se ne prosper'is al ŝi akir'i la am'o'n de hom'o. De fremd'a potenc'o de'pend'as ŝi'a etern'a ekzist'ad'o. La fil'in'o'j de la aer'o ankaŭ ne hav'as sen'mort'a'n anim'o'n, sed ili pov'as ĝi'n akir'i al si mem per bon'a'j far'o'j. Ni flug'as al la varm'a'j land'o'j, kie la brul'ant'a spir'o de la pest'a aer'o mort'ig'as la hom'o'j'n; tie ni blov'et'ad'os mal'varm'et'o'n. Ni dis'etend'as la bon'odor'o'n de la flor'o'j tra la aer'o kaj al'port'as re'freŝ'iĝ'o'n kaj san'iĝ'o'n. Se ni en la daŭr'o de tri'cent jar'o'j pen'ad'is far'i ĉio'n bon'a'n, kio'n ni pov'as, tiam ni ricev'as sen'mort'a'n anim'o'n kaj pren'as part'o'n en la etern'a feliĉ'o de la hom'o'j. Vi, mal'feliĉ'a vir'in'et'o de mar'o, el la tut'a kor'o ĉiam labor'ad'is al tiu sam'a cel'o kiel ni, vi sufer'is kaj pacienc'is, vi lev'iĝ'is nun al la mond'o de la spirit'o'j de la aer'o, nun vi pov'as mem akir'i al vi post tri cent'jar'o'j sen'mort'a'n anim'o'n per bon'a'j far'o'j!

La vir'in'et'o de mar'o lev'is si'a'j'n tra'vid'ebl'a'j'n brak'o'j'n al la lum'a sun'o kaj je la unu'a foj'o ŝi sent'is larm'o'j'n. Sur la ŝip'o de'nov'e reg'is bru'o kaj viv'o; ŝi rimark'is, kiel la reĝ'id'o kun si'a bel'a fianĉ'in'o ŝi'n serĉ'as, mal'gaj'e ili direkt'is si'a'j'n okul'o'j'n sur la ond'ant'a'n ŝaŭm'o'n, kiel se ili sci'us, ke ŝi ĵet'is si'n en la mar'o'n. Ne'vid'at'e ŝi kis'is la frunt'o'n de la fianĉ'in'o, rid'et'is al la reĝ'id'o kaj lev'is si'n kun la ali'a'j infan'o'j de la aer'o al la roz'e'ruĝ'a nub'o, kiu naĝ'is en la aer'o.

— Post tri'cent jar'o'j ni tiel trans'flug'et'os en la regn'o'n ĉiel'a'n!

— Eĉ pli fru'e ni pov'as tie'n ven'i! dir'is unu el la spirit'o'j de la aer'o. Ne'vid'at'e ni en'flug'et'as en la dom'o'j'n de la hom'o'j, kie est'as infan'o'j, kaj por ĉiu tag'o, en kiu ni trov'as bon'a'n infan'o'n, kiu far'as ĝoj'o'n al si'a'j ge'patr'o'j kaj merit'as ili'a'n am'o'n, Di'o mal'long'ig'as al ni ni'a'n temp'o'n de prov'ad'o. La infan'o ne sci'as, kiam ni flug'as tra la ĉambr'o, kaj kiam ni el ĝoj'o pro tiu infan'o rid'et'as, tiam ni'a'j tri'cent jar'o'j perd'as unu jar'o'n, sed se ni vid'as mal'bon'kondut'a'n kaj mal'bon'a'n infan'o'n, tiam ni dev'as plor'i larm'o'j'n de mal'ĝoj'o, kaj ĉiu larm'o al'don'as al ni'a temp'o de prov'ad'o unu tag'o'n!

Unu advokat'o, tre mal'grand'a, ven'is juĝ'ej'o'n, por defend'i la afer'o'n de si'a klient'o. Ali'a advokat'o, vid'ant'e li'n, demand'is, kiu li est'as. Tiu respond'is. Tiam la unu'a ek'kri'is : — Kio? tia mal'grand'a advokat'o? mi ja pov'as vi'n kaŝ'i en mi'a'n poŝ'o'n! — Vi pov'as, trankvil'e dir'is tiu, kaj tiam en vi'a poŝ'o est'os pli da saĝ'o, ol en la kap'o. [M. Solovjev.]

Unu mal'grand'rus'o vetur'is sur vetur'il'o. Subit'e la vetur'il'o klin'iĝ'is : ĝi traf'is en kav'o'n. La mal'grand'rus'o de'salt'is kaj prov'is lev'i la vetur'il'o'n, sed ne pov'is. Tiam li kolekt'as si'a'j'n fort'o'j'n kaj vok'as pro help'o la sankt'a'n Nikolaon. Sed ankaŭ tio ĉi ne help'is. Tiam en mal'esper'o li kri'as : — Ĉiu'j sankt'ul'o'j help'u! kaj puŝ'as la vetur'il'o'n kun tia fort'o, ke ĝi renvers'iĝ'as sur ali'a'n flank'o'n. — Jen vi hav'as! li ek'kri'is koler'e : vi ne dev'is puŝ'i ĉiu'j kun'e! [M. Solovjev.]

Unu general'o vol'is rigard'i, kiel oni nutr'as la soldat'o'j'n. Ne'atend'it'e li ven'as en la soldat'a'n kuir'ej'o'n. Sur la kort'o li renkont'as du soldat'o'j'n, kiu'j port'as kaldron'o'n. — Halt'u! li ordon'as : al'port'u kuler'o'n! — Sed, Vi'a General'a Moŝt'o. . . . komenc'as la al'kur'int'a adjutant'o . . . — Silent'u! kri'as la general'o. Li pren'as kuler'o'n. — Lev'u la kovr'il'o'n! Li'a ordon'o est'as plen'um'at'a. Li ĉerp'as per la kuler'o la fluid'aĵ'o'n, prov'as kaj kun abomen'o kraĉ'as. — Kio tio ĉi est'as? ĝi est'as tia sup'o? ĝi est'as kot'aĵ'o!! — Jes, Vi'a General'a Moŝt'o, murmur'et'as la tim'ig'it'a adjutant'o, mi tio'n ĉi ja vol'is dir'i al vi. [M. Solovjev.]

Unu sprit'a mastr'o de bud'o el'pens'is la sekv'ant'a'n ruz'a'n ŝerc'o'n. Sur la pord'o de si'a bud'o li skrib'is : « en'ir'o sen'pag'a ». Grand'a amas'o da publik'o plen'ig'is baldaŭ la bud'o'n. Sed kiam la gast'o'j vol'is el'ir'i, ili renkont'is du grand'a'j'n gard'ist'o'j'n kaj super la pord'o la sur'skrib'o'n : « el'ir'o kost'as kvin'dek centim'o'j'n ». La sukces'o est'is bril'ant'a. Preskaŭ ĉiu'j pag'is, laŭt'e rid'ant'e pro tiu ĉi ide'o. [M. Solovjev.]

La reĝ'o Macedon'a Filip'o respond'is al si'a'j amik'o'j, kiu'j dir'ad'is al li, ke la grek'o'j, kvankam ĉirkaŭ'ŝut'at'a'j per li'a'j favor'o'j, tamen insult'as li'n : — Kio rezult'us, se mi ag'ad'us kun ili pli mal'bon'e?! [J. Seleznev.]

Temistokl'o edz'in'ig'is si'a'n fil'in'o'n je hom'o tre bon'a, sed mal'riĉ'a, « ĉar, li dir'is, mi'a fil'in'o pli vol'as hom'o'n sen hav'aĵ'o, ol hav'aĵ'o'n sen hom'o ». [J. Seleznev.]

La Roma orator'o Cicer'o dir'is al unu hom'o, kiu dir'ad'is, ke li'a edz'in'o hav'as 30 jar'o'j'n : « ĝi est'as sen'dub'e ver'a, ĉar jam 10 jar'o'j'n mi aŭd'as tio'n ĉi de vi ». [J. Seleznev.]

Unu el la eminent'a'j oficir'o'j pet'is Aŭgust'o'n eks'ig'i li'n de la serv'o kaj las'i al li la pensi'o'n. — Al mi ne la mon'o est'as bezon'a, regn'estr'o, li dir'is, sed mi vol'us, ke ĉiu'j sci'u, ke mi ricev'is tiu'n ĉi favor'o'n el vi'a'j man'o'j. Aŭgust'o respond'is : — Bon'eg'e, dir'ad'u ĉie, ke mi kvazaŭ don'as al vi pensi'o'n, mi tio'n ĉi ne ne'ad'os. [J. Seleznev.]

Pastr'o postul'is, ke Lizandro konfes'u al li si'a'n plej ĉef'a'n pek'o'n. — Ĉu vi aŭ la di'o'j ordon'as al mi mal'kovr'i mi'a'n anim'o'n? demand'is Lizandro. — La di'o'j ordon'as al vi! dir'is la pastr'o. — Bon'e, re'dir'is Lizandro; for'ir'u de tie ĉi, kaj kiam la di'o'j mi'n demand'os, mi respond'os al ili. [J. Seleznev.]

Helveti'us en si'a verk'o « De l'esprit » rakont'as la sekv'ant'a'n okaz'o'n : Unu edz'o konvink'iĝ'is pri mal'fidel'ec'o de si'a edz'in'o kaj komenc'is ŝi'n riproĉ'i. La edz'in'o respond'is, ke li dir'as sen'senc'aĵ'o'n. — Sed mi vid'is per mi'a'j propr'a'j okul'o'j! ek'kri'is la edz'o. — Ha, jen kiel vi mi'n am'as, re'dir'is la edz'in'o : vi pli kred'as al vi'a'j okul'o'j, ol al mi'a'j vort'o'j! [N. Borovko.]

El unu predik'o. Viv'is iam hom'o tre mal'bon'a kaj pek'a. Li prem'is ĉiu'n, kiu'n li pov'is, li al neni'u help'is iam eĉ per unu centim'o. Ban'ant'e si'n en la larm'o'j de mult'a'j si'a'j ofer'o'j, li tamen viv'is feliĉ'e, kaj la ter'a just'ec'o li'n ne ating'is. Sed jen li mort'is. Ĝoj'a'j, ke ili liber'iĝ'is de li, la hered'ant'o'j far'is al li bel'eg'a'n en'ter'ig'o'n. Sed apenaŭ oni li'n met'is en la ter'o'n, la ter'o tuj el'ĵet'is re'turn'e la korp'o'n de la pek'ul'o. Vid'ant'e, ke la ter'o ne vol'as akcept'i la mal'ben'it'a'n korp'o'n, oni decid'is for'brul'ig'i ĝi'n per fajr'o; sed ankaŭ la fajr'o kun abomen'o for'salt'is de la korp'o kaj ne vol'is eĉ tuŝ'i ĝi'n. Ne pov'ant'e al si help'i, oni ĵet'is la korp'o'n al hund'o'j, ke ili ĝi'n dis'ŝir'u; sed ankaŭ la hund'o'j kun indign'a boj'ad'o for'kur'is de la korp'o kaj ne tuŝ'is ĝi'n. Oni ĵet'is la korp'o'n en profund'a'n marĉ'o'n, por ke la kot'o ĝi'n kovr'u kaj ripoz'ig'u, sed la korp'o rest'is super la marĉ'o kaj eĉ unu kot'er'o ne vol'is al'iĝ'i al la pek'a korp'o. . . . Nun, mi'a'j aŭskult'ant'o'j, tiu ĉi terur'a ekzempl'o serv'u al vi kiel instru'o! Est'u bon'a'j, honest'a'j kaj pi'a'j, kaj tiam vi pov'os est'i tut'e cert'a'j, ke la ter'o vi'n pren'os, fajr'o vi'n brul'ig'os, hund'o'j vi'n dis'ŝir'os kaj kot'o kovr'os vi'n en grand'a amas'o!

Konfes'o de cigan'o. Unu cigan'o ven'is al pastr'o pet'i li'n, ke tiu ĉi ben'u li'a'n edz'iĝ'o'n. La pastr'o postul'is, ke li antaŭ la edz'iĝ'o far'u konfes'o'n, kaj li difin'is por tio ĉi la sekv'ant'a'n tag'o'n. Ven'int'e en la difin'it'a tag'o al la pastr'o, la cigan'o vid'is en la kuir'ej'o, kie neni'u est'is, barel'o'n kun piz'o'j kaj en tiu ĉi grand'a'n pec'o'n da pork'a seb'o. Cigan'o'j en'tut'e est'as grand'a'j am'ant'o'j de pork'a seb'o, tial ankaŭ ni'a cigan'o ne pov'is si'n de'ten'i kaj, for'ir'ant'e, li pren'is ĝi'n kun si. Jam apud la pord'o li vid'is ankoraŭ ĉap'o'n, pend'ant'a'n sur la mur'o, kaj, ĉar li'a propr'a est'is jam tut'e mal'nov'a kaj mal'bon'a, li pren'is ankaŭ la ĉap'o'n, pens'ant'e en si : « est'as tut'e egal'e, ĉu far'i unu pek'o'n aŭ du, tiom pli, ke mi hodiaŭ far'os mi'a'n konfes'o'n kaj pur'iĝ'os de ĉiu'j pek'o'j. » For'manĝ'int'e la seb'o'n, li ir'is en la preĝ'ej'o'n, por far'i la konfes'o'n. — Nu, kia'j'n pek'o'j'n vi far'is? demand'as li'n la pastr'o. — Hodiaŭ mi vid'is pork'o'n en vi'a'j piz'o'j kaj for'ig'is ĝi'n de tie, respond'is la konfes'ant'o. — Tio ĉi tut'e ne est'as pek'o; kontraŭ'e, vi far'is, kiel vi dev'is far'i. Kio'n vi ankoraŭ pov'as dir'i? — Kiam mi est'is hodiaŭ en vi'a dom'o, mi de'pren'is la ĉap'o'n en la kuir'ej'o. — Ankaŭ tio ĉi est'as tut'e laŭd'ind'a ag'o. Se vi ne hav'as ali'a'j'n pek'o'j'n, ir'u en pac'o kaj est'u trankvil'a! La cigan'o for'ir'is de la konfes'o tut'e kontent'a, ĉar li ne kaŝ'is si'a'j'n pek'o'j'n kaj malgraŭ tio ĉi est'is eĉ laŭd'it'a de la pastr'o. Kiam post'e, re'ven'int'e hejm'e'n, la pastr'o sci'iĝ'is pri la mal'aper'o de la seb'o kaj la ĉap'o, li tuj diven'is, kiu est'is kulp'a en tio ĉi. — Ha, li dir'is al si mem, li eĉ konfes'is al mi si'a'j'n pek'o'j'n kaj mi mem li'n laŭd'is . . . Sed est'is jam tro mal'fru'e re'ven'ig'i la perd'it'aĵ'o'n. [I. Lojko].

Mal'kompren'iĝ'o. Prezent'u al vi, amik'o, mi'a'n ĉagren'o'n! mi forges'is en dom'o la mon'uj'o'n. . . . Prunt'u al mi dek rubl'o'j'n ĝis morgaŭ. — Pardon'u, mi ĝi'n ne pov'as, sed mi pov'as konsil'i al vi cert'a'n rimed'o'n, por ricev'i tiu'n ĉi mon'o'n. — Ho, mi dank'as vi'n, vi est'as ver'a amik'o. . . . — Jen du'dek kopek'o'j; pren'u vetur'ig'ist'o'n kaj vetur'u hejm'e'n, por pren'i la mon'uj'o'n. [I. Lojko.]

Fort'o de la scienc'o. Mi kompren'as, dir'is iu, ke oni pov'is far'i instrument'o'j'n kaj esplor'i per ili la stel'o'j'n kaj planed'o'j'n, tio ĉi est'as far'ebl'a; sed kiel la instru'it'ul'o'j sci'iĝ'is pri la nom'o de ĉiu stel'o — tio'n ĉi mi jam neniel pov'as kompren'i.

Rimed'o kontraŭ la Esperant'ism'o. En unu urb'et'o en gaj'a societ'o oni parol'is pri la ĥoler'o kaj pri la nov'a'j rimed'o'j kontraŭ ĝi. En la societ'o si'n trov'is ankaŭ unu kurac'ist'o kaj unu jun'a hom'o, kies sol'a cel'o en la viv'o est'is bon'e manĝ'i, bon'e trink'i kaj amuz'i fraŭl'in'o'j'n, kaj kiu pens'is pri si, ke li est'as ekster'ordinar'e sprit'a, kaj am'is ĉio'n kritik'i, neni'o'n sci'ant'e. Kiam la kurac'ist'o rakont'ad'is pri la nov'a'j rimed'o'j kontraŭ la ĥoler'o, la jun'ul'o inter'romp'is li'n kaj dir'is : — Vi hav'as rimed'o'j'n kontraŭ ĉiu'j mal'san'o'j; sed ĉu vi'a scienc'o trov'is jam ankaŭ efik'a'j'n rimed'o'j'n kontraŭ la plej nov'a mal'san'o, kiu nun vast'iĝ'as en la mond'o — kontraŭ la esperant'ism'o? — Kio est'as esperant'ism'o? demand'is unu fraŭl'in'o. — Esperant'ism'o, respond'is la jun'ul'o kun mien'o de grand'a scienc'ul'o, est'as al'iĝ'ad'o al la nov'e el'pens'it'a lingv'o, kiu hav'as la nom'o'n « Esperant'o ». Tiu ĉi mal'san'o konsist'as en tio, ke hom'o'j, kiu'j oft'e ĝis nun est'is tut'e prudent'a'j, ricev'as atak'o'n de frenez'o kaj komenc'as lern'i la nov'a'n lingv'o'n; ili ricev'as varm'eg'o'n, kaj en la delir'o, kaŭz'it'a de tiu ĉi varm'eg'o, ili komenc'as parol'i pri la « est'ont'ec'o », pri la « frat'ec'o de la popol'o'j » k. t. p., k. t. p.; ekster tio ili ricev'as la tre danĝer'a'n pasi'o'n infekt'i per si'a mal'san'o kiel ebl'e pli da ali'a'j hom'o'j, kaj en tio ĉi kuŝ'as la plej grand'a danĝer'o de tiu ĉi mal'san'o. Oni dir'as, ke tiu ĉi mal'san'o infekt'is jam mult'a'j'n urb'o'j'n kaj land'o'j'n. Ĉu vi el'pens'is jam i'a'n rimed'o'n kontraŭ tiu ĉi mal'san'o, sinjor'o doktor'o? — Jes, respond'is la kurac'ist'o (kiu okaz'e mem est'is esperant'ist'o), mi profund'e esplor'is tiu'n ĉi mal'san'o'n kaj mi hav'as kontraŭ ĝi tre efik'a'n rimed'o'n. La bacil'o'j de tiu ĉi mal'san'o port'as si'n en la radi'o'j de la sun'o, kaj en mal'lum'o ili ne pov'as viv'i; tial la plej bon'a rimed'o kontraŭ la esperant'ism'o est'as : sid'i ĉiam en profund'a mal'lum'o kaj al'las'i al si neni'a'n radi'o'n de la sun'o. [P. K.]

Sub'oficir'o. Hom'o'j, ĉiam kuraĝ'e kaj diligent'e, kaj vi ĉio'n ating'os! La ov'o de Kolumb'o ankaŭ ne est'as met'it'a en unu tag'o!

Ŝerc'a rifuz'o. La verk'ist'o Gibeau, kiu ĉiam si'n trov'ad'is en mon'a embaras'o, skrib'is unu foj'o'n al la ĉef'o de la kon'at'a fabrik'o de ĉampan'o Röderer leter'o'n kun la sekv'ant'a en'hav'o : « Sinjor'o! Mi ne hav'as eĉ unu centim'o'n kaj mi ador'as la ĉampan'o'n. Est'u tiel bon'a kaj send'u al mi korb'o'n da botel'o'j de vi'a di'a trink'aĵ'o. Kun ĝi mi esper'as forges'i mi'a'n mizer'o'n ». Apenaŭ Röderer ricev'is tiu'n ĉi leter'o'n, li tuj send'is la sekv'ant'a'n respond'o'n : « Vi'a rimed'o, por forges'i vi'a'n mizer'o'n, neni'o'n taŭg'as. La sen'ĉes'a kaj obstin'a prezent'ad'o de mi'a kalkul'o re'memor'ig'us vi'n ĉiu'minut'e de'nov'e pri vi'a mal'ĝoj'a situaci'o. »

Mi ne kompren'as, kiel oni pov'as plend'i ĉiam pri la tro kar'a'j viand'o'kost'o'j! Mi kaj mi'a famili'o est'as kun'e dek'tri person'o'j, kaj tamen sufiĉ'as por ni 1 1/2 funt'o'j da viand'o por tag'o. Mi'a edz'in'o ne manĝ'as ĝi'n, mi'a'j naŭ infan'o'j ne ricev'as ĝi'n kaj la du serv'ant'in'o'j ne bezon'as ĝi'n. Jen en tia manier'o la 1 1/2 funt'o'j tut'e sufiĉ'as por mi por la tut'a tag'o. [Dumpert].

Instru'it'ul'o kaj riĉ'ul'o. Unu instru'it'ul'o entrepren'is grav'a'n scienc'a'n labor'o'n, sed ne hav'is la rimed'o'j'n por ĝi'n efektiv'ig'i. Li vizit'as unu riĉ'ul'o'n kaj pet'as li'n pri help'o. La riĉ'ul'o rifuz'as, kaj inter ili komenc'iĝ'as la sekv'ant'a dialog'o : Riĉ'ul'o : Mir'ind'e est'as, ke nur la instru'it'ul'o'j ĉiam venad'as al la riĉ'ul'o'j kaj ke la last'a'j, kontraŭ'e, neniam ven'as al la instru'it'ul'o'j. — Instru'it'ul'o : Ĉar la instru'it'ul'o'j kompren'as, ke al ili mank'as mon'o, sed neniam la riĉ'ul'o'j kompren'as, ke al ili mank'as scienc'o. — Riĉ'ul'o : Kial do la riĉ'ul'o'j volont'e ofer'as al blind'ul'o'j, lam'ul'o'j kaj simil'a'j mal'feliĉ'ul'o'j, sed ne am'as help'i al mal'riĉ'a'j instru'it'ul'o'j? — Instru'it'ul'o : Ĉar ili tim'as, ke far'iĝ'i en la est'ont'ec'o blind'a'j, lam'a'j k. t. p. ili pov'as iam mem, sed far'iĝ'i iam instru'it'a'j ili neniam tim'as! [N. Kuŝnir.]

Demand'o. Kiu en la XVII-a cent'jar'o port'is la plej grand'a'n ĉapel'o'n? — Tiu, kiu hav'is la plej grand'a'n kap'o'n.

Kuraĝ'ul'o. Sinjor'o! kri'as unu mal'jun'a fraŭl'in'o el la vagon'o al unu sinjor'o, kiu vol'as tie'n en'ir'i : tie ĉi est'as la vagon'o por sinjor'in'o'j! — Ho! respond'as la sinjor'o, en'ir'ant'e kaj dis'met'ant'e si'a'j'n pak'aĵ'o'j'n, mi ne est'as tim'em'ul'o!

Mem'far'it'a hom'o. Jes, mi'a'j sinjor'o'j, predik'as sinjor'o A., trink'ant'e si'a'n glas'o'n en gaj'a koleg'ar'o, mi'a deviz'o ĉiam est'is : « la hom'o mem dev'as ĉio'n al si el'labor'i ». Kiu mem al si help'as, al tiu ankaŭ Di'o help'as! La 50000 frank'o'j'n, kiu'j'n mi posed'as, neni'u al mi donac'is kaj ankaŭ de neni'u mi ili'n hered'is, — ne, mi mem ili'n gajn'is en la loteri'o!

Mal'feliĉ'a komerc'ist'o. Jun'a hom'o, kiu en si'a urb'o hav'is neni'a'n okup'o'n, ven'is Londonon, por serĉ'i help'o'n ĉe unu si'a parenc'o. Tiu ĉi last'a don'is al li kelk'a'n nombr'o'n da ĉap'o'j kaj konsil'is al li star'i sur la strat'o kaj vend'i ili'n. Ĝoj'a, ke li nun pov'os iom per'labor'i, la jun'ul'o pren'is la ĉap'o'j'n kaj ir'is kun ili sur unu hom'plen'a'n strat'o'n kaj sid'iĝ'is en unu oportun'a angul'et'o. Vesper'e li re'ven'as al la parenc'o, kaj tiu ĉi demand'as : Nu, ĉu vi mult'e vend'is? — Ha, mal'gaj'e respond'as la jun'ul'o, eĉ unu ĉap'o'n mi ne vend'is! — Ĉu vi al neni'u propon'is? kio'n do vi far'is la tut'a'n tag'o'n? — Mi ten'is la ĉap'o'j'n bon'e kaŝ'it'a'j'n en mi'a korb'o, por ke la polv'o ili'n ne mal'bon'ig'u, sed propon'i al iu mi ne trov'is okaz'o'n en la daŭr'o de la tut'a tag'o, ĉar el la grand'a amas'o da hom'o'j, kiu'j pas'is antaŭ mi, ĉiu'j hav'is jam ĉap'o'j'n sur la kap'o'j.

Apetit'o. Kial vi pet'as almoz'o'j'n? — Ĉar mi vol'as manĝ'i, mi'a bon'a sinjor'o. — Kial do vi ne labor'as? — Ha, kiam mi labor'as, mi ankoraŭ pli vol'as manĝ'i.

Ni'a'temp'a am'o. Mi vi'n am'as . . . — Sed mi est'as mal'riĉ'a. — Pardon'u, vi ne las'is mi'n el'parol'i ĝis la fin'o . . . mi am'as vi'n ne tiel, por edz'iĝ'i je vi . . . — Ha, ha, ha! mi vol'is nur el'prov'i vi'n, mi hav'as grand'eg'a'n kapital'o'n! — Pardon'u, vi tamen ne las'is mi'n fin'i; mi am'as vi'n ne tiel, por edz'iĝ'i je vi pro vi'a mon'o.

Zorg'o. Vi est'as tiel mal'gaj'a, al vi kred'ebl'e far'as zorg'o'j'n vi'a'j kreditor'o'j? — Jes, mi'a'j kreditor'o'j est'ont'a'j, ĉar mi ĉiam zorg'as, de kiu mi nun pov'os ankoraŭ prunt'i.

Proces'o. En unu societ'o oni demand'is pentr'ist'o'n, kiel oni pov'as la plej relief'e prezent'i du proces'ant'o'j'n, el kiu'j unu gajn'is la proces'o'n kaj la du'a ĝi'n perd'is. — Mi pentr'us la unu'a'n en ĉemiz'o kaj la du'a'n nud'a, respond'is la pentr'ist'o.

El la pas'int'a'j temp'o'j. La imperi'estr'o Paŭlo ordon'is, ke ĉiu'j preter'vetur'ant'a'j sur la strat'o, renkont'ant'e li'n, el'ir'u el la kaleŝ'o kaj don'u al li la reĝ'a'n honor'o'n per salut'o. Escept'o ne est'is far'it'a ankaŭ por sinjor'in'o'j. Unu foj'o'n la imperi'estr'o rajd'is promen'e sur la strat'o en kot'a tag'o. Sur la strat'o montr'iĝ'as rapid'e vetur'ant'a kaleŝ'o, en kiu sid'as elegant'e vest'it'a sinjor'in'o. Ven'ant'e preter la imperi'estr'o, la vetur'ig'ist'o halt'ig'as la ĉeval'o'j'n, kaj la sinjor'in'o rapid'e el'ramp'as el la kaleŝ'o. La imperi'estr'o, domaĝ'ant'e ŝi'a'n riĉ'a'n vest'o'n, ek'kri'is : "sid'iĝ'u!" La sinjor'in'o ek'tim'ig'it'a rapid'as plen'um'i la ordon'o'n kaj moment'e sid'iĝ'as . . . sur la kot'o'n de la strat'o. Paŭlo rapid'e de'salt'is de la ĉeval'o, al'kur'is al la sinjor'in'o kaj, pren'int'e ŝi'n sub la brak'o'n, al'konduk'is kaj sid'ig'is ŝi'n en la kaleŝ'o'n. Oni dir'as, ke al si'a ordon'o la imperi'estr'o post'e far'is rimark'o'n, ke vir'in'o'j est'as liber'a'j de tia don'ad'o de honor'o. [M. Solovjev.]

Brav'a vojaĝ'ist'o. Vojaĝ'ist'o, rakont'ant'e kelk'a'j'n el si'a'j aventur'o'j, dir'is al la societ'o, ke li kaj li'a serv'ant'o kur'ig'is 50 sovaĝ'a'j'n arab'o'j'n; kaj kiam tio ĉi ekscit'is mir'o'n, li al'don'is, ke ĝi ne est'as mir'ind'a, "ĉar, li dir'is, ni en'ir'is, kaj ili kur'is post ni." [B. G. Jonson.]

Du tajlor'o'j. Baron'o N., re'ven'int'e hejm'e'n de si'a somer'a vetur'ad'o en divers'a'j land'o'j, ven'ig'is kun si kelk'a'j'n metr'o'j'n da ŝtof'o por surtut'o. La ŝtof'o est'is la plej kar'a, kiu'n li pov'is trov'i en kompetent'a'j magazen'o'j, kaj kompren'ebl'e ĝi est'is bon'spec'a kaj bel'kolor'a. Kiam la baron'o el'ripoz'is de la vojaĝ'o, kiu'n oni en tiu temp'o farad'is per ĉeval'o'j, li vok'is si'a'n kon'at'a'n tajlor'o'n, por kudr'i la surtut'o'n. Tiu ĉi mezur'is la long'ec'o'n kaj dik'ec'o'n de la baron'o, mezur'is la ŝtof'o'n, sign'is per kreto unu foj'o'n kaj du'a'n kaj fin'e, kvazaŭ bedaŭr'ant'e, dir'is : — Vi'a baron'a moŝt'o! el tiu ĉi ŝtof'o surtut'o ne pov'as est'i el'tranĉ'it'a, ĉar por ĝi mal'sufiĉ'as ankoraŭ unu metr'o. . . . La baron'o, kiu sci'is, ke la ŝtof'o est'as ven'ig'it'a de mal'proksim'e kaj aĉet'i de ĝi ankoraŭ metr'o'n est'as preskaŭ io ne'ebl'a, ĉagren'iĝ'is. Post kelk'a'j tag'o'j li ek'pens'is kaj vok'is ali'a'n, nov'a'n tajlor'o'n kaj montr'is al li la ŝtof'o'n. Tiu ĉi pri'pens'is, mezur'is kaj fin'e li promes'is el'labor'i oportun'a'n surtut'o'n. Kelk'a'j tag'o'j pas'is, kaj la tajlor'o efektiv'e plen'um'is si'a'n vort'o'n : li al'port'is pret'a'n surtut'o'n sufiĉ'e vast'a'n kaj tiel long'a'n, ke li dev'is ankoraŭ sub'tranĉ'i. Kun mir'eg'o la baron'o vest'is la surtut'o'n, kaj ĝoj'a li bon'e rekompenc'is la tajlor'o'n, kiu ir'is dom'e'n. Post kelk'a'j semajn'o'j, en unu tag'o de fest'o, la baron'o, promen'ant'e sur la strat'o, vid'is knab'o'n, hav'ant'a'n la aĝ'o'n de ĉirkaŭ sep jar'o'j, kiu port'is mantel'et'o'n el tia sam'a ŝtof'o, kiel li'a surtut'o. Li ek'koler'is, sed li'a mir'o est'is pli grand'a, ol la koler'o. Demand'int'e, kies est'as tiu ĉi knab'o, li sci'iĝ'is, ke li est'as fil'o de la tajlor'o, kiu kudr'is li'a'n surtut'o'n. Ven'int'e dom'e'n li send'is vok'i tiu'n ĉi tajlor'o'n. Tiu ĉi ven'is, kaj la baron'o dir'is al li : — Ke vi ŝtel'is pec'o'n da ŝtof'o kaj ke vi far'is al vi'a fil'o vest'o'n el tiu sam'a ŝtof'o, kiel mi'a surtut'o, mi pardon'as al vi; sed dir'u al mi : mi ja vid'as, ke de mi'a ŝtof'o ankoraŭ rest'is, kial do mi'a kon'at'a tajlor'o, kiu bon'e kompren'as si'a'n labor'o'n, dir'is, ke neniel ĝi pov'as est'i sufiĉ'a por surtut'o? La tajlor'o re'dir'is : — Tut'e simpl'e, vi'a baron'a moŝt'o! ĉar li'a fil'o hav'as jam la aĝ'o'n de dek'du jar'o'j. » [E. Neŭmark.]

La juĝ'ist'o de Reading. El la anekdot'o'j, kiu'j rakont'as pri Henrik'o VIII de Angl'uj'o, est'as neni'a, kiu montr'us li'n de am'ind'a flank'o; sed neni'a est'as tiel karakteriz'a, kiel la sekv'ant'a. La reĝ'o unu tag'o'n sur la ĉas'o perd'is la voj'o'n kaj ven'is ĉirkaŭ tag'mez'o en la vilaĝ'o'n Reading. Mal'sat'a li ir'is al la juĝ'ist'o kaj pet'is manĝ'o'n kaj trink'o'n. La juĝ'ist'o, kiu pren'is li'n por simpl'a gvardi'an'o, akcept'is li'n kor'e kaj don'is al li sur la tabl'o'n bov'a'n lang'o'n kaj kruĉ'o'n da bier'o. La reĝ'o manĝ'is kun apetit'o, kaj la mastr'o amik'e rimark'is : — Mi don'us cent funt'o'j'n da sterling'o'j, se bov'a lang'o pov'us hav'i por mi tia'n bon'a'n gust'o'n kiel por vi. Post pas'o de unu semajn'o la juĝ'ist'o est'is vok'it'a Londonon kaj met'it'a en mal'liber'ej'o'n. En daŭr'o de ok tag'o'j li ricev'ad'is nur pan'o'n kaj akv'o'n, fin'e la naŭ'a'n tag'o'n oni don'as al li lang'o'n de bov'o kaj kruĉ'o'n da bier'o. La mal'liber'ul'o esprim'as si'a'n mir'o'n; sed la gard'ist'o de la mal'liber'ej'o rest'as mut'a por ĉiu'j li'a'j demand'o'j. Tiel la juĝ'ist'o, ne ricev'int'e klar'ig'o'n, komenc'as manĝ'i la lang'o'n de bov'o, kiu efektiv'e hav'as por li tre bon'a'n gust'o'n. Subit'e pord'o mal'ferm'iĝ'as, kaj la reĝ'o en'ir'as. — Mi est'is vi'a kurac'ist'o, dir'as Henrik'o VIII al la surpriz'it'a juĝ'ist'o; mi san'ig'is vi'a'n mal'fort'a'n stomak'o'n. Pag'u al mi sekv'e mi'a'n honorari'o'n de cent funt'o'j da sterling'o'j, kiu'n vi mem difin'is, ali'e vi rest'os tie ĉi la tut'a'n viv'o'n. La juĝ'ist'o pag'is kaj for'las'is Londonon. Kio'n li pens'is pri la dank'em'ec'o de la reĝ'o, la histori'o al ni ne rakont'as.

Mal'grand'rus'o kaj soldat'o. Oni dir'as, ke la soldat'o'j est'as saĝ'a'j hom'o'j — rakont'as mal'grand'rus'a vilaĝ'an'o, ven'int'a el Kievo, kie'n li ir'is preĝ'i, al si'a'j kun'vilaĝ'an'o'j — sed tio ĉi est'as mensog'o; jen mi don'os al vi ekzempl'o'n. Unu foj'o'n mi ir'as en Kievo sur la strat'o; ek'vid'int'e tre alt'a'n dom'o'n, mi lev'is la kap'o'n, rigard'ant'e ĝi'a'n supr'o'n. — Kio'n vi rigard'as, hund'in'id'o? ek'kri'is al'salt'int'a al mi soldat'o. — Mi kalkul'as la korv'o'j'n, kiu'j star'as sur la tegment'o, mi tim'eg'e respond'is, kapt'ant'e la ĉap'o'n en la man'o'n. — Kiom do vi kun'kalkul'is, hund'in'id'o? li de'nov'e ek'kri'is. — Dek tri, mi respond'is. — Pag'u do tuj dek tri rubl'o'j'n, hund'in'id'o, ĉar, se vi ne pag'os, mi tuj vi'n trans'don'os al la guberni'estr'o, li koler'e ek'kri'is. Mi est'is ĝoj'a liber'iĝ'i de li kun tia mal'grand'a sum'o, kaj, pag'int'e, mi for'kur'is, eĉ ne re'rigard'ant'e post'e'n. Sed vi pens'as, ke mi kun'kalkul'is nur dek tri korv'o'j'n? ho, ho, mi tromp'is la soldat'o'n : mi kun'kalkul'is pli ol kvar'dek korv'o'j'n kaj pag'is nur dek tri rubl'o'j'n! [N. Kuŝnir.]

Tranĉ'ant'a kompliment'o. A : Kiel plaĉ'as al vi mi'a vers'aĵ'o? Ne ver'e, feliĉ'a ide'o? — B : Jes, jes, la ide'o est'as jam per tio feliĉ'a, ke ĝi el'salt'is el vi'a kap'o.

El la histori'o. A : Kial Hanibal'o ir'is trans la Alp'o'j'n? — B : Ĉar tiam la tunel'o ne est'is ankoraŭ pret'a.

En la juĝ'ej'o. Juĝ'ant'o : Kiel oni vid'as el la prepar'a'j akt'o'j, la ŝtel'ad'o est'as vi'a profesi'o! — Juĝ'at'o : Kio'n do vi vol'as, sinjor'o juĝ'ant'o, ke mi ŝtel'ad'u por plezur'o?

Telegram'a stil'o. Jun'a edz'in'o nask'is fil'in'o'n. La edz'o vol'is sci'ig'i la patr'o'n de si'a edz'in'o pri tiu ĉi fakt'o, al'don'ant'e, ke la fakt'o hav'is lok'o'n en la sep'a hor'o maten'e kaj ke post'e per leter'o li skrib'os pli detal'e. Li telegraf'as : « Hodiaŭ maten'e sep'a fil'in'o nask'it'a. Post'e pli. »

La paf'ant'o. Leŭtenant'o : Ni supoz'u, ke la mal'amik'o star'as tie ĉi antaŭ la arb'o. Laŭ la komand'o « tri » vi ek'paf'os sur la arb'o'n. Sekv'e atent'u : unu — du — tri! . . . Ha, mal'lert'a urs'o, vi paf'is ja preter la arb'o'n! — Rekrut'o : Nu, kio'n do ĝi mal'util'as, sinjor'o leŭtenant'o? Kiam la mal'amik'o efektiv'e ven'os, tiam ja cert'e ne ĉiu'j star'os antaŭ la arb'o, kelk'a'j star'os ankaŭ apud la arb'o!

Verk'ist'in'o : — Ha, kar'a Juli'o, se mi'a artikol'o « Kontraŭ la ornam'iĝ'am'o de la vir'in'o'j » est'os pres'it'a, tiam mi por la honorari'o tuj aĉet'os al mi pluŝ'a'n maten'vest'o'n kun pelt'a ĉirkaŭ'kudr'o.

Jun'a mastr'in'o (aranĝ'ant'e kun la kuir'ist'in'o la manĝ'o'tabel'o'n por vesper'a kolekt'iĝ'o) : Por la du'a manĝ'o ni pren'os angil'o'n! — Kuir'ist'in'o : Kiom vi ordon'as, ke mi pren'u, sinjor'in'o? — Mastr'in'o : Mi pens'as, ke est'os sufiĉ'e ĉirkaŭ dek metr'o'j!

Mastr'in'o (invit'ant'e la gast'o'n manĝ'i) : — Mi pet'as, pren'u! Est'u tut'e kiel dom'e; mi am'as, ke mi'a'j gast'o'j est'u dom'e!

Fraŭl'in'o : Vid'u, estim'at'a sinjor'in'o, tio ĉi est'as ĉio, kio'n ni vol'as! Ne ver'e, nun vi jam sci'as, kio est'as la tiel nom'at'a vir'in'a demand'o? — Sinjor'in'o : Mi kon'as nur unu vir'in'a'n demand'o'n, kaj tiu ĉi est'as : ĉu li jam est'as edz'ig'it'a?

Raport'o. En Londono unu krim'ul'o dev'is est'i mort'ig'it'a. Antaŭ si'a mort'o li mal'san'iĝ'is kaj oni li'n send'is en la mal'san'ul'ej'o'n. Post unu semajn'o la ĉef'a kurac'ist'o skrib'is al la juĝ'ej'o : « La arest'it'o N. san'iĝ'is, kaj oni pov'as li'n mort'ig'i sen mal'util'o por li'a san'o. » [S. B-n.]

La ŝuld'o. La mal'grand'a Nikoĉjo, promen'ant'e kun si'a patr'in'o sur la bord'o de river'o, per ne'si'n'gard'o tie'n en'fal'is. Unu jun'ul'o, vid'int'e tio'n ĉi, kuraĝ'e si'n ĵet'is en la akv'o'n kaj el'tir'is la knab'o'n. La patr'in'o dank'as la sav'int'o'n : — Ha, sinjor'o! . . . mi ne sci'as, kiel vi'n dank'i! . . . vi sav'is mi'a'n fil'et'o'n! . . . — Ho, sinjor'in'o, li re'dir'is, ĝi ne est'as ind'a je dank'o, ĝi est'as ŝuld'o de ĉiu. — Ha, kio'n vi dir'as! . . . Ĉu vi est'os tiel bon'a ankaŭ el'tir'i li'a'n pajl'a'n ĉap'o'n? Jen ĝi naĝ'as. [Mal'grand'a poet'et'o.]

Konjekt'em'ec'o. En la paf'ad'o unu soldat'o mem'vol'ul'o neniel pov'is traf'i la cel'o'n. La oficir'o pren'as li'a'n paf'il'o'n kaj, rigard'ant'e li'n kun riproĉ'o, dir'as : — Nu, vi est'us traf'em'a paf'ist'o! La oficir'o ek'cel'as. Paf! . . . mal'traf'o. — Jen kiel vi paf'as! Li ek'cel'as la du'a'n foj'o'n — paf! . . . de'nov'e mal'traf'o. — Jen kiel vi paf'as! La oficir'o ek'cel'as la tri'a'n foj'o'n — paf! li traf'is. — Tiel oni dev'as paf'i, dir'as la oficir'o, re'don'ant'e la paf'il'o'n. [Mal'grand'a poet'et'o.]

Advokat'o kaj kurac'ist'o disput'is pri tio, kiu el ili star'as pli alt'e. Oni demand'is tiam la poet'o'n Pir'o'n'on kaj pet'is li'n solv'i la disput'o'n. — La fripon'o ir'as ĉiam antaŭ'e, kaj la ekzekut'ist'o li'n sekv'as, est'is la respond'o.

Jonathan Swift kaj la serv'ant'o. La glor'a aŭtor'o de la « Vojaĝ'o'j de Gullivero » est'is grand'a am'ant'o de pleŭronekt'o'j (spec'o de fiŝ'o'j = german'a « Steinbutte »). Tio'n ĉi sci'is li'a ador'ant'o kaj bon'far'ant'o, lord'o Templ'e, kiu oft'e send'ad'is al li grand'a'j'n fiŝ'o'j'n de tiu ĉi spec'o. La satir'ist'o ĉiam kun plezur'o ili'n akcept'ad'is, sed al la al'port'ant'a serv'ant'o li neniam don'ad'is trink'mon'o'n. Tio ĉi koler'ig'is la serv'ant'o'n, kaj, kiam li unu foj'o'n de'nov'e dev'is ir'i al Swift, por al'port'i al li grand'a'n pleŭronekt'o'n, li montr'is si'a'n ne'kontent'ec'o'n iom mal'delikat'e. Tuj Swift lev'iĝ'is, sid'ig'is la serv'ant'o'n sur si'a'n seĝ'o'n kaj dir'is : — Mi'a amik'o, vi ne sci'as, kiel oni dev'as plen'um'i komisi'o'n; mi montr'os ĝi'n al vi. Swift pren'is la pleŭronekt'o'n kaj al'paŝ'is mal'rapid'e kaj respekt'eg'e al la serv'ant'o. — Mi'a sinjor'o, li dir'is, salut'as vi'n kaj pet'as vi'n, sinjor'o Dekan'o, akcept'i tiu'n ĉi mal'grand'a'n donac'o'n. Nun la serv'ant'o si'n lev'is kaj respond'is : — Mi pet'as tre kor'e dank'i vi'a'n sinjor'o'n. Kun tiu'j ĉi vort'o'j li met'is la man'o'n en la poŝ'o'n, el'tir'is du'on'o'n da kron'o kaj prem'is ĝi'n al Jonathan Swift en la man'o'n. — Goddam! ek'kri'is tiu ĉi, vi est'as pli saĝ'a, ol mi pens'is. Mi rimark'os al mi la instru'o'n kaj jam pli ne forges'os pri la trink'mon'o.

Kiam Swift pren'ad'is nov'a'j'n serv'ant'in'o'j'n, li ĉiam dir'ad'is al ili, ke ili en li'a dom'o dev'as antaŭ ĉio observ'ad'i du afer'o'j'n : unu'e, ferm'i post si la pord'o'n, kiam ili ven'as en ĉambr'o'n, kaj du'e — de'nov'e ferm'i la pord'o'n, kiam ili el'ir'as. Unu foj'o'n unu serv'ant'in'o pet'is de li la permes'o'n ir'i al la fest'o de edz'iĝ'o de ŝi'a frat'in'o. — Tre volont'e, dir'is Swift, mi eĉ don'os al vi ĉeval'o'n kaj serv'ant'o'n por akompan'i, kaj vi pov'as ambaŭ kun'e vetur'i. Tut'e ekster si de ĝoj'o, la serv'ant'in'o, el'ir'ant'e, las'is la pord'o'n ne ferm'it'a. Kvar'on'o'n da hor'o post ili'a for'vetur'o Swift ordon'is sel'i ali'a'n ĉeval'o'n kaj send'is sur ĝi rapid'e ali'a'n serv'ant'o'n kun la ordon'o re'ven'ig'i ili'n. Tiu ĉi trov'is ili'n en la mez'o de voj'o, kaj ĉu ili vol'is aŭ ne — ili dev'is vetur'i re'turn'e. Tut'e de'prem'it'a, la knab'in'o en'ir'is en la ĉambr'o'n de si'a sinjor'o kaj demand'is, kio'n li ordon'os. — Neni'o'n pli ol nur ke vi ferm'u post vi la pord'o'n, li dir'is kaj las'is ŝi'n post tio ĉi de'nov'e for'vetur'i.

Ĉe tag'manĝ'o. — Mir'ind'e! mi neniam pov'as manĝ'i bon'a'n pec'o'n da meleagr'o . . . — Kial do? ĉu vi hav'as tia'n strang'a'n stomak'o'n? — Ne, sed ĉar mi'a edz'in'o ĝi'n ĉiam for'manĝ'as.

En klub'o. — Pardon'u, sinjor'o, ĉu ne kun sinjor'o Fredo mi hav'as la honor'o'n parol'i? — Ne. — Mi tiel ankaŭ tuj pens'is al mi! Vi ne est'as eĉ simil'a je sinjor'o Fredo.

Instru'it'a mim'ik'ist'o. En la temp'o de la servut'a rajt'o S. Peterburgon al'vetur'is unu instru'it'a mim'ik'ist'o, kiu publik'e anonc'is, ke li pov'as per divers'a'j sign'o'j de man'o'j parol'ad'i ne sol'e pri ordinar'a'j objekt'o'j de la ĉiu'tag'a viv'o, sed eĉ pri objekt'o'j de filozofi'o, kaj li fanfaron'is, ke neni'u pov'os kun li eĉ iom inter'parol'i. En tiu sam'a temp'o en S. Peterburgo est'is iu bien'hav'ant'o kun si'a servut'ul'o. Ek'sci'int'e pri la anonc'o de la mim'ik'ist'o, la bien'hav'ant'o send'is al li si'a'n serv'ant'o'n, al kiu li ordon'is nepr'e parol'i kun la mim'ik'ist'o. Tiu ven'is. — Ĉu vi efektiv'e pov'as liber'e parol'i per mim'ik'o? oni demand'is la vilaĝ'an'o'n. — Mi eĉ ne sci'as, kio ĝi est'as « per mim'ik'o », li respond'is. Je tiu ĉi respond'o ĉiu'j mult'e rid'is, tamen oni klar'ig'is al la vilaĝ'an'o, ke « parol'i per mim'ik'o » est'as tio sam'a, kio « parol'i per sign'o'j de man'o'j ». — Ha, mi kompren'as! dir'is la vilaĝ'an'o, per man'o'j . . . per man'o'j mi pov'as parol'i tre bon'e : mi tiel oft'e parol'as, ĉar mi hav'as mut'a'n frat'o'n. — Kiam la instru'it'ul'o ek'sci'is, kun kiu li dev'os parol'i per mim'ik'o, li fort'e ek'rid'is kaj antaŭ atest'ant'o'j promes'is don'i al la vilaĝ'an'o tri'cent rubl'o'j'n, se li efektiv'e pov'os klar'iĝ'ad'i per mim'ik'o aŭ almenaŭ i'o'n kompren'i el tio, kio'n li, instru'it'ul'o, al li parol'os; tiu'n ĉi promes'o'n la instru'it'ul'o konsent'is eĉ don'i per skrib'o. La bien'hav'ant'o, al kiu aparten'is la nov'a mim'ik'ist'o, ankaŭ promes'is don'i al li plen'a'n liber'o'n kaj du'dek or'a'j'n mon'er'o'j'n, se li kompren'iĝ'os kun la instru'it'ul'o per mim'ik'o. — Sed se vi ne pov'os inter'parol'i, vi ricev'os du'dek kvin baston'o'j'n, al'don'is la bien'hav'ant'o, ĉu vi vol'as aŭ ne? — Jes, mi konsent'as kun plezur'o, respond'is la vilaĝ'an'o. Kaj jen en difin'it'a hor'o la du mim'ik'ist'o'j en'ir'is en la salon'o'n kaj sid'iĝ'is unu kontraŭ la du'a. Tie ĉi ankaŭ sid'is mult'eg'a'j atest'ant'o'j, kun sci'em'o atend'ant'e la interes'a'n parol'ad'o'n. La instru'it'ul'o komenc'is la unu'a. Dezir'ant'e prov'i la sci'o'n de la vilaĝ'an'o, li montr'is al li unu fingr'o'n (tio ĉi en la mim'ik'o de la instru'it'ul'o dev'is signif'i : « Di'o est'as unu »). La vilaĝ'an'o, respond'ant'e, montr'is du fingr'o'j'n. La instru'it'ul'o ek'mir'is, sed li pens'is, ke tio ĉi est'as simpl'a okaz'ec'o. Li montr'is al la vilaĝ'an'o man'plat'o'n (sign'o de regn'o); la vilaĝ'an'o tuj montr'is al li pugn'o'n. La instru'it'ul'o kaj ĉiu'j al'est'ant'o'j est'is tre mir'ig'it'a'j, precip'e la instru'it'ul'o. Li ruĝ'iĝ'is de ĉagren'o kaj kun koler'o li montr'is supr'e'n kaj mal'supr'e'n (tio ĉi signif'as : « Di'o est'as en la ĉiel'o kaj sur la ter'o »). Ĉiu'j ek'rigard'is la vilaĝ'an'o'n. Li en tiu sam'a minut'o el'tir'is antaŭ'e'n la man'o'j'n kaj far'is sign'o'n, kvazaŭ li i'o'n tren'as. Ĉiu'j est'is sen'fin'e mir'ig'it'a'j, la instru'it'ul'o eĉ ek'salt'is; li sent'is si'n mort'ig'it'a! Li rapid'e el'pren'is el la poŝ'o mon'uj'o'n kaj tuj el'kalkul'is al la vilaĝ'an'o tri'cent rubl'o'j'n, kiu'j'n li'a kun'parol'ant'o pren'is kaj trankvil'e kaŝ'is en si'a'n poŝ'o'n. Neni'u kompren'is, pri kio parol'is la mim'ik'ist'o'j, kaj tial oni decid'is demand'i apart'e la instru'it'ul'o'n kaj la vilaĝ'an'o'n, pri kio ili inter'parol'is. Antaŭ'e est'is for'ig'it'a la vilaĝ'an'o. Tre ek'interes'it'a'j, la al'est'ant'o'j kun sci'em'o kaj mal'pacienc'o atend'is, kio'n dir'os la instru'it'ul'o. Tiu ĉi rapid'is trankvil'ig'i ili'a'n mal'pacienc'o'n : — Mi neniam ankoraŭ renkont'is hom'o'n, kiu pov'us tiel liber'e klar'iĝ'i per mim'ik'o! Mi mem tre oft'e pens'as, antaŭ ol mi i'o'n dir'as, kvankam mi lern'is tiu'n ĉi mal'facil'a'n scienc'o'n preskaŭ tri'dek jar'o'j'n! Tio ĉi est'as tre mir'ind'a! simpl'a, tut'e ne instru'it'a vilaĝ'an'o, kaj tiel liber'e respond'as per mim'ik'o tia'j'n pur'e filozofi'a'j'n demand'o'j'n! Tre mir'ind'e, tre mir'ind'e! — Sed dir'u do al ni, sinjor'o, pri kio vi inter'parol'is? — Vid'u, sinjor'o'j : unu'e, en la komenc'o de la parol'ad'o, mi dir'is al la vilaĝ'an'o, ke Di'o est'as unu. Li al mi respond'is, ke Di'o est'as kvankam unu, sed Li tamen est'as du'obl'a, ĉar Li est'as sam'temp'e Di'o kaj hom'o. Tiu'n ĉi ide'o'n la vilaĝ'an'o esprim'is per sign'o de du fingr'o'j. Mi pens'is, ke li okaz'e respond'is al mi ver'e. Tial mi ŝanĝ'is la tem'o'n de la parol'ad'o, kaj mi montr'is al li man'plat'o'n, esprim'ant'e per tiu ĉi sign'o, ke Rus'uj'o est'as bon'konstru'it'a regn'o, — kaj li respond'is al mi, ke Rus'uj'o est'as regn'o unu'potenc'a kaj est'as sub la sceptr'o de Imperi'estr'o (pugn'o signif'as sceptr'o'n). Tiam mi re'e mi'n turn'is al la unu'a tem'o, kaj montr'int'e supr'e'n kaj mal'supr'e'n, mi dir'is per tiu ĉi sign'o, ke Di'o est'as en la ĉiel'o kaj sur la ter'o; kaj li fin'is mi'a'n pens'o'n, dir'ant'e, ke Di'o est'as ĉie. Ĉio tio ĉi mi'n konvink'is, ke tiu ĉi simpl'a vilaĝ'an'o, tiu ĉi mal'kler'ul'o, tut'e liber'e pov'as parol'i per mim'ik'o, kaj mi antaŭ li mi'n klin'as. — Oni vok'is la vilaĝ'an'o'n kaj ankaŭ li'n pet'is rakont'i, pri kio li parol'is kun la instru'it'ul'o. « Ni preskaŭ neni'o'n parol'is, dir'is la vilaĝ'an'o; ni nur minac'is unu al la du'a : li al mi, kaj mi al li. Mi, estim'at'a'j sinjor'o'j, pov'as tut'e bon'e parol'i per sign'o'j de man'o'j, ĉar mi hav'as mut'a'n frat'o'n, kun kiu mi ĉiam tiel inter'parol'as. Tiu ĉi sinjor'o (li montr'is la mim'ik'ist'o'n) montr'is al mi fingr'o'n, kaj mi tuj kompren'is, ke li vol'as al mi el'pik'i okul'o'n; kaj mi respond'is, ke mi pov'as el'pik'i al li eĉ ambaŭ okul'o'j'n (du fingr'o'j). La sinjor'o kred'ebl'e ek'koler'is pro tiu ĉi respond'o kaj dir'is al mi, ke li don'os al mi sur'vang'o'n (man'plat'o); kaj mi respond'is, ke mi mem prefer'as pugn'o'n, kiu ia'foj'e tre bon'e efik'as. Tiam la sinjor'o, tut'e ek'koler'int'e kaj dezir'ant'e kred'ebl'e mi'n tim'ig'i, dir'is, ke li mi'n supr'e'n lev'os kaj post'e ĵet'os al la ter'o. Mi respond'is al li, ke se li prov'us tio'n ĉi far'i, mi pren'us li'n per la har'o'j kaj tren'us sur la plank'o. Tio ĉi est'as ĉio, pri kio ni parol'is ». En la salon'o ek'son'is laŭt'a rid'eg'o de ĉiu'j al'est'ant'o'j, kaj la mal'feliĉ'a instru'it'a mim'ik'ist'o tut'e ne sci'is, kio'n far'i : tre konfuz'it'a, li nur mord'is la lip'o'j'n kaj silent'is. En tiu ĉi sam'a tag'o li for'vetur'is el S. Peterburgo. [V. Devjatnin.]

Profesor'o de zoologi'o N. tre ne am'is, kiam la student'o'j mal'fru'is al la komenc'o de la lekci'o kaj tiam, inter'romp'ant'e si'a'n leg'ad'o'n, li ĉiam esprim'ad'is si'a'n mal'plezur'o'n al la mal'fru'int'a student'o. Unu foj'o'n, kiam la profesor'o leg'is pri ĉeval'o, en'ir'is en la leg'ej'o'n iu mal'fru'int'a student'o. Al la mir'o de la student'o'j, kontraŭ si'a kutim'o la profesor'o neni'o'n dir'is al la student'o kaj daŭr'ig'is si'a'n leg'ad'o'n. Fin'int'e la leg'ad'o'n pri ĉeval'o, li dir'is : — Nun, sinjor'o'j, post la « ĉeval'o » ni trans'ir'u al la « azen'o », kaj, turn'int'e si'n al la mal'fru'int'a, li dir'is : Mi pet'as, sid'iĝ'u. — Ne mal'trankvil'ig'u vi'n, sinjor'o profesor'o, respond'is la student'o, mi pov'as aŭskult'i azen'o'n ankaŭ star'ant'e. [A. Grünfeld.]

Inter bo'patr'o'j. Ĉu vi est'as kontent'a je vi'a nov'a bo'fil'o? — Ho, ne fort'e, mi far'is tre mal'bon'a'n elekt'o'n. — Per kio? — Vid'u, mi'a kar'a, li ne pov'as trink'i, li ne sci'as lud'i kart'o'j'n, kaj al ĉio li hav'as ankoraŭ mir'ind'a'n talent'o'n de parol'ad'o. — Kio'n do vi vol'as? mi vi'n ne kompren'as! Tio ĉi est'as ja ĉiu'j nur tre bon'a'j ec'o'j! — Sed vid'u : li ne pov'as trink'i kaj trink'as, li ne sci'as lud'i kart'o'j'n kaj lud'as; se li ne est'us grand'a parol'ant'o, tiam mi sol'a sci'us, ke li est'as mal'saĝ'a, — nun la tut'a mond'o tio'n ĉi sci'as.

Avar'ul'o, el'ir'ant'e el la preĝ'ej'o, kie la pastr'o parol'is pri bon'farad'o, dir'is : — La predik'o tiel mi'n tuŝ'is, ke mi mem est'as pret'a pet'i almoz'o'j'n. [P. Koĉergov].

Grad'ec'o de riproĉ'o'j. La ministr'o dir'is al la direktor'o : La oper'o ir'is tre bon'e, nur la ĥor'o'j las'is i'o'n por dezir'i. — La direktor'o ir'as al la reĝisor'o : — Sinjor'o reĝisor'o, mi hav'as kaŭz'o'n est'i ne'kontent'a je la ĥor'o; mank'as al ĝi energi'o; mir'ind'e est'us, se li'a ministr'a moŝt'o ne akcept'us ĝi'n de mal'bon'a flank'o. La reĝisor'o ir'as al la kapel'estr'o : — Sinjor'o kapel'estr'o, mi dev'as dir'i al vi, ke la ĥor'o'j est'is hodiaŭ ekstrem'e mal'bon'a'j, tiel mal'bon'a'j, ke mi tim'is la fal'o'n de la oper'o. Mi vi'n pet'as, observ'u, ke ĝi est'ont'e ir'u pli bon'e. La ministr'o sever'e pun'os. La kapel'estr'o rapid'as al la direkt'ant'o de la ĥor'o'j. — La ĥor'o'j est'is hodiaŭ absolut'e abomen'a'j. Unu rapid'as, ali'a rest'as, unu kant'as tro alt'e, ali'a tro mal'alt'e, tut'e kiel strat'a'j bub'o'j. La reĝisor'o ord'e vi'n regal'os kaj bon'e far'os. La sekv'ant'a'n tag'o'n la direkt'ant'o, al'est'ant'e ĉe la prov'o de la ĥor'an'o'j, dir'as : — Vi kri'eg'is hieraŭ kiel brut'ar'o; est'as hont'o kaj abomen'o! Ĉu vi ne hav'as orel'o'j'n, ne hav'as ide'o'n pri takt'o, ke vi kant'as kiel sovaĝ'ul'o'j? Mi mir'as, kial la kapel'estr'o ne ĵet'is al vi la not'o'j'n en la vizaĝ'o'j'n kaj ne for'pel'is ĉiu'j'n al la diabl'o! Mi ripet'as, vi kant'is kiel brut'ar'o, kaj se tiel okaz'os ankoraŭ unu foj'o'n, mi vi'n ĉiu'j'n dis'pel'os kiel best'o'j'n! [P. Koĉergov.]

Francisko I, reĝ'o de Franc'uj'o vizit'is la pap'o'n Leon'o'n X. La reĝ'o, mir'ig'it'a de la luks'o de la kort'eg'o de la pap'o, dir'is, ke laŭ la rakont'o de la bibli'o la religi'a'j konduk'ant'o'j viv'is mal'riĉ'e kaj simpl'e. — Ver'o, respond'is la pap'o, sed tio ĉi est'is tiam, kiam la reĝ'o'j paŝt'is brut'ar'o'j'n. [P. Koĉergov.]

Kio'n oni am'as plej mult'e? Hav'ant'e unu jar'o'n — si'a'n nutr'ist'in'o'n; kvin jar'o'j'n — la patr'in'et'o'n; dek jar'o'j'n — la lern'a'n liber'temp'o'n; dek'ses jar'o'j'n — la liber'ec'o'n; du'dek jar'o'j'n — si'a'n am'at'in'o'n; tri'dek jar'o'j'n — si'a'n edz'in'o'n; kvar'dek jar'o'j'n — si'a'j'n infan'o'j'n; ses'dek jar'o'j'n — si'a'n oportun'ec'o'n; en ĉiu'j temp'o'j — si'n mem. [K. O. S—m.]

Sen'kulp'iĝ'o. Sinjor'in'o, for'las'ant'e si'a'n serv'ant'in'o'n : Jes, mi bedaŭr'as, sed mi ne pov'as re'pren'i el vi'a serv'a libr'o mi'a'n atest'o'n pri vi'a ne'pur'em'ec'o. Rigard'u do mem ekzempl'e la mal'pur'aĵ'o'n de muŝ'o'j tie ĉi en la angul'o. — Serv'ant'in'o : Tio ĉi ja est'as ne mi'a kulp'o! tiu ĉi mal'pur'aĵ'o jam est'is, kiam mi antaŭ jar'o komenc'is mi'a'n serv'ad'o'n ĉe vi.

La leĝ'ist'o : Despot'a urb'estr'o ofend'is unu urb'an'o'n. La urb'an'o rakont'is si'a'n mal'feliĉ'o'n al unu el si'a'j kon'at'o'j, kiu pretend'is, ke li est'as grand'a kon'ant'o de la leĝ'o'j. Indign'e ek'kri'is la kon'at'o : — Kiel li kuraĝ'is tio'n ĉi far'i! mi tuj ir'os al la urb'estr'o kaj montr'os al li, ke li ne kon'as la leĝ'o'j'n, kaj mi dev'ig'os li'n, ke li sur la genu'o'j pet'u de vi pardon'o'n! Ili ambaŭ ir'is al la urb'estr'o; la leĝ'ist'o en'ir'is en la loĝ'ej'o'n, la ofend'it'o jam prepar'ad'is si'n, kiel li akcept'os la pardon'pet'ant'a'n urb'estr'o'n, tamen li ne est'is sufiĉ'e kuraĝ'a kaj rest'is post la pord'o. Post kelk'a'j minut'o'j la kuraĝ'ul'o el'ir'as. — Nu, kia rezultat'o? demand'is la atend'ant'a. — Ha, respond'is la kuraĝ'ul'o, mi tut'e ne atend'is, ke li est'os tia mal'delikat'ul'o! Prezent'u al vi, kiam mi komenc'is mi'a'n riproĉ'a'n parol'o'n, li tuj vol'is don'i al mi du sur'vang'o'j'n! — Kiel vi sci'as, ke li vol'is tio'n ĉi far'i? — Se li ne vol'us, li ja tio'n ĉi ne far'us, kaj se li far'is, tio ĉi ja montr'as tut'e sen'dub'e, ke li tio'n ĉi vol'is. — Kaj vi silent'is? — En'ir'int'e al li, mi forges'is li'n bon'e titol'i, kaj ekzist'as leĝ'o, ke se oni iu'n salut'as per pli mal'alt'a titol'o, ol li hav'as, li hav'as la rajt'o'n don'i al vi tri sur'vang'o'j'n. — Sed vi ja ricev'is nur du! — Ha, mi forges'is; vid'u, ekzist'as leĝ'o, ke se la pun'at'a fal'as sur la ter'o'n, li jam pli da sur'vang'o'j ne dev'as ricev'i. — Kial do vi ne fal'is sur la ter'o'n tuj post la unu'a sur'vang'o? — Ekzist'as ali'a leĝ'o, ke tiel long'e, kiel oni ĉe la sur'vang'o'j hav'as ankoraŭ la fort'o'n star'i sur la pied'o'j, oni dev'as star'i. — Kaj kio est'os kun mi'a ofend'o? — Ir'u mem kaj prov'u ŝov'i al li en la man'o'n kelk'a'n sum'o'n da mon'o, ebl'e li al vi pardon'os. Mi neni'o'n kun li pov'as far'i, ĉar mi vid'as, ke li mem sci'as ĉiu'j'n leĝ'o'j'n parker'e kaj hav'as ili'n ĉiam sub la man'o.

La ink'uj'o : Knab'o aĉet'is botel'et'o'n da ink'o kaj rapid'is dom'e'n. En la mez'o de la strat'o la ink'uj'o el'fal'is el li'a man'o kaj romp'iĝ'is kaj la tut'a ink'o el'verŝ'iĝ'is sur la ter'o'n. Konfuz'it'e la knab'o star'as kaj mal'gaj'e rigard'as la el'verŝ'it'a'n ink'o'n. — Nu, kio'n vi star'as, mi'a knab'o? dir'is unu preter'ir'ant'o; vi jam el'skrib'is la tut'a'n ink'o'n kaj nun vi pov'as trankvil'o ir'i dom'e'n!

Princip'o. Lu'ig'ant'in'o de ĉambr'o : Antaŭ ol vi en'loĝ'iĝ'as en mi'a'n ĉambr'o'n, mi dev'as al vi rimark'i, ke mi am'as, ke oni akurat'e pag'u la lu'a'n pag'o'n. — Student'o : Tio ĉi est'as ankaŭ mi'a princip'o; aŭ akurat'e, aŭ tut'e ne!

Mal'bon'a memor'o. De kio vi hav'as tia'n embaras'a'n mien'o'n? — Ha, prezent'u al vi mi'a'n terur'a'n situaci'o'n : mi pet'is hieraŭ fraŭl'in'o'n Marion pri ŝi'a man'o kaj mi ne memor'as, kio'n ŝi al mi respond'is : jes aŭ ne . . .

Neniom mal'help'as. Sinjor'o ven'as dom'e'n lac'a kaj mal'sat'a. Li'a ses'dek'jar'a kuir'ist'in'o don'as al li la tag'manĝ'o'n, kiu est'as prepar'it'a tre mal'bon'e. — Sinjor'o : Aŭskult'u, Antonino, dir'u al mi mal'kaŝ'e, kial vi ne pren'as ofic'o'n de nutr'ist'in'o? ĝi est'as ja mult'e pli en'spez'a, ol la ofic'o de kuir'ist'in'o. — Kuir'ist'in'o : Ha, sinjor'o, vi ŝerc'as! Kiel do ĝi est'us ebl'a? ĉu mi pov'us nun est'i nutr'ist'in'o? — Sinjor'o : Neniom mal'help'as! Kuir'ist'in'o vi ja ankaŭ tut'e ne pov'as est'i kaj tamen est'as!

Bon'ig'o. Fianĉ'in'o : Dir'u, ĉu est'as ver'o tio, kio'n mi'a patr'in'o al mi dir'is? — Fianĉ'o : Kio'n do? — Fianĉ'in'o : Ke vi edz'iĝ'as je mi, ĉar mi post'e hav'os grand'a'n sum'o'n da mon'o. — Fianĉ'o : Sed mi'a infan'o, kontraŭ'e! est'us al mi eĉ pli agrabl'e, se vi ĝi'n hav'us jam nun.

Tro grand'a postul'o. — For! al san'a'j kaj fort'a'j mi almoz'o'n ne don'as. — Kiel vi vol'as; pro vi'a'j kelk'a'j centim'o'j mi al mi pied'o'n ne romp'os.

Terur'a'j infan'o'j : Onkl'in'o parol'as kun mal'grand'a nev'o, kiu ĵus ven'is el la lern'ej'o. — Nu, ĉu vi lern'is aritmetik'o'n? — Cert'e! — Kio'n do vi lern'is? — De'pren'ad'o'n. — Aha! sekv'e se mi dir'os al vi, en kiu jar'o mi nask'iĝ'is, ĉu vi pov'os dir'i, kia'n aĝ'o'n mi hav'as? — Oho! tia'j'n grand'a'j'n nombr'o'j'n ni en la lern'ej'o ankoraŭ ne lern'is.

Mir'ind'aĵ'o en la medicin'o. En unu societ'o oni parol'is pri medicin'o. Unu el la al'est'ant'o'j dir'is, ke la unu'a montr'il'o en la plej mult'a'j mal'san'o'j est'as la lang'o kaj se la lang'o est'as kovr'it'a, tio ĉi jam montr'as, ke la hom'o ne est'as san'a. — Kaj tamen, rimark'is ali'a, mi kon'as unu sinjor'in'o'n, kies lang'o ĉiam est'as kovr'it'a per tre dik'a tavol'o da ĉikan'o'j kaj kalumni'o'j kaj ŝi tamen est'as tut'e san'a.

Ne volont'e. Juĝ'ant'o : Vi'a'j respond'o'j est'as ĉiu'j fond'it'a'j sur plen'a ver'ec'o? — Juĝ'at'o : Vort'o post vort'o, Vi'a moŝt'o! ke mi mort'u, se mi iom mensog'as! — Juĝ'ant'o : Sekv'e vi est'as pret'a ankaŭ ĵur'i pri ili? — Juĝ'at'o : Hm . . . ne tre volont'e, sinjor'o.

Ne'prosper'a alud'o. Kar'a edz'o, la kurac'ist'o dir'as, ke mi bezon'as mi'n distr'i, vid'i ali'a'j'n vizaĝ'o'j'n ĉirkaŭ mi . . . — Nu, en tia okaz'o mi tuj for'las'os vi'a'n serv'ant'ar'o'n kaj dung'os ali'a'j'n.

Naiv'e : La somer'loĝ'o, kiu'n mi lu'ig'as, si'n trov'as, kiel vi vid'as, apud la arb'ar'o mem. La odor'o'n de la abi'o'j vi hav'os ĉiam en la ĉambr'o. Prov'u nur la odor'o'n! Bel'eg'a, rav'ant'a! Kaj kiel san'ig'a! Ĉu vi ebl'e hav'as iu'n mal'san'a'n je la brust'o en vi'a estim'at'a famili'o? — Ne! — Ha, efektiv'a domaĝ'o!

Mal'egal'a leg'ad'o. Patr'in'et'o, mi ricev'is leter'o'n de sinjor'o Roberto, li pet'as mi'a'n man'o'n; ĉu vi permes'as, ke mi ĝi'n don'u al li? — Sinjor'o Roberto? Ho, mi'a naiv'a, ĉu vi bon'e kompren'as la dezir'o'j'n de sinjor'o Roberto? — Leg'u do mem, patr'in'et'o, kio'n li skrib'as : « Fraŭl'in'o, donac'u al mi vi'a'n man'o'n! mi pov'as viv'i nur por vi! Per flor'o'j kaj bal'o'j mi plen'ig'os vi'a'n tut'a'n viv'o'n! Kun vi'a kis'o mi ir'os al la fin'o de la mond'o! » — Ha, ha, ha! sed vi ja tut'e ne bon'e leg'is la leter'o'n! Rigard'u, kio'n li skrib'as : Fraŭl'in'o, donac'u al mi vi'a'n mon'o'n! mi pov'as viv'i nur per vi! Per plor'o'j kaj bat'o'j mi plen'ig'os vi'a'n tut'a'n viv'o'n! Kun vi'a kas'o mi ir'os al la fin'o de la mond'o! »

Napoleono III kaj Benedetti. Napoleono III oft'e mok'ad'is si'a'j'n kort'eg'an'o'j'n. Tiel li dir'ad'is al Benedetti, li'a kon'at'a ambasador'o, ke li hav'as bov'a'n vizaĝ'o'n. — Mi ne sci'as, Vi'a Imperi'estr'a Moŝt'o, respond'is unu foj'o'n Benedetti al tiel'a ŝerc'o, ĉu mi efektiv'e hav'as vizaĝ'o'n de bov'o, sed mi tre bon'e sci'as, ke mi mult'a'j'n foj'o'j'n prezent'ad'is vi'a'n person'o'n, kaj ĉiam kun tiu ĉi sam'a vizaĝ'o, kiu'n mi nun hav'as. [I. Lojko.]

Ne'antaŭ'vid'it'a respond'o. Unu provinc'an'o, ven'int'e Romon, turn'is al si la atent'o'n de ĉiu'j per frap'ant'a simil'ec'o kun la imperi'estr'o Aŭgust'o. Tiu ĉi ordon'is, ke oni al'konduk'u al li la simil'ul'o'n kaj, rigard'ant'e li'n atent'e, li dir'is : — Jun'ul'o, ĉu vi'a patr'in'o neniam est'is en Romo? — Ne, Sinjor'o, respond'is la provinc'an'o, sed mi'a patr'o oft'e tie ĉi est'ad'is. [I. Lojko.]

Kuler'et'o. En bon'a restoraci'o est'as grand'a amas'o da hom'o'j, kiu'j manĝ'as kaj trink'as. Apud du tabl'et'o'j, proksim'e de la en'ir'ej'o, sid'as du sinjor'o'j : unu jam ne'jun'a kun fripon'et'a vizaĝ'o; antaŭ li sur la tabl'o star'as mal'plen'a glas'et'o kaj teler'o kun du'on'o da pan'tranĉ'o kun ŝink'o; la du'a — jun'a hom'o, dand'e vest'ist'a, vid'ebl'e ĵus sid'iĝ'int'a apud la tabl'et'o; li de'tir'is si'a'j'n ŝam'a'j'n gant'o'j'n kaj dis'buton'um'as la super'vest'o'n. La ne'jun'a sinjor'o leg'as gazet'o'n kaj de post ĝi li de temp'o al temp'o ĉirkaŭ'rigard'as la publik'o'n. — Serv'ant'o! vok'as la jun'a dand'o : tas'o'n da kaf'o kaj pasteĉ'et'o'n! Post kelk'a'j minut'o'j la serv'ant'o al'port'is. La jun'a hom'o komenc'as trink'i la kaf'o'n, rigard'as ĉirkaŭ'e'n sur ĉiu'j flank'o'j kaj subit'e kaŝ'as la kuler'et'o'n de si'a kaf'o en la poŝ'o'n. Tio'n ĉi rimark'is la mal'jun'a sinjor'o. Li vok'as la serv'ant'o'n. Tiu ĉi aper'as. — Tas'o'n da kaf'o kaj pasteĉ'et'o'n! La postul'it'aĵ'o est'as al'port'it'a. La sinjor'o manĝ'as. — Se vi vol'as, mi montr'os al vi ĵongl'o'n, li dir'as al la serv'ant'o, al'vok'int'e li'n. La serv'ant'o rid'et'as. — Rigard'u : ĉu tio ĉi est'as kuler'et'o? — Jes, sinjor'o. — Kie do ĝi est'as nun? demand'is la sinjor'o, rapid'e kaŝ'ant'e la kuler'et'o'n en la poŝ'o'n. — En vi'a poŝ'o. — Ne, ne en mi'a, sed en la poŝ'o de tiu ĉi jun'a sinjor'o. La serv'ant'o sen'vol'e re'turn'as si'n al la dand'o. Tiu ĉi supr'e'n'salt'as. — Vol'u, sinjor'o, el'pren'i la kuler'et'o'n el vi'a poŝ'o, turn'as si'n al li la ne'jun'a hom'o. Vol'e-ne-vol'e la dand'o en'ŝov'as la man'o'n en la poŝ'o'n kaj el'tir'as la kuler'et'o'n. — Nu, vi est'as ver'a ĵongl'ist'o, li rimark'as konfuz'it'e. — Jes. Pren'u por la kaf'o; la brand'o est'as pag'it'a, dir'as la ĵongl'ist'o, ĵet'ant'e mon'er'o'n sur la tabl'o'n, kaj for'iĝ'as, akompan'at'a per salut'o'j de la mir'ig'it'a serv'ant'o kaj for'port'ant'e la kaŝ'it'a'n kuler'et'o'n. [I. Lojko.]

La poet'o Pop'e. La angl'a reĝ'o, vid'int'e unu foj'o'n sur la strat'o Pop'e'on, kon'at'a'n poet'o'n, sed ĝib'ul'o'n, dir'is al si'a sekv'ant'ar'o : — Mi vol'us sci'i, por kio taŭg'as tiu ĉi hom'et'o, kiu ir'as tiel mal'rekt'e. Pop'e aŭd'is tiu'j'n ĉi vort'o'j'n kaj, turn'int'e si'n al la reĝ'o, li ek'kri'is : Por ig'i vi'n rekt'e ir'ad'i. [I. Lojko.]

Frideriko la Grand'a am'is disput'o'j'n kaj hav'is la kutim'o'n fin'i ili'n per ek'bat'o de pied'o en la genu'o'n de la kun'disput'ant'o. Unu foj'o'n, hav'ant'e fort'a'n dezir'o'n disput'i, li demand'is unu kort'eg'an'o'n, kial li ne dir'as al li si'a'n ver'a'n opini'o'n. — Est'as mal'oportun'e, respond'is tiu ĉi, dir'i si'a'j'n opini'o'j'n al reĝ'o, kiu hav'as tia'j'n fortik'a'j'n konvink'o'j'n kaj tia'j'n solid'a'j'n bot'o'j'n. [N. B.]

Unu general'o demand'is unu jun'a'n soldat'o'n, ĉu est'as sufiĉ'a por li la porci'o da pan'o, kiu'n li ĉiu'tag'e ricev'as. — Jes, Vi'a General'a Moŝt'o. — Kaj ebl'e io ankoraŭ rest'as? — Jes, Vi'a General'a Moŝt'o. — Kio'n do vi far'as kun la rest'aĵ'o? — Mi ĝi'n for'manĝ'as, Vi'a General'a Moŝt'o. [N. B.]

Rus'a oficir'o, ricev'int'e de unu ali'land'ul'o el'vok'o'n al duel'o, send'is al li kiel sekundant'o'n unu si'a'n koleg'o'n. Oni prezent'as al li la sekundant'o'n de la kontraŭ'a flank'o, mal'grand'a'n kaj tre dik'a'n hom'o'n. — Ĉu vi sci'as ni'a'n kutim'o'n, demand'is la last'a, ke se la batal'ant'o'j mal'traf'as, la sekundant'o'j dev'as batal'i? — Mi konsent'as, respond'is la oficir'o. — Sed ĉu vi sci'as, daŭr'ig'is la dik'a sekundant'o, ke mi je du'dek kvin paŝ'o'j traf'as en kvin'kopek'a'n mon'er'o'n? — Mi ne sci'as, respond'is la oficir'o, ĉu mi traf'os en tia inter'spac'o en kvin'kopek'o'n, sed en tia'n ventr'eg'o'n, kiel vi'a, mi traf'os sen'dub'e. [N. B.]

Mal'riĉ'a saĝ'ul'o tag'manĝ'is ĉe avar'a riĉ'ul'o. La avar'ul'o for'ŝov'is la pan'o'n sur la tabl'o tiel mal'proksim'e'n, ke la mal'riĉ'a gast'o ne pov'is ĝi'n ating'i. Ne est'ant'e ankoraŭ kontent'a de tio ĉi kaj vol'ant'e pli ĉagren'i si'a'n gast'o'n, la avar'ul'o turn'is si'n al li : — Mi aŭd'is, ke vi est'as tre saĝ'a hom'o, sed mi vid'as, ke vi est'as ne'labor'em'a : vi vol'as, ke ali'a'j labor'u, dum vi mem sid'as sur ili kiel parazit'o kaj manĝ'as kaj vest'as vi'n per fremd'a kost'o. Se, kontraŭ'e, vi est'us labor'em'a, vi pov'us far'iĝ'i io, ekzempl'e ĉe mi kaj mi'a'j komerc'o'j. — Ne, mi'a bon'far'em'a, respond'is la saĝ'ul'o, kontraŭ'e : mi vol'us io far'iĝ'i ĉe vi, sed vi ne permes'as al mi . . . — Klar'ig'u vi'n, dir'is la avar'ul'o, ĉar mi vi'n ne kompren'as. — Tut'e simpl'e, kun sarkasm'a rid'et'o sur la lip'o'j respond'is la saĝ'ul'o : mi vol'is ĉe vi far'iĝ'i sat'a, sed vi ne permes'as al mi. [N. Kuŝnir.]

Kontraŭ la german'a leĝ'o pri la drink'em'ec'o kelk'a'j gaj'a'j fil'o'j de la Mar'burg'a universitat'o en unu nokt'o far'is al si la plezur'o'n skrib'i per kreto sur la nigr'a tabul'o de la universitat'a dom'o la sekv'ant'a'n sentenc'o'n : — Kiu bon'e drink'as, tiu bon'e dorm'as; kiu bon'e dorm'as, tiu ne pek'as; kiu ne pek'as, est'as bon'a hom'o; sekv'e : kiu bon'e drink'as, est'as bon'a hom'o! Kia'n grand'eg'a'n gaj'ec'o'n tiu ĉi sentenc'o la sekv'ant'a'n maten'o'n el'vok'is ĉe la student'o'j, oni facil'e pov'as al si prezent'i. [K. Hübert.]

Oni demand'is la filozof'o'n Malebranche pri la kaŭz'o de la sufer'o'j de la best'o'j. — Ke la hom'o'j sufer'as, tio ĉi est'as kompren'ebl'a : Adamo manĝ'is la mal'permes'it'a'n frukt'o'n; sed por kio sufer'as la best'o'j? — Ebl'e ili manĝ'is mal'permes'it'a'n fojn'o'n, respond'is Malebranche. [N. B.]

Jubile'a telegram'o. Mal'long'a'n temp'o'n post la 25-jar'a jubile'o de la tag'o de aper'o de « Guberni'a'j Skiz'o'j » de la rus'a satir'ist'o Ŝĉedrin-Saltikov hav'is lok'o'n la ĉiu'jar'a koleg'a tag'manĝ'o de la student'o'j de la N. . .a universitat'o. Unu el la al'est'ant'o'j propon'is, ke oni esprim'u al la talent'a satir'ist'o la student'a'n gratul'o'n je la pas'int'a jubile'o. Li'a ide'o est'is unu'voĉ'e akcept'it'a kaj tuj est'is kun'met'it'a telegram'o kun konven'a tekst'o kaj kun la komun'a sub'skrib'o : « Ĉiu'jar'e-tag'manĝ'ant'a'j student'o'j. » Post unu hor'o de Ŝĉedrin ven'is respond'o : « Dank'as! Ĉiu'tag'e tag'manĝ'ant'a Ŝĉedrin. »

Fort'a'j konvink'o'j. Kiam Napoleono I for'las'is la insul'o'n Elb'o kaj al'ir'ad'is al Parizo, la Pariza gazet'o « Moniteur » per la sekv'ant'a'j esprim'o'j sci'ig'is pri tio ĉi si'a'j'n leg'ant'o'j'n : (tag'o 1) : La mal'ben'it'a hom'manĝ'ant'o el'ir'is el si'a nest'o; (tag'o 2) : La korsika diabl'o for'las'is la ŝip'o'n en la golf'o Ĵuano; (tag'o 3) : La tigr'o al'ven'is al Gano; (tag'o 4) : La monstr'o pas'ig'is la nokt'o'n en Grenobl'o; (tag'o 5) : La tiran'o tra'ir'is tra Lion'o; (tag'o 6) : La uzurpator'o'n oni vid'is en 60 mejl'o'j de la ĉef'urb'o; (tag'o 7) : Napoleono est'os morgaŭ apud ni'a'j fortik'aĵ'o'j; (tag'o 8) : La imperi'estr'o ven'is al Fonteneblo; (tag'o 9) : Li'a Imperi'estr'a Moŝt'o en'paŝ'is hieraŭ en la palac'o'n Tuileri'a'n, ĉirkaŭ'it'a de si'a'j fidel'a'j reg'at'o'j.

Inter ge'edz'o'j. — La diabl'o pren'u tia'n ord'o'n! ĉiu'n foj'o'n, kiam mi vol'as vest'i nov'a'n ĉemiz'o'n, ĝi ĉiam est'as sen buton'o'j! — Kiel vi ne hont'as, grand'aĝ'a vir'o, tiel bru'i pro kelk'a'j mank'ant'a'j buton'o'j! Rigard'u la infan'o'j'n : ĉe ili la tut'a'j vest'o'j est'as dis'ŝir'it'a'j, kaj ili ne dir'as eĉ unu vort'o'n.

Solv'it'a problem'o. Unu foj'o'n la glor'a Buffon invit'is al tag'manĝ'o kelk'a'j'n ali'a'j'n natur'ist'o'j'n. Post la tag'manĝ'o la societ'o de'ir'is en la ĝarden'o'n. Est'is ankoraŭ sufiĉ'e varm'eg'e, malgraŭ ke la sun'o star'is jam sufiĉ'e mal'alt'e. En la ĝarden'o turn'is sur si'n la atent'o'n star'ant'a sur postumento vitr'a glob'o, kio'n oni oft'e vid'as en ĝarden'o'j. Iu, met'int'e sur ĝi'n la man'o'n, trov'is, ke per ia strang'ec'o ĝi est'as sur la ombr'a flank'o mult'e pli varm'a, ol sur la sun'a. Li tuj komunik'is si'a'n el'trov'o'n al si'a najbar'o. Unu post la ali'a ĉiu'j komenc'is met'ad'i la man'o'j'n sur la glob'o'n kaj trov'is, ke la dir'it'a est'as ver'o. Ĉiu'j kolekt'iĝ'is ĉirkaŭ la vitr'a glob'o, kaj komenc'iĝ'is alt'e scienc'a inter'parol'o; ĉiu, por klar'ig'i la fenomen'o'n, el'pens'is si'a'n teori'o'n : unu supoz'is en'glut'o'n de la radi'o'j de varm'ec'o, ali'a montr'is la liber'iĝ'o'n de kaŝ'it'a varm'element'o, tri'a klar'ig'is ĉio'n per re'bat'o de la radi'o'j. Kio'n unu ne sci'is, tio'n plen'ig'is la ali'a, kaj fin'e, apog'ant'e si'n sur la leĝ'o'j de la natur'o, ili ven'is al la konklud'o, ke la aper'o est'as tut'e natur'a kaj ke ali'e ne pov'as est'i. Buffon, kiu ne vol'is ankoraŭ esprim'i si'a'n opini'o'n pri tiu ĉi aper'o, al'vok'is la ĝarden'ist'o'n kaj demand'is : — Nu, mi'a kar'a, dir'u, kial la glob'o sur la ombr'a flank'o est'as pli varm'a, ol sur la flank'o turn'it'a al la sun'o? — Kial? respond'is la ĝarden'ist'o, tial, ĉar mi ĵus turn'is la glob'o'n, por ke tiu ĝi'a flank'o ne tro varm'iĝ'u. [M. Solovjev.]

Unu vir'in'o plend'is al kapitan'o, ke ŝi est'as ĉirkaŭ'rab'it'a de li'a'j soldat'o'j. — Ĉu ili ĉio'n for'port'is? demand'is la kapitan'o. — Ne, ili rest'ig'is i'o'n. — Nu, sekv'e tio ĉi ne est'is mi'a'j soldat'o'j; mi'a'j pren'as ĉio'n.

La imperi'estr'in'o Katerin'o sonor'as kaj neni'u el ŝi'a'j serv'ant'o'j ven'as. Ŝi ir'as el la kabinet'o en la vest'ej'o'n kaj pli mal'proksim'e'n, kaj fin'e en unu el la last'a'j ĉambr'o'j ŝi vid'as, ke la hejt'ist'o fervor'e lig'as mal'dik'a'n pak'aĵ'o'n. Ek'vid'int'e la imperi'estr'in'o'n, li pal'iĝ'is kaj ĵet'is si'n antaŭ ŝi sur la genu'o'j'n. — Kio est'as? ŝi demand'is. — Pardon'u mi'n, Vi'a Imperi'estr'a Moŝt'o! — Kio'n do vi far'is? — Jen, kar'a reĝ'in'o, mi'a valiz'o est'as plen'a de divers'a'j bon'a'j objekt'o'j el la palac'o de Vi'a Moŝt'o. Tie ĉi si'n trov'as rost'aĵ'o, kuk'aĵ'o, kelk'a'j botel'et'o'j da bier'o kaj kelk'a'j funt'o'j da bombon'o'j por mi'a'j infan'et'o'j. Mi deĵor'is mi'a'n semajn'o'n, kaj nun mi ir'as hejm'e'n, — Tra kie do vi vol'as el'ir'i? — Jen tie, per tiu ŝtup'ar'o. — Ne, tie ne ir'u; tie ebl'e renkont'os vi'n la ĉef'o de la palac'o; kaj mi tim'as, ke tiam vi'a'j infan'o'j neni'o'n ricev'os. Pren'u do vi'a'n pak'aĵ'o'n kaj ir'u post mi. Ŝi el'konduk'is li'n tra la salon'o'j sur ali'a'n ŝtup'ar'o'n kaj, mal'ferm'int'e mem la pord'o'n, dir'is : — Nu, nun ir'u kun Di'o.

La advokat'o de rat'o'j. Chassié, unu el la plej glor'a'j jur'ist'o'j de Franc'uj'o kaj post'e prezid'ant'o de la parlament'o en la Provenc'o, fond'is si'a'n glor'o'n per tio, ke li en la jar'o 1522 el'paŝ'is kiel advokat'o de rat'o'j. Oni dev'as sci'i, ke en la fin'o de la mez'a'j cent'jar'o'j reg'is la mal'saĝ'o, ke la reĝ'a prokuror'o eĉ best'o'j'n tir'ad'is al juĝ'o. Tio ĉi hav'is lok'o'n kun la rat'o'j en la dir'it'a jar'o; ili est'is invit'it'a'j al la juĝ'ej'o, por prav'ig'i si'n kontraŭ la plend'o'j, lev'it'a'j kontraŭ ili. Kompren'ebl'e ili ne ven'is, kaj ĉiu pens'is, ke oni juĝ'os ili'n en for'est'o, kiam subit'e Chassié aper'is kiel ili'a defend'ant'o kaj dir'is, ke li'a'j klient'o'j ne est'is invit'it'a'j en leĝ'a ord'o. — Kaj kiel oni tio'n ĉi pov'as far'i? demand'is la prokuror'o; kaj kun ŝajn'a serioz'ec'o la advokat'o respond'is : — Oni al'bat'u la invit'o'n al la pord'o'j de la preĝ'ej'o'j, sed oni forges'u neni'a'n lok'o'n, oni ankaŭ en'ŝlos'u ie la kat'o'j'n, la terur'a'j'n mal'amik'o'j'n de mi'a'j klient'o'j, por ke la voj'o'j far'iĝ'u liber'a'j, kaj oni bon'e klar'ig'u al la kat'o'j, ke ili est'os sever'e pun'at'a'j, se ili malgraŭ la mal'permes'o pek'os kontraŭ la liber'ec'o de la voj'o'j. — Tio ĉi est'as ja ne'ebl'a, ek'kri'is la prokuror'o. — En tia okaz'o mi esprim'as protest'o'n kontraŭ ĉia far'it'a juĝ'a decid'o, respond'is Chassié kaj for'las'is triumf'e la salon'o'n de juĝ'o. De tiu moment'o li'a glor'o est'is fond'it'a; la tut'a Franc'uj'o pen'ad'is en okaz'o de bezon'o ricev'i li'n kiel advokat'o'n.

Sur bal'o. — Invit'u al vals'o tiu'n fraŭl'in'o'n, kiu'n vi tie vid'as. — Kun grand'a plezur'o, fraŭl'in'o! Tio ĉi est'as kred'ebl'e vi'a amik'in'o? — Ne, kontraŭ'e, sinjor'o : tio ĉi est'as mi'a plej grand'a mal'amik'in'o, kaj vi almenaŭ plen'e bat'os al ŝi la pied'o'j'n.

Mir'ind'aĵ'o'j. Okaz'e kun'ven'is kvar sinjor'o'j, grand'a'j majstr'o'j kaj am'ant'o'j de mensog'ad'o. Long'a'n temp'o'n ili sid'is silent'e, fin'e unu dir'as : — Ĉu vi aŭd'is, kia'n sukces'o'n hav'is Aramburo? Mi mem vid'is, ke en la teatr'o est'is tiel mal'vast'e, ke oni ne pov'is aplaŭd'i en horizontal'a direkt'o, sed aplaŭd'is en vertikal'a. — Tre pov'as est'i, dir'is la du'a; kaj mi unu foj'o'n est'is en teatr'o, kaj prezent'u al vi, tie est'is tiel plen'eg'e, ke oni ne pov'is rid'i en horizontal'a direkt'o, sed rid'is en vertikal'a. . . . — Ĉio ĉi est'as mal'ver'a, dir'is la tri'a; sed jen mi, kiam mi est'is en Afrik'o, vid'is negr'o'n tiel nigr'a'n, ke oni bezon'is, por li'n rigard'i, ek'brul'ig'i kandel'o'n. — Nu, tio ĉi ankaŭ est'as mal'ver'a, dir'is la kvar'a; sed jen mi, kiam mi est'is en Angl'uj'o, mi vid'is tiel mal'dik'a'n fraŭl'in'o'n, ke ŝi bezon'is du foj'o'j'n en'ir'i la ĉambr'o'n, por ke oni pov'u ŝi'n rimark'i. [M. Solovjev.]

Sever'a bibliotek'ist'o. Ĉiu el la regiment'o'j, kiu'j star'as en Parizo, posed'as propr'a'n bibliotek'o'n, kies gard'ist'o est'as ordinar'e ia mal'jun'a sub'oficir'o, kiu est'as mult'e pli kompetent'a en afer'o'j milit'a'j, ol en literatur'o. Unu leŭtenant'o de la mar'ist'ar'o send'is unu foj'o'n en tia'n bibliotek'o'n si'a'n serv'ant'o'n kun la komisi'o, ke li al'port'u al li el la bibliotek'o la 9-an volum'o'n de la vort'ar'o de Larousse (kun la liter'o'j I, J, K). Post unu hor'o la soldat'o al'port'as al li la volum'o'n unu'a'n, raport'ant'e al li, ke la bibliotek'ist'o ne pov'is don'i la naŭ'a'n volum'o'n al person'o, kiu ne leg'is la ok unu'a'j'n, kaj ke, tra'leg'int'e tiu'j'n ĉi, la leŭtenant'o ricev'os tio'n, kio'n li dezir'as.

La Fil'o. Mal'riĉ'a hebre'o vol'is krist'an'iĝ'i. La pastr'o instru'is li'n pri la preĝ'o, sed li'a pen'ad'o rest'is van'a, ĉar la hebre'o est'is tre mal'inteligent'a. — Nu, mi'a fil'o, se vi morgaŭ sci'os far'i sen'erar'e la sign'o'n de la kruc'o, vi ricev'os de mi sak'o'n da ter'pom'o'j. — En la sekv'ant'a tag'o la hebre'o pren'is kun si si'a'n fil'o'n, port'ant'a'n sak'o'n por la donac'o, kaj li en'ir'is en la dom'o'n de la pastr'o las'int'e la fil'o'n en la kort'o. — Nu, far'u la sign'o'n de la kruc'o, dir'is la pastr'o. — En la nom'o de la Patr'o kaj de la Sankt'a Spirit'o. Am'e'n. — Ne, kie do rest'is la « Fil'o » — Pardon'u, vi'a pastr'a moŝt'o, mi las'is li'n ekster'e; li ten'as la sak'o'n por la ter'pom'o'j. [P. Lengyel].

Laŭ la lok'o'j. — Ha, vi'a graf'a moŝt'o, vi est'as tie ĉi, en la ĉef'urb'o? Kaj en tia mal'nov'a, el'uz'it'a vest'o! — Kial ne? Est'as tre komfort'e port'ad'i ĝi'n, kaj en la ĉef'urb'o neni'u mi'n kon'as. — Sed vi ĝi'n port'ad'as ankaŭ hejm'e. — Nu, kial ne? hejm'e ja ĉiu mi'n kon'as. [P. Lengyel.]

Kurioz'a tromp'o. Tri sinjor'o'j, elegant'e vest'it'a'j, ven'is en hotel'o'n, prezent'ant'e si'n kiel komisar'o'j Amerik'a'j de la ekspozici'o Antverpena, kaj ek'viv'is tie tiel luks'e, ke ili'a kalkul'o en la daŭr'o de tri tag'o'j kresk'is ĝis kelk'a'j cent'o'j da frank'o'j. En vesper'o de la tri'a tag'o antaŭ la komenc'iĝ'o de la hotel'a tag'manĝ'o aper'is en la hotel'o kvar'a gast'o, kiu legitim'iĝ'is ĉe la mastr'o kiel kriminal'a polic'ist'o el Parizo, sci'ig'ant'e, ke li intenc'as serĉ'i tri danĝer'a'j'n krim'ul'o'j'n. Dum'e li montr'is al la mastr'o fotograf'aĵ'o'j'n de tri person'o'j, en kiu'j oni tuj ek'kon'is la tri komisar'o'j'n Amerik'a'j'n. Nun la kriminal'a polic'ist'o propon'is la sekv'ant'a'n plan'o'n al la mastr'o kun la pet'o help'i al li en la plen'um'o de ĝi : la mastr'o zorg'u, ke neni'u el la tri person'o'j mal'aper'u el la dom'o. La polic'ist'o sid'iĝ'is al tabl'o kaj ĝu'is kun grand'a apetit'o manĝ'o'j'n kaj trink'o'j'n. Kiam oni al'port'is la desert'o'n, la polic'ist'o si'n lev'is kaj ordon'is silent'o'n, sci'ig'ant'e la al'est'ant'a'j'n terur'ig'it'a'j'n gast'o'j'n, ke la tri kontraŭ'sid'ant'a'j sinjor'o'j est'as tri danĝer'a'j krim'ul'o'j, kiu'j'n li dev'as arest'i. La tri sinjor'o'j prov'is for'kur'i, sed la mastr'o kun'e kun si'a serv'ant'ar'o star'is jam antaŭ la pord'o kontraŭ ili. Laŭ la ordon'o de la polic'ist'o al'vetur'is droŝk'o en kiu'n sid'iĝ'is ĉiu'j kvar sinjor'o'j. — Ĉu la tromp'ist'o'j pag'is si'a'n kalkul'o'n? demand'as la polic'ist'o la mastr'o'n. — Ne. — Kiom ili ŝuld'as? — 295 frank'o'j'n. — Bon'e! Ni tra'serĉ'os ili'n en la polic'o kaj pag'os vi'a'n kalkul'o'n per la trov'it'a mon'o. Mi'a'n kalkul'o'n vi pov'as ankaŭ send'i tie'n. Kaj nun, vetur'ig'ist'o, antaŭ'e'n, al la polic'o! Sed la mastr'o vid'is ĝis hodiaŭ nek la krim'ul'o'j'n nek la kriminal'a'n polic'ist'o'n. [G. Dumpert.]

Rus'o kaj tatar'o. Rus'o kaj tatar'o vetur'is kun'e. En la voj'o far'iĝ'is nokt'o, kaj ili rest'is sur la kamp'o nokt'i. Ili dis'brul'ig'is fajr'o'n, kuir'is kaĉ'o'n kaj, manĝ'ant'e la kaĉ'o'n, komenc'is disput'i pri tio, kiu el ili dev'as gard'i la ĉeval'o'j'n. La rus'o hav'is ĉeval'o'n mal'bon'a'n kaj de kolor'o blank'a, la tatar'o hav'is bon'a'n nigr'a'n ĉeval'o'n. La nokt'o est'is nigr'a, kaj jen la rus'o dir'as al la tatar'o : mi ne hav'as bezon'o'n gard'i mi'a'n ĉeval'o'n : mi mi'a'n ĉeval'o'n tuj ek'vid'os, kiam mi vek'iĝ'os, ĉar ĝi est'as blank'a; sed vi ne dev'as dorm'i, sed, gard'i vi'a'n nigr'a'n ĉeval'o'n. La tatar'o ne hav'is grand'a'n dezir'o'n mal'dorm'i pro la ĉeval'o, kaj li far'is kun la rus'o inter'ŝanĝ'o'n kun la ĉeval'o'j. La rus'o pren'is la bon'a'n ĉeval'o'n kaj, rid'ant'e je la tatar'o, dir'is al li : — Nun mi tut'e ne gard'os mi'a'n ĉeval'o'n, ĉar ŝtel'ist'o en la nigr'a nokt'o ne ek'vid'os mi'a'n nigr'a'n ĉeval'o'n, sed vi'a'n blank'a'n li tuj ek'vid'os kaj ŝtel'os. La tatar'o dev'is ne dorm'i, sed gard'i si'a'n ĉeval'o'n. La nokt'o pas'is. La rus'o kaj tatar'o vetur'is plu. Por manĝ'i ili bav'is nur unu kok'in'o'n. Por du person'o'j ĝi ne est'is sufiĉ'a, kaj tial ili decid'is, ke manĝ'os nur unu — nom'e tiu, al kiu la sort'o ĝi'n decid'os. La tatar'o dir'as : — Ni en'dorm'iĝ'u, kaj tiu, kiu vid'os pli bon'a'n sonĝ'o'n, manĝ'os la kok'in'o'n. Ili kuŝ'iĝ'is. La tatar'o ne dorm'as, sed el'pens'as sonĝ'o'n, vek'as la rus'o'n kaj demand'as : — Kio'n vi vid'is en sonĝ'o? La rus'o postul'as, ke la tatar'o antaŭ'e dir'u, kio'n li vid'is en sonĝ'o. La tatar'o dir'as : — Ha, rus'o! bon'a'n sonĝ'o'n mi vid'is : oni pren'is mi'n en la ĉiel'o'n; en la ĉiel'o mi vid'is mult'a'j'n spirit'o'j'n. . . . ha, kiel bon'e tie est'is! — Jes, dir'as la rus'o, mi ankaŭ vid'is, kiel oni pren'is vi'n en la ĉiel'o'n; mi pens'is, ke vi de tie jam ne re'ven'os, kaj mi for'manĝ'is la kok'in'o'n. La tatar'o rest'is tiel sen bon'a ĉeval'o kaj sen manĝ'o kaj ne vol'is jam pli ir'ad'i iam kun rus'o. [J. Polupanov.]

Si'n'gard'em'a komunik'o. Kiam ni'a mort'int'a juĝ'ist'o Begli glit'iĝ'is en la juĝ'ej'o, fal'is de la ŝtup'ar'o kaj romp'is al si la kol'o'n, ni ek'medit'is pri grav'a demand'o, kiel komunik'i tiu'n ĉi mal'ĝoj'a'n sci'ig'o'n al li'a mal'feliĉ'a edz'in'o. Fin'e ni decid'is tiel : ni met'is la korp'o'n en la vetur'il'o'n de ni'a mal'jun'a honest'a vetur'ig'ist'o kaj ordon'is al tiu ĉi last'a liver'i la mort'int'o'n en la dom'o'n de sinjor'in'o Begli, sed ĉe tio ĉi ag'i kun grand'a takt'o kaj si'n'gard'em'o. Precip'e ni turn'is li'a'n atent'o'n sur tio'n, ke li ne komunik'u la okaz'int'a'n mal'feliĉ'o'n al la mal'jun'ul'in'o subit'e, sed ke li antaŭ'e prepar'u ŝi'n al tio ĉi. Al'vetur'int'e al la lok'o de la difin'o, ni'a vetur'ig'ist'o komenc'is kri'eg'i el la tut'a gorĝ'o, ĝis sur la sojl'o aper'is la edz'in'o de la juĝ'ist'o. Tiam li demand'is ŝi'n : — Ĉu tie ĉi loĝ'as la vidv'in'o Begli? — Vidv'in'o Begli? . . . Ne ŝi ne loĝ'as tie ĉi. — Kaj mi pov'as vet'i, ke ŝi loĝ'as tie ĉi! . . . Sed tio ĉi ne est'as grav'a. Dir'u, ĉu tie ĉi loĝ'as la juĝ'ist'o Begli? — Jes, li loĝ'as tie ĉi. — Kaj mi pov'as vet'i, ke li ne loĝ'as tie ĉi. Ceter'e tio ĉi ne est'as grav'a. Mi ne disput'os kun vi. Dir'u, ĉu li ne est'as hejm'e? — Ne, li ne est'as hejm'e. — Sed mi pov'as vet'i, ke li est'as hejm'e . . . Sinjor'in'o, mi konsil'as al vi apog'i vi'n al la mur'o, mi dir'os al vi i'o'n tio'n, ke vi kred'ebl'e ne el'ten'os sur la pied'o'j. Okaz'is mal'feliĉ'o! Jen en mi'a vetur'il'o kuŝ'as la mal'jun'a juĝ'ist'o. Ek'rigard'u li'n, kaj vi vid'os, ke li jam neniam si'n lev'os. [El Mark Twain. Traduk'is S. Borovko.]

Du'pied'a leon'o. Jun'a kaj tre bel'a dres'ist'in'o de leon'o'j permes'is al leon'o pren'i pec'o'n da suker'o el ŝi'a buŝ'o. — Tio'n pov'as ankaŭ mi far'i, dir'is unu rigard'ant'o. — Kio, vi, mal'fort'a jun'ul'o? respond'is la bel'a dres'ist'in'o. — Jes, egal'e bon'e kiel la leon'o. [O. J. Olson.]

Trankvil'a stel'a nokt'o kaj trankvil'a sen'lim'a mar'o. Kun mez'a rapid'ec'o ŝov'as si'n sur la mar'a eben'aĵ'o, unu post ali'a, tri hispan'a'j « karavel'o'j » de la XV cent'jar'o. Mizer'a'j, facil'e romp'ebl'a'j ŝip'o'j; ŝip'an'ar'o'n oni ne vid'as : ĝi jam long'e dorm'as; sur la ferdek'o'j oni vid'as nur la sen'mov'a'j'n gard'star'ant'o'j'n. Sed nur en la mez'a ŝip'o, kiu port'as sur la rand'o la sur'skrib'o'n « Santa Maria » kaj admiral'a'n flag'o'n sur la mast'o, en la mal'vast'a kajut'o brul'as lum'o, kaj apud la tabl'o, kovr'it'a de geografi'a'j kart'o'j, sid'as en profund'a medit'ad'o la grand'a admiral'o de Hispan'uj'o, Kristofor'o Kolumb'o. Dorm'o ne vol'as tuŝ'i li'a'j'n okul'o'j'n. Jam la du'a'n nokt'o'n la admiral'o ne kuŝ'ig'as si'n, la du'a'n tag'o'n turment'as li'n unu sam'a prem'ant'a pens'o. Ankoraŭ du tag'o'j — kaj, se li ne renkont'os ter'o'n, la ŝip'o'j ir'os re'turn'e Hispan'uj'o'n. Hieraŭ la ŝip'an'ar'o arogant'e sci'ig'is, ke ĝi ne vol'as ir'i plu, kaj kun grand'a mal'facil'ec'o la admiral'o el'pet'is de ĝi lim'temp'o'n de tri tag'o'j. La sun'o mal'lev'iĝ'is kaj de'nov'e lev'iĝ'is, — antaŭ li etend'is si'n tiu sam'a sen'lim'a eben'aĵ'o da trankvil'a mister'a akv'o. Est'as ver'o, ke hodiaŭ la mar'o al'port'is du verd'a'j'n branĉ'et'o'j'n, i'a'n pik'a'n arb'et'aĵ'o'n, tabul'o'n kaj rabot'it'a'n baston'et'o'n — sen'dub'a'j'n sign'o'j'n de proksim'ec'o de ter'o. Ankaŭ sen tio ĉi li sci'as, ke ter'o si'n trov'as antaŭ li, ke tiu ĉi ter'o est'as proksim'a, sed ĉu li hav'os temp'o'n ven'i al ĝi en tiu'j ĉi du tag'o'j? Ĝust'e antaŭ unu monat'o li renkont'is i'o'n simil'a'n je romp'it'a mast'o : la mar'a flu'o for'port'is ĝi'n mal'proksim'e'n; post kelk'a'j tag'o'j — akv'o'kresk'aĵ'o'n kaj unu eĉ kun viv'a kankr'o, kaj bird'o'j'n oni vid'is ankoraŭ antaŭ du semajn'o'j. La ter'o, kompren'ebl'e, est'as proksim'a, ebl'e en la inter'spac'o de nur kelk'a'j tag'o'j da voj'o, sed kie pren'i tiu'j'n ĉi kelk'a'j'n tag'o'j'n? Kaj ankoraŭ antaŭ tri hor'o'j la admiral'o kaj kontrol'ist'o de la ekspedici'o, Rodrig'o Sanchez, vid'is sur la mar'o i'a'j'n bril'et'ant'a'j'n lum'et'o'j'n, sed la ŝip'o'j, kompren'ebl'e, ven'is jam al tiu lok'o, kie la lum'o'j est'is vid'it'a'j, — kaj ĉiam ankoraŭ oni ne vid'as la atend'at'a'n bord'o'n. Sufiĉ'e da erar'o'j : jam du foj'o'j'n, la 25-an de Septembr'o kaj la 7-an de Oktobr'o, ili erar'is, vid'ant'e imag'at'a'n ter'o'n, kaj ambaŭ foj'o'j'n tiu'j ĉi erar'o'j terur'e influ'is la ŝip'an'ar'o'n. Hodiaŭ la tut'a'n tag'o'n la admiral'o est'is fort'e ekscit'it'a, kaj nur la fier'ec'o ne permes'is al li pas'ig'i la tut'a'n tag'o'n sur la ferdek'o, avid'e cel'ant'e la rigard'o'n en la pur'a'n horizont'o'n. Kaj antaŭ unu hor'o, ĵet'int'e la last'a'n rigard'o'n, plen'a'n de mut'a mal'esper'o, sur la mal'lum'a'n mas'o'n da akv'o, li kun kaŝ'it'a turment'iĝ'o de'ir'is en si'a'n kajut'o'n. Ankoraŭ 48 hor'o'j — kaj ĉio est'as perd'it'a!

Jes, ĉio est'as perd'it'a. Romp'it'a, neni'ig'it'a, polv'ig'it'a est'as la grand'a cel'o de li'a vag'a viv'o. Oni ne pov'as ir'i, se la pied'o'j est'as lig'it'a'j, oni ne pov'as batal'i, se oni el'ŝir'as el la man'o'j la last'a'n batal'il'o'n. La ĉiel'o'n kaj la hom'o'j'n li pov'as vok'i kiel atest'ant'o'j'n, ke li far'is ĉio'n, kio'n li pov'is kaj dev'is far'i. Kiam en li'a kap'o plen'e form'iĝ'is la plan'o de li'a entrepren'o, li est'is vigl'a, plen'a de fort'o'j kvar'dek-ok-jar'a vir'o, — kaj nur nun, kiam griz'ec'o dens'e arĝent'ig'is li'a'j'n har'o'j'n, kiam li hav'as jam la aĝ'o'n de 66 jar'o'j, nur nun li ricev'is la ebl'o'n al'paŝ'i al la efektiv'ig'o de tiu ĉi plan'o. Tut'a'n seri'o'n da jar'o'j li sen'de'klin'iĝ'e ir'is al la elekt'it'a cel'o, kaj ne est'is tag'o, en kiu li ne pens'us pri ĝi, kaj ne est'is ofer'o, kiu'n li ne al'port'us por ĝi. Li venk'is ĉiu'j'n mal'help'o'j'n, kiu'j'n tiel mal'avar'e prezent'is al li la kruel'a sort'o, li venk'is eĉ la temp'o'n mem. Preskaŭ sep'dek'jar'a mal'jun'ul'o, li en'port'is en si'a'n afer'o'n freŝ'ec'o'n de la plej bon'a'j jar'o'j de jun'ec'o, kaj kun hero'a trankvil'ec'o li komenc'is la ekspedici'o'n, kiu ek'tim'ig'is eĉ la kuraĝ'a'j'n mar'ist'o'j'n de Pal'os. Li far'is ĉio'n de si'a flank'o, kaj nun li est'as pret'a pens'i, ke super li pend'as ia mal'ben'o. Tra'viv'i tio'n, kio'n li tra'viv'is, pen'ant'e pri la efektiv'ig'o de si'a'j plan'o'j — est'is jam tro mult'e; sed est'i sur la voj'o al ili'a efektiv'ig'o, tra'ir'i naŭ dek'on'o'j'n de tiu ĉi voj'o kaj ek'ir'i re'turn'e'n, neni'o'n far'int'e — tio ĉi est'is tro mult'e eĉ por li'a'j fort'o'j! Tio ĉi est'is ne'aŭd'it'a, ne'kred'ebl'a mok'o de la sort'o, tio ĉi est'is bat'o, kiu est'is kapabl'a romp'i eĉ li'n!

Kaj en la mal'vast'a kajut'o de « Santa Maria » en tiu ĉi turment'a nokt'o la admiral'o en pens'o'j tra'viv'is si'a'n tut'a'n pas'int'a'n viv'o'n. Oni dir'as, ke se hom'o komenc'as re'memor'i si'a'n tut'a'n tra'viv'it'aĵ'o'n, tio ĉi est'as sign'o de li'a proksim'a mort'o. Al li ankaŭ minac'as mort'o, se ne fizik'a, tiam ankoraŭ pli terur'a — moral'a. Pov'as est'i, ke pro tio ĉi li sen'vol'e turn'as si'n antaŭ'e'n. Jen li, plej mal'jun'a el la kvar infan'o'j de Dominiko Kolumb'o, ital'a komerc'ist'o de drap'o'j, est'ant'e ankoraŭ preskaŭ infan'o, la unu'a'n foj'o'n ir'as en la mar'o'n. Li ĵus for'las'is la universitat'o'n, li, dek'kvar'jar'a graci'a bel'a knab'o. Li vetur'as sur ital'a'j ŝip'o'j en Mal'grand-Azi'o'n, Angl'uj'o'n, Portugal'uj'o'n, al la bord'o de Gvineo. La vojaĝ'o'j dis'volv'as li'a'n fort'a'n natur'a'n saĝ'o'n kaj kun la jar'o'j el'labor'as el li brav'a'n mar'ist'o'n. La Genu'a respublik'o kon'as li'n, kiel bon'a'n mar'ist'o'n, kaj en la milit'o kun Venecio ĝi far'as li'n komand'ant'o de galer'o'j. Li'a nom'o est'as sufiĉ'e kon'at'a en Ital'uj'o, kaj la Neapola reĝ'o far'as li'n estr'o de la ekspedici'o kontraŭ la pirat'o'j de Tuniso. Kun si'a kutim'a kuraĝ'o li konduk'as si'a'j'n ŝip'o'j'n kontraŭ la sovaĝ'a'j korsar'o'j. Sed la ŝip'an'ar'o montr'iĝ'as ne ind'a je si'a estr'o : ĝi tim'as la rab'ist'o'j'n, kaj jam antaŭ la bord'o de Berber'uj'o ĝi far'as ribel'o'n. La ŝip'an'o'j postul'as, ke oni ir'u re'turn'e'n. La estr'o de la ekspedici'o konsent'as plen'um'i ili'a'n postul'o'n; li lev'as la vel'o'j'n; la ŝip'an'o'j, konvink'it'a'j, ke ili ir'as re'turn'e'n, trankvil'iĝ'as, kaj la sekv'ant'a'n maten'o'n ili kun mir'o ek'vid'as la bord'o'n de Afrik'o. Tiel pas'as du'dek jar'o'j, plen'a'j de vojaĝ'o'j, vent'eg'o'j, renkont'o'j, aventur'o'j, — pas'as preskaŭ ne'rimark'it'e. Hav'ant'e la aĝ'o'n de tri'dek kvar jar'o'j, en la tut'a flor'o de si'a'j fort'o'j, li ven'as Lisabon'o'n. Tie li labor'as super kart'o'j kaj glob'o'j geografi'a'j, kiu'j turn'as sur si'n la atent'o'n de la instru'it'a mond'o, korespond'as kun instru'it'ul'o'j. Post'e li de'nov'e est'as sur la mar'o : li naĝ'as al la mal'proksim'a'j bord'o'j de Islando. Re'ven'int'e Lisabon'o'n, li dir'as al fraŭl'in'o Felipa Perestrello tio'n, kio'n li jam long'e sent'as, kiam li ŝi'n renkont'as : ke li ŝi'n am'as. Fraŭl'in'o Felipa sent'as tio'n sam'a'n : la majest'a figur'o de la kuraĝ'a mar'ist'o, li'a ne'kaŝ'it'a rigard'o, kiu bril'as per tia mir'ind'a fajr'o, li'a nobl'a elokvent'ec'o — ĉio en tiu ĉi ne'ordinar'a person'o de long'e profund'e frap'is ŝi'a'n imag'o'n. Kaj ŝi far'iĝ'as li'a edz'in'o. En tiu temp'o jam en li'a kap'o komenc'as form'iĝ'i la plan'o de li'a grand'a entrepren'o. La patr'in'o de li'a edz'in'o trans'don'as al li la kart'o'j'n kaj tag'o'libr'o'j'n de si'a mort'int'a edz'o, Bartolome'o Munhiz Perestrello, gubernator'o de la insul'o Port'o-Santo, kaj ŝi ne pov'as kompren'i tiu'n ĝoj'o'n, kiu'n kaŭz'as al ŝi'a bo'fil'o la amas'o da flav'iĝ'int'a'j paper'o'j. Kaj dum'e por li tio ĉi est'as tut'a trezor'o, kaj li tut'a'j'n tag'o'j'n sid'as super ili kaj kun ĝoj'o trov'as en ili jes'ig'o'n de li'a'j teori'a'j supoz'o'j. En tiu ĉi sam'a temp'o li daŭr'ig'as labor'i super si'a'j kart'o'j, part'o'pren'as en la portugal'a'j ekspedici'o'j al la bord'o de Gvineo, ĉio'n aŭskult'as, ĉiu'j'n el'demand'as, korespond'as kun si'a instru'it'a amik'o Paŭlo Toscanelli, al kies leter'o'j li tiom mult'e dank'as. Post'e la mal'grand'a famili'o for'las'as Lisabon'o'n kaj trans'loĝ'iĝ'as sur la insul'o'n Port'o-Santo. Tie ĉi li konstant'e renkont'iĝ'as kun vojaĝ'ant'o'j, kiu'j vetur'as al la bord'o de Gvineo aŭ re'ven'as de ĝi, kaj ili'a'j komunik'o'j, la inter'parol'o'j kun ili ĉiam pli kaj pli ek'flam'ig'as li'n. Li'a mult'jar'e el'labor'it'a projekt'o jam ricev'is preciz'a'j'n, difin'it'a'j'n form'o'j'n : si'a'j'n supoz'o'j'n, nask'it'a'j'n per la leg'ad'o de Aristotelo, Plini'o, Strabon'o, li fort'ig'is per mult'o da fakt'o'j, kiu'j'n li kolekt'is; la kart'o de Toscanelli, kiu'n tiu ĉi al'send'is al li, tut'e konsent'as kun li'a'j konklud'o'j. Ĉio est'as klar'a kiel tag'o : kiu hav'os sufiĉ'e da kuraĝ'o, por tra'tranĉ'i la mister'a'n mar'o'n, kiu etend'as si'n post la Gibraltar'a pord'eg'o, tiu trov'os la serĉ'at'a'n plej proksim'a'n voj'o'n al Hind'uj'o. Li hav'os por tio ĉi sufiĉ'e da kuraĝ'o, sed li ne hav'as la material'a'j'n rimed'o'j'n. Oni dev'as trov'i tiu'j'n ĉi rimed'o'j'n, oni dev'as trov'i fort'a'n man'o'n, kiu pov'us sub'ten'i li'n. Jen kial li de'nov'e ven'as Lisabon'o'n, — kaj de tiu ĉi minut'o komenc'iĝ'as la grand'a dram'o, kiu daŭr'as tut'a'n seri'o'n da jar'o'j.

Jen li, modest'e vest'it'a ali'land'ul'o, met'as si'a'n projekt'o'n al la favor'a tra'rigard'o de li'a reĝ'a moŝt'o, la reĝ'o de Portugal'uj'o. Tio ĉi est'as li'a unu'a paŝ'o sur tiu pik'aĵ'a voj'o, sur kiu'n konduk'is li'n la mal'feliĉ'o est'i nask'it'a ne'ordinar'a hom'o. La sort'o vol'as, ke li, kiu tiel bon'e el'lern'is la mar'o'n kun ĝi'a'j ond'eg'o'j kaj vent'eg'o'j, akir'u ankoraŭ pli grav'a'n sci'o'n — sci'o'n de la hom'o'j. Li'a reĝ'a moŝt'o, Johanno II de Portugal'uj'o, ek'interes'iĝ'is je la propon'o de la mal'riĉ'a Genu'an'o kaj difin'as komisi'o'n por tra'rigard'o de tia ne'aŭd'it'a projekt'o. Fort'a erar'o : kio'n pov'as kompren'i en tio ĉi tiu ĉi komisi'o? Ĝi est'as dis'prem'it'a de ĝi'a grand'ec'o, kaj al la reĝ'o oni raport'as, ke la projekt'o de la Genu'an'o Kristofor'o Kolumb'o est'as sen'senc'a kaj merit'as neni'a'n atent'o'n. Kun tio ĉi li pov'as ankoraŭ pac'iĝ'i : li labor'is super si'a projekt'o ne kun la cel'o konvink'i pri ĝi'a efektiv'ig'ebl'ec'o mal'saĝ'ul'o'j'n. Sed kiam la reĝ'o, ne met'int'e atent'o'n sur la raport'o'n de la komisi'o, mal'alt'iĝ'as al ŝtel'ad'o, kiam li, postul'int'e li'a'j'n paper'o'j'n kvazaŭ por person'a tra'rigard'o, sekret'e, sen li'a sci'o prepar'as ekspedici'o'n, — li est'as profund'e indign'ig'it'a. Nur unu foj'o'n la sort'o batal'as por li : vent'eg'o apenaŭ ne dron'ig'is la ŝip'o'j'n, kiu'j vol'is ŝtel'i li'a'n glor'o'n, kaj la tim'em'a ekspedici'o ven'as re'turn'e'n. Li'a indign'o est'as sen'lim'a; neniam li'a kred'o je hom'o'j, je ili'a honest'ec'o ricev'is tia'n fort'a'n frap'o'n. Kaj kiam la reĝ'o, kompren'ant'a, kiu star'as antaŭ li, propon'as al li de'nov'e komenc'i trakt'ad'o'n, li fier'e rifuz'as ĉi'a'j'n komunik'iĝ'o'j'n kun tia reĝ'o. Ne, jam pli bon'a est'as mal'riĉ'eg'ec'o kaj ne'kon'at'ec'o, ol est'i tiel mal'honest'e tromp'at'a ankoraŭ dek foj'o'j'n. Li rifuz'as, kaj se ne ven'us la mort'o de la edz'in'o, kiu las'as al li mal'grand'a'n fil'o'n, li trankvil'e pac'iĝ'us kun tiu ĉi unu'a mal'sukces'o. Sed ankaŭ tiu'n ĉi bat'o'n li el'port'as kun tia sam'a vir'ec'o, kun kia li renkont'ad'is kaj el'port'ad'is la mar'a'j'n vent'eg'o'j'n. Tiam li re'memor'as, ke li est'as Genu'an'o, kaj li for'las'as Portugal'uj'o'n, por propon'i la efektiv'ig'o'n de si'a grand'a plan'o al tiu, kiu la plej mult'e tio'n ĉi merit'as — al si'a patr'uj'o.

Kaj jen li de'nov'e est'as en la patr'uj'o. Mult'o da jar'o'j pas'is de la temp'o, kiam li for'las'is la patr'a'n urb'o'n, kaj kun fort'a esper'o li nun en'ir'as en ĝi'n. Kvankam li est'as mal'riĉ'e vest'it'a, kvankam li est'as preskaŭ almoz'ul'o, sed li al'port'as al la urb'o reĝ'a'n donac'o'n : li propon'as al ĝi si'a'n projekt'o'n. Sed la patr'uj'o tut'e ne pov'as nun pens'i pri li. La urb'o'n Kaffa en Krim'o okup'is la turk'o'j kaj al la Genu'a ŝip'ar'o minac'as eksterm'o. Krom tio la projekt'o est'as tut'e fantazi'a kaj merit'as neni'a'n atent'o'n. Kaj se en Portugal'uj'o oni vol'is ĉirkaŭ'ŝtel'i li'n, en la patr'uj'o la renkont'o montr'iĝ'as ankoraŭ pli mal'bon'a : tie almenaŭ trov'iĝ'is hom'o'j, kiu'j pov'is li'n kompren'i, — tie ĉi li'a propon'o est'as renkont'it'a per mal'saĝ'a mok'ad'o. La esper'o distr'iĝ'is, kiel fum'o, kaj montr'iĝ'as, ke li absolut'e ne hav'as, kio'n far'i en la patr'uj'o. Kaj kun mal'dolĉ'o en la kor'o li for'las'as Genu'o'n por nov'a migr'ad'o kaj nov'a'j prov'o'j.

Ĉiu'j kon'as la mal'ĝoj'a'n histori'o'n de tiu'j ĉi prov'o'j, sed kiu sci'as, kio'n li tra'viv'is en la temp'o de ili? Li est'as en Hispan'uj'o, en la ĉirkaŭ'aĵ'o'j de Pal'os. Lac'a kaj ĉirkaŭ'ŝir'it'a, preskaŭ du'on'nud'a, li vag'as kun la mal'grand'a fil'o sur la brak'o'j kaj kun brul'ant'a turment'iĝ'o aŭd'as, kiel la infan'o, prem'at'a de mal'sat'o kaj soif'o, balbut'as pri pan'o kaj akv'o. Dank' al Di'o, jen est'as monaĥ'ej'o de francisk'an'o'j, kaj ebl'e tie li pov'os i'o'n el'pet'i por la mal'feliĉ'a infan'et'o. Kaj li, kiu iam komand'is la ŝip'o'j'n de la Genu'a respublik'o, kiel almoz'ul'o halt'as apud la pord'eg'o de la monaĥ'ej'o kaj pel'as la pord'ist'o'n pri kruĉ'et'o da akv'o kaj pec'o da pan'o por si'a infan'o. En tiu ĉi minut'o preter'ir'as la abat'o de la monaĥ'ej'o, la nobl'a Ju'a'n Perez de Marchena. Est'u por ĉiam ben'it'a tiu ĉi okaz'a renkont'o, kiu don'is al li la plej bon'a'n amik'o'n, sen kies help'o li ebl'e neniam ek'vid'us tiu'n ĉi mar'o'n! Se li ating'os si'a'n cel'o'n kaj plej mal'long'a voj'o al Hind'uj'o est'os el'trov'it'a, la mond'o dank'os tio'n ĉi tiom sam'e al Perez de Marchena, kiom al li, Kristofor'o Kolumb'o. Ho, li rekompenc'os ind'e tiu'n ĉi lum'a'n nobl'a'n kap'o'n! Jen li, frap'it'a de la majest'a ekster'aĵ'o de la ĉirkaŭ'ŝir'it'a migr'ant'o, halt'as kaj demand'as li'n, kiu li est'as. Kaj la migr'ant'o komenc'as rakont'i pri si'a mal'ĝoj'a migr'ad'o kaj ne sen mir'o trov'as en la monaĥ'o-francisk'an'o hom'o'n, kiu tut'e li'n kompren'as. Oni gast'am'e invit'as li'n est'i gast'o en la monaĥ'ej'o; la abat'o send'as en la urb'o'n Pal'os invit'i si'a'n amik'o'n, la kurac'ist'o'n Fernandez, kaj en la modest'a Andaluz'a monaĥ'ej'o komenc'iĝ'as varm'a'j pri'parol'ad'o'j de li'a projekt'o. Jes, tiu'j ĉi hom'o'j kompren'as li'n, antaŭ tia'j hom'o'j est'as ind'e parol'i. Li entuziasm'ig'as ili'n per si'a flam'ec'o kaj elokvent'ec'o; ili kun'e pentr'as bel'a'j'n pentr'aĵ'o'j'n de la est'ont'ec'o, kre'it'a per la efektiv'ig'o de li'a ekspedici'o, kaj Perez de Marchena direkt'as li'n al la reĝ'a kort'eg'o. Li'a fil'o rest'os tie ĉi en la monaĥ'ej'o por eduk'ad'o, kaj li kun la leter'o de la abat'o al Talabera, la konfes'pren'ant'o de la reĝ'in'o, dev'as vetur'i Kordov'o'n. Talabera est'as person'o influ'a, kaj la amik'o'j dis'ir'as, plen'a'j de la plej lum'a'j esper'o'j.

Li ven'as Kordov'o'n kaj prezent'as si'n al Talabera. Neniam li forges'os, per kia fier'a rigard'o renkont'is li'n la konfes'pren'ant'o de la reĝ'in'o. Li est'as vest'it'a mal'riĉ'e kaj mal'bon'e; li'a parol'o tuj montr'as en li ali'land'ul'o'n : sen'dub'e tio ĉi est'as unu el tiu'j mult'eg'a'j aventur'ist'o'j, kiu'j nur serĉ'as okaz'o'n kapt'i fiŝ'o'j'n en mal'klar'a akv'o. Li'a projekt'o? Talabera bon'kor'e aŭskult'as tiu'n ĉi sen'senc'aĵ'o'n kaj li ne dub'as, ke la kre'int'o de la projekt'o mem ne pov'as kred'i tia'n absurd'o'n, t. e. ke antaŭ li star'as simpl'e lert'a ĉarlatan'o. Sed li tro bon'e kon'as la hom'a'n anim'o'n, por permes'i, ke oni li'n tiel sen'ceremoni'e tromp'u. Ne, li absolut'e per neni'o pov'as serv'i al la pet'ant'o : la projekt'o est'as infan'e naiv'a, kaj li kompren'ebl'e ne pov'as raport'i pri tia'j afer'o'j al la reĝ'a'j moŝt'o'j. Ĉu Ju'a'n Perez pens'is pri tia akcept'o, kiam li skrib'is si'a'n leter'o'n al Talabera? Ankoraŭ unu foj'o'n oni dev'as humil'iĝ'i al la fort'o de la cirkonstanc'o'j kaj al la fort'o de la mal'kler'ec'o kaj serĉ'i ali'a'j'n voj'o'j'n al la reĝ'a tron'o. La somer'o'n kaj aŭtun'o'n li loĝ'as en Kordov'o, far'as kon'at'ec'o'j'n kaj trov'as eĉ amik'o'j'n por si'a afer'o : la eduk'ant'o'n de la reĝ'a'j infan'o'j, li'a'n frat'o'n, la nunci'o'n de la pap'o kaj la regn'a'n financ'estr'o'n de Kastil'uj'o. Tiu'j ĉi person'o'j bon'e kon'as la kort'eg'o'n, ĉiu'j'n ĝi'a'j'n en'ir'o'j'n kaj el'ir'o'j'n. Est'as neces'e prezent'i li'n al la ĉef'episkop'o de Toledo, Pedro Gonzalez de Mendoza, kies vort'o ĉe la kort'eg'o hav'as pli grand'a'n signif'o'n, ol la opini'o'j de Talabera. La ge'reĝ'o'j neni'o'n entrepren'as sen la konsil'o de tiu ĉi grav'a person'o. Tio ĉi est'as la plej cert'a voj'o, kaj ĝi efektiv'o al'konduk'as al la dezir'it'a cel'o : Mendoza aranĝ'as por li aŭdienc'o'n.

Trankvil'e kaj fier'e li aper'as antaŭ la reĝ'a par'o. Li est'as mal'riĉ'e vest'it'a, sed li'a parol'o spir'as konsci'o'n de si'a propr'a ind'o, li'a'j cert'a'j klar'ig'o'j montr'as en li rimark'ind'a'n mar'ist'o'n, eĉ instru'it'ul'o'n, kiu long'e kaj mult'e pens'is pri tio, kio'n li parol'as. Li neni'o'n pet'as : li far'as al Kastil'uj'o kaj Leon'uj'o preskaŭ fabel'a'n propon'o'n — riĉ'iĝ'i per plej facil'a rimed'o : per efektiv'ig'o de li'a projekt'o. Oni don'u al li la ebl'o'n ir'i en la mar'o'n — kaj li solv'os la etern'a'n problem'o'n, li trov'os tiu'n ĉi nov'a'n filozofi'a'n ŝton'o'n — la plej mal'long'a'n voj'o'n al Hind'uj'o, — kaj Hispan'uj'o far'iĝ'os la plej riĉ'a land'o de la mond'o. Kaj tiu ĉi propon'o est'as far'at'a tiel simpl'e, tiel mem'fid'e, ke antaŭ la ge'reĝ'o'j star'as aŭ frenez'ul'o, aŭ efektiv'e ekster'ordinar'a hom'o. Tiu'n ĉi demand'o'n dev'as decid'i instru'it'a'j hom'o'j; Talabera dev'as kun'vok'i komisi'o'n, por pri'konsider'ad'o de tia ne'ordinar'a propon'o kaj raport'i al la reĝ'a'j moŝt'o'j pri la rezultat'o'j de la konsil'iĝ'o. La plu'a ir'o do la afer'o de'pend'os de la respond'o de la komisi'o.

Kaj jen en la monaĥ'ej'o de la Sankt'a Stefano la komisi'o komenc'as la esplor'ad'o'n de li'a projekt'o. Di'o vid'as, ke li est'as bon'a katolik'o : ĉu li ne pens'as pri konvert'ad'o de idol'ist'o'j al krist'an'ec'o? ĉu li ne rev'as al'port'i ĉiu'j'n si'a'j'n est'ont'a'j'n riĉ'ec'o'j'n al ankoraŭ pli grand'a cel'o — liber'ig'o de la tomb'o de Di'o? Sed la membr'o'j de la komisi'o est'as profund'a'j mal'kler'ul'o'j. Ili cit'as Lactantius'on kaj dir'as, ke la projekt'o kontraŭ'parol'as al li, sekv'e ĝi est'as sen'senc'a kaj eĉ herez'a. Jes, Lactantius! Sen'dub'e li est'is grand'a hom'o kaj bon'a krist'an'o, sed tio ĉi ne mal'help'is al li skrib'i mal'saĝ'aĵ'o'j'n pri la form'o de la ter'o. Li leg'is kaj re'leg'ad'is tiu'n ĉi mal'feliĉ'a'n lok'o'n el la III libr'o de la « Di'a'j instru'o'j »; per tiu ĉi lok'o oni pik'ad'is al li la okul'o'j'n, ĝi apenaŭ ne mort'ig'is li'a'n grand'a'n entrepren'o'n; li sci'as ĝi'n parker'e. « Kiu est'as tiom sen'prudent'a, ke li pov'as kred'i, ke ekzist'as hom'o'j, kiu'j ir'as kun la pied'o'j supr'e kaj ten'as la kap'o'n mal'supr'e'n; ke ĉio, kio tie ĉi kuŝ'as, tie pend'as, ke la herb'o kaj arb'o'j tie kresk'as mal'supr'e'n, ke pluv'o kaj hajl'o fal'as tie de mal'supr'e supr'e'n? » Kaj jen tiu ĉi mizer'a rimark'o apenaŭ ne mort'ig'is la cel'o'n de li'a tut'a viv'o! Post'e ven'as cit'o el Aŭgust'in'us : « instru'o pri antipod'o'j est'as ne'konform'a al la princip'o'j de la religi'o, ĉar tio ĉi signif'us, ke ekzist'as hom'o'j, kiu'j ne de'ven'as de Adamo, ĉar est'as ne'ebl'e, ke ili est'u trans'ir'int'a'j trans la ocean'o'n, kiu ĉirkaŭ'as la tut'a'n ter'o'n! »

Post'e ven'as jam simpl'e mal'saĝ'aĵ'o'j, ekzempl'e de tia spec'o, ke la ekspedici'o ne pov'os ven'i re'turn'e'n, ĉar la ŝip'o'j, dank' al la el'fleks'it'ec'o de la ter'o, dev'us naĝ'i de mal'supr'e supr'e'n. Kaj li dev'is disput'i kun tiu'j ĉi sovaĝ'a'j mal'kler'ul'o'j kaj ankoraŭ dank'i Di'o'n, ke oni ne kulp'ig'is li'n je herez'o kaj ke prosper'is al li konvink'i almenaŭ kelk'a'j'n person'o'j'n. Sed la plej grand'a part'o de la membr'o'j de la komisi'o firm'e decid'as, ke la projekt'o sen'kondiĉ'e est'as absurd'a. Kaj dum daŭr'as la disput'o'j inter ili, la ge'reĝ'o'j, okup'it'a'j je milit'o, for'vetur'as Kordov'o'n, kaj la konsil'iĝ'o'j de la komisi'o ĉes'as.

Nun komenc'iĝ'as la tag'o'j de li'a'j plej pez'a'j sufer'o'j. Li sekv'as post la kort'eg'o. De'nov'e li komenc'as el'don'ad'o'n de kart'o'j, kaj jar'o post jar'o, kvar mal'facil'a'j'n jar'o'j'n, iel tra'bat'as si'n, ne for'las'ant'e si'a'n cel'o'n, atend'ant'e, kiel almoz'o'n, kiam al la reĝ'a'j moŝt'o'j plaĉ'os re'memor'i pri la mal'riĉ'a Genu'an'o. Jes, kvar sen'fin'a'j, terur'a'j jar'o'j, plen'a'j de trans'ir'o'j de esper'o al mal'esper'o, de rev'o pri est'ont'a'j riĉ'ec'o'j al mal'sat'o, al mal'facil'a batal'ad'o pro pec'o da pan'o. Li send'as si'a'n frat'o'n Angl'uj'o'n, al la reĝ'o Henrik'o Vi'i, por far'i en li'a nom'o propon'o'n el'serĉ'i voj'o'n al Hind'uj'o. Sed la frat'o re'ven'as kun mal'ĝoj'a respond'o. Ankoraŭ unu bat'o kaj ankoraŭ unu foj'o'n oni dev'as humil'iĝ'i. Griz'ec'o, kiu jam long'e montr'iĝ'is en li'a'j har'o'j, ĉiam pli kaj pli blank'ig'as li'a'n nobl'a'n kap'o'n, sed antaŭ li'a energi'o est'as sen'fort'a eĉ la temp'o mem. Li hav'as jam la aĝ'o'n de 65 jar'o'j, kiam la reĝ'o de'nov'e kun'vok'as komisi'o'n. Kaj Talabera kun plen'a plezur'o far'as al la reĝ'o raport'o'n en ĝi'a nom'o : la projekt'o de Kristofor'o Kolumb'o est'as simpl'e sen'senc'aĵ'o. Sed la konvink'it'a'j de la membr'o'j de la komisi'o fin'e el'paŝ'as por li. Ili aper'as antaŭ la reĝ'o kaj defend'as li'a'n plan'o'n, kaj ebl'e nur dank' al tiu ĉi defend'o la reĝ'o promes'as de'nov'e tra'rigard'i li'a'n propon'o'n — post la fin'o de la milit'o kun la Maŭr'o'j.

Tio ĉi est'as super ĉiu'j hom'a'j fort'o'j! Mal'esper'o li'n atak'as : oni pov'as pens'i, ke tiu'j ĉi sinjor'o'j esper'as, ke li neniam mort'os. Li turn'as si'n al la riĉ'a grand'sinjor'o Medinaceli, sed tiu, kvankam eĉ kun'sent'as al li, ne pov'as arm'i ekspedici'o'n : tio ĉi est'us konkur'i kun la reĝ'o mem. Nur li kaj la ĉiel'o sci'as, kio'n li tra'viv'is en la daŭr'o de tiu temp'o! Fin'e el tiu ĉi mal'lum'eg'o ek'bril'et'as radi'o da lum'o : la reĝ'o de Franc'uj'o afabl'e invit'as li'n al si. Li'a energi'o de'nov'e vek'iĝ'as en si'a tut'a fort'o. Sur hispan'a'j aŭ franc'a'j ŝip'o'j — li en'penetr'os en tiu'n ĉi kvazaŭ en'sorĉ'it'a'n por li mar'o'n! Li rapid'as al Perez. Antaŭ ses jar'o'j li for'las'is la Palosan monaĥ'ej'o'n, kaj fort'e mal'jun'iĝ'int'a li nun de'nov'e en'ir'as en ĝi'n. Grand'a est'as la mal'ĝoj'o de la nobl'a Perez, kiam li aŭd'as la long'a'n rakont'o'n de si'a amik'o pri li'a'j mal'sukces'o'j. Ĉu efektiv'e li'a patr'uj'o montr'iĝ'os tiel blind'a, ĉu efektiv'e ĝi permes'os, ke ali'a naci'o efektiv'ig'u la grand'a'n plan'o'n de li'a amik'o? Tio ĉi ne dev'as est'i! Kaj li pet'as Kolumb'o'n atend'i, ĝis li far'os la last'a'n prov'o'n. Iam li est'is konfes'pren'ant'o de la reĝ'in'o, kaj nun li skrib'e pet'as ŝi'n permes'i al li ven'i al la kort'eg'o por defend'i la projekt'o'n de si'a amik'o. Ne sen mal'trankvil'o la amik'o'j atend'as la respond'o'n de la reĝ'in'o. Fin'e ĝi est'as ricev'it'a : al Perez de Marchena est'as permes'it'e ven'i al la kort'eg'o kaj Kolumb'o'n oni pet'as atend'i iom kun si'a for'vetur'o. Tiam Perez aper'as antaŭ la reĝ'in'o. Kun flam'a elokvent'ec'o li defend'as la plan'o'n de si'a amik'o. Li montr'as al la reĝ'in'o la grand'eg'a'j'n sekv'o'j'n de la mal'kovr'o de nov'a voj'o; li antaŭ'dir'as al ŝi, ke ond'eg'o'j da or'o en'verŝ'iĝ'os Hispan'uj'o'n; li prezent'as al ŝi, la pi'a reĝ'in'o, pentr'aĵ'o'n de vast'a krist'an'a predik'ad'o, parol'as al ŝi pri la milion'o'j da nov'a'j serv'ant'o'j de Krist'o kaj pri tio, ke la sav'o de tiu'j ĉi milion'o'j da anim'o'j aparten'os antaŭ ĉio al ŝi kaj jam post'e al Kristofor'o Kolumb'o, kiu montr'os la voj'o'n al tiu'j ĉi pere'ant'a'j anim'o'j. Antaŭ tia pentr'aĵ'o la reĝ'in'o ne pov'as si'n re'ten'i, kaj ŝi difin'as komisi'ul'o'j'n por trakt'i kun Kolumb'o.

Pas'is mult'e da temp'o de la tag'o, kiam li respond'is per fier'a rifuz'o la propon'o'n re'komenc'i trakt'ad'o'n kun la reĝ'o de Portugal'uj'o, sed, kiel antaŭ'e, antaŭ la komisi'ul'o'j nun aper'as ne pet'ant'o, sed batal'ant'o por la majest'ec'o de si'a ide'o. Li met'as si'a'j'n kondiĉ'o'j'n : li, Kristofor'o Kolumb'o, est'os far'it'a grand'a admiral'o de Hispan'uj'o, li est'os far'it'a vic'reĝ'o de la nov'e mal'kovr'ot'a'j land'o'j, li ricev'os la dek'on'o'n de ĉiu'j mult'e'kost'a'j produkt'aĵ'o'j, kiu'j est'os akir'it'a'j en tiu'j ĉi land'o'j. La rajt'o'n por si'a'j postul'o'j li pag'is per kar'a kost'o, kaj van'e la indign'ig'it'a Talabera kri'as pri avid'ec'o kaj arogant'ec'o de la Genu'a ĉarlatan'o. Li ne mir'as Talaberan. Sed li est'as frap'it'a kaj profund'e indign'ig'it'a, kiam oni raport'as al li en la nom'o de la reĝ'in'o, ke li'a'j postul'o'j est'as iom tro grand'a'j kaj ke est'us bon'e, ke li ili'n mal'grand'ig'u. La reĝ'in'o, kiel ŝajn'as, pens'as, ke antaŭ ŝi star'as vend'ist'o, kiu postul'as tri foj'o'j'n pli mult'e, por ke li hav'u, de kio far'i rabat'o'n. Sed li sci'as pli ol ŝi, kio'n li pov'as postul'i, kaj li pet'as raport'i al la reĝ'in'o, ke li pov'as konsent'i neni'a'j'n ced'o'j'n. Li'a rifuz'o est'as preskaŭ rifuz'o de la cel'o de si'a viv'o; ĝi est'u tiel, sed li ne konsent'os mal'nobl'a'n mal'alt'iĝ'o'n. Kaj li for'vetur'as, kun firm'a decid'o for'las'i por ĉiam tiu'n ĉi sen'dank'a'n land'o'n.

Sed dum li, kun prem'ant'a mal'ĝoj'o en la kor'o, vetur'as sur la voj'o al Grenad'o, en Santa Fé est'as decid'at'a li'a sort'o. La regn'a financ'estr'o de Kastilugo kaj Sant-Angel, la kolekt'ist'o de la de'pag'o'j por preĝ'ej'o'j — du saĝ'a'j hom'o'j — decid'as al'paŝ'i al la last'a rimed'o. Ili pet'as aŭdienc'o'n ĉe la reĝ'in'o kaj pet'eg'as ŝi'n ne rifuz'i la postul'o'j'n de la fier'a Genu'an'o. Ili est'as financ'ist'o'j, kaj neni'u pov'as montr'i al Isabella pli bon'e ol ili ĉiu'j'n profit'o'j'n de la efektiv'ig'o de li'a projekt'o. Kred'ebl'e ili'a'j parol'o'j est'as konvink'a'j, se la entuziasm'ig'it'a reĝ'in'o ek'kri'as, ke ŝi pro'don'os si'a'j'n briliant'o'j'n, por arm'i ekspedici'o'n. Tiam Sant-Angel respond'as al ŝi, ke tia ofer'o ne est'as bezon'a, ĉar li est'as pret'a don'i al la reĝ'in'o rimed'o'j'n prunt'e el la preĝ'ej'a'j en'spez'o'j. Kaj el Santa Fé al Grenad'o jam rapid'as kurier'o, ating'as la mal'riĉ'e vest'it'a'n vojaĝ'ant'o'n apud Grenad'o kaj raport'as al li, ke ŝi'a moŝt'o la reĝ'in'o de Kastil'uj'o pet'as li'n re'ven'i en Santa Fé. De'nov'e la mal'varm'a mal'esper'o ced'as lok'o'n al ek'bril'o de lum'a esper'o, kaj li turn'as la ĉeval'o'n re'turn'e'n. Li est'as en Santa Fé, li est'as akcept'it'a de la reĝ'in'o; la 17-an de April'o de la jar'o 1492 li sub'skrib'as la kontrakt'o'n. Nun li est'as sur la voj'o al si'a cel'o. Dum daŭr'as la prepar'o'j al la ekspedici'o, li est'as bon'a gast'o ĉe la ge'reĝ'o'j; kun plezur'o ili aŭskult'as li'n, kiam li, plen'a de jun'ul'a flam'ec'o, parol'as al ili pri la konvert'ad'o de la idol'ist'o'j de Azi'o al krist'an'ec'o kaj modest'e komunik'as al ili si'a'j'n esper'o'j'n efektiv'ig'i ankoraŭ pli alt'a'n cel'o'n de si'a viv'o — ofer'i la kolekt'ot'a'j'n de li riĉ'ec'o'j'n por la liber'ig'o de la tomb'o de Krist'o. La pi'a reĝ'in'o aŭskult'as kun profund'a interes'o si'a'n nobl'a'n kun'parol'ant'o'n. Tiu'j ĉi tag'o'j almenaŭ iom rekompenc'as li'n por la mal'facil'a pas'int'aĵ'o. Kaj fin'e ven'as la long'e dezir'it'a minut'o : li kolekt'as en Pal'os brav'ul'o'j'n por si'a'j tri karavel'o'j. Sed la brav'a'j mar'ist'o'j de Pal'os est'as tim'ig'it'a'j de li'a ekspedici'o. Kun help'o al li ven'as la kuraĝ'a mar'ist'o Marten'o Alonzo Pinzon; li entuziasm'ig'as per si'a ekzempl'o la ŝip'an'o'j'n, kaj en vendred'o, la 3-an de Aŭgust'o, la tri karavel'o'j fin'e for'puŝ'as si'n de la bord'o, plen'ig'it'a de popol'o, kaj sub kri'o'j de bon'dezir'o'j de la rigard'ant'o'j ili kuraĝ'e el'vetur'as renkont'e'n al la mal'lum'a est'ont'ec'o.

Fin'e efektiv'iĝ'is li'a rev'o, fin'e li est'as sur la mar'o! Sed ankaŭ sur la mar'o, kiel sur la ter'o, la sort'o daŭr'ig'as met'ad'i al li mal'help'o'j'n. La direkt'il'ist'o de « Pint'a », sub'aĉet'it'a de ĝi'a mastr'o, difekt'as la direkt'il'o'n, por ke la karavel'o re'ir'u Paloson. Kvar semajn'o'j pas'as por la bon'ig'ad'o de la karavel'o'j apud la Kanariaj insul'o'j; la ŝip'an'o'j kri'as, ke tio ĉi est'as mal'bon'a antaŭ'sign'o. Ĉio tim'ig'as tiu'j'n ĉi mal'saĝ'ul'o'j'n — eĉ la vulkan'o Teneriffa. Ju pli profund'e li penetr'as en la ocean'o'n, des pli grand'a ĉiu'foj'e est'as la terur'o de la ŝip'an'o'j. En la inter'spac'o de du'cent mejl'o'j de la insul'o Ferro komenc'iĝ'as de'klin'iĝ'o de la magnet'a montr'il'o — nov'a terur'o por la ŝip'an'o'j. La admiral'o dev'as mal'alt'iĝ'i al la plej mal'agrabl'a ruz'o : konduk'i du tag'libr'o'j'n, unu — ver'a'n — por la ge'reĝ'o'j, la du'a'n — kun pli mal'grand'ig'it'a'j mezur'o'j de la tra'vetur'it'a voj'o — por la tim'em'a ŝip'an'ar'o. La mal'kontent'ec'o de tiu ĉi last'a kresk'as kun ĉiu tag'o, kaj jen hieraŭ ĝi akcept'is la form'o'n de ne'kaŝ'it'a ribel'o. Kio'n pov'as far'i li sol'a kontraŭ cent du'dek hom'o'j? Kiel dron'ant'o kapt'as pajl'et'o'n, tiel li serĉ'as sav'o'n en tri'tag'a lim'temp'o. Se en la daŭr'o de tiu'j ĉi 72 hor'o'j li ne ek'vid'os ter'o'n — li ek'ir'os re'turn'e'n. Ĉio est'as met'it'a sur la kart'o'n : li'a tut'a viv'o. Dek ok jar'o'j'n li kun fer'a energi'o ir'ad'is al si'a alt'a cel'o, dek ok jar'o'j'n, plen'ig'it'a'j'n de obstin'a labor'ad'o de la kap'o, mal'sukces'o'j, dis'rev'iĝ'o'j, mal'riĉ'eg'ec'o kuj eĉ mok'o'j kaj ofend'o'j. Jes, eĉ ofend'o'j. Ĉu en Genu'o kaj en Hispan'uj'o oni ne nomad'is li'n rev'ist'o kaj frenez'ul'o? Ĉu eĉ la strat'a'j bub'o'j de Kordov'o, renkont'ant'e li'n, ne montr'ad'is sur si'a'n kap'o'n, amuz'iĝ'ant'e je li, kiel je frenez'ul'o? La envi'o kaj sen'kaŭz'a blind'a mal'am'o de li'a'j mal'amik'o'j ir'is ankoraŭ pli mal'proksim'e'n : li'n, kiu ofer'is si'a'n tut'a'n viv'o'n al grand'a afer'o, li'n oni mal'honor'is per la nom'o ĉarlatan'o! Sed li ĉio'n el'port'is, ĉio'n! La mal'riĉ'eg'ec'o, mal'sat'o, fatal'a'j mal'sukces'o'j, sovaĝ'a mal'kler'ec'o, mok'o'j, kalumni'o'j — ĉio tio ĉi est'is venk'it'a de la super'hom'a fort'o de li'a persist'ec'o, kaj fin'e ven'is tiu grand'a tag'o, kiam li lev'is la vel'o'j'n en la haven'o de Pal'os. Grand'a tag'o. Kaj jen nun, kiam ĉiu'j rigard'o'j est'as direkt'it'a'j sur li'n, kiam la tut'a mond'o kun pasi'a sci'vol'ec'o atend'as la rezultat'o'n de la hero'a entrepren'o, kiam rest'as far'i nur kelk'a'j'n paŝ'o'j'n por prav'ig'i si'a'j'n esper'o'j'n kaj la esper'o'j'n de si'a'j ne'mult'a'j varm'eg'a'j amik'o'j, por kron'i tiu'j'n ĉi dek ok jar'o'j'n — nun li est'os dev'ig'it'a ek'ir'i re'turn'e'n! Kun hont'o kaj mal'honor'o li re'ven'os Hispan'uj'o'n, kie la ek'flam'em'a reĝ'in'o pov'as ĵet'i al li en la vizaĝ'o'n la nom'o'n de tromp'ist'o, kie la mal'amik'o'j mok'ad'os li'n, la mizer'a'n aventur'ist'o'n, kaj jam neniam, neniam li hav'os la ebl'o'n efektiv'ig'i si'a'n am'at'a'n rev'o'n! Mal'honor'o, mal'riĉ'eg'ec'o kaj romp'it'a viv'o — jen est'as ĉio, kio li'n tie atend'as, — kaj ĉio tio ĉi est'as nur tial, ke tiu ĉi tim'em'a brut'ar'o, kiu kuŝ'as sur la ferdek'o, est'as pli fort'a ol li sol'a, nur tial, ke en tiu ĉi okaz'o mal'delikat'a best'a fort'o hav'as pli grand'a'n signif'o'n, ol la spirit'a fort'o de geni'o! Se en li'a'j man'o'j si'n trov'us la egid'o de Zeŭso, se per unu ek'bat'o li pov'us eksterm'i tiu'n ĉi tut'a'n mal'kuraĝ'a'n best'ar'o'n, li eksterm'us ĝi'n kaj li sol'a ir'us antaŭ'e'n. Sed la fort'o est'as sur ili'a flank'o, kaj post du tag'o'j la karavel'o'j ek'ir'os re'turn'e'n. La admiral'o kun mal'esper'o apog'is la kap'o'n sur la man'o'j'n, kaj la plaŭd'ad'o de la akv'o sur la flank'o'j'n de « Santa Maria » son'is en li'a'j orel'o'j kiel funebr'a sonor'ad'o.

Jes, ĉio, ĉio pere'is. La tut'a viv'o, ĉiu'j labor'o'j kaj esper'o'j — ĉio est'as neni'ig'it'a, kaj neni'ig'it'a ĝust'e tiam, kiam ĉio kun'iĝ'is, por prav'ig'i ili'n, por el'montr'i la ĝust'ec'o'n de li'a'j supoz'o'j! Seri'o da fakt'o'j pruv'is, ke ter'o si'n trov'as en la okcident'o, la trans'flug'o de bird'o'j klar'e parol'as pri la proksim'ec'o de tiu ĉi ter'o, la hodiaŭ'a'j trov'o'j pov'us konvink'i eĉ li'a'j'n plej obstin'a'j'n kontraŭ'ul'o'j'n. Ĉio dir'as, ke li diven'is la grand'a'n sekret'o'n de la ocean'o, — kaj en tiu ĉi sam'a temp'o li, kiel lig'it'a agl'o, dev'as tord'i si'n en si'a'j lig'il'o'j, ne pov'ant'e ek'sving'i la potenc'a'j'n flug'il'o'j'n, por ĵet'i si'n renkont'e al tiu ĉi ter'o, kiu'n oni for'pren'as de li! Ĉu tiu'j ĉi mal'saĝ'ul'o'j kompren'as, kio'n ili far'as, ĉu ili kompren'as, ke re'turn'iĝ'o ĝust'e nun est'as por li pli mal'bon'a ol mort'o, — ĉu ili pov'as tio'n ĉi kompren'i? Ĉu ili pov'as li'n kompren'i?! Sur la tut'a ter'a glob'o li'n kompren'as nur kelk'a'j dek'o'j da kap'o'j tiel penetr'em'a'j, kiel li, kaj ekster ili — sen'inter'romp'a mur'o da mal'amik'o'j, envi'ant'o'j kaj mal'kler'ul'o'j, kiu'j mal'am'as ĉiu'n prov'o'n el'ir'i al lum'o el tiu sovaĝ'a nokt'o, al kiu ili mem'vol'e si'n kondamn'is. Kiel ĝoj'e kri'os tiu ĉi sovaĝ'a amas'o, kiam li mal'honor'e ven'os re'turn'e, per kia'j mok'o'j ĝi super'ĵet'os li'n, kun kia triumf'o ĝi kri'ad'os, ke ĝi est'is prav'a kaj ke li est'as simpl'e frenez'ul'o! Sed ne grav'a ankoraŭ est'as tio, ke li est'os prem'it'a en kot'o'n kaj neni'ig'it'a : terur'a est'as tio, ke li'a ide'o, li'a infan'o, el'nutr'it'a per li'a ŝvit'o kaj sang'o, dev'os pere'i kaj pere'i ĝust'e tiam, kiam ĝi'a prav'ec'o est'as met'it'a ekster ĉi'a'n dub'o'n. Ĉu efektiv'e li dev'as el'trink'i ankoraŭ tiu'n ĉi kalik'o'n? Ĉu est'is ne sufiĉ'a tio, kio'n li el'sufer'is — kaj por kio el'sufer'is? por ke en la antaŭ'tag'o de grand'a venk'o fal'i kiel ofer'o de blind'a best'a fort'o?! Ĉu efektiv'e est'is absolut'e neni'a senc'o en tiu'j tent'o'j, tra kiu'j li'n konduk'is la enigm'a sort'o, kaj van'e li kondamn'is si'n al la sufer'o'j de vag'a viv'o, mal'riĉ'eg'ec'o kaj mok'ad'o de mal'saĝ'ul'o'j?! Ne pov'as est'i! Ankoraŭ rest'is du tag'o'j, ankoraŭ ne ĉio pere'is. Ankoraŭ kvar'dek ok hor'o'j rest'as ĝis la fin'o de tiu ĉi batal'o kun la li'n persekut'ant'a fat'o — kaj li batal'os ĝis la fin'o mem! La admiral'o fier'e si'n el'rekt'ig'is . . . kaj subit'e li ek'ŝancel'iĝ'is, kvazaŭ en la tabl'o'n, apud kiu li sid'is, ek'bat'us tondr'a sag'o. De la antaŭ'a karavel'o ek'tondr'is paf'eg'o.

Est'is la du'a hor'o je maten'o, la 12-an de Oktobr'o de la jar'o 1492. Sur la ferdek'o de « Santa Maria » oni ek'aŭd'is paŝ'o'j'n de hom'o'j, vek'iĝ'int'a'j el dorm'o, kaj subit'e sur ĉiu'j tri ŝip'o'j ek'bru'is la ĝoj'a kri'o : « Ter'o, ter'o! »

Li venk'is. La admiral'o — kaj de tiu ĉi minut'o vic'reĝ'o — mal'rapid'e fal'is sur la genu'o'j'n, kaj neniam en la viv'o li'a'j lip'o'j murmur'is tia'n varm'eg'a'n preĝ'o'n. « Ter'o! ter'o! » ĝoj'e ripet'ad'is dek'o'j da voĉ'o'j. La admiral'o mal'laŭt'e preĝ'is. « Te Deum laudamus, Te Dominum confitemur », murmur'is la lip'o'j de la admiral'o. « Salv'e Reg'in'a » ĥor'e bru'is la ŝip'an'ar'o. Kaj kiam, klar'a kaj majest'a, la admiral'o aper'is sur la ferdek'o, la ŝip'an'ar'o kun estim'eg'o liber'ig'is al li voj'o'n, la ŝip'an'o'j salut'is li'n per entuziasm'a'j kri'o'j kaj, fal'ant'e antaŭ li sur la genu'o'j'n, kis'is li'a'j'n man'o'j'n. Kaj li star'is inter ili, kiel du'on'di'o, lum'ig'it'a de la unu'a'j radi'o'j de la lev'iĝ'ant'a sun'o, salut'ant'e per trankvil'a rid'et'o « si'a'n » ter'o'n, kaj en li'a'j okul'o'j brul'is la fajr'o de geni'o, kiu venk'is si'a'n sort'o'n. La nokt'o de li'a viv'o fin'iĝ'is, kaj komenc'iĝ'is hel'a, solen'a tag'o.

Unu vesper'o'n, en la unu'a part'o de la vintr'o, la sonor'il'o est'is fort'e ek'tir'it'a, kaj la serv'ant'in'o, kiu mal'ferm'is la pord'o'n, raport'is al mi, ke ia hom'o dezir'as parol'i kun mi. Serv'ant'o far'as cert'a'j'n diferenc'ig'o'j'n inter « hom'o », « sinjor'o » kaj « person'o ». La hom'o star'is en la antaŭ'ĉambr'o, sed mi mir'is, kial li ne est'is raport'it'a kiel « sinjor'o ». Li'a vest'o est'is tre pur'a, sed simpl'a, kaj el ne tre delikat'a'j ŝtof'o'j. Li'a supr'a ĉemiz'o, tiu ĉi sign'o de pli delikat'a stat'o, est'is blank'a, en plen'a ord'o kaj preskaŭ elegant'a. Ĉio en li montr'is cert'a'n solid'ec'o'n, sed neni'o prezent'is al mi klar'ig'o'n pri li'a situaci'o en la viv'o. Laŭ si'a ekster'aĵ'o li ŝajn'is konven'a hom'o. Li'a parol'ad'o est'is simpl'a, klar'a, rekt'a kaj kun cert'a nuanc'o de mem'fid'ec'o, kio'n oni ĉe simpl'a hom'o ordinar'e tre mal'oft'e trov'as.

— Sinjor'o doktor'o, li dir'is, mi vol'us vi'n pet'i ven'i al mi'a infan'o; ni tim'as, ke al ĝi minac'as atak'o de krup'o.

Mi pren'is mi'a'n ĉapel'o'n kaj prem'is li'n antaŭ'e'n, ĉar, se li'a supoz'o est'us ĝust'a, oni tie ĉi ne dev'is perd'i temp'o'n. Ĉe tiu ĉi mal'san'o unu hor'o pov'as decid'i inter viv'o kaj mort'o — Post minut'o ni est'is sur la strat'o kaj paŝ'is rapid'e tra unu el ni'a'j larĝ'a'j ale'o'j. La infan'o, li dir'is, lud'is antaŭ la pord'o, manĝ'is kun apetit'o si'a'n vesper'manĝ'o'n, ir'is post'e dorm'i, kaj antaŭ mal'long'e ĝi vek'iĝ'is tre raŭk'a kaj kun sufok'a tus'ad'o. Tiu ĉi okaz'o prezent'is preskaŭ neni'a'n dub'o'n, kaj mi rapid'ig'is mi'a'j'n paŝ'o'j'n kaj post kelk'a'j minut'o'j mi ating'is kun mi'a akompan'ant'o la pord'o'n de la dom'o. Ni lev'ad'is ni'n ĉiam pli kaj pli alt'e ĝis la kvar'a etaĝ'o. La last'a etaĝ'o de la ŝtup'ar'o est'is kovr'it'a per tapiŝ'o'j kaj de supr'e lum'is al ni mal'grand'a lamp'o. Antaŭ la pord'o kuŝ'is bon'eg'a kaj tre fortik'a mat'o. Vi post'e vid'os, kial mi turn'as atent'o'n sur tiu'j'n ĉi mal'grand'a'j'n detal'aĵ'o'j'n. — Mi en'ir'is en la mal'ferm'it'a'n pord'o'n kaj est'is salut'it'a de sufiĉ'e bel'a, pur'e kaj ord'e vest'it'a vir'in'o, kiu ne pov'is est'i iu ali'a, ol la edz'in'o de mi'a akompan'ant'o.

— Mi ĝoj'as, ke vi tiel baldaŭ ven'is, ŝi salut'is mi'n kun mol'a, pur'a akcent'o. Vilĉjo, kiel ŝajn'as, est'as tiel el'turment'it'a, ke li apenaŭ pov'as spir'i. Kaj post minut'o, kiam ni al'ir'is al li'a lit'o, mi aŭd'is la sen'dub'a'n son'o'n de krup'o, kiu tut'e prav'e plen'ig'is per tia tim'o la kor'o'j'n de la ge'patr'o'j.

— Ĉu tio ĉi est'as krup'o, sinjor'o doktor'o? demand'is la patr'o kun ekscit'it'a voĉ'o, kiam mi klin'is mi'n super la infan'o'n, bel'a'n tri'jar'a'n knab'o'n.

— Sen'dub'e, tre serioz'a atak'o. De kiam la afer'o ek'ŝajn'is al vi suspekt'a?

— Antaŭ ĉirkaŭ unu hor'o, est'is la respond'o, en kiu son'is fort'ec'o de karakter'o. Mi ek'rigard'is la patr'in'o'n. Ŝi est'is tre pal'a, sed ne kuraĝ'is parol'i.

— En tia okaz'o est'as kred'ebl'e nur tre mal'mult'e da danĝer'o, mi dir'is, sed ni dev'as tamen i'o'n far'i. Ĉu vi hav'as akv'o'n en la dom'o?

La vir'o al'ir'is al unu kabinet'o, mal'ferm'is du pord'o'j'n, kaj oni pov'is nun vid'i bel'a'n ban'a'n kuv'o'n, part'e plen'ig'it'a'n de akv'o. Tio ĉi est'is pli, ol mi kuraĝ'is esper'i, sed mi ne hav'is temp'o'n, por mir'i. La mal'grand'a knab'o est'is en fort'a febr'o kaj mal'facil'e batal'ad'is pro spir'o. Mi el'pren'is li'n el li'a mal'varm'a lit'o, en kiu li kuŝ'is sur bel'a har'a matrac'o, je kiu neni'a princ'o bezon'us hont'i, sen'vest'ig'is li'n de li'a'j nokt'a'j vest'o'j, star'ig'is li'n en la kuv'o'n kaj ordon'is al li'a patr'o verŝ'i tri sitel'o'j'n da mal'varm'a akv'o super li'a'n kol'o'n kaj brust'o'n, dum mi per mi'a man'o energi'e li'n frot'ad'is. Post'e ni li'n sek'ig'is kaj frot'ad'is tiel long'e, ĝis la tut'a korp'o far'iĝ'is flam'e ruĝ'a. Post'e mi el'tord'is grand'a'n viŝ'il'o'n, tremp'it'a'n en mal'varm'a'n akv'o'n, met'is ĝi'n ĉirkaŭ li'a'n kol'o'n kaj en'volv'is li'n en lan'a'j'n lit'kovr'il'o'j'n. La mal'grand'a brav'a knab'o ĉio'n trankvil'e el'port'is, kvazaŭ li kompren'us, ke en apud'est'ad'o de li'a patr'o pov'us far'iĝ'i al li neni'o mal'bon'a. Post dek'kvin minut'o'j aper'is riĉ'a ŝvit'ad'o, la infan'o fal'is en san'a'n dorm'o'n kaj pov'is de'nov'e liber'e spir'i. La danĝer'o pas'is; tiel rapid'e pas'as tiu ĉi mal'san'o kaj tiel facil'e ĝi est'as kurac'at'a.

La zorg'o'plen'a vizaĝ'o de la patr'o bel'iĝ'is, kaj super la vizaĝ'o'n de la patr'in'o kur'is radi'o da feliĉ'o. Mi direkt'ad'is mi'a'j'n rigard'o'j'n de unu al la ali'a, kaj pli ol iam mi est'is en dub'o, kia'n pozici'o'n en la viv'o ili pov'as okup'i. Sign'o'j de eminent'a de'ven'o aŭ pli alt'a eduk'o ne est'is vid'ebl'a'j; ili ne far'is la impres'o'n de bon'klas'a'j hom'o'j, kiu'j fal'is en mal'riĉ'ec'o'n. Pli ĝust'e ŝajn'is, ke ni hav'as tie ĉi okaz'o'n kontraŭ'a'n : ŝajn'is pli ĝust'e, ke ili de pli mal'alt'a ŝtup'o de la viv'o lev'is si'n al pli alt'a. Mi rigard'is ĉirkaŭ'e'n en la ĉambr'o, kiu okaz'e est'is la dorm'o'ĉambr'o. Ĉio est'is en plej bon'a ord'o. La lit'o'j est'is pur'a'j, sed simpl'a'j, la blank'a steb'it'a lit'kovr'il'o ne pov'is kost'i pli ol 10 ŝiling'o'j'n, sed kiel bel'e ĝi el'rigard'is! La blank'a'j flank'kurten'o'j est'is el mal'kar'a muslin'o, sed ili'a'j fald'o'j pend'is tiel dens'e, kvazaŭ ili est'us el damasko — kaj kiel konven'e ili el'rigard'is! La ban'a'n kuv'o'n kun la dens'e fald'it'a'j kurten'o'j mi ne pov'is taks'i pli ol 10 dolar'o'j. La tualet'a tabl'o de elegant'a form'o kaj tut'e kovr'it'a est'is sen'dub'e el pin'a lign'o kaj kost'is du'on'o'n da dolar'o. La pentr'aĵ'o'j sur la mur'o est'is bon'e kolor'it'a'j litograf'aĵ'o'j — pli bel'a'j, mult'e pli bel'a'j, ol ole'a'j pentr'aĵ'o'j, kiu'j'n mi vid'is en dom'o'j de milion'ul'o'j : ili pov'is kost'i po tri ĝis kvin ŝiling'o'j kaj la kadr'o'j po unu dolar'o. La plank'o est'is kovr'it'a per bel'a'j tapiŝ'o'j, kaj la mur'o'j est'is de hel'a kolor'o. Per unu vort'o, la ĉambr'o est'is tut'a ornam'uj'et'o — en ĉiu'j part'o'j tiel en ord'o, kvazaŭ art'ist'o ĝi'n aranĝ'is.

Las'ant'e la knab'o'n al trankvil'a dorm'ad'o kaj don'ant'e la neces'a'j'n klar'ig'o'j'n pri la ban'o post li'a vek'iĝ'o, mi ir'is kun la ge'mastr'o'j en la du'a'n ĉambr'o'n, kiu posed'is ali'a'n, sed egal'e bel'a'n aranĝ'o'n. Oni pov'us ĝi'n pren'i por gast'o'ĉambr'o, por labor'ej'o de art'ist'o aŭ por manĝ'o'ĉambr'o. La mur'o'j est'is kovr'it'a'j per pentr'aĵ'o'j — portret'o'j, histori'a'j skiz'o'j kaj pejzaĝ'o'j — ĉio pentr'aĵ'o'j, kiu'j'n pov'is elekt'i nur hom'o kun gust'o ĉe modest'a'j rimed'o'j, kiu'j tamen hav'as tiom sam'e grand'a'n ind'o'n, kiel bon'a'j libr'o'j. Kaj parol'ant'e pri tiu'j ĉi last'a'j, mi dev'as tie ĉi rimark'i, ke apud la kamen'o pend'is mal'grand'a bibliotek'o, kiu ĉe la unu'a rigard'o montr'is al mi, ke ĝi en'hav'as la plej elekt'it'a'j'n trezor'o'j'n de la angl'a literatur'o.

La mastr'o ir'is al la skrib'o'tabl'o, mal'ferm'is unu fak'o'n kaj el'pren'is mon'o'n. — Kiom mi ŝuld'as al vi, sinjor'o doktor'o? li demand'is, ten'ant'e pret'e la mon'o'n.

Lev'ant'e mi'n sur la ŝtup'ar'o'n, mi pens'is, ke mi dev'os atend'i je mi'a honorari'o, aŭ ke mi ĝi'n neniam ricev'os, sed nun ĉio ŝanĝ'iĝ'is. Mi ne bezon'is nun, kiel ĝi oft'e okaz'as, sci'iĝ'i pri la pli detal'a'j cirkonstanc'o'j kaj mezur'i laŭ tio ĉi mi'a'n postul'o'n. La hom'o star'is antaŭ mi pret'a, por pag'i; tamen vid'ebl'e li aparten'is al la klas'o de labor'ist'o'j kaj est'is tre mal'proksim'a de bon'hav'ec'o; mi tial pov'is difin'i al li nur la plej mal'alt'a'n sum'o'n.

— Unu dolar'o ŝajn'as al mi ne sufiĉ'a, li respond'is. Vi hav'is pli grand'a'n labor'o'n, ol la sol'a'n skrib'ad'o'n de recept'o.

— Ĉu vi labor'as por vi'a si'n'ten'ad'o? mi demand'is, esperant'e iom mal'kovr'i la sekret'o'n. Li rid'et'is kaj montr'is al mi si'a'n man'o'n, kiu prezent'is la sign'o'j'n de honest'a labor'ad'o. Vi est'as meti'ist'o, mi dir'is kun la intenc'o sci'iĝ'i pli mult'e.

— Pren'u tio'n ĉi, li dir'is kaj met'is kun ne'rifuz'ebl'a gest'o du'dolar'a'n bank'not'o'n en mi'a'n man'o'n, kaj mi kontent'ig'os vi'a'n sci'vol'ec'o'n, ĉar vi ja ne pov'as kaŝ'i, ke vi est'as iom sci'vol'a.

En ĉio tio ĉi est'is ia honest'a, estim'ind'a sincer'ec'o, kiu hav'is por mi apart'a'n ĉarm'o'n. Mi met'is la bank'not'o'n en la poŝ'o'n, dum la mastr'o ir'is al la pord'o, mal'ferm'is ĝi'n kaj montr'is al mi kabinet'o'n de mez'a grand'ec'o, en kiu mi de la unu'a rigard'o ek'kon'is meti'ej'o'n de bot'ist'o.

— Vi est'as kred'ebl'e ekster'ordinar'a labor'ist'o, mi dir'is, ĉirkaŭ'rigard'ant'e la ĉambr'o'n, kiu ŝajn'is al mi preskaŭ luks'e mebl'it'a, dum ĉe pli proksim'a observ'ad'o de ĉiu objekt'o far'iĝ'is al mi klar'e, ke ĝi ne pov'as mult'e kost'i.

— Ne, vi erar'as. Mi per'labor'as nur iom pli ol unu dolar'o'n en tag'o. Mi'a edz'in'o iom help'as. Krom la dom'a'j labor'o'j kaj la zorg'ad'o pri la infan'o ŝi per'labor'as tiom, ke ni'a semajn'a en'spez'o prezent'as mez'o'nombr'e ok dolar'o'j'n. Ni komenc'is per neni'o, kaj ni nun viv'as tiel, kiel vi vid'as.

Tiu ĉi komfort'o, tiu ĉi konven'a aranĝ'o, kiu prezent'is preskaŭ luks'o'n, ĉio tio ĉi por ok dolar'o'j semajn'e! Mi esprim'is mi'a'n mir'eg'o'n.

— Mi est'us en grand'a tim'o, se ni tiom dev'us el'spez'i, li rimark'is. Ni kun tio ĉi ne sol'e viv'is ĝis nun, sed ni hav'as ankaŭ jam i'o'n en la ŝpar'a bank'o. — Ĉu vi vol'os est'i tiel bon'a kaj klar'ig'i al mi, kiel vi tio'n ĉi far'as? mi demand'is, ĉar mi efektiv'e fort'e vol'is sci'iĝ'i, kiel bot'ist'o kun edz'in'o kaj infan'o, per'labor'ant'e ok dolar'o'j'n semajn'e, pov'as viv'i en komfort'o kaj elegant'ec'o kaj ankoraŭ kolekt'i mon'o'n.

— Kun plezur'o, li respond'is, ĉar ebl'e vi ali'a'j'n, kiu'j ne est'as en pli bon'a stat'o, ol mi, pov'os konvink'i, ke ili far'u al si si'a'n situaci'o'n kiel ebl'e plej oportun'a.

Mi pren'is la don'it'a'n al mi seĝ'o'n, kaj ni sid'iĝ'is, dum li'a edz'in'o, aŭskult'int'e la facil'a'n kaj regul'a'n spir'ad'o'n de si'a infan'o, sid'iĝ'is, por kudr'i.

— Mi'a nom'o est'as William Carter, li dir'is. Mi'a patr'o mort'is, kiam mi est'is ankoraŭ jun'a, kaj, posed'ant'e ordinar'a'n lern'ej'a'n sci'ad'o'n, mi est'is don'it'a al bot'ist'o, por lern'i. Mi est'is grand'a am'ant'o de leg'ad'o, kaj mi'a'n liber'a'n temp'o'n mi plej'e uz'ad'is tiel, ke mi kon'at'iĝ'ad'is kun la libr'o'j el la bibliotek'o de la meti'o'lern'ant'o'j. La plej mult'e plaĉ'is al mi la plen'a'j je saĝ'o de la viv'o verk'o'j de W. Cobbet. Mi decid'is sekv'i li'a'n ekzempl'o'n kaj labor'i, kiom mi pov'as, por mi'a kler'iĝ'o, kaj mi pens'as, ke mi ne van'e labor'is. Sed la eduk'ad'o de la hom'o daŭr'as la tut'a'n viv'o'n, kaj ju pli mi lern'as, des pli mult'e mi vid'as, ke mi dev'as ankoraŭ lern'i.

Mi est'is ankoraŭ de ne'long'e sub'majstr'o, kiam mi en'am'iĝ'is en mi'a'n Marion tie, kiu'n mult'a'j nom'as tre bel'a, kiu'n mi tamen ek'kon'is kiel tre bon'a'n.

Mario ek'rigard'is kun tia gaj'a, ĉarm'a rid'et'o, ke la opini'o de mult'a'j ŝajn'is al mi tut'e prav'a.

— Labor'int'e unu jar'o'n kiel sub'majstr'o kaj ŝpar'int'e kelk'a'j'n dolar'o'j'n (mi hav'is grav'a'n kaŭz'o'n por ŝpar'i), mi edz'iĝ'is kun mi'a Mario. Mi loĝ'is ĉe ŝi'a patr'o, kaj ŝi ĉirkaŭ'kudr'ad'is ŝu'o'j'n por la magazen'o, por kiu mi labor'ad'is. Tiel ni viv'is kelk'a'j'n semajn'o'j'n en la dom'o de ŝi'a'j ge'patr'o'j, sed tio ĉi ja ne est'is ni'a propr'a hejm'o, kaj tiel ni decid'is aranĝ'i propr'a'n mastr'aĵ'o'n. Ni pov'is pens'i nur pri modest'a loĝ'ej'o, kaj mi tut'a'n semajn'o'n serĉ'is tia'n, ĉar jen loĝ'ej'o est'is por mi tro kar'a, jen tro mizer'a. Fin'e mi trov'is tiu'n ĉi loĝ'ej'o'n. Ĝi est'is nov'a kaj pur'a, alt'a kaj kun bon'a aer'o, kaj mi pens'is, ke est'us oportun'e loĝ'i en ĝi. Mi lu'is ĝi'n por kvin'dek dolar'o'j por jar'o, ĉar kvankam la loĝ'ej'o'j ĉirkaŭ ni ĉiu'j est'as pli kar'a'j, ni'a mastr'o kontent'iĝ'as je tiu ĉi sum'o, ĉar li est'as kontent'a je ni kiel lu'ant'o'j. La loĝ'ej'o tiel jam est'is, sed ĝi est'is mal'plen'a, kaj krom ni mem ni hav'is nur tre mal'mult'e por en'port'i, sed ni gaj'e komenc'is labor'i, ni pen'ad'is per'labor'ad'i kiel ebl'e pli mult'e, ni ŝpar'is, kiom ni pov'is, — kaj vi vid'as, kio'n ni ating'is.

— Mi vid'as, sed mi ne kompren'as, mi dir'is kun la intenc'o aŭd'i i'o'n pri la mastr'um'ad'o de tiu ĉi modest'a kaj bel'a hejm'o.

— Nu, tio ĉi est'as sufiĉ'e simpl'a. Kiam mi kun mi'a edz'in'o tie ĉi en'loĝ'iĝ'is kaj ni okup'is ni'a'n loĝ'ej'o'n kun unu tabl'o, du seĝ'o'j, unu forn'o por kuir'ad'o, unu aŭ du pat'o'j kaj unu mal'larĝ'a lit'o kun pajl'a matrac'o, ni far'is konsil'iĝ'o'n de milit'o. Nu, kar'a Mario, mi dir'is, ni est'as tie ĉi; dum'e ni hav'as ankoraŭ neni'o'n kaj dev'as ĉio'n ankoraŭ akir'i, kaj por tio ĉi ni pov'as kalkul'i nur je ni'a'j dek fingr'o'j.

— Ni trov'is, ke ni pov'as mez'o'nombr'e per'labor'i ok dolar'o'j'n. Ni tial decid'is viv'i tiel mal'kar'e, kiel nur ebl'e, ŝpar'i, kiom ni nur pov'os, kaj kiom ebl'e — ĉio'n far'i mem. Ni'a pag'o por la loĝ'ej'o prezent'is la sum'o'n de unu dolar'o semajn'e, ni'a brul'a material'o, lum'ig'o, uz'ad'o de akv'o kaj ali'a'j bagatel'o'j ankoraŭ unu dolar'o'n. Tia'n sam'a'n sum'o'n ni difin'is por vest'o'j, kaj per tio, ke ni aĉet'as la plej bon'a'j'n ŝtof'o'j'n kaj pen'as konserv'i la vest'o'j'n, kiom ni nur pov'as, ni pov'as ĉiam est'i bon'e vest'it'a'j. Eĉ mi'a edz'in'o est'as kontent'a je si'a vest'ar'o kaj trov'as, ke krud'a silk'o po 6 ŝiling'o'j por uln'o est'as kompar'e kun la temp'o de uz'ad'o pli mal'kar'a, ol kalikot'o po 1 ŝiling'o. Tio ĉi far'as 3 dolar'o'j'n semajn'e, kaj nun rest'as ankoraŭ la manĝ'aĵ'o'j. Por tio ĉi mi kalkul'as por ni tri unu dolar'o'n semajn'e. — Tio est'as unu dolar'o'n por ĉiu person'o? — Ne, unu dolar'o'n por ni ĉiu'j. Ŝajn'as, ke vi est'as surpriz'it'a, sed la kalkul'o est'as ĝust'a.

— En la komenc'o ni el'spez'ad'is por tio ĉi pli mult'e, sed kun la temp'o ni lern'is viv'i pli bon'e kaj pli mal'kar'e, tiel ke post la pag'ad'o de ĉiu'j el'spez'o'j por loĝ'ej'o, hejt'ad'o, lum'ig'ad'o, vest'o'j, akv'o kaj manĝ'aĵ'o rest'as ankoraŭ pur'a super'flu'o de 4 dolar'o'j semajn'e. Mi ne kalkul'is kompren'ebl'e flank'a'j'n el'spez'o'j'n, ekzempl'e se ni iam vizit'as la teatr'o'n aŭ koncert'o'n, aŭ hav'as gast'o'j'n ĉe ni.

Rimark'int'e rid'et'o'n sur mi'a'j lip'o'j, li daŭr'ig'is : — Jes, ni akcept'as ankaŭ gast'o'j'n kaj amuz'as ni'n ĉe tio ĉi tre bon'e. Ia'foj'e ni hav'as dek'o'n da gast'o'j, kaj ili'a regal'ad'o per ĉokolad'o, kuk'o'j k. t. p. kost'as al ni ne pli ol 2 dolar'o'j'n; sed tio ĉi ankaŭ ne tro oft'e okaz'as. Tiel al ni en ĉia okaz'o rest'as ankoraŭ 200 dolar'o'j jar'e, por kiu'j ni ni'n aranĝ'is, kiel vi vid'as, kaj rezerv'is kapital'et'o'n en la ŝpar'a bank'o.

— Mi vid'as ĉio'n tio'n ĉi, mi dir'is, nur ne kiel vi viv'as. Mult'a'j meti'ist'o'j el'spez'as pli ol tio'n ĉi por cigar'o'j, ne parol'ant'e jam pri drink'o'j. Mi pet'as vi'n, rakont'u al mi, kiel vi viv'as. — Kun plezur'o. Mi ne fum'as cigar'o'j'n, ankaŭ ne maĉ'as tabak'o'n kaj nek mi nek mi'a edz'in'o flar'as tabak'o'n.

La edz'in'o en'ir'is kun agrabl'a rid'et'o, sed ne inter'romp'is ni'n, ĉar ŝi pens'is, kiel ŝajn'as, ke ŝi'a edz'o ja ankaŭ sen ŝi'a help'o kompren'as parol'i.

De la tag'o de mi'a edz'iĝ'o mi uz'is neni'a'n alkohol'aĵ'o'n, nur kvar foj'o'j'n en jar'o mi trink'as glas'et'o'n da vin'o, kaj nom'e : en la fest'o de Krist'o'nask'o, en la Nov'a Jar'o, la 4-an de Juli'o [Pied'not'o : La jar'tag'o de la sen'de'pend'iĝ'o de la Nord-Amerik'a'j Ŝtat'o'j.] kaj en la nask'o'tag'o de ni'a fil'o. Tiu ĉi tag'o est'as por ni apart'a fest'o. Mi leg'is sufiĉ'e da higien'a'j libr'o'j kaj sci'as, ke te'o kaj kaf'o est'as narkotik'a'j trink'aĵ'o'j sen nutr'a en'hav'o, kaj mi sufiĉ'e long'e esplor'is la manĝ'o'n kresk'aĵ'a'n kaj mi lern'is dec'e estim'i ĝi'n; mi ek'kon'is ĝi'a'n pli grand'a'n ind'o'n en kompar'o kun la diet'o miks'it'a kaj trov'is, ke ĝi pli bon'e serv'as al mi, ol tiu ĉi last'a, kaj ĉar ni kun'e leg'as kaj eksperiment'as, tial mi'a edz'in'o pens'as tiel sam'e, kiel mi.

— Sed kio'n do vi manĝ'as kaj trink'as? mi demand'is sci'vol'e, por sci'iĝ'i, kiel mal'proksim'e la mem'eduk'it'a filozof'o progres'is en la leĝ'o'j de higien'o.

— Ven'u, kaj mi montr'os al vi, li dir'is, pren'ant'e kandel'o'n kaj konduk'ant'e mi'n en vast'a'n proviz'ej'o'n. Jen vi vid'as antaŭ ĉio muel'il'o'n, kiu kost'as al mi 10 ŝiling'o'j'n. Ĝi muel'as mi'a'n tut'a'n gren'o'n, don'as al mi la plej freŝ'a'n kaj bel'a'n farun'o'n kaj ŝpar'as al mi la mon'o'n por muel'ad'o. Jen est'as barel'et'o da tritik'o. Mi aĉet'as la plej bon'a'n, kaj mi est'as cert'a, ke ĝi est'as pur'a kaj bon'a. Ĝi kost'as mal'pli ol 3 cend'o'j por funt'o, kaj funt'o da tritik'o est'as sufiĉ'a, kiel mi sci'as, por la tag'a nutr'ad'o de hom'o. Ni prepar'as el ĝi pan'o'n, kuk'o'n kaj kaĉ'o'n. Jen est'as sak'o da ter'pom'o'j. Jen est'as maiz'o. Jen est'as fab'o'j, kest'o da riz'o, tapiok'o kaj makaron'o'j. Jen est'as barel'et'o da plej bon'a'j pom'o'j. Jen skatol'o kun suker'o kaj jen ni'a pot'o buter'a. Ni pren'as ĉiu'tag'e kvart'o'n da vilaĝ'a lakt'o, kaj ni'a'j'n ceter'a'j'n manĝ'aĵ'o'j'n mi aĉet'as tie, kie mi ili'n ricev'as la plej bon'e kaj plej mal'kar'e. Se vi kalkul'os, vi facil'e trov'os, ke unu dolar'o semajn'e por tia'j rimed'o'j de nutr'ad'o ne sol'e est'as sufiĉ'a, sed ke al ni est'as permes'it'a ĉe tio ĉi san'a kaj preskaŭ luks'a mal'sam'ec'o. Ekster tio ĉi ni manĝ'as verd'a'j'n legom'o'j'n, frukt'o'j'n kaj ber'o'j'n, kiu'j'n al'port'as ĉiu'foj'e la respond'a jar'temp'o. En la somer'o ni hav'as frag'o'j'n kaj persik'o'j'n, kiam ili est'as matur'a'j kaj bon'a'j; el ĉiu'j tiu'j ĉi simpl'a'j material'o'j mi'a edz'in'o prepar'as manĝ'o'j'n, kiu'j'n mi cert'e prefer'as al la manĝ'o'j el la kuir'ej'o'j de la plej bon'a'j hotel'o'j.

Mi aŭd'is sufiĉ'e. Tie ĉi mi trov'is komfort'o'n, prudent'ec'o'n, gust'o'n kaj modest'a'n luks'o'n ĉe simpl'a meti'ist'o, kiu kompren'is viv'i kun mal'grand'a'j el'spez'o'j. Kiom da sen'bezon'a'j plend'o'j pov'us est'i evit'it'a'j, kiom da ĉagren'o kaj sufer'o'j pov'us est'i for'ig'it'a'j, se ĉiu'j labor'ist'o'j viv'us tiel prudent'e, kiel William Carter. Neniam mi prem'is al iu la man'o'n kun pli sincer'a estim'o kaj kor'ec'o, ol tiam, kiam mi dir'is « bon'a'n nokt'o'n » al tiu ĉi feliĉ'a par'o, kiu en tiu ĉi kar'a urb'o kun 8 dolar'o'j de semajn'a'j en'spez'o'j viv'as luks'e kaj riĉ'iĝ'as kaj lev'as la benk'et'o'n de bot'ist'o al la ind'o de instru'a seĝ'o de praktik'a filozof'o.

Leg'ant'o, se vi vol'as profit'i de tiu ĉi mal'grand'a histori'o, sekv'u nur la vort'o'j'n de la Bibli'o : « ir'u kaj far'u tio'n sam'a'n. »

En unu el la pluv'a'j tag'o'j de Mart'o per grand'a'j paŝ'o'j ir'is sur la kot'a strat'o de la vilaĝ'o Vindirkovo unu vilaĝ'an'o, hav'ant'a la aĝ'o'n de ĉirkaŭ tri'dek jar'o'j; sed ŝajn'is, ke li est'as mult'e pli mal'jun'a. Li port'is dis'ŝir'it'a'j'n lan'kitel'o'n kaj ĉemiz'o'n, tra kiu'j el'rigard'is la mal'gras'a brust'o; li'a pied'vest'o ne est'is pli bon'a — unu flik'o sur ali'a; el la tru'a'j pland'o'j est'is vid'at'a la pajl'a sub'stern'o; sur la kap'o mal'dec'e sid'is dis'ŝir'it'a, gras'makul'it'a lan'a ĉap'o. Li'a brun'a sen'form'a mal'sobr'a vizaĝ'o, sur kiu ankoraŭ rest'is sign'o'j de antaŭ'a bel'ec'o, est'is tut'a kovr'it'a per ruĝ'a'j ŝvel'a'j akn'o'j; la okul'o'j est'is ruĝ'a'j kaj el'star'ant'a'j; la kap'o jam bril'is en kelk'a'j lok'o'j per griz'aĵ'o. . . . Per unu vort'o, jam laŭ la sol'a ekster'aĵ'o de la vilaĝ'an'o oni pov'is juĝ'i pri la diboĉ'a viv'o, kiu'n li konduk'is.

Kaj efektiv'e, grand'a drink'ant'o est'is tiu ĉi vilaĝ'an'o, Doroteo Nilov. Jen pas'is jam pli ol jar'o, ke li komenc'is drink'ad'i; sed en tiu ĉi jar'o li jam hav'is temp'o'n for'drink'i si'a'n tut'a'n hav'o'n kaj la hav'o'n de si'a edz'in'o. Li'a'n dom'o'n oni antaŭ ne'long'e vend'is publik'e por de'pag'a'j mank'o'rest'o'j. Ne dezir'ant'e pri'labor'i mem la pec'o'n da ter'o, kiu rest'is ĉe li, li farm'ig'is ĝi'n, kaj la farm'a'n mon'o'n li for'drink'is en unu semajn'o.

De fru'a maten'o ĝis mal'fru'a nokt'o li pas'ig'ad'is la temp'o'n en la drink'ej'o, kaj ĉio'n, kio en'fal'is en li'a'j'n man'o'j'n, li for'port'ad'is al la drink'ej'mastr'o Vavilo Panfiloviĉ, kiu pro si'a bon'ec'o ne abomen'is eĉ ĉifon'o'n. Ni'a Doroteo Nilov ankaŭ est'is mal'bon'a edz'o kaj patr'o. Li neniam pens'is pri si'a mal'sat'ant'a famili'o, kaj li'a kviet'a, bon'a edz'in'o Malanja dev'is akir'ad'i la mizer'a'n ĉiu'tag'a'n nutr'aĵ'o'n por si, si'a edz'o kaj infan'o — du'jar'a bub'et'o — per kudr'ad'o, lav'ad'o aŭ ia ali'a labor'ad'o. Sed Doroteo ne sol'e ne est'is dank'a al ŝi por tio, sed bat'ad'is ŝi'n preskaŭ ĉiu'tag'e, re'ven'ant'e hejm'e'n mal'sobr'e. Pri si'a infan'o li tut'e ne zorg'is kaj, oni pov'as dir'i, tut'e ĝi'n ne kon'is.

Ankoraŭ antaŭ ne'long'e Doroteo Nilov est'is kalkul'at'a la plej riĉ'a mastr'o en Vindirkovo. Li hav'is vast'a'n dom'et'o'n, mult'o'n da ter'o, brut'o kaj ĉia hav'o. Si'a'n edz'in'o'n Malanja'n, kiu fraŭl'in'e est'is la plej riĉ'a kaj plej bel'a fianĉ'in'o en la tul'a vilaĝ'o, li am'is pasi'e. Labor'ant'e fervor'e, li viv'is kviet'e kaj est'is estim'at'a de ĉiu'j Vindirkov'an'o'j. Sed « nek etern'e daŭr'as la ĝoj'o'j, nek sen'fin'a'j est'as la mal'ĝoj'o'j », dir'as rus'a proverb'o. La ĝoj'o'j pas'is ankaŭ ĉe ni'a Doroteo, sed li mem est'is la kaŭz'o de tio ĉi : li amik'iĝ'is kun mal'bon'a'j koleg'o'j kaj komenc'is drink'ad'i, diboĉ'ad'i, kaj ĉio trans'turn'iĝ'is la fund'o supr'e'n. Post unu jar'o ĉe Doroteo jam neni'o rest'is — ĉio trans'ir'is al la drink'ej'mastr'o Vavilo.

Nun ni vid'as Doroteon, si'n direkt'ant'a'n al si'a kaduk'a dom'et'o, kiu star'is sur la rand'o mem de la vilaĝ'o, modest'e al'prem'int'e si'n al la plekt'o'bar'o. Li'a vizaĝ'o esprim'is ĉagren'o'n. Kaj efektiv'e, ekzist'is kaŭz'o por ĉagren'o : li dev'is for'las'i en la drink'ej'o la gaj'a'n drink'ant'ar'o'n kaj for'ir'i hejm'e'n, por pren'i la pip'o'n, kiu'n li tie forges'is sur la bret'o. . . .

La dom'et'o est'is fin'e ating'it'a, kaj li en'ir'is. La mastr'in'o for'est'is; ŝi for'ir'is i'e'n al najbar'o, por pren'i prunt'e kelk'e da ter'pom'o'j por si'a infan'o.

La intern'aĵ'o de la dom'et'o konsist'is el mal'grand'a kavern'o, kies tri kvar'on'o'j'n okup'is grand'a rus'a forn'o. Du'o da makul'it'a'j seĝ'o'j, tabl'o kun dis'krev'int'a tabul'o, mal'grand'a kest'et'o, en kiu est'is konserv'at'a la tut'a hav'o'rest'o de la mal'feliĉ'ul'o'j, kaj tre mal'grand'a mal'nov'a sankt'figur'o — jen est'as la tut'a ornam'aĵ'o de tiu ĉi kavern'o. Krom tio est'is al'lig'it'a al la plafon'o lul'il'o, en kiu la infan'o de Doroteo ripoz'is per trankvil'a dorm'o. Sur ĉio kuŝ'is la sigel'o de mal'riĉ'ec'o, tamen ĉio est'is pur'a kaj bon'ord'a kaj sur ĉio est'is vid'at'a la man'o de bon'a kaj zorg'em'a mastr'in'o.

En'ir'ant'e, Doroteo rekt'e si'n direkt'is al la bret'o, pren'is la pip'o'n, sed ankaŭ kun'pren'is la hak'il'o'n, por ĉe la okaz'o for'port'i en la drink'ej'o'n, kaj li est'is jam kapt'int'a la ferm'il'o'n de la pord'o, por el'ir'i, sed en tiu ĉi moment'o ek'son'is en la ĉambr'o sonor'a infan'a rid'o. Doroteo rapid'e si'n re'turn'is. . . . En la lul'il'o, el'tir'ant'e la man'et'o'j'n, nur en ĉemiz'o sol'e, star'is blond'a infan'o, vek'it'a de la pez'a'j paŝ'o'j de la patr'o. Sur la mal'grand'eg'a'j lip'et'o'j lud'is ĝoj'a rid'et'o, kaj gaj'e balanc'ant'e la vil'a'n kap'et'o'n, la infan'o babil'ad'is : « Patr'et'o! Pa'ĉj'o! ». . . .

Io ek'mov'iĝ'is en la mal'mol'a anim'o de Doroteo. Mal'rapid'e li al'ir'is al la lul'il'o, el'pren'is per si'a'j mal'delikat'a'j man'o'j la infan'o'n kaj ek'kis'is ĝi'n. La infan'o ĉirkaŭ'pren'is per si'a'j man'et'o'j la kol'o'n de la patr'o kaj al'glu'iĝ'is al li'a brust'o, gaj'e kri'et'ant'e kaj sen'ĉes'e babil'ant'e : « Patr'et'o! Pa'ĉj'o! », la sol'a'j'n vort'o'j'n, kiu'j'n ĝi jam pov'is liber'e el'parol'i. Doroteo ek'kis'is la infan'o'n ankoraŭ unu foj'o'n kaj vol'is kuŝ'ig'i ĝi'n re'e en la lul'il'o'n. Sed la infan'o ne de'pren'is si'a'j'n man'et'o'j'n kaj sen'de'turn'e rigard'ad'is la patr'o'n per si'a'j klar'a'j nigr'a'j okul'et'o'j. De'nov'e io ek'pik'is la kor'o'n de Doroteo, kvazaŭ la rigard'o de la sen'kulp'a infan'o tra'brul'ig'us li'n tra'e kaj dis'fluid'ig'us la glaci'o'n, per kiu est'is kovr'it'a li'a kor'o. Al li ŝajn'is, ke la infan'o rigard'as li'n riproĉ'e kaj ke ĝi kvazaŭ vol'as dir'i per tiu ĉi rigard'o : — Patr'et'o! vi vol'as for'las'i mi'n, por for'ir'i en la drink'ej'o'n, for'drink'i la last'a'n hak'il'o'n, tut'e ne zorg'ant'e pri la mal'feliĉ'a pa'nj'o, kiu nun mal'alt'ig'as si'n ĉe la najbar'o'j. . . . Kaj kio'n don'as al vi la mal'ben'it'a drink'ad'o?

Li mem iel ne'vol'e ek'rigard'is en la okul'o'j'n de la infan'o . . .kaj ek'trem'is, kvazaŭ en tiu ĉi spegul'o de la sen'kulp'ec'o kaj pur'ec'o li ek'vid'is si'a'n viv'o'n en ĝi'a tut'a abomen'ind'a nud'ec'o.

Mal'varm'a ŝvit'o montr'is si'n sur li'a vizaĝ'o; li'a kor'o fort'e ek'frap'is. Li est'is kiel en febr'o : la kap'o al li brul'is kaj tra la korp'o'n tra'kur'is trem'frost'o, li'a'j pied'o'j ne vol'is li'n ten'i kaj la ter'o kvazaŭ ŝancel'iĝ'is sub ili. En tiu ĉi minut'o Doroteo sent'is terur'a'n intern'a'n batal'ad'o'n. Li dezir'eg'is de'nov'e for'ir'i en la drink'ej'o'n, por diboĉ'i kun si'a'j gaj'a'j sen'zorg'a'j koleg'o'j, sed la konscienc'o, vek'it'a de la infan'a rigard'o, kvazaŭ al'forĝ'is li'n al la ter'o, al la lok'o, kie li halt'is. . . . En tiu ĉi minut'o la pord'o mal'ferm'iĝ'is kaj en'ir'is Malanja, port'ant'e bast'aĵ'o'n kun ter'pom'o'j.

Kiam ŝi ek'vid'is si'a'n edz'o'n, star'ant'a'n kun la infan'o sur la man'o'j, ŝi preter'vol'e halt'is sur la sojl'o, kiel al'forĝ'it'a. Dum'e li preter'vol'e ek'rigard'is ŝi'n kaj ek'vid'is tio'n, kio'n li antaŭ'e tut'e ne rimark'ad'is, tiel bon'e, tiel klar'e, kvazaŭ li'a'j okul'o'j subit'e mal'ferm'iĝ'is. Li ek'vid'is ŝi'a'n delikat'a'n, mal'gaj'a'n vizaĝ'o'n, ŝi'a'j'n grand'a'j'n, bel'a'j'n okul'o'j'n, ŝi'a'j'n pal'a'j'n, velk'int'a'j'n lip'o'j'n kaj la vang'o'j'n, kiu'j antaŭ ne'long'e est'is ruĝ'a'j kiel papav'a flor'o. Li ek'vid'is ĉio'n ĉi, kaj li'a vizaĝ'o ek'ruĝ'iĝ'is de hont'o. Sed de tiu ĉi moment'o ĉes'iĝ'is la intern'a batal'o en li'a anim'o, li subit'e ek'sent'is i'a'n abomen'o'n kontraŭ si mem kaj iel instinkt'e kompren'is, ke li nun por neni'o en la mond'o re'ven'us en la drink'ej'o'n. En atak'o de ĝoj'o kaj konfuz'o, kun kor'o trankvil'a, sed konsum'at'a de am'o kaj kompat'o, li rigard'is la el'turment'it'a'n vizaĝ'o'n de Malanja kaj ne sci'is, kio'n dir'i.

— Bon'a'n tag'o'n, Malanjeto, kial vi ek'tim'iĝ'is? fin'e apenaŭ el'parol'is Doroteo kaj ĉe tiu'j ĉi vort'o'j ek'rigard'is la edz'in'o'n per tia rigard'o, kiu re'memor'ig'is al la mal'feliĉ'a vir'in'o la pas'int'a'n feliĉ'a'n temp'o'n. Ŝi kompren'is, ke ŝi nun ne dev'as li'n tim'i; fort'e, sed ĝoj'e ek'frap'is ŝi'a kor'o, kaj klar'a rid'et'o ek'lum'ig'is ŝi'a'n vizaĝ'o'n.

Dum'e Doroteo al'ir'is al ŝi, ek'kis'is ŝi'n kaj post'e, montr'ant'e per la okul'o'j la infan'o'n, li ek'murmur'is :

— Li est'os bon'a bub'o. Li ne ek'tim'iĝ'is antaŭ mi, Malanjeto. Li est'os bub'o-brav'ul'o! Kaj de'nov'e li ĉirkaŭ'pren'is per la dekstr'a, liber'a man'o la edz'in'o'n, al'tir'is ŝi'n al si kaj mal'laŭt'e dir'is al ŝi :

— Mi sci'as, Malanja, ke mi mult'e est'as kulp'a antaŭ vi. . . . sed nun est'as fin'o al ĉio, Malanja. . . . Neniam pli. . . . Mi ĵur'as, ke mi pli ne drink'os. . . . Ĉu vi aŭd'as, Malanja. . . . neniam, neniam. . . . La infan'o est'u atest'ant'o, ke mi ĝis la mort'o ne pren'os en la buŝ'o'n tiu'n mal'ben'it'a'n trink'aĵ'o'n. . . .

Ŝi est'is pal'a, kiel tol'o, kaj ne pov'is el'parol'i eĉ unu vort'o'n; ŝi nur ĉirkaŭ'pren'is Doroteon kaj fort'e, fort'e ek'kis'is li'n.

— Mi est'as pek'a antaŭ vi, Malanja; mi dev'as pet'i vi'n kaj star'i sur la genu'o'j antaŭ vi, ĉar mi, mal'ben'it'a, pere'ig'is, tre mal'feliĉ'ig'is vi'n. Kaj li efektiv'e, ankoraŭ ten'ant'e la infan'o'n, mal'lev'is si'n antaŭ la edz'in'o sur la genu'o'j'n kaj fort'e klin'iĝ'is antaŭ ŝi'a'j pied'o'j. Kaj li tiel long'e ne lev'is si'n, ĝis ŝi, laŭt'e plor'eg'ant'e, lev'is li'n kaj sid'ig'is li'n sur la benk'o'n.

— Ha, mi mal'saĝ'ul'o . . . mal'honor'ul'o . . . grand'a mal'sobr'ul'o . . . parol'is Doroteo, sid'ant'e sur la benk'o kaj direkt'int'e si'a'j'n okul'o'j'n al la plank'o. Jen kio'n kaŭz'is al mi la drink'ad'o! Vi nur pardon'u mi'n, kaj mi ĵur'as per Di'o, mi ĉes'os drink'i! Li, li est'os atest'ant'o! La last'a'j'n vort'o'j'n li el'parol'is, montr'ant'e per unu man'o la infan'o'n kaj la du'a'n man'o'n kun'prem'int'e en pugn'o'n. Malanja plor'is; ŝi fort'e bedaŭr'is si'a'n edz'o'n.

— Mi pardon'as vi'n, kar'a; Di'o kaj la hom'o'j ankaŭ vi'n pardon'os. Nur ĉes'u, Doĉjo, drink'i la mal'ben'it'a'n vin'o'n; ĝi ja pere'ig'is vi'n!

— Ho, ho, mi, mal'feliĉ'ul'o, ne kviet'iĝ'is Doroteo. Kial mi vi'n sen'kulp'a'n pere'ig'is! . . . Mi nun neni'o'n hav'as, nek ĉeval'o'n, nek bov'in'o'n . . . Kie est'is mi'a konscienc'o!

Kaj Doroteo laŭt'e ek'ĝem'is. Long'e konsol'ad'is li'n Malanja, kiel ŝi pov'is. Sed li tut'e trankvil'iĝ'is nur en la vesper'o.

Kaj long'e ankoraŭ ili parol'is inter si pri tio, kiel komenc'i nov'a'n viv'o'n, kaj nur tiam, kiam la vilaĝ'a sonor'il'o mal'gaj'e ek'son'is nokt'o'mez'o'n, ili si'n lev'is de apud la tabl'o. Varm'eg'e ili preĝ'is antaŭ si'a sankt'figur'o, kaj kun feliĉ'a'j vizaĝ'o'j, sur kiu'j est'is esprim'it'a ia anĝel'a kviet'ec'o, ili ir'is dorm'i . . .

Tiel fin'iĝ'is la feliĉ'a tag'o de ni'a'j mal'riĉ'ul'o'j.

Pas'is kelk'a'j jar'o'j. Sur tiu lok'o, kie star'is antaŭ'e la mizer'a dom'et'o de Doroteo, star'is nun vast'a pin'a dom'o kun peron'et'o. Apud la dom'o, gaj'e babil'ant'e, lud'is du mal'grand'a'j infan'o'j, kaj sur la peron'et'o sid'is, okup'it'a de kudr'ad'o, jun'a bel'a vir'in'o en ruĝ'a sarafan'o. Est'is mal'facil'e re'kon'i en ŝi la antaŭ'a'n mal'san'em'a'n, pal'a'n Malanja'n. Ĝi est'is la famili'o de Doroteo, kiu sever'e plen'um'is la don'it'a'n promes'o'n kaj ĉes'ig'is si'a'n antaŭ'a'n diboĉ'a'n viv'o'n.

Kiel oft'e re'memor'ad'is la ge'edz'o'j pri tiu feliĉ'a tag'o, kiam Doroteo forges'is en la dom'o la pip'o'n kaj, por pren'i ĝi'n, ven'is el la drink'ej'o, por jam neniam tie'n re'ven'i.

Sinjor'in'o Anneto, kvankam sufiĉ'e matur'a en si'a aĝ'o (ŝi hav'is preskaŭ 50 jar'o'j'n), tre bon'e ankoraŭ si'n konserv'is, almenaŭ laŭ ŝi'a ekster'a vid'o oni ne pov'is ŝi'n nom'i mal'jun'ul'in'o : la kolor'o de ŝi'a vizaĝ'o est'is ĉiam tiel roz'a, la dent'o'j tiel blank'a'j kaj eben'a'j, ke ia'foj'e eĉ ne'vol'e nask'iĝ'ad'is tre ofend'a por ŝi suspekt'o. Sinjor'in'o Anneto, laŭ la vol'o de la sort'o, ĝis nun ankoraŭ est'as fraŭl'in'o, sed . . . ŝi est'as jam vidv'in'o! . . . Ŝi mem rakont'is al mi (mi ĝis nun est'as ŝi'a amik'o), ke ŝi perd'is si'a'n jun'a'n bel'a'n edz'o'n tuj post la edz'in'iĝ'o; apenaŭ la jun'a'j ge'edz'o'j re'ven'is el la preĝ'ej'o, ŝi'a edz'o fal'is kaj mort'is! Al li far'iĝ'is kred'ebl'e dis'ŝir'o de kor'o, tro mult'e plen'ig'it'a de am'o. Dank' al tiu ĉi okaz'o la mal'feliĉ'a sinjor'in'o rest'is vidv'in'o, tra'viv'int'e kun la edz'o nur proksim'um'e du'on'o'n da hor'o. De tiu temp'o pas'is jam tri'dek jar'o'j, la am'o de sinjor'in'o Anneto hav'is jam temp'o'n tut'e mal'varm'iĝ'i, sed edz'in'iĝ'o en'tut'e tiom ŝi'n tim'ig'is, ke ŝi decid'is sen're'far'e jam etern'o rest'i fraŭl'in'o kaj eĉ ĵur'is sankt'e plen'um'i tiu'n ĉi decid'o'n. Sed la petol'em'a sort'o subit'e dev'ig'is ŝi'n ankoraŭ unu foj'o'n facil'e tuŝ'i la katen'o'j'n de Himene'o. Jen kio okaz'is.

Unu foj'o'n sinjor'in'o Anneto vetur'is sur fer'voj'o, re'ven'ant'e el la mal'grand'a urb'et'o K. post en'ter'ig'o de si'a kuz'o. Okup'int'e en la vagon'o tre oportun'a'n kanap'et'o'n, ŝi vol'is ek'dorm'i, dezir'ant'e almenaŭ per tio ĉi si'n liber'ig'i de ŝi'n prem'ant'a ŝarĝ'a impres'o de mort'o, — sed subit'e, rigard'int'e okaz'e la plank'o'n, ŝi vid'is i'a'n libr'o'n, forges'it'a'n kred'ebl'e de el'ir'int'a vetur'ant'o. Sinjor'in'o Anneto lev'is ĝi'n kaj mal'ferm'is : tio ĉi est'is franc'a traduk'it'a roman'o sub la titol'o : « Terur'a sekret'o ». Ŝi est'is tre ĝoj'a je tiu ĉi ne'atend'it'a trov'aĵ'o kaj komenc'is avid'e leg'i paĝ'o'n post paĝ'o. La roman'o est'is tre interes'a : en ĝi est'is terur'a'j mort'ig'o'j kaj sekret'a'j mal'aper'o'j kaj mal'feliĉ'a am'o, per unu vort'o, en ĝi est'is ĉio, kio dev'as est'i en ĝust'a roman'o, — kaj en'tut'e en la roman'o est'is tia miks'aĵ'o, ke sinjor'in'o Anneto nur kun grand'a mal'facil'ec'o pov'is kompren'i kvankam mal'mult'e tiu'n ĉi mir'ind'a'n produkt'aĵ'o'n de la geni'a aŭtor'o. Tiu ĉi mal'facil'a labor'ad'o de la kap'o lac'ig'is la mal'feliĉ'a'n leg'ant'in'o'n, kaj ŝi ek'dorm'is . . .

Jen ŝi sonĝ'as, kvazaŭ ŝi est'as ankoraŭ tre jun'a knab'in'o. Ŝi sen'fin'e am'as li'n kaj li, bel'a, flam'a jun'ul'o, varm'eg'e, pasi'e ŝi'n am'as. Sed la kruel'a patr'o elekt'is por ŝi mal'bel'eg'a'n, mal'jun'a'n, sen'har'a'n baron'o'n, kiu sci'as i'a'n terur'a'n famili'a'n sekret'o'n de ŝi'a patr'o kaj per tio ĉi ten'as li'n en si'a'j man'o'j. La terur'a temp'o proksim'iĝ'as : jam est'as difin'it'a la tag'o de edz'in'iĝ'o kun la baron'o . . . La patr'o ŝi'n en'ŝlos'is en mal'grand'a'n ĉambr'et'o'n kaj al'star'ig'is al ŝi mal'jun'a'n diabl'ist'in'o'n serv'ant'in'o'n, kiu atent'e ŝi'n gard'as kaj ne permes'as al ŝi eĉ paŝ'o'n far'i liber'e, — kaj ŝi, mal'feliĉ'a ofer'o de la patr'a kruel'ec'o kaj de la mal'bon'eg'a baron'a volupt'o, ne pov'as eĉ sci'ig'i li'n, si'a'n am'at'a'n, pri si'a terur'a situaci'o! . . . En mal'esper'o ŝi ŝir'as si'a'j'n har'o'j'n, si'n ĵet'ad'as en la ĉambr'o, kaj fin'e, tut'e frenez'iĝ'int'e, ŝi salt'as kun kap'o mal'supr'e'n el la fenestr'o sur la pavim'o'n kaj . . . ho mir'ind'aĵ'o! . . . ŝi en'fal'is en la brak'o'j'n de si'a am'ant'o! Ili flug'as, flug'as, flug'as kun ne'kred'ebl'a rapid'ec'o en ia sorĉ'a kaleŝ'o al la rand'o de la mond'o, al plej feliĉ'a Arkad'uj'o . . . Jen jam est'as proksim'e, al ŝi jam blov'et'is feliĉ'o . . . Sed subit'e post ili far'iĝ'is fort'a bru'o. Ili rigard'as kaj . . . ho, terur'o : persekut'o! . . . Sur nigr'a flug'il'a ĉeval'o rapid'e flug'as la baron'o! . . . Minac'e bril'as li'a'j verd'a'j okul'o'j, li'a'j har'o'j est'as dis'blov'it'a'j, li'a'j long'a'j mal'gras'a'j man'o'j kun akr'a'j kurb'a'j ung'eg'o'j est'as etend'it'a'j antaŭ'e'n . . . Li'a fort'a ĉeval'o flug'as kun rapid'ec'o de sag'o, dis'tranĉ'ant'e kun fajf'o la aer'o'n per si'a larĝ'a fortik'a brust'o . . . Ankoraŭ unu moment'o, kaj la ge'am'ant'o'j nepr'e dev'as pere'i! . . . La jun'a fraŭl'in'o pli proksim'e si'n al'prem'is al si'a kar'ul'o, ĉirkaŭ'pren'is li'n, li fort'e, dolĉ'e ŝi'n kis'is kaj . . . ŝi vek'iĝ'is.

En la preskaŭ tut'e mal'plen'a vagon'o est'is mister'a du'on'lum'o : kelk'a'j lantern'o'j est'is esting'it'a'j, kaj la ankoraŭ brul'ant'a'j est'is kovr'it'a'j per mal'lum'a'j verd'a'j kurten'et'o'j, tra kiu'j ili apenaŭ ĉirkaŭ'lum'is du aŭ tri dorm'ant'a'j'n vetur'ant'o'j'n.

Sinjor'in'o Anneto ek'sent'is, ke iu delikat'e prem'as ŝi'a'n man'o'n, kaj nur nun ŝi ek'vid'is star'ant'a'n antaŭ ŝi sur genu'o'j i'a'n ne'kon'at'a'n vir'o'n, kiu'n ŝi, mem ne kompren'ant'e per kia manier'o, fort'e ĉirkaŭ'pren'is per la mal'dekstr'a liber'a man'o . . . Ŝi ek'salt'is, kvazaŭ pik'it'a de serpent'o, kaj kun terur'o rigard'is ĉirkaŭ'e'n : en la vagon'o est'is tut'e silent'e.

— Kio'n vi vol'as, sinjor'o?

La ne'kon'at'o mal'rapid'e si'n lev'is kaj kun pet'eg'o etend'is al ŝi la man'o'j'n.

— Pardon'u! li murmur'et'is : pardon'u, se mi vi'n ne'vol'e ofend'is . . . Sed vi tiel afabl'e respond'ad'is mi'a'j'n kares'o'j'n, ke mi pens'is . . . Ho, pardon'u, pardon'u mi'n! . . .

Kaj li re'e star'iĝ'is sur la genu'o'j, kapt'is ŝi'a'n man'o'n kaj al'prem'is ĝi'n al si'a'j lip'o'j. Al sinjor'in'o Anneto ŝajn'is, ke tio ĉi est'as ankoraŭ sonĝ'o . . . Fin'e ŝi mal'laŭt'e liber'ig'is de li si'a'n man'o'n.

— Lev'u vi'n, pro Di'o! kio'n vi far'as? ŝi dir'is al la ne'kon'at'o : ni ja pov'as far'iĝ'i objekt'o de atent'o por ĉiu'j vetur'ant'o'j!

Li sen'vort'e obe'is. Sinjor'in'o Anneto iom post iom komenc'is trankvil'iĝ'ad'i, kaj vid'ant'e, ke la strang'a sinjor'o tut'e ne est'as por ŝi danĝer'a, sed, kontraŭ'e, li mem tim'as i'o'n, ŝi tut'e trankvil'iĝ'is kaj eĉ ek'interes'iĝ'is je tiu ĉi ne'atend'it'a aventur'o kaj ankaŭ je la mister'a ne'kon'at'o, kiu silent'e sid'is antaŭ ŝi sur la kanap'et'o. Sinjor'in'o Anneto si'n lev'is, for'ŝov'is la kurten'et'o'n de la plej proksim'a lantern'o kaj, dank' al ĝi'a lum'o, ek'vid'is antaŭ si bel'a'n kaj ekster'ordinar'e simpati'a'n vir'o'n en la aĝ'o de ĉirkaŭ 35 jar'o'j. Li'a'j dens'a'j nigr'a'j ond'a'j har'o'j kun intenc'a ne'zorg'ec'o est'is for'ĵet'it'a'j post'e'n kaj bon'e ombr'is la agrabl'a'n pal'ec'o'n de la bel'a mal'dik'a vizaĝ'o kun mal'grand'a barb'et'o; la viv'a'j esprim'a'j okul'o'j de ia ne'difin'it'a kolor'o lum'is de sent'o, kiu'n tuj oni ne pov'as kompren'i, — sed tiu ĉi sent'o hav'is i'a'n for'log'ant'a'n fort'o'n . . . Sinjor'in'o Anneto nun re'memor'is, ke ŝi sufiĉ'e oft'e renkont'ad'is tiu'n ĉi bel'ul'o'n sur la strat'o en K., — kaj sekv'e li est'as al ŝi iom kon'at'a. Ŝi decid'is ek'parol'i kun li.

— Pardon'u, ŝi komenc'is, mi'a'n ne tut'e modest'a'n demand'o'n, sed mi tre vol'as sci'i, kiu vi est'as. Al mi ŝajn'as, ke mi vi'n renkont'ad'is en K., kaj tial . . . tial vi'a vizaĝ'o est'as al mi iom kon'at'a. De kie, kie'n kaj pro kio vi vetur'as?

La ne'kon'at'o ek'ĝem'is.

— Tro mal'gaj'a kaj, la plej grav'a, tro long'a est'as la histori'o, respond'is li ne'volont'e : post du'on'o da hor'o ni est'os jam en K., kaj mi ne hav'os sufiĉ'e da temp'o, por kontent'ig'i vi'a'n sci'vol'ec'o'n, — sekv'e oni ne dev'as eĉ komenc'i. Mi dir'os nur sol'e, ke mi est'as la plej mal'feliĉ'a hom'o en la tut'a mond'o, mi est'as de ĉiu'j pel'at'a, de ĉiu'j mal'am'at'a kaj de neni'u am'at'a . . . Ĉiu'j'n vi'a'j'n demand'o'j'n : de kie mi vetur'as, kie'n kaj pro kio, mi nur pov'as respond'i : mi ne sci'as, ne sci'as, ne sci'as! . . . Kaj la ne'kon'at'o, kaŝ'int'e la vizaĝ'o'n per la man'o'j, rest'is en profund'a silent'o. La kor'o de sinjor'in'o Anneto tro'plen'iĝ'is per kompat'o al tiu ĉi mal'feliĉ'a hom'o : ŝi jam est'is pret'a ek'plor'i.

— Rakont'u al mi vi'a'n mal'ĝoj'o'n, ŝi dir'is kor'e : per tio ĉi vi ebl'e facil'ig'os vi'a'n anim'o'n.

La ne'kon'at'o lev'is la kap'o'n, kaj li'a'j okul'o'j ek'bril'is.

— Ho, kiel mi est'as feliĉ'a! li ek'kri'is kun profund'a sent'o : Mi aŭd'as kompat'a'j'n vort'o'j'n de vir'in'o, kiu'n mi tiel long'e kaj tiel pasi'e am'as! kiu'n mi . . .

— Kio'n vi dir'as? inter'romp'is li'n sinjor'in'o Anneto : re'konsci'iĝ'u! rigard'u mi'n : ĉu oni pov'as en'am'iĝ'i en tiel'a'n mal'jun'ul'in'o'n?

— Mi ne dir'is, ke mi en'am'iĝ'is, re'dir'is la ne'kon'at'o, de'nov'e pren'ant'e ŝi'a'n man'o'n : ne, mi jam long'e ĉes'is en'am'iĝ'ad'i, sed mi ne perd'is ankoraŭ la kapabl'o'n de am'o . . . Jes, sinjor'in'o Anneto . . .

— De kie vi sci'as mi'a'n nom'o'n? mir'eg'e ek'kri'is sinjor'in'o Anneto : kiu vi est'as?

— Vi mi'n ne kon'as kaj kred'ebl'e neniam aŭd'is mi'a'n nom'o'n. Mi est'as Artur'o de . . .

— Vi'a nom'o est'as Artur'o?! Di'o! kia strang'a okaz'o!

Sinjor'in'o Anneto re'memor'is, ke la ĉef'a hero'o de la roman'o, kiu'n ŝi trov'is antaŭ ne'long'e tie ĉi en la vagon'o, ankaŭ est'as « Artur'o ». Ŝi kred'is je divers'a'j antaŭ'sign'o'j, kaj tiu ĉi egal'ec'o de la nom'o'j ŝi'n fort'e ek'frap'is : ŝi vid'is en ĝi i'a'n antaŭ'sign'o'n de la ĉiel'o mem.

— Jes, daŭr'ig'is la ne'kon'at'o, mi est'as Artur'o de Buler. Mi vi'n ek'kon'is preskaŭ antaŭ du jar'o'j (per kia manier'o — mi ne dir'os), kaj de tiu sam'a temp'o mi am'as vi'n per ĉiu'j fort'o'j de mi'a anim'o! De tiu temp'o mi ĉiam serĉ'is renkont'i vi'n, kaj al tiu ĉi cel'o mi tre oft'e vetur'ad'is en la urb'o'n K. Dank' al mult'a'j kaŭz'o'j, pri kiu'j mi ne kuraĝ'as parol'i, mi ne vol'is kon'at'iĝ'i kun vi . . . Sed fin'e mi decid'is far'i tiu'n ĉi danĝer'a'n por mi paŝ'o'n kaj . . . nun mi jam tut'e ne bedaŭr'as tio'n ĉi, ĉar mi est'as mult'e rekompenc'it'a!

Artur'o kun fajr'o kis'is la man'o'n de sinjor'in'o Anneto, kiu kun trem'ant'a kor'o aŭskult'is li'a'j'n flam'a'j'n parol'o'j'n.

— Mi ne vol'as lac'ig'i, li daŭr'ig'is, vi'a'n atent'o'n per rakont'ad'o pri mi'a tut'a mal'gaj'a viv'o, — kaj tio ĉi eĉ ne est'as neces'a : ni'a okaz'a kon'at'ec'o fin'iĝ'os, kiam ni al'vetur'os en K., kaj dis'ir'os en divers'a'j'n flank'o'j'n, por ebl'e neniam jam ni'n renkont'i . . . Post kelk'a'j minut'o'j est'os jam K . . . Tial ne est'as ĝust'a'temp'e eĉ komenc'i! . . .

— Ha, ne, pro Di'o! viv'e re'dir'is sinjor'in'o Anneto : mi tiel mult'e part'o'pren'as en vi'a sort'o, tiel kor'eg'e vi'n kompat'as . . . Mi pet'as vi'n, sinjor'o, dir'u al mi vi'a'n mal'ĝoj'o'n! . . .

En tiu sam'a minut'o la vagon'ar'o bru'e ven'is al la K-a staci'dom'o. Artur'o etend'is al ŝi la man'o'n. — Adiaŭ! li dir'is kun trem'o en la voĉ'o : ankoraŭ unu foj'o'n mi pet'as vi'n : pardon'u kaj ne re'memor'u mi'n mal'bon'e!

— Ĉu efektiv'e ni'a kon'at'ec'o nur per tio ĉi fin'iĝ'os? kun sincer'a mal'ĝoj'o demand'is sinjor'in'o Anneto, re'ten'ant'e kaj facil'e prem'ant'e li'a'n man'o'n.

— Tio ĉi de'pend'as de vi, respond'is Artur'o.

— Sed kio'n do mi dev'as far'i? Mi ne loĝ'as apart'e en mi'a propr'a dom'o, kaj sekv'e mi ne pov'as invit'i vi'n rekt'e al mi . . .

— Tio ĉi tut'e ne est'as neces'a, tiom pli ke mi kun la unu'a vagon'ar'o vetur'as re'e'n en B., kie mi loĝ'as. Sed se vi dezir'as far'i mi'n sen'fin'e feliĉ'a, don'u al mi vort'o'n respond'ad'i mi'a'j'n leter'o'j'n kaj iam mi'n vizit'i en mi'a mal'riĉ'a hejm'o : B. est'as ja tiel proksim'a! . . .

Sinjor'in'o Anneto kun plezur'o plen'um'is li'a'n modest'a'n dezir'o'n, — ŝi don'is al li si'a'n adres'o'n, pren'is de li li'a'n, — kaj ili dis'iĝ'is amik'e.

Pas'is semajn'o. Sinjor'in'o Anneto preskaŭ forges'is si'a'n voj'a'n aventur'o'n, kaj eĉ la vizaĝ'o mem de ŝi'a voj'a koleg'o komenc'is iel mal'lum'iĝ'i en ŝi'a memor'o, — kaj jen subit'e ŝi ricev'is leter'o'n. Ŝi'a'n kor'o'n kvazaŭ io pik'is. Per man'o'j trem'ant'a'j de intern'a ekscit'iĝ'o ŝi dis'ŝir'is la kovert'o'n kaj rigard'is la sub'skrib'o'n; jes, ŝi'a antaŭ'sent'o ne tromp'is ŝi'n : la leter'o est'is de li! Ŝi avid'eg'e komenc'is leg'i. Jen kio'n skrib'is Artur'o : « Kar'a mi'a Anneto! Pardon'u al mi tiu'n ĉi ne'vol'a'n sen'ceremoni'ec'o'n, sed la am'o ne sci'as parol'i ali'e. Vi tiel fort'e dezir'is ek'sci'i mi'a'n histori'o'n. Mi plen'um'as vi'a'n dezir'o'n, kiu'n mi estim'as, kiel plej sankt'a'n leĝ'o'n. Sed mi kor'eg'e pet'as pardon'o'n, mi'a anĝel'o, se tiu ĉi mal'gaj'a histori'o vi'n mal'ĝoj'ig'os. Mi dev'as komenc'i de mal'proksim'e. Mi nask'iĝ'is en la ĉirkaŭ'aĵ'o de Moskvo en gent'a patr'a bien'o. Mi'a patr'o est'is tre riĉ'a hom'o, natur'a aristokrat'o, bon'eg'e eduk'it'a, sed bedaŭr'ind'e sen'karakter'a. Li est'is vidv'o, kaj mi — li'a sol'a fil'o kaj hered'ant'o de li'a tut'a grand'eg'a riĉ'ec'o. Li ek'ir'is vojaĝ'ad'i kaj pren'is kun si ankaŭ mi'n, tiam ankoraŭ dek'kvin'jar'a'n knab'o'n. Kiam ni est'is en Parizo, li en'am'iĝ'is en unu bel'a'n kant'ist'in'o'n, edz'iĝ'is je ŝi kaj aĉet'is por ŝi riĉ'a'n bien'o'n en la ĉirkaŭ'aĵ'o'j de Parizo, kie ni ankaŭ en'lok'iĝ'is. Mi'a viv'o en tiu temp'o est'is ne'el'port'ebl'a : mi'a du'on'patr'in'o jam de la unu'a'j tag'o'j de ni'a kun'a loĝ'ad'o komenc'is mi'n mal'am'i kaj baldaŭ ekscit'is kontraŭ mi'n mi'a'n patr'o'n, kiu ŝi'n sen'fin'e am'is kaj plen'um'ad'is ĉiu'j'n ŝi'a'j'n kapric'o'j'n. Post du'on'o da jar'o mi'a patr'o pov'is jam rimark'i, ke li'a edz'in'o kondut'is tiel sam'e, kiel ŝi kondut'is, est'ant'e ankoraŭ kant'ist'in'o, en li do ŝi vid'is ne edz'o'n, sed simpl'e hom'o'n, kiu dev'as ŝi'n proviz'ad'i : ŝi sen'ĉes'e postul'ad'is de li mon'o'n, kiu'n ŝi el'spez'ad'is ekster'ordinar'e rapid'e, dank' al bal'o'j, koncert'o'j, mask'o'bal'o'j k. t. p. Ŝi preskaŭ ĉiu'tag'e mend'ad'is por si ĉiam nov'a'j'n ornam'o'j'n kaj ĉiu'semajn'e dev'ig'ad'is mi'a'n patr'o'n pag'i grand'eg'a'j'n kalkul'o'j'n de tajlor'in'o'j, mebl'ist'o'j, kaleŝ'ist'o'j, or'aĵ'ist'o'j. La patr'o kun terur'o rimark'is, kiel rapid'e mal'aper'is li'a riĉ'ec'o, sed li si'n ten'is, li silent'is. Fin'e li tut'e perd'is la pacienc'o'n kaj decid'is serioz'e inter'parol'i kun la edz'in'o, — sed ŝi tiel bon'e li'n renkont'is, ke li por ĉiam for'las'is la dezir'o'n inter'parol'i kun ŝi kaj, ek'silent'int'e tut'e, humil'iĝ'is al si'a sort'o. Per tia manier'o li'a tut'a riĉ'ec'o post unu kaj du'on'o da jar'o mal'aper'is tut'e, kaj mi'a mal'feliĉ'a patr'o fin'is la viv'o'n per mem'mort'ig'o, — kaj li'a edz'in'o far'iĝ'is krom'vir'in'o de iu bankier'o. — Post la mort'o de la patr'o mi, dank' al help'o de bon'a'j hom'o'j, for'vetur'is Rus'uj'o'n, kie est'is ankoraŭ unu ni'a gent'a bien'o, en kiu mi en'lok'iĝ'is kaj komenc'is mi'n okup'i per vilaĝ'a mastr'aĵ'o. Tiel pas'is du jar'o'j, en la daŭr'o de kiu'j mi, tut'e ne sci'ant'e mastr'um'i, tiel mal'bon'ig'is ĉiu'j'n mi'a'j'n afer'o'j'n, ke fin'e mi'a bien'o pro ŝuld'o'j est'is vend'it'a per publik'a vend'o, mi far'iĝ'is preskaŭ almoz'ul'o, kaj nur kun help'o de unu mi'a parenc'o ricev'is serv'o'n sur fer'voj'o. Nun mi ven'is al la plej terur'a moment'o de mi'a viv'o! . . . Kiam mi hav'is la aĝ'o'n de du'dek du jar'o'j, mi edz'iĝ'is je unu bel'a jun'a fraŭl'in'o . . . Ho, kiel dolor'as mi'a mal'feliĉ'a kor'o ĉe tiu ĉi ŝarĝ'a re'memor'o! Di'o vid'as, kiel mult'e mi am'is mi'a'n edz'in'o'n! Sed kred'ebl'e ne est'is al mi sort'o long'e ĝu'i tiu'n ĉi feliĉ'o'n . . . Post du monat'o'j de ni'a edz'iĝ'o (per ĉiu'j fort'o'j de mi'a anim'o mi mal'ben'as tiu'n ĉi terur'a'n moment'o'n!) mi tut'e okaz'e trov'is mi'a'n edz'in'o'n en la brak'o'j de mal'nobl'a am'ant'o! . . . Ho, mi'a kar'a! En tiu ĉi lok'o la plum'o el'fal'as el mi'a'j man'o'j, mi ne hav'as fort'o'n daŭr'ig'i kaj mi propon'as, ke vi mem al'plen'ig'u tiu'n ĉi terur'a'n pentr'aĵ'o'n . . . Mi dev'as nur dir'i, ke mi for'kur'is de tiu ĉi mal'nobl'a vir'in'o, kvazaŭ de pest'o, kaj de tiu temp'o mi jam ŝi'n ne renkont'ad'is, sed proksim'um'e post tri jar'o'j mi tut'e okaz'e ek'sci'is, ke ŝi est'is mort'ig'it'a ie en German'uj'o per la man'o de ŝi'a am'ant'o, kiu'n ŝi tromp'is tiel sam'e, kiel mi'n! . . . Jen est'as la mal'gaj'a rakont'o de mi'a dis'romp'it'a viv'o. — Pardon'u, mi'a kar'a! Don'u al vi la potenc'a Di'o mult'e da feliĉ'o. Varm'eg'e vi'n am'ant'a vi'a Artur'o. »

Tra'leg'int'e tiu'n ĉi leter'o'n, sinjor'in'o Anneto ek'sent'is i'o'n tia'n, kio'n ŝi mem komenc'e ne pov'is kompren'i. Tiu ĉi sent'o ne est'is ordinar'a part'o'pren'o en la sort'o de proksim'ul'o, ĝi ne est'is ankaŭ sent'o de kompat'o al mal'feliĉ'a hom'o, — ne, ĝi est'is io mult'e pli fort'a : ĝi est'is am'o, jes, am'o! . . . Sinjor'in'o Anneto kontraŭ si'a propr'a vol'o en la profund'aĵ'o de la anim'o tio'n ĉi konfes'is. Ŝi decid'is tuj respond'i la leter'o'n de Artur'o, respond'i en tia sam'a senc'o, kaj send'i al li pro sign'o de si'a am'o antikv'a'n diamant'a'n ring'o'n, kiu'n ŝi ricev'is, kiel hered'o'n, ankoraŭ de si'a av'in'o. Jen ŝi en tiu sam'a tag'o vesper'e si'n en'ŝlos'is en si'a ĉambr'o kaj tut'e plen'skrib'is du grand'a'j'n foli'o'j'n da poŝt'a paper'o. Kiel Artur'o, nur pli detal'e, ŝi en la komenc'o pri'skrib'is si'a'n tut'a'n viv'o'n per tiel fort'a'j vort'o'j, ke eĉ ŝi mem ek'plor'is, tra'leg'ant'e la produkt'o'n de si'a liber'a fantazi'o, — kaj post'e jam ŝi al'paŝ'is al vast'a klar'ig'o de si'a am'o, kiu'n ŝi esprim'is sen'fin'e pli bon'e kaj elokvent'e, ol Artur'o. La du'a'n tag'o'n la sigel'it'a leter'o kaj la atent'e ĉirkaŭ'kudr'it'a mult'e'kost'a send'aĵ'o est'is for'port'it'a'j en la poŝt'a'n ofic'ej'o'n, — kaj post tri aŭ kvar tag'o'j maten'e ŝi ricev'is jam de Artur'o respond'o'n : la tut'a leter'o de la komenc'o ĝis la fin'e est'is plen'ig'it'a de sign'o'j de ek'kri'o, de punkt'ar'o'j, de sign'o'j de demand'o kaj ek'kri'o kun'e kaj simpl'e de demand'o'j, — sed ordinar'a'j punkt'o'j kaj kom'o'j preskaŭ tut'e for'est'is. Li pet'eg'is sinjor'in'o'n Anneton al'vetur'i al li en B-n, por « per si'a aper'o ĉirkaŭ'lum'ig'i kaj sankt'ig'i la mal'lum'a'n nest'o'n de mal'feliĉ'a ermit'o, kaj don'i al li la ebl'o'n vid'i si'a'n di'in'o'n » . . . Tra'leg'int'e tiu'n ĉi leter'o'n, ŝi decid'is la sekv'ant'a'n tag'o'n kun la maten'a vagon'ar'o vetur'i en B-n, kaj per telegram'o ŝi sci'ig'is pri tio Artur'o'n, por ke li pov'u ŝi'n renkont'i.

Sufer'ant'e de sen'pacienc'o, ŝi pas'ig'is la tag'o'n kaj la sekv'ant'a'n nokt'o'n, kaj maten'e fru'e ŝi al'vetur'is al la staci'dom'o, kiam ankoraŭ ir'is neni'a vagon'ar'o : tim'ant'e mal'fru'i, ŝi atend'is du hor'o'j'n la temp'o'n de for'vetur'o, — kaj, en'ir'int'e fin'e en la vagon'o'n, ŝi sid'is kvazaŭ sur pingl'o'j, ĉiu'minut'e el'rigard'ad'is tra la fenestr'o kaj mal'ben'ad'is la ne'el'port'ebl'e mal'rapid'a'n, laŭ ŝi'a opini'o, ir'ad'o'n de la vagon'ar'o kaj la maŝin'ist'o'n kaj la konduktor'o'n kaj en'tut'e ĉiu'j'n serv'ant'o'j'n de fer'voj'o, forges'int'e en si'a mal'pacienc'o, ke ŝi'a Artur'o ankaŭ serv'as sur fer'voj'o. Fin'e la vagon'ar'o halt'is, kaj tra la mal'ferm'it'a'j fenestr'o'j de la vagon'o ŝi ek'aŭd'is la long'e atend'at'a'n vok'o'n de la konduktor'o « staci'o B., la vagon'ar'o star'as dek'kvin minut'o'j'n! » Kun ekster'ordinar'a viv'ec'o, kiu'n ebl'e envi'us eĉ dek'kvin'jar'a knab'in'o, ŝi el'salt'is el la vagon'o, — kaj ŝi tuj ek'vid'is Artur'o'n, kiu ankaŭ ŝi'n rimark'is kaj jam rapid'is al ŝi renkont'e. Li ŝi'n ĉirkaŭ'pren'is kaj kares'e kis'is.

— Ho, mi'a kar'a, fin'e vi al'vetur'is! li ek'kri'is ĝoj'e. Sinjor'in'o Anneto de ekscit'o ne pov'is eĉ parol'i. Ŝi aŭtomat'e si'n apog'is sur la brak'o'n de Artur'o, kaj ili el'ir'is sur la vetur'il'ej'o'n. Artur'o zorg'e ŝi'n sid'ig'is en mal'nov'a'n dis'bat'it'a'n vetur'ig'ist'a'n kaleŝ'o'n, li mem sid'iĝ'is kaj delikat'e ĉirkaŭ'pren'is ŝi'a'n dik'a'n rond'a'n tali'o'n. Sinjor'in'o Anneto sent'is kap'turn'o'n de rav'o. La mal'jun'a ĉeval'o uz'is ĉiu'j'n si'a'j'n fort'o'j'n, por kontent'ig'i si'a'n tro postul'ant'a'n mastr'o'n, kiu ĉiu'minut'e bat'ad'is ĝi'a'j'n mal'gras'a'j'n flank'o'j'n, — ĝi sving'ad'is la vost'o'n, spir'blov'ad'is kaj, balanc'ant'e la kap'o'n, van'e pen'is kur'i pli rapid'e. La kaleŝ'o kun laŭt'a krak'ad'o rul'iĝ'ad'is sur la mal'bon'a pavim'o kaj fin'e, laŭ la montr'o de Artur'o, halt'is apud la pord'eg'o de mal'nov'a lign'a dom'et'o. Artur'o help'is al sinjor'in'o Anneto el'ramp'i el la kaleŝ'o kaj konduk'is ŝi'n tra mal'pur'a mal'grand'a kort'et'o, plen'ig'it'a per i'a'j barel'o'j, al flank'o'dom'o, klar'ig'ant'e al ŝi, ke la ĉef'a'n part'o'n de la dom'o oni en tiu'j ĉi tag'o'j komenc'os re'bon'ig'i kaj ke, dank' al tiu ĉi cirkonstanc'o, li dev'as dum'e « iel » lok'iĝ'i en flank'aĵ'o.

— Por mi, dir'is Artur'o, kiel por fraŭl'o, est'as tut'e egal'e, kie ajn mi loĝ'as, — vi do mi'n ne mal'laŭd'os. Ili al'ir'is al la pord'o, kiu est'is ferm'it'a. Artur'o ek'frap'is. La pord'o'n mal'ferm'is ia strang'a ekzist'aĵ'o — vir'o aŭ vir'in'o, tre mal'facil'e est'is ek'kon'i — mal'pur'ig'it'a, ĉifon'a. Li tra'ir'is mal'bon'odor'a'n kuir'ej'o'n kaj en'ir'is en ne'grand'a'n mal'alt'a'n ĉambr'et'o'n kun de'ŝir'it'a'j tapet'o'j kaj kun ne blank'ig'it'a'j forn'o'j; tiu ĉi ĉambr'et'o prezent'is kred'ebl'e la gast'o'ĉambr'o'n, ĉar apud la mur'o inter la fenestr'o'j star'is kanap'o, kovr'it'a per nigr'a sen'ŝel'ig'it'a vaks'tol'o, antaŭ la kanap'o est'is rond'a tabl'o kaj apud ĝi de unu flank'o seĝ'o tut'e lign'a, de la du'a flank'o — seĝ'o kun led'a kusen'o; ankoraŭ unu seĝ'o, en kiu mank'is unu pied'o, star'is apud la mur'o en angul'o. Krom tiu'j ĉi en la tut'a ĉambr'o est'is neni'a mebl'o. Sinjor'in'o Anneto kun mir'eg'o rigard'is ĉirkaŭ'e'n.

— Vi ne atend'is vid'i mi'n en tia mal'riĉ'eg'ec'o? demand'is Artur'o.

— Mal'riĉ'ec'o ne est'as mal'virt'o, respond'is Anneto.

— Jes, sed ĝi est'as pli mal'bon'a, ol mal'virt'o, kun ĝem'o dir'is Artur'o : almenaŭ mi pli'vol'us est'i riĉ'a. En la nun'a material'a temp'o riĉ'ec'o est'as unu el la plej neces'a'j kondiĉ'o'j de feliĉ'o, ĉar nur ĝi don'as sen'de'pend'a'n situaci'o'n, sen kiu tut'e ne est'as ebl'a ver'a feliĉ'o.

Sinjor'in'o Anneto si'n'gard'em'e sid'iĝ'is sur la kanap'o'n, kaj Artur'o el'ir'is, por ordon'i tag'manĝ'o'n. Post kelk'a'j minut'o'j li re'ven'is kaj sid'iĝ'is apud sinjor'in'o Anneto. Ŝi kares'e pren'is li'a'n man'o'n kaj dir'is kun sincer'a part'o'pren'o :

— Mi bon'e prezent'as al mi, kiel mal'facil'e est'is por vi, mi'a kar'ul'o, post tiu luks'o, al kiu vi al'kutim'is de infan'ec'o, humil'iĝ'i al vi'a nun'a sort'o! . . .

— Jes, mi'a amik'in'o, kun profund'a ĝem'o respond'is Artur'o : komenc'e est'is tre mal'facil'e, sed post'e neni'o . . . mi al'kutim'is. Hom'o est'as tia ekzist'aĵ'o, ke ŝajn'e ekzist'as neni'o, al kio li ne pov'us al'kutim'i : mi mem tio'n ĉi spert'is. Nun mi tiel kun'viv'iĝ'is kun mi'a situaci'o, ke mi'a tut'a pas'int'a viv'o, al mi ŝajn'as, est'is nur ia mir'ind'a sonĝ'aĵ'o, send'it'a al mi de iu sorĉ'ist'o.

— Kaj ĉu efektiv'e vi neniam bedaŭr'is tiu'n ĉi sonĝ'aĵ'o'n? Kaj la riĉ'eg'ec'o, kiu'n posed'is vi'a patr'o, ĉu efektiv'e vi eĉ ĝi'n ne bedaŭr'is?

— Antaŭ'e mi neniam pens'is pri riĉ'ec'o, ĉar ĝi ne est'is al mi neces'a. Sed nun . . . nun est'as ali'a afer'o . . .

— Kial do nun est'as ali'a afer'o?

— Artur'o pasi'e ĉirkaŭ'pren'is sinjor'in'o'n Anneton kaj komenc'is sen'fin'e ŝi'n kis'i.

— Nun, ek'kri'is li kun fajr'o, nun mi hav'as cel'o'n en la viv'o, cel'o'n, kiu'n mi pov'as ating'i nur ek'riĉ'iĝ'int'e, — tial mi nepr'e dev'as riĉ'iĝ'i, nepr'e, nepr'e! . . .

— Ho, mi'a kar'a, re'dir'is sinjor'in'o Anneto, kares'ant'e li'n : per honest'a viv'o est'as tre mal'facil'e riĉ'iĝ'i.

— Sed mi vol'as kaj esper'as per honest'a viv'o tio'n ĉi ating'i.

— Ne, mi'a amik'o, tio'n ĉi vi ne pov'os far'i.

— Kaj mi pens'as, ke mi pov'os, almenaŭ la esper'o mi'n ne for'las'as.

— Kio'n do vi vol'as entrepren'i? demand'is sinjor'in'o Anneto mult'e ek'interes'it'e.

— Mi eĉ jam entrepren'is. Kaj se mi hav'us kvankam mal'mult'e pli bon'a'j'n mon'a'j'n rimed'o'j'n, mi'a entrepren'o sen'dub'e hav'us plen'a'n sukces'o'n.

— Sed kia do est'as tiu ĉi entrepren'o.

— Vid'u, mi'a kar'a, komenc'is Artur'o : kiel vi jam sci'as, mi hav'is tre bon'a'n bien'o'n, kiu est'is vend'it'a pro ŝuld'o'j. Tiu'n ĉi bien'o'n aĉet'is unu mi'a mal'proksim'a parenc'o, kiu, kiel mi antaŭ ne'long'e ek'sci'is, prunt'is de mi'a patr'o kvin'dek mil rubl'o'j'n laŭ kambi'o'j. Tiu'j'n ĉi kambi'o'j'n mi'a patr'o, ankoraŭ antaŭ si'a for'vetur'o Parizon, send'is por en'kas'ig'o al la Moskva Grand'a Juĝ'ej'o, kiu decid'is, ke tiu ĉi en'kas'ig'o est'is komenc'it'a tut'e regul'e. Sed mi'a parenc'o pet'is mi'a'n patr'o'n, ke li permes'u al li pag'i tiu'n ĉi ŝuld'o'n post tri jar'o'j. La patr'o plen'um'is li'a'n pet'o'n; post'e li baldaŭ for'vetur'is el Rus'uj'o kaj kred'ebl'e forges'is tiu'n ĉi ŝuld'o'n : almenaŭ al mi li neni'o'n parol'is pri ĝi. Mi ek'sci'is pri tio ĉi tut'e okaz'e : iu mi'a bon'dezir'ant'o sci'ig'is mi'n per anonim'a leter'o, ke tiu ĉi afer'o ĝis nun ankoraŭ trov'iĝ'as en la Moskva Juĝ'ej'o. Kaj jen mi decid'is re'lev'i tiu'n ĉi afer'o'n. Sed jam ĉe la unu'a'j paŝ'o'j mi renkont'is preskaŭ ne'venk'ebl'a'n bar'o'n : mi dev'as dung'i bon'a'n advokat'o'n kaj mi tut'e ne hav'as mon'o'n . . . Mi vol'is prunt'i la neces'a'n sum'o'n, sed al mi oni rifuz'is, kaj nun mi est'as en tia situaci'o. . . .

Artur'o ne fin'is si'a'n pens'o'n, ĉar li'n inter'romp'is sinjor'in'o Anneto, fajr'e li'n ek'kis'int'e.

— Kar'ul'o mi'a, ŝi dir'is : plen'um'u mi'a'n unu'a'n pet'o'n!

— Ho, jam antaŭ'e mi don'as mi'a'n vort'o'n de honor'o! rapid'e respond'is Artur'o : por vi mi est'as pret'a ĉio'n far'i, — nur ordon'u! . . .

— Pren'u de mi la neces'a'n sum'o'n da mon'o! . . . Mi ne est'as riĉ'a, sed mi ĝoj'e, kun plezur'eg'o help'os al vi kvankam mal'mult'e . . . kiom vi bezon'as?

Artur'o ne respond'is. Li vid'ebl'e ne atend'is tia'n pet'o'n; sed, antaŭ'e don'int'e vort'o'n, li ŝajn'e ne sci'is, kio'n li dev'as respond'i.

— Ne, mi'a bon'a, mi'a kar'a, li dir'is fin'e : mi ne pov'as, mi ne hav'as la rajt'o'n pren'i de vi mon'o'n . . . Vi postul'as i'o'n ne'ebl'a'n . . .

— Sed vi'a vort'o?

— Pardon'u, mi'a amik'o, mi don'is ĝi'n en rapid'ec'o, mi eĉ ne pov'is pens'i, ke vi mi'n pet'os pri tio ĉi . . . Ne, ne, mi ne pov'as, tut'e ne pov'as! . . .

— Artur'o, am'at'a mi'a, mi'a kar'ul'o, pet'eg'is sinjor'in'o Anneto : se vi mi'n efektiv'e am'as, vi ne rifuz'os al mi en tia'j bagatel'o'j. Mi ja ne donac'as al vi tiu'n ĉi mon'o'n, mi ĝi'n prunt'as. Ĉu est'as al vi pli agrabl'e kur'ad'i al fremd'a'j hom'o'j, de kiu'j vi facil'e pov'as ricev'i rifuz'o'n? Kaj fin'e — ĉu pov'as est'i inter ni i'a'j kalkul'o'j?! La afer'o, kiu'n vi entrepren'as, est'as ja por mi tiel sam'e interes'a kaj grav'a, kiel ankaŭ por vi mem, — tiu ĉi afer'o est'as ja ni'a komun'a . . . Kar'ul'o mi'a, dir'u, kiom vi bezon'as?

Artur'o ankoraŭ ŝancel'iĝ'is, sed post kelk'a temp'o, ced'ant'e al ŝi'a'j admon'o'j kaj pet'eg'o'j, li dir'is, ke li bezon'as mil rubl'o'j'n. Sinjor'in'o Anneto kvankam ne atend'is aŭd'i pri tia tre grand'a por ŝi sum'o, tamen, vid'ant'e, ke ŝi'a Artur'o sen'dub'e gajn'os la afer'o'n, ŝi tut'e ne domaĝ'is la mon'o'n, — kontraŭ'e, ŝi est'is eĉ ĝoj'a, ke ŝi pov'as help'i al Artur'o, kiu'n ŝi hav'is jam temp'o'n sen'fin'e ek'am'i. La tut'a tag'o pas'is en viv'a gaj'a parol'ad'o pri la est'ont'ec'o, — sed ven'is la vesper'o, kaj sinjor'in'o Anneto for'vetur'is en K-n.

En tiu sam'a semajn'o Artur'o ricev'is per la poŝt'o mil rubl'o'j'n, kaj de ĝoj'o li eĉ iom pli, ol ordinar'e, diboĉ'is en unu el la B-aj restoraci'o'j kun si'a'j bon'a'j koleg'o'j.

Pas'is monat'o. Artur'o neni'o'n skrib'is. Sinjor'in'o Anneto tut'e ne prov'is kompren'i la kaŭz'o'n de tiel long'e'daŭr'a silent'o kaj fort'e mal'trankvil'iĝ'is. Fin'e Artur'o skrib'is al ŝi long'eg'a'n leter'o'n, en kiu li dank'is por la send'it'a mon'o, kun kies help'o li'a afer'o rapid'e ek'ir'is antaŭ'e'n, kaj dir'is, ke nun li jam est'as tut'e konvink'it'a pri plen'a sukces'o; post'e li pet'is pardon'i li'a'n long'a'n silent'o'n, kiu okaz'is pro tiu kaŭz'o, ke li dev'is person'e vetur'i Moskvon kaj ne hav'is eĉ unu minut'o'n liber'a'n; post'e li promes'is post unu monat'o al'vetur'i en K-n, por kun'ig'i etern'e si'a'n sort'o'n kun la sort'o de la am'at'a vir'in'o. En la fin'o de la leter'o li skrib'is, ke li jam el'spez'is la tut'a'n mon'o'n, kiu'n li hav'is, kaj pet'is si'a'n « bel'a'n anĝel'o'n » al'send'i al li ankoraŭ mil rubl'o'j'n, por ke li pov'u prepar'i divers'a'n neces'aĵ'o'n por la edz'iĝ'o. — Sinjor'in'o Anneto est'is tre kontent'a, ke ŝi'a honest'a amik'o est'as tiel sen'ceremoni'a rilat'e ŝi'n, kaj tuj send'is al li la dezir'it'a'n sum'o'n da mon'o, skrib'int'e kun'e kun tio ĉi plej am'a'n, plej kares'a'n leter'o'n, — kaj ŝi mem solen'e anonc'is al ĉiu'j si'a'j parenc'o'j kaj kon'at'o'j, ke ŝi jam est'as fianĉ'in'o. Ĉiu'j ŝi'n gratul'is, ĉiu'j tre ek'interes'iĝ'is kaj demand'is ŝi'n, kiu est'as ŝi'a fianĉ'o, kie ŝi kon'at'iĝ'is kun li, kie li loĝ'as k. t. p. Ĉiu'j'n tiu'j'n ĉi demand'o'j'n sinjor'in'o Anneto respond'is, ke tio ĉi est'as ŝi'a sekret'o, kaj nur kontent'e rid'et'is. Post kelk'a'j tag'o'j la feliĉ'a, gaj'a sinjor'in'o Anneto komenc'is pret'iĝ'ad'i al la edz'in'iĝ'o. Ŝi kur'ad'is de unu magazen'o al ali'a, ŝi aĉet'ad'is ŝtof'o'n por vest'o'j, tol'o'n; ŝi mend'is edz'iĝ'o'fest'a'n vest'o'n, aĉet'is edz'iĝ'o'fest'a'j'n kandel'o'j'n. Post du semajn'o'j ŝi jam ĉio'n pret'ig'is, kaj kun sen'fin'a mal'pacienc'o komenc'is atend'i si'a'n fianĉ'o'n. Sed la strang'a fianĉ'o de'nov'e neni'o'n skrib'is. Sinjor'in'o Anneto en la komenc'o vid'is en tio ĉi neni'a'n signif'o'n, pens'ant'e, ke li est'as nun okup'it'a. Sed pas'is ankoraŭ unu monat'o, pas'is du'a, — sinjor'in'o Anneto skrib'is al li leter'o'n post leter'o, li neni'o'n respond'is. Ŝi jam fort'e mal'trankvil'iĝ'is. En ŝi'a imag'o si'n prezent'is plej terur'a'j pentr'aĵ'o'j : jen ŝi vid'is, ke ŝi'a Artur'o est'as mal'san'a — ebl'e eĉ mort'as, kaj apud li neni'u al'est'as; jen ŝi pens'is, ke li perfid'is al ŝi kaj ek'am'is ali'a'n vir'in'o'n. Ŝi per ĉiu'j fort'o'j pen'is for'pel'i de si tiu'j'n ĉi mal'lum'a'j'n pens'o'j'n, kaj ĉiam konsol'is si'n per tio, ke Artur'o kred'ebl'e en la klopod'o'j ne hav'as temp'o'n, por skrib'i al ŝi, aŭ ebl'e li de'nov'e for'vetur'is Moskvon. Tiel en sen'frukt'a turment'a atend'ad'o pas'is ankoraŭ du monat'o'j, en la daŭr'o de kiu'j la mal'feliĉ'a fianĉ'in'o ne hav'is eĉ unu minut'o'n trankvil'a'n. Fin'e, tut'e perd'int'e la pacienc'o'n, ŝi mem for'vetur'is en B-n. — Al'vetur'int'e tie'n, ŝi ven'is al la kon'at'a dom'et'o. Kia do est'is ŝi'a mir'eg'o, kiam ŝi ek'vid'is, ke la fenestr'o'j en tiu ĉi dom'et'o est'is tut'e al'bat'it'a'j per tabul'o'j kaj sur la pord'o est'is mal'grand'a tabul'et'o, sur kiu per grand'a'j liter'o'j est'is skrib'it'a : « tiu ĉi dom'o est'as vend'at'a ». Ŝi star'is sen'mov'e kaj ebl'e jam cent'a'n foj'o'n leg'is tiu'n ĉi mal'long'a'n anonc'o'n. Subit'e ŝi ek'aŭd'is ies fort'a'n mal'agrabl'a'n voĉ'o'n kun hebre'a akcent'o :

— Ebl'e vi vol'as aĉet'i tiu'n ĉi dom'et'o'n? Bon'e, tre bon'e, la dom'et'o est'as ind'a, ke vi ĝi'n aĉet'u.

Sinjor'in'o Anneto ek'rigard'is re'turn'e'n. Antaŭ ŝi star'is ia hebre'o, li rid'et'is kaj pinĉ'is si'a'n akr'a'n barb'et'o'n. — Ĉu iu loĝ'as en la flank'o'part'o? ŝi demand'is la hebre'o'n.

— Ne, nun tie loĝ'as nur la gard'ist'o, sed antaŭ du aŭ tri monat'o'j tie loĝ'is unu sinjor'o . . .

— Kie do est'as nun tiu ĉi sinjor'o? kun viv'a mal'pacienc'o inter'romp'is li'n sinjor'in'o Anneto : kie'n li for'vetur'is? . . .

— Fi! mal'estim'e dir'is la hebre'o : Sinjor'o! . . . Li eĉ ne est'as sinjor'o, sed fripon'o, ŝtel'ist'o! Di'o li'n mal'ben'it'a'n for'bat'u! . . .

Sinjor'in'o Anneto ne kred'is al si'a'j propr'a'j orel'o'j. Ŝi star'is, kvazaŭ frap'it'a de tondr'o. Ne! ne pov'as est'i! . . . Ŝi'a Artur'o . . . Di'o, Di'o! . . . Ŝi vol'is kred'i, ke la hebre'o parol'as pri iu ali'a.

— Ĉu vi pov'as al mi pri'skrib'i li'a'n ekster'aĵ'o'n?

— Ekster'aĵ'o'n? Mal'bon'a'n ekster'aĵ'o'n li hav'as, respond'is la hebre'o, kaj li komenc'is plej detal'e pentr'i la portret'o'n de la fripon'o kaj ŝtel'ist'o, en kiu sinjor'in'o Anneto tuj ek'kon'is si'a'n Artur'o'n! . . .

La hebre'o rakont'is al ŝi, ke Artur'o'n arest'is la polic'o, ke li est'is du aŭ tri semajn'o'j'n en la mal'liber'ej'o, el kiu li lert'e for'kur'is kaj mal'aper'is, oni ne sci'as kie'n.

En tiu sam'a tag'o vesper'e sinjor'in'o Anneto, mal'gaj'a, ofend'it'a, kun dis'prem'it'a kor'o, re'ven'is en K-n. Ŝi mult'e kaj long'e sufer'is : en la daŭr'o de kelk'a'j monat'o'j ŝi preskaŭ tut'e ne el'ir'ad'is el si'a ĉambr'o, mal'ben'ant'e la sort'o'n, kiu tiel kruel'e mok'is ŝi'a'n am'o'n, kaj bedaŭr'ant'e si'a'n sen're'ven'e perd'it'a'n mon'o'n.

Pas'is du jar'o'j. Sinjor'in'o Anneto tre ŝanĝ'iĝ'is : ŝi far'iĝ'is pli mal'jun'a, ŝi'a vizaĝ'o flav'iĝ'is, kaj sur ĝi aper'is mult'a'j mal'jun'ul'a'j sulk'o'j; en la buŝ'o mank'is mult'a'j dent'o'j; ŝi ĝib'iĝ'is; ŝi'a kap'o kaj man'o'j ĉiam trem'ad'is, la okul'o'j mal'fort'iĝ'is. Du mal'grand'a'j ĉambr'a'j hund'et'o'j far'iĝ'is la escept'a objekt'o de ŝi'a am'o kaj al'don'it'ec'o. Ĉiu'tag'e post la tag'manĝ'o ŝi konduk'ad'is si'a'j'n am'at'a'j'n best'o'j'n promen'ad'i.

Unu foj'o'n ŝi, promen'ant'e, renkont'is okaz'e amas'o'n da arest'it'o'j, en'forĝ'it'a'j per katen'o'j kaj ĉirkaŭ'it'a'j de fort'a grand'a'nombr'a gard'o. Vid'ant'e en tiu ĉi renkont'o mal'bon'a'n sign'o'n, sinjor'in'o Anneto vol'is jam re'ir'i, kaj subit'e el la amas'o da arest'it'o'j ŝi ek'aŭd'is kon'at'a'n mok'a'n voĉ'o'n : — Kiel vi fart'as, sinjor'in'o Anneto? Jam long'e mi vi'n ne vid'is. Kiam do est'os ni'a edz'iĝ'o? Ŝi ek'rigard'is kaj kun plej grand'a terur'o ek'vid'is Artur'o'n! . . .

Si'n mem ne kompren'ant'e de tumult'o, ŝi al'kur'is hejm'e'n, kaj de tiu temp'o ŝi jam por ĉiam ĉes'is promen'ad'i, pli'vol'ant'e rest'ad'i dom'e kaj amuz'iĝ'ad'i kun si'a'j kvar'pied'a'j amik'o'j.

En la vojaĝ'o, kiu'n mi entrepren'is antaŭ ne'long'e de Ĉikago al Nov-Jork'o, mi trov'is, kiam mi mal'dorm'iĝ'is en la maten'o, ke la vagon'ar'o halt'is. La kelner'o rakont'is, ke ĝi star'as jam 1 1/2 hor'o'j'n. Mi vest'is mi'n, kaj el'ir'int'e ekster'e'n, mi trov'is, ke ni est'as ĉe mal'grand'a staci'o sur la kamp'o. Mi en'ir'is en la manĝ'o'salon'o'n kaj maten'manĝ'is kaj post'e promen'ad'is sur la peron'o.

Sur la lokomotiv'o la lokomotiv'estr'o sid'is sol'a kaj atend'is. Mi halt'is kaj babil'is kun li kelk'a'n temp'o'n pri la maŝin'o. Kiam mi propon'is al li cigar'o'n, kiu'n li kun dank'o akcept'is, li mi'n pet'is en'ir'i en la mal'grand'a'n kavern'et'o'n de li'a lokomotiv'o.

La estr'o, bel'a, grand'a vir'o en la aĝ'o de 40 jar'o'j, klar'ig'is al mi, kiel oni uz'as la apart'a'j'n part'o'j'n de la maŝin'o. Ĉio, kio nur pov'is est'i bril'ig'it'a, radi'is kiel la sun'o; ĉar la lokomotiv'estr'o'j est'as egal'e fier'a'j, kiam ili'a'j maŝin'o'j est'as ornam'it'a'j, kiel dom'estr'in'o, kiam ŝi'a'j ĉambr'o'j est'as ord'ig'it'a'j.

— Kia ornam'o tio ĉi est'as? mi demand'is, montr'ant'e sur i'o'n, kiu est'is simil'a je insekt'o kaj, en'kadr'ig'it'a en or'a'n kadr'o'n, pend'is sur la mur'et'o. La estr'o rid'is. Ĝi est'as mal'pli ornam'o ol memor'aĵ'o, li dir'is; mi ĝi'n pend'ig'is tie'n ĉi, ĉar ĝi sav'is mi'a'n viv'o'n kaj la viv'o'n de 250 ali'a'j hom'o'j.

— Kiel do insekt'o pov'as sav'i la viv'o'n de hom'o'j? mi demand'is.

— Mi ĝi'n rakont'os al vi. Ni hav'as mult'o'n da temp'o antaŭ la for'vojaĝ'o.

Mi sid'ig'is mi'n sur la lok'o'n de la for'est'ant'a hejt'ist'o kaj prepar'is mi'n al la aŭskult'ad'o.

— Ĝi okaz'is antaŭ ne'long'e, komenc'is la estr'o, antaŭ nur unu jar'o, en printemp'o. Mi vojaĝ'is sur tiu sam'o voj'o, kiel nun, kaj hav'is tiu'n sam'a'n maŝin'o'n, kiel nun, — la kar'a'n 499. Mi'a hejt'ist'o est'is tiu sam'a, kiu'n mi hav'as nun, — Jim Moode. Jim est'as bon'eg'a knab'o, sed tre em'a kred'i spirit'o'j'n, sonĝ'o'j'n kaj antaŭ'sign'o'j'n. Komenc'e mi rid'ad'is je li'a mal'prudent'ec'o, sed nun mi jam ne ŝerc'as tiel mult'e pri li, — de tiu temp'o, kiam ni vid'is la nigr'a'n vir'in'o'n.

Mi dev'is for'las'i M. ĉirkaŭ la unu'a hor'o maten'e kaj est'i en S. je la ses'a hor'o. En tiu nokt'o blov'is terur'a vent'eg'o kaj la pluv'o fal'ad'is per river'o'j jam de la komenc'o de la vesper'o. Kiam mi ven'is al la lokomotiv'ej'o, la vent'eg'o blov'is plej terur'e.

Kiam Jim kaj mi est'is en la voj'o al la staci'o kun la lokomotiv'o, li dir'is : Ni hav'os mal'gaj'a'n vetur'o'n, Frank; mi dezir'us, ke ni est'u jam feliĉ'e en S.

Mi rid'is kaj demand'is : — kio tiel mal'kuraĝ'ig'as vi'n en tiu ĉi nokt'o?

— Mi sent'as, ke io okaz'os, li dir'is.

Por dir'i la ver'o'n, mi ankaŭ sent'is mi'n iom mal'kuraĝ'a mem.

La vagon'ar'o, kiu'n mi dev'is konduk'i, est'is long'a, mult'e'pez'a kaj konsist'is preskaŭ nur el person'vagon'o'j. Mi far'iĝ'is nerv'a ĉe la pens'o hav'i sub mi'a fleg'o kaj respond'ec'o tiel mult'a'j'n cent'o'j'n da person'o'j.

Mi rid'is je mi mem pro mi'a mal'kuraĝ'o, kiam mi unu'ig'is la lokomotiv'o'n kun la vagon'ar'o kaj post'e esplor'is kaj trov'is, ke ĉio est'as pret'a. La sign'o ek'son'is, kaj ni ek'vojaĝ'is en la blov'eg'ad'o'n. La mal'lum'o est'is ne'tra'penetr'ebl'a, nur de la lantern'o sur la antaŭ'aĵ'o de la lokomotiv'o est'is distr'at'a antaŭ'e'n elektr'a lum'o. Jim met'ad'is diligent'e en la fajr'o'n kaj sub'ten'ad'is la plej alt'a'n prem'o'n de aer'o tiel, ke ni ir'is antaŭ'e'n, kiel furi'o'j.

Apud la unu'a staci'o, kio ni halt'is, por pren'i akv'o'n, mi ekzamen'is preciz'e, ĉu ĉio est'as en ord'o, kaj Jim esplor'is la lantern'o'n. Ĉio est'is bon'a, kaj ni vetur'is plu'e'n.

La mal'lum'o far'iĝ'is, se est'as ebl'e, pli firm'a. La pluv'o fal'is ankoraŭ per river'o'j. Subit'e mi vid'is tra la pluv'o kaj nebul'o glit'ant'a'n antaŭ ni gigant'a'n vir'in'a'n figur'o'n, en'volv'it'a'n en long'a'n nigr'a'n mantel'o'n, kiu flug'is en la blov'ad'o. Ŝi ĵet'is si'a'j'n brak'o'j'n post'e'n kaj antaŭ'e'n, ĝis ŝi ne'vid'ebl'iĝ'is.

Mi est'is tut'e mut'a de mir'o kaj forges'is far'i i'a'n sign'o'n al Jim, kiu star'is antaŭ la forn'o. Kiam li ek'rigard'is re'turn'e'n, li ek'kri'is : Hal'o, Frank! kio est'as? vi el'rigard'as, kiel vid'int'o de spirit'o'j!

Mi neni'o'n respond'is. Mi'a'j pens'o'j est'is okup'it'a'j je la strang'a figur'o, kiu'n mi vid'is.

Nun ni est'is proksim'e de Rock Creek, kie pont'o konduk'as super profund'a river'o.

Mi far'iĝ'is pli nerv'a ol antaŭ'e. Ni vetur'is rapid'e, kaj sign'o est'is don'it'a de la staci'o de Rock Creek, kiu est'as nur unu mejl'o'n mal'proksim'a de la pont'o. Kiam ni pas'is preter la staci'o, mi aŭd'is, ke Jim ek'kri'is. Mi kur'is al li kaj vid'is li'n trem'ant'a'n de terur'o. Li montr'is ekster'e'n en la mal'lum'o'n, kaj kiam mi ek'rigard'is, terur'o atak'is mi'n mem.

Tie sur la rel'o'j montr'iĝ'is tiu sam'a gigant'a vir'in'o, kiel antaŭ'e, jen trankvil'a, jen en la plej sovaĝ'a danc'o. — Frank, murmur'et'is Jim kun mal'facil'ec'o, ne ir'u sur la pont'o'n! Pro la ĉiel'o, ne far'u tio'n ĉi! Ne ir'u, antaŭ ol vi sci'as, ke ĉio est'as en ord'o!

Mi ne pov'is kontraŭ'star'i al la pens'o halt'ig'i la vagon'ar'o'n kaj mal'ferm'is la ventol'il'o'n kiel ebl'e plej fort'e. Apenaŭ ni halt'is, mi pov'is aŭd'i la akv'o'n, kiu muĝ'is en Rock Creek rekt'e antaŭ ni. Kiam mi el'ir'is el la maŝin'o, la konduktor'o ven'is al mi renkont'e.

— Kio est'as? Kio est'as? li demand'is. Mi sent'is mi'n tre konfuz'it'a. Nun est'is vid'ebl'a jam neni'a gigant'a vir'in'o. Ni ne pov'is vid'i pli mal'proksim'e ol unu metr'o'n aŭ du antaŭ'e'n super la rel'o'j. Mi neni'o'n vid'is, sed dir'is : — Mi ne sci'as, kio est'as, sed ŝajn'is al mi, ke mi vid'is grand'a'n nigr'a'n spirit'o'n, kiu etend'is la brak'o'j'n kaj far'is al mi sign'o'n ne ir'i plu. La konduktor'o rigard'is mi'n tut'e mir'ig'it'a. — Ĉu vi est'as frenez'a, Frank? li dir'is. — Oni ĝi'n preskaŭ pov'us kred'i. Sed ni est'as ja en la proksim'ec'o de la river'o kaj ni pov'as esplor'i.

Ni pren'is ni'a'j'n lantern'o'j'n kaj ir'is antaŭ'e'n. Jim ricev'is la ordon'o'n gard'i la maŝin'o'n. Sed apenaŭ ni far'is kelk'a'j'n dek'o'j'n da paŝ'o'j, ni halt'is, rigid'ig'it'a'j de terur'o. Antaŭ ni'a'j pied'o'j est'is profund'a faŭk'o, kie la river'o muĝ'is, ŝvel'ig'it'a de la printemp'a'j pluv'o'j. Kiam ni ni'n re'turn'is, ni vid'is la nigr'a'n vir'in'a'n figur'o'n, kiu danc'ad'is en sovaĝ'a'j turn'o'j. La konduktor'o rigard'is antaŭ'e la faŭk'o'n, post'e mi'n.

— Ĉu tio'n ĉi vi vid'is, kiam vi halt'ig'is la vagon'ar'o'n?

— Jes. — Io ali'a, ol feliĉ'o, ni'n sav'is tiu'n ĉi nokt'o'n.

Ni re'ir'is mal'rapid'e al la vagon'ar'o, plen'a'j de pens'o'j kaj kun mal'gaj'a anim'o. Divers'a'j vetur'ant'o'j ven'is renkont'e al ni. Inter ili si'n trov'is dek'ok'jar'a jun'ul'o el Ĉikago, kiu est'is pli rapid'e'pens'ant'a, ol iu el ni. Kiam li ek'vid'is la nigr'a'n vir'in'o'n, li ir'is al la lokomotiv'o kaj en'rigard'is en la lantern'o'j'n, kiu'j star'is tie. — Tie ĉi est'as ni'a nigr'a vir'in'o! dir'is la Ĉikaga jun'ul'o. Kaj tie est'is efektiv'e tiu sam'a insekt'o, kiu'n vi vid'as sub tiu ĉi vitr'o. Kiam mi mal'ferm'is la lantern'o'n, ĝi flug'is kontraŭ la reflektor'o'n.

Jen est'as la tut'a histori'o, mi'a sinjor'o. Kiam la insekt'o flug'is antaŭ la elektr'a lum'o, ĝi ĵet'is ombr'o'n, kiu simil'is vir'in'o'n, sving'ant'a'n la brak'o'j'n. Ni ne sci'as, kiel ĝi en'ir'is, sed kred'ebl'e ĝi en'ir'is tiam, kiam Jim esplor'is la lantern'o'n apud la akv'o'staci'o. Kiel ajn ĝi est'is, ĝi sav'is ni'a'n viv'o'n per tio, ke ĝi mi'n tim'ig'is per tiu nigr'a vir'in'o.

Jen est'as la kaŭz'o, ke tiu ĉi mal'grand'a insekt'o est'as sub vitr'o kaj en kadr'o. Tio ĉi est'as, por mi'n memor'ig'i, kiel ni est'is sav'it'a'j per tiu ĉi insekt'o. Jes, vi nom'as ĝi'n okaz'o, — mi kred'as, ke ĝi est'is send'aĵ'o de Di'o.

— Ĉio en ord'o! ek'kri'is la konduktor'o, el'ir'ant'e el la telegraf'a staci'o, port'ant'e paper'o'n en la man'o.

Jim, la hejt'ist'o, ven'is en la maŝin'o'n kaj mi en mi'a'n vagon'o'n.

Est'is en la plej glor'a'j tag'o'j de la unu'a franc'a imperi'o. Parizo est'is tre gaj'a. Fest'o'j kaj bal'o'j sekv'is unu post la ali'a, kaj ŝajn'is, ke la stel'o de la imperi'estr'o bril'as la plej hel'e, antaŭ ol ĝi por ĉiam esting'iĝ'os. Ĉio, kio'n Parizo hav'is en si da bril'o kaj bel'ec'o, dev'is hodiaŭ si'n kolekt'i en la oper'o, ĉar oni sci'is, ke la imperi'estr'o intenc'as honor'i ĝi'n hodiaŭ per si'a al'est'o, kaj pro tio la oper'a teatr'o est'is plen'ig'it'a de la plej bril'ant'a Pariza societ'o.

La uvertur'o pas'is; la imperi'estr'o, akompan'at'a de la imperi'estr'in'o bril'ant'a de bel'ec'o kaj diamant'o'j, ĵus en'ir'is en si'a'n loĝi'o'n; li'a sekv'ant'ar'o en uniform'o'j de ĉiu'j kolor'o'j de ĉiel'ark'o star'is en la post'o de la loĝi'o. Post minut'o la kurten'o dev'is est'i lev'it'a kaj la oper'o komenc'iĝ'i. Sed en tiu sam'a moment'o, kiam ĉiu re'ten'is la spir'o'n en atend'ad'o, oni ek'aŭd'is la bru'o'n de vest'o; la du'a loĝi'o, dekstr'e de la loĝi'o imperi'estr'a, mal'ferm'iĝ'is, kaj en'ir'is la bel'eg'a edz'in'o de la ambasador'o N. Ne mir'o, ke neni'u plu observ'ad'is la lev'ad'o'n de la kurten'o; ne mir'o, ke ĉiu okul'o kiel en'sorĉ'it'a direkt'iĝ'is sur la vir'in'o'n, kiu ĵus okup'is si'a'n seĝ'o'n kaj trankvil'e, kun aristokrat'a mal'ŝat'ec'o, rigard'is ĉirkaŭ'e'n, ĉar sur ŝi'a'j brak'o'j, radi'ant'e kiel fulm'o, bril'is bracelet'o'j, pri kiu'j Parizo jam tiom mult'e aŭd'is kaj kiu'j'n la imperi'estr'o van'e prov'is aĉet'i. Murmur'o de admir'o kur'is tra la teatr'o, kaj nur post'e oni si'n turn'is al la ag'ad'o sur la scen'o. Kiam la kurten'o post la unu'a akt'o fal'is, unu serv'ant'o en imperi'estr'a livre'o en'ir'is en la loĝi'o'n de la ambasador'o N.

— Ŝi'a Imperi'estr'a Moŝt'o rimark'is la bracelet'o'j'n kaj est'is frap'it'a de admir'o; ŝi demand'as, ĉu sinjor'in'o la duk'in'o vol'os hav'i la bon'ec'o'n permes'i al la imperi'estr'in'o rigard'i unu el ili de proksim'e?

En moment'o la bel'a brak'o est'is nud'ig'it'a de la mult'e'kost'aĵ'o, kaj kun ek'kri'o de rav'iĝ'o la imperi'estr'a serv'ant'o salut'is kaj el'ir'is el la loĝi'o, port'ant'e kun si la bracelet'o'n, kiu kost'is pli ol milion'o'n da frank'o'j.

La kurten'o fal'is post la tri'a akt'o, lev'iĝ'is de'nov'e al la kvar'a, kaj ĉiam ankoraŭ la edz'in'o de la ambasador'o kun bon'eduk'a ĝentil'ec'o atend'is la re'don'o'n de si'a'j mult'e'kost'a'j juvel'o'j. La kort'eg'o imperi'estr'a si'n lev'is kaj for'ir'is, kaj ĉiam ankoraŭ la bracelet'o ne est'is re'don'it'a.

La duk'o fin'e far'iĝ'is mal'pacienc'a, vetur'is en la imperi'estr'a'n palac'o'n kaj pet'is pri la re'don'o de la diamant'o'j. La afer'o klar'iĝ'is, kaj la duk'o konvink'iĝ'is, ke la imperi'estr'in'o neniam send'is pet'i la bracelet'o'n kaj ke la hom'o en la imperi'estr'a livre'o est'is unu el la plej kuraĝ'a'j ŝtel'ist'o'j de la ĉef'urb'o. Li ordon'is al si'a vetur'ig'ist'o vetur'i al la estr'o de la polic'o, kaj, antaŭ ol la nokt'o pas'is, cent'o'j da plej lert'a'j polic'a'j ofic'ist'o'j tra'serĉ'is la tut'a'n Parizon pro la ŝtel'it'a'j juvel'o'j. La duk'o, plen'a de tim'o, dum'e rest'is en la polic'a ofic'ej'o, dum la duk'in'o en la dom'o mal'trankvil'e atend'is la re'port'o'n de ŝi'a bracelet'o.

Ĵus bat'is la ses'a hor'o, kiam ĉe la pord'o de la palac'o de la duk'o fort'e ek'son'is la sonor'il'o kaj unu polic'a ofic'ist'o dezir'is parol'i kun la duk'in'o. Profund'e salut'ant'e, tiu ĉi rakont'is, ke oni kapt'is la ŝtel'ist'o'n kaj trov'is ĉe li la bracelet'o'n. Sed la fripon'o persist'as, ke li ne est'as ŝtel'ist'o, kaj la bracelet'o jam de mult'a'j jar'o'j si'n trov'as en posed'o de li'a famili'o. Tial la duk'o pet'as sinjor'in'o'n la duk'in'o'n, ke ŝi trans'send'u al li la du'a'n bracelet'o'n, por ke oni pov'u kompar'i la ambaŭ.

Ne dir'ant'e vort'o'n, la duk'in'o mal'ferm'is si'a'n juvel'uj'o'n kaj don'is al la polic'ist'o la du'a'n bracelet'o'n. Tiu ĉi kun profund'a salut'o for'las'is la ĉambr'o'n, kaj la sinjor'in'o ir'is dorm'i kaj sonĝ'i pri si'a'j bracelet'o'j.

Kiam la horloĝ'o bat'is la naŭ'a'n hor'o'n, la ambasador'o, lac'a de mal'dorm'o kaj en mal'bon'a humor'o, ven'is en la ĉambr'o'n de si'a edz'in'o kaj ĵet'is si'n mal'esper'e sur seĝ'o'n. La sinjor'in'o mal'ferm'is la okul'o'j'n kaj kun gaj'a rid'et'o demand'is pri si'a'j bracelet'o'j.

— Mal'ben'it'a band'o! ek'kri'is la duk'o, ni neni'o'n pov'as sci'iĝ'i pri ĝi.

— Kio! ek'kri'is la sinjor'in'o, ĉu vi ĝi'n ne ricev'is re'turn'e? La ofic'ist'o, kiu pren'is la du'a'n bracelet'o'n, dir'is, ke la ŝtel'ist'o est'as kapt'it'a kaj la bracelet'o trov'it'a ĉe li.

La duk'o ek'salt'is kun kri'o de terur'o kaj pet'is si'a'n edz'in'o'n kun raŭk'a voĉ'o, ke ŝi don'u al li klar'ig'o'n.

Ŝi ĝi'n far'is, kaj ĝem'eg'ant'e la duk'o fal'is sur la seĝ'o'n.

— Mi ĉio'n kompren'as! li ek'kri'is. La fripon'o'j ŝtel'is de vi ankaŭ la du'a'n bracelet'o'n, ĉar ni neniu'n send'is tie'n ĉi. La hom'o, al kiu vi ĝi'n don'is, ne est'is ofic'ist'o, sed ankoraŭ pli arogant'a ŝtel'ist'o, ol la unu'a.

Kaj tiel ĝi efektiv'e est'is. La bracelet'o'j neniam est'is re'trovit'a'j, kaj nur per ĝem'o oft'e la ambasador'o re'memor'ad'is la parad'a'n oper'o'n, kiu far'is li'n je kelk'a'j milion'o'j mal'pli riĉ'a, ol li est'is, kiam li si'a'n bel'eg'a'n edz'in'o'n lev'is en la kaleŝ'o'n kaj ordon'is al la vetur'ig'ist'o vetur'i al la oper'o.

Est'is la maten'o post danc'ad'o. Tio ĉi daŭr'is ĝis la kvar'a hor'o; tiam ankoraŭ oni kun'e'sid'iĝ'is, por trink'i nigr'a'n kaf'o'n ĝis ĉirkaŭ la kvin'a hor'o. Post tio ĉi oni dis'ir'is hejm'e'n.

Ho, kiel bel'a est'is tiu danc'ad'o! Amuz'o'j ne mank'is kaj, kontraŭ la ordinar'o, la nombr'o de la danc'ant'o'j est'is grand'a; eĉ sufiĉ'e mal'jun'a'j sinjor'o'j est'is en'ŝir'it'a'j per la plezur'eg'o kaj al'port'is ofer'o'j'n al la di'in'o de la danc'ad'o. Kiam maten'e oni re'ir'ad'is hejm'e'n, la plej jun'a'j el la mond'o sinjor'a est'is la ĝentil'a'j akompan'ant'o'j de la sinjor'in'o'j kaj fraŭl'in'o'j. La mal'jun'a'j sinjor'o'j jam long'a'n temp'o'n est'is dorm'int'a'j, ĉar la maten'o ĉiam aparten'as al la jun'ul'ar'o.

Tiel ankaŭ Ella, la bel'eg'a fil'in'o de la komerc'a konsil'an'o Balding, feliĉ'e ven'is al la pord'o de la ge'patr'a loĝ'ej'o, kaj ŝi est'is kun'e kun la patr'o kaj patr'in'o, ĉirkaŭ'it'a de amas'et'o da jun'a'j hero'o'j de danc'o. Oni ŝerc'ad'is kaj rid'ad'is dum la ir'ad'o; la komerc'a konsil'an'o est'is gaj'a, kaj la patr'in'o hav'is si'a'n « bon'a'n tag'o'n ».

La dis'iĝ'ad'o iom long'iĝ'is : ĉiu el la sinjor'et'o'j pen'is dir'i i'o'n apart'e agrabl'a'n, kaj ĉiu el ili pens'is, ke li ricev'is de Ella prem'o'n de man'o apart'e signif'a'n, — ĉiu kred'is, ke li est'as sol'e prefer'it'a.

La plej post'e tie rest'is unu jun'a sinjor'o, kiu atend'is ĝis ĉiu'j antaŭ'ir'int'o'j ricev'os si'a'n « man'et'o'n »; tiam ankaŭ li mem pov'us dir'i adiaŭ al Ella.

Tio est'is la doktor'o Gering, jun'a juĝ'ist'o. Li est'is tre trankvil'a kaj modest'a. « Trankvil'a'j akv'o'j est'as profund'a'j », dir'as proverb'o german'a, kaj modest'ec'o oft'e kaŝ'as firm'a'n cert'ec'o'n.

Kiam la last'a antaŭ'star'ant'o dir'is adiaŭ — la konsil'an'o kun li'a edz'in'o jam star'is en la ne'ferm'it'a pord'o, kaj post ili serv'ant'o kun brul'ant'a kandel'o — Gering ir'is antaŭ'e'n, por komenc'i si'a'n prepar'it'a'n parol'o'n de adiaŭ. Sed en la minut'o kiam li lev'is la man'o'n por salut'i Ella'n, tiu ĉi si'n turn'is al la amas'et'o de la for'ir'int'a'j sinjor'o'j :

— Vi ne forges'u do, kio'n vi promes'is, sinjor'o de Stetten!

Kaj de tie vok'o ek'son'is :

— Cert'e ne, mi'a fraŭl'in'o, mi ne bezon'as ja pli ol unu vort'o'n!

— Ella, nun ven'u do! ek'son'is vok'o de en la pord'o, kaj la sinjor'in'o konsil'an'edz'in'o jam pren'int'e la vest'o'n de si'a fil'in'o al'tir'is tiu'n ĉi en la dom'o'n.

— Bon'a'n nokt'o'n! ankoraŭ ek'kri'is Ella. Bon'a'n nokt'o'n! re'son'ig'is la amas'et'o. Gering ankoraŭ star'is kun lev'it'a man'o — Ella jam en'ir'is en la dom'o'n, la pord'o ferm'iĝ'is — jen li star'is sen « man'et'o » kaj sen adiaŭ'dir'o, kaj la parol'o rest'is ne'parol'it'a!

Trankvil'e kaj modest'e Gering re'ir'is en si'a'n loĝ'ej'o'n.

Li ir'is tre medit'ant'e kaj tre mal'rapid'e. Ĉiu'j ali'a'j jam de long'a temp'o est'is for'ir'int'a'j.

Ven'int'e en si'a'n loĝ'ej'o'n, li fin'e memor'iĝ'is je si mem. Li ek'ĝem'is kaj parol'is al si mem, kiel post la el'don'o de ia juĝ'o mort'ig'a :

— Nur unu vort'o'n — nur unu vort'o'n se ŝi dir'us al mi! La juĝ'ist'o Gering ankoraŭ la du'a'n foj'o'n ek'ĝem'is kaj post'e ek'dorm'is en la ven'int'a maten'o.

Est'is lum'a tag'o, kiam Ella mal'dorm'iĝ'int'e vid'is la sun'o'n bril'ant'a'n tra la kurten'o'j de la ĉambr'o.

Ŝi pri'pens'is la far'it'aĵ'o'j'n de la tag'o pas'int'a kaj rid'et'is kontent'e. Sed jen per unu foj'o ŝi mal'gaj'iĝ'is. Jen unu re'memor'o mal'agrabl'a. Ŝi re'memor'is la dis'iĝ'o'n, re'memor'is la juĝ'ist'o'n Gering, kiu est'is la sol'a, kiu ne dir'is al ŝi eĉ unu vort'o'n! Ĉiu'j sinjor'o'j prem'is ŝi'a'n man'o'n, ĉiu'j dir'is i'o'n am'ind'a'n, sed li sol'a silent'is. Li eĉ ŝajn'e intenc'e rest'is post'e!

— Mi tamen kred'as, ke li est'as sen'kulp'a, dir'is ŝi'a plej bon'a amik'in'o Mathilde, kiu, vizit'int'e Ella'n en la vesper'o, sid'is kun ŝi en la ĉambr'o de Ella, por parol'et'i pri la danc'ad'o pas'int'a. — Vi sci'as, ke tro al'proksim'iĝ'i est'as tut'e kontraŭ la karakter'o de Gering — kvankam mi dev'as konfes'i, ke tio ĉi est'as ec'o strang'a ĉe juĝ'ist'o; sed kiu sci'as, ĉu li ne est'os tut'e ali'a en li'a juĝ'a serv'ad'o?

— Tro al'proksim'iĝ'i? respond'is Ella. Inter tro al'proksim'iĝ'i kaj intenc'e re'tir'iĝ'i est'as ja grand'a diferenc'o!

— Cert'e! Sed . . .

— Kio pov'as li'n far'i tia? Cert'e li bon'e sci'as, ke mi li'n am'as. Ĉu mi ne kun li danc'is la unu'a'n vals'o'n? Ĉu ne li sid'is kun'e kun mi ĉe la vesper'manĝ'o? Kio'n pli mi pov'us far'i? Ĉu mi mem dev'as al'forĝ'i li'n per ia apart'a atent'o? Ĉu eĉ ne est'as li'a propr'a afer'o dir'i . . . kio dev'os est'i dir'it'a? Ho! tia modest'ec'o! Nur unu vort'o'n li bezon'as dir'i, kaj tiam ĉio est'os far'it'a. Sed neniel li dir'as tiu'n vort'o'n!

— Kar'a mi'a Ella! Ne ĉiu'j hom'o'j hav'as egal'a'n karakter'o'n! Oft'e en ia vir'o oni trov'as i'a'n ec'o'n, kiu konven'us mult'e pli bon'e al vir'in'o. Dir'u mem : kio hodiaŭ pli mult'e dev'ig'as la vir'in'o'j'n plend'i : la modest'ec'o aŭ la tro grand'a proksim'iĝ'ad'o de la sinjor'a mond'o? Cert'e! Gering est'as escept'o el la regul'o, kaj tio ĉi disting'as li'n!

— Kaj kiel fin'e ni ven'os al la cel'o? mi ne pov'as rekt'e dir'i la vort'o'n liber'ig'ont'a'n, kaj li mem — est'as tro modest'a!

Ella parol'is iom koler'e : ŝi'a'j vang'o'j ruĝ'iĝ'is, kaj Mathilde vid'is, ke la okul'o'j de la amik'in'o mal'sek'iĝ'is.

— Jen est'as la temp'o por ag'i, dir'is Mathilde intern'e kaj pri'pens'ad'is, kiel ŝi mem pov'us help'i la afer'o'n. Kun la temp'o vi al'ven'os al la cel'o, ŝi konsol'is la amik'in'o'n. Ebl'e Walter iel pov'os help'i!

Tiu'j ĉi vort'o'j vid'ebl'e re'anim'is Ella'n. — Walter, ŝi respond'is, jam promes'is al mi si'a'n help'o'n. Kiam ni hodiaŭ maten'e dis'iĝ'is, mi dir'is al li : « Sed ne forges'u, kio'n vi promes'is!

— Kaj kio'n li dir'is?

— Cert'e ne! Mi bezon'as nur unu vort'o'n!

Walter de Stetten, oficir'o husar'a, est'is la fianĉ'o de Mathilde, kaj pro tio li est'is ankaŭ la konfid'ul'o de la du amik'in'o'j. Li kon'iĝ'is kun la juĝ'ist'o, kiam ili est'is koleg'o'j-student'o'j, kaj li nun volont'e akcept'is la labor'et'o'n, kiu'n Ella al li trans'don'is ŝi mem kaj per si'a amik'in'o : cert'iĝ'i, ĉu Gering efektiv'e am'as Ella'n.

Post tag'manĝ'o, kiu'n Stetten kaj Gering kutim'e pren'ad'is kun'e en restoraci'o, la oficir'o — fidel'a al si'a princip'o ne long'e pri'pens'i, sed rekt'e al'ir'i al la cel'o — komenc'is sen ia antaŭ'parol'o pri Ella.

Stetten est'is rekt'e la kontraŭ'aĵ'o de si'a amik'o. Dum tiu ĉi pro mult'a pri'pens'ad'o kaj grand'a modest'ec'o ŝancel'iĝ'ad'is frap'i al la pord'o de si'a sankt'ej'o, Stetten iam est'is pret'a en'bat'i tiu'n ĉi pord'o'n.

— Kiam do est'os vi'a fianĉ'iĝ'o? li demand'is la amik'o'n.

Gering li'n mir'eg'ant'e ek'rigard'is; li intenc'is respond'i, sed ne pov'is.

— Sen ia ŝerc'o, jen est'as la temp'o por fin'e konfes'i vi'a'n intenc'o'n! La tut'a urb'o parol'as pri vi du kiel pri est'ont'a'j ge'edz'o'j. Nun al'ir'u al la cel'o! Vi est'as en'am'it'a en Ella'n — vi mem mi'n tio'n sci'ig'is. Ŝi ankaŭ am'as vi'n. Tio'n mi sci'as, kaj vi ĝi'n sci'as ankoraŭ pli bon'e!

Gering li'n aŭskult'ad'is ne ferm'int'e la buŝ'o'n.

— Ho! ne rigard'u mi'n do tiel mir'eg'ant'e! parol'u fin'e! — Strang'a juĝ'ist'o vi est'as — al vi mank'as la parol'o por defend'iĝ'i! Ĉiam nur i'a'n unu'a'n vort'o'n vi bezon'as por komenc'i!

— Jes, la unu'a'n vort'o'n! dir'is Gering mal'gaj'e. Kial ŝi ne decid'iĝ'as parol'i?

— Jen! dir'is nun kvazaŭ mir'eg'ant'e Stetten, la unu'a'n parol'o'n ĉiam dev'as dir'i vi! Ĉu la fraŭl'in'o ebl'e dev'us si'n turn'i al vi : Sinjor'o juĝ'ist'o, mi intenc'as hav'i vi'n, — ĉu vi vol'as, jes aŭ ne!

— Tio'n mi ne pens'as, ne!

— Kio'n do? — Mi vi'n ne kompren'as : Nun vi du jam unu kun la du'a kon'iĝ'is antaŭ kelk'a'j monat'o'j; ĉiu hom'o el'leg'as el vi'a'j vizaĝ'o'j, ke vi am'as unu la du'a'n — sed nek vi nek ŝi decid'iĝ'as ĝi'n konfes'i! Vi mem ankoraŭ pli mal'mult'e ol Ella — kvankam vi est'as vir'o! Mi est'as tut'e cert'a, ke vi ne ricev'os rifuz'o'n — kaj vi mem ĝi'n sci'as pli bon'e ankoraŭ.

— Mi? — Ho, se mi ĝi'n sci'us! Vi mem dir'u : kia'n cert'ec'o'n mi hav'as por ĝi? Ĉu Ella parol'is nur unu sol'a'n foj'o'n eĉ plej mal'grand'a'n vort'et'o'n, kiu mi'n cert'e esper'ig'us? Eĉ ne unu sol'a'n vort'o'n! Kaj mi tim'as est'i rifuz'it'a!

— Grand'eg'a'n estim'o'n mi sent'as por juĝ'ist'o, kiu tiel mal'mult'e kon'as la pruv'o'j'n efektiv'a'j'n! — Ni ne ŝerc'u, Herm'a'n, — la afer'o dev'as est'i fin'it'a. Kia'n pruv'o'n vi atend'as de Ella por far'i vi'n cert'a je vi'a feliĉ'o?

— Nur unu vort'o'n!

— Tio'n sam'a'n Ella atend'as de vi!

— Mi cert'ig'as vi'n per mi'a honor'o!

— Tiam vi'a sort'o de'pend'as de tiu, kiu el vi du dir'os la unu'a'n vort'o'n? aŭ pli bon'e vi ambaŭ dev'os dir'i unu vort'o'n — tio est'as tiel kompren'ebl'a, kiel unu'obl'e unu est'as unu!

Gering rest'is pri'pens'ant'a : jen li star'as antaŭ tiu fos'o, kiu'n li dev'us trans'salt'i! Li'a mal'gaj'a vizaĝ'o rid'ig'is li'a'n amik'o'n. — Mi nun bon'e kompren'as, ke mi mem dev'os help'i la afer'o'n, dir'is Stetten.

— Vi? demand'is mir'ant'e Gering, kaj en tiu sam'a minut'o la esper'o re'anim'is li'a'n vizaĝ'o'n.

— Jes, respond'is Stetten, mi mem est'os sekundant'o por vi, kaj Mathilde por Ella. Ho, la duel'o est'os gaj'eg'a! Mi est'as sci'em'a, kiu el vi unu'e vund'os la du'a'n! Sed mi est'as cert'a, ke la frap'o est'os sen mal'bon'a rezultat'o, de kiu ajn flank'o ĝi ven'os!

Gering ne mult'e esper'is de la prov'o, sed rid'et'is.

Stetten si'n lev'is kaj kun'e kun Gering for'ir'is el la manĝ'ej'o.

— Mi vi'n sci'ig'os pri la sekv'ant'aĵ'o, est'u cert'a! dir'is Stetten, prem'ant'e la man'o'n de Gering kaj dis'iĝ'ant'e kun li.

Stetten ir'is al si'a milit'ist'ej'o, Gering ir'is al si'a juĝ'ej'o. Li tiam skrib'is parol'o'n defend'a'n, kaj kiu el li'a'j kon'at'o'j leg'us la lert'a'n parol'o'n, kiu'n Gering skrib'is, tiu neniel kred'us, ke la skrib'ant'o tiel van'e serĉ'is nur unu vort'o'n! —

Post kelk'a'j tag'o'j — est'is la last'a semajn'o de la monat'o Maj'o, kaj la veter'o est'is plej bel'a — Herm'a'n Gering sid'is antaŭ si'a'j skrib'aĵ'o'j. Est'is ĉirkaŭ la sep'a hor'o de vesper'o, kaj la juĝ'ist'o si'n prepar'is el'ir'i. Tiam la skrib'ist'o de Gering ven'is en la ĉambr'o'n kaj don'is al Gering i'a'n leter'o'n. Tiu ĉi leter'o ven'is de Stetten, kiu per ĝi invit'is si'a'n amik'o'n far'i kun li promen'o'n en la morgaŭ'a dimanĉ'o. La last'a'j vort'o'j de tiu leter'o est'is la jen'a'j :

— Dir'u al la trans'don'ant'o nur unu vort'o'n : « jes » aŭ « ne » est'os sufiĉ'e.

Gering komisi'is la skrib'ist'o'n dir'i al la al'port'int'o nur « Jes », kaj li el'ir'is el la juĝ'ej'o.

Je la maten'o de la ven'int'a dimanĉ'o la du amik'o'j kun'e promen'is tra la kamp'o'j en la ĉirkaŭ'aĵ'o de la urb'o kaj en'ir'is en bel'eg'a'n arb'ar'o'n. La tag'o est'is bel'eg'a, aer'o kaj lum'o plen'a'j je gaj'ec'o kaj freŝ'ec'o. Stetten mem est'is apart'e gaj'a kaj tiel li far'is si'a'n amik'o'n Gering ankaŭ gaj'et'a. La du amik'o'j ir'ad'is, parol'ant'e pri divers'a'j objekt'o'j.

Stetten parol'is pri mult'a'j objekt'o'j, sed ne tuŝ'is eĉ per unu vort'o la afer'o'n de kelk'a'j tag'o'j antaŭ'e.

— Strang'a ĝi est'as, intern'e pens'is Gering; li do komenc'u!

Gering de temp'o al temp'o pen'is ig'i la amik'o'n tuŝ'i la afer'o'n, sed Stetten ŝajn'is ne kompren'i kaj intenc'e parol'is pri ali'a'j objekt'o'j.

Tiel ili ambaŭ fin'e ven'is al lok'o, kie la arb'ar'o est'is iom tra'vid'ebl'a. Preter'ir'ant'e, Gering rimark'is ne mal'proksim'e antaŭ ili du sinjor'in'o'j'n, kiu'j ne'rapid'e ir'ad'is antaŭ'e'n. Li ne pov'is ili'n re'kon'i, sed io ne'kon'at'a far'is pli rapid'e bat'i li'a'n kor'o'n.

Stetten ne dir'is eĉ unu vort'o'n, ŝajn'is, ke li ne vid'as la vir'in'o'j'n. Gering intenc'e silent'is. Post kelk'a'j paŝ'o'j la sinjor'in'o'j ne est'is pli vid'ebl'a'j. La parol'ad'o est'is fin'it'a, kaj Gering medit'ant'e ir'ad'is sur la ne'larĝ'a voj'o post si'a amik'o, kiu, dis'ŝov'ant'e ie kaj ie la branĉ'o'j'n, ne'laŭt'e kant'ad'is la kant'o'n de Heine : « Mi ne sci'as, kio'n signif'as . . . »

Fin'e Gering re'komenc'is parol'i :

— Tie ĉi est'as pli kaj pli interes'e. Ni ir'as tra efektiv'a dens'aĵ'o antaŭ'mond'a!

— Jes, respond'is Stetten, est'os ankoraŭ pli interes'e, kiam fin'e la arb'ar'o fin'iĝ'os. Est'is bel'et'a voj'o, cert'e!

La arb'ar'o iom post iom mal'dens'iĝ'is, kaj kiam Stetten dis'ŝov'is la last'a'j'n branĉ'o'j'n, montr'iĝ'is herb'a lok'o ĉirkaŭ'it'a de la arb'ar'o, kaj en la fin'o de tiu lok'o est'is bel'a dom'et'o arb'ar'ist'a.

— Ĉu tie ĉi ne est'as bel'eg'e? demand'is Stetten.

— Bel'eg'e, cert'e! respond'is Gering; sed Stetten al'don'is :

— Mi dir'as al vi, amik'o, ni trov'os ankoraŭ i'o'n pli bel'eg'a'n!

— Kio'n do li intenc'as? si'n demand'is Gering.

La du amik'o'j al'ir'is al la dom'et'o. En la mez'o de la voj'o Stetten si'n turn'is al la dekstr'a flank'o.

— Ni en'ir'os en la dom'et'o'n per post'e, li dir'is. Ili tiel ĉirkaŭ'ir'is la dom'et'o'n tra la arb'ar'o kaj proksim'iĝ'is al ĝarden'o. Stetten est'is kelk'a'n pec'o'n pli antaŭ'e.

Jen du sinjor'in'o'j el'ir'int'a'j el la pord'o al'ven'is al la du amik'o'j.

— Ho! kontraŭ'vol'e ek'kri'is Gering, ĉar li re'kon'is la sam'a'j'n du vir'in'o'j'n, kiu'j'n li antaŭ'e vid'is en la arb'ar'o.

Kiam la du sinjor'in'o'j el'ir'is el la ĝarden'o, Stetten rapid'e al'proksim'iĝ'is al ili, salut'int'e ili'n ĝentil'e.

Ĝi est'is Mathilde kun Ella.

Stetten mal'laŭt'e dir'is al Ella kelk'a'j'n vort'o'j'n, kaj tiam tiu ĉi ruĝ'iĝ'is. — Cert'e! dir'is Stetten laŭt'e, demand'u do li'n vi mem!

Gering dum'e al'ven'is. Antaŭ ol li pov'is salut'i la sinjor'in'o'j'n, Ella al'paŝ'is al li kaj dir'is :

— Ĉu tio est'as efektiv'e ver'a, kio'n sinjor'o de Stetten mi'n sci'ig'is?

— Jes aŭ ne! rapid'e ek'kri'is Stetten al Gering. Nur unu vort'o'n — jes aŭ ne! Kaj li rigard'is si'a'n amik'o'n kiel sci'ant'e, ke tiu ĉi ne pov'us respond'i i'o'n ali'a'n krom « jes ».

La rigard'o de Ella nun ek'bril'is. Ĝi est'is tia rigard'o, ke Gering ĝi'n sent'is en si'a kor'o — tiel magnet'e Ella neni'e ankoraŭ li'n rigard'is! Ŝi atend'is la respond'o'n; ŝajn'is al li, ke li vid'as kaj sent'as, ke ŝi atend'as nur la unu vort'o'n : « jes ». Kaj tamen li ne sci'is, pri kio propr'e ŝi li'n demand'as. Sed en la demand'o est'is io, kio'n li kompren'is tre bon'e; ŝi ĝi'n el'parol'is per si'a mal'sek'a rigard'o; ŝi'a brust'o si'n lev'ad'is kaj mal'lev'ad'is, kaj jen ŝi'a man'o est'is don'it'a al li.

— Ĉu est'as ver'e, Herm'a'n? ek'parol'is ŝi nun tiel kares'e kaj plen'e je am'o, ke Gering tut'e forges'is la ĉirkaŭ'aĵ'o'n. Li vid'is pli neni'o'n krom ŝi, li aŭd'is nur ŝi'a'n voĉ'o'n; la tut'a mond'o ŝajn'is for'est'i. Li nun sent'is feliĉ'o'n, tiu ĉi sent'o li'n venk'is, li pren'is ŝi'a'n man'o'n. Tiel varm'e kiel neni'e ankoraŭ li ek'parol'is al ŝi, li respond'is :

Kaj la du am'ant'o'j si'n ĉirkaŭ'pren'is. — Jen! ek'kri'is Stetten. Ĉu mi ne plen'um'is mi'a'n promes'o'n? Mi plen'um'is eĉ pli ol tio'n, ĉar mi promes'is nur unu vort'o'n, sed Gering nun el'parol'is eĉ tri vort'o'j'n!

Kiam la sekv'ant'a'n tag'o'n Stetten ven'is en la loĝ'ej'o'n de si'a amik'o, li mir'ant'e li'n vid'is vest'it'a'n en nigr'a surtut'o kun kravat'o kaj gant'o'j blank'a'j.

Stetten ne bezon'is long'e demand'i.

— Ĉu vi ir'as al la komerc'a konsil'an'o Balding?

— Kaj kio'n vi respond'os, kiam tiu ĉi vi'n demand'os sinjor'o juĝ'ist'o, kio'n vi dezir'as?

— Nur unu vort'o'n, Stetten!

— Kaj tiu ĉi vort'o est'os?

Est'is tre agrabl'e en la buduar'et'o de sinjor'in'o Breine. La mebl'a'j kovr'il'o'j est'is el blu'a atlas'o, kaj la lign'aĵ'o de la seĝ'o'j est'is or'ig'it'a. Tie si'n trov'is ankaŭ mult'a'j etaĝ'ar'et'o'j, egal'e kovr'it'a'j per blu'a ŝtof'o kaj ornam'it'a'j per blu'a'j franĝ'o'j, kiu'j'n najl'et'o'j or'ig'it'a'j firm'e ten'is. Ĉirkaŭ'e en la ĉambr'o est'is distr'it'a ankoraŭ mult'o da sen'difin'a'j puf-seĝ'o'j, aŭ kiel ili est'as nom'at'a'j, tiu'j rembur'it'a'j, rond'a'j, kvar'angul'a'j kaj oval'a'j objekt'o'j kun blu'a'j atlas'a'j kovr'il'o'j kaj amas'o da ne'kompren'ebl'a'j laĉ'aĵ'o'j kaj penik'aĵ'o'j. En unu angul'o de la buduar'o, apud la fenestr'o, star'is pian'et'o kun la post'flank'o turn'it'a al la intern'o de la ĉambr'o. Kiam oni sid'iĝ'is al la pian'o, oni sid'is tie efektiv'e kaŝ'it'a, ĉar grand'a'j foli'o'kresk'aĵ'o'j sur la ambaŭ flank'o'j de la instrument'o form'ig'is ver'e tropik'a'n laŭb'o'n en tiu ĉi mal'grand'a Eden'o de la sinjor'in'o.

Est'is trankvil'e kaj pac'e en la buduar'et'o, ĉar neni'u tie si'n trov'is; kaj du'on'hel'a kviet'a lum'o si'n vast'ig'is tra la tut'a ĉambr'o. Ver'e, la or'ig'it'a lamp'o, pend'ant'a de la plafon'o, brul'is, sed tiel super ĝi, kiel ankaŭ super la kandel'o'j sur la skrib'o'tabl'o est'is koket'a'j ŝirm'il'o'j. La blu'a silk'a pord'o'kurten'o est'is tir'it'a antaŭ la pord'o, sed el la flank'a'j ĉambr'o'j est'is aŭd'at'a danc'muzik'o kaj viv'a inter'parol'ad'o; ĉar tiu'n ĉi vesper'o'n est'is bal'o ĉe la komerc'eg'ist'o Breine, la sinjor'o de la dom'o.

La muzik'o silent'iĝ'is moment'e, la pord'o'kurten'o ek'ĵet'iĝ'is flank'e'n, kaj sur la sojl'o de la pord'o si'n montr'is alt'a, graci'a vir'in'a figur'o. Kelk'a'j frak'e vest'it'a'j sinjor'o'j, kun la har'o'j komb'it'a'j sur la frunt'o kaj la klak'ĉapel'o sub la brak'o, ĉirkaŭ'is ŝi'n; sed ŝi for'ig'is ili'n kun mien'o de reĝ'in'o, antaŭ'tir'is rapid'e la kurten'o'n antaŭ la pord'o kaj fal'is post'e lac'a sur unu el la silk'o'kovr'it'a'j kanap'o'j. Ŝi'a vizaĝ'o est'is tre delikat'e form'it'a kaj pal'a, la okul'o'j mal'lum'a'j, grand'a'j kaj radi'ant'a'j, kaj la nigr'a'j har'o'j, friz'it'a'j à la Tit'us, port'is neni'a'j'n ali'a'j'n ornam'o'j'n, ol par'o da diamant'a'j stel'o'j. Ŝi'a tre dekolt'it'a vest'o, el salm'o'kolor'a atlas'o kaj brod'it'a silk'o, est'is unu el tiu'j ne'pri'skrib'ebl'a'j, majstr'a'j tualet'o'j el Parizo, kie punt'o'j kaj bant'roz'et'o'j, fald'o'j kaj feston'o'j si'n kun'iĝ'is en mir'ind'a bon'ord'it'a sen'ord'ec'o, dum kelk'a'j grand'eg'a'j girland'o'j da art'a'j roz'o'j far'is surpriz'e bel'a'n efik'o'n, precip'e tial, ke ili est'is met'it'a'j en la plej ne'imag'ebl'a'j lok'o'j.

Ŝi est'is bel'a, kiel ŝi kuŝ'is tie, lac'e etend'it'a sur la kanap'o, lud'ant'e kun monstr'a vent'um'il'o; kaj pli bel'a ankoraŭ ŝi est'us, se ŝi'a vizaĝ'o ne hav'us tiu'n mal'ŝat'em'a'n fier'a'n esprim'o'n. Ŝi est'is lac'a de la bal'a muzik'o kaj vanil'a glaci'aĵ'o, de am'ind'um'a'j rigard'o'j kaj sen'gust'a flat'aĵ'o de la frak'e vest'it'a'j sinjor'o'j kaj naŭz'a'j salon'parfum'o'j.

Ŝi est'is fier'a, ĉar ŝi est'is ĉiam kutim'int'a, ke oni ŝi'n star'ig'u sur piedestal'o'n, ĉirkaŭ'at'a'n de genu'fleks'ant'a'j kavalir'o'j; sed ŝi nun est'is jam tut'e lac'a de tiu ĉi ador'ad'o, ŝi est'is lac'a est'i di'in'o de bal'o. Ver'e, ŝi bon'e sci'is, ke ŝi prezent'is tre bel'a'n figur'o'n sur la piedestal'o, ĉar ŝi est'is bel'a statu'o; sed ŝi sci'is ankaŭ, ke oni admir'ad'is la statu'o'n plej'e tial . . . ke ĝi hav'is ver'a'n or'ig'aĵ'o'n.

Stella Adler — tia est'is ŝi'a nom'o — rest'is ne long'e ne mal'help'at'a. La pord'o'kurten'o krak'et'is, Stella lev'is sen'pacienc'e si'a'j'n lac'a'j'n okul'o'j'n, sed kiam ŝi ek'vid'is, kiu en'ven'is, ĝoj'a rid'et'o ek'lum'is sur ŝi'a bel'a vizaĝ'o. La en'ir'ant'o est'is bel'eg'a sinjor'in'o de ĉirkaŭ tri'dek jar'o'j, kun plen'a figur'o kaj flor'ant'a gaj'em'a vizaĝ'o. Ŝi'a'j nigr'a'j har'o'j est'is kun'volv'it'a'j en pez'a'j plekt'o'j super la kap'o kaj ornam'it'a'j per kuf'et'o da blank'a'j plum'o'j kaj ruĝ'a'j roz'o'j. Ŝi hav'is sur si vest'o'n el vin'ruĝ'a velur'o kaj atlas'o kun riĉ'a garnitur'o da krem'kolor'a'j punt'o'j. Ŝi est'is sinjor'in'o. Breine, la edz'in'o de la komerc'eg'ist'o Breine kaj la reg'ant'in'o de tiu ĉi elegant'a dom'o.

— Mi sci'is bon'e, ke mi vi'n tie ĉi trov'os, dir'is sinjor'in'o Breine, si'n sid'ig'ant'e apud si'a amik'in'o. Kiel mi ĝoj'as, ke mi vid'as vi'n ĉe mi tiu'n ĉi vesper'o'n. Pens'u nur, ke ni du ne parol'is jam unu kun la du'a de unu tut'a long'a jar'o! Kaj tio est'is en la bon'a urb'o Parizo, kiam mi, post mi'a edz'in'iĝ'o, vojaĝ'is tie'n kun mi'a kar'a edz'o, kaj vi est'is ankoraŭ en pensi'o. Nun ni hav'os re'e agrabl'a'n hor'o'n por babil'i.

— Se ni nur ne far'as mal'just'aĵ'o'n al vi'a'j ali'a'j gast'o'j, Fanny.

— Ne, nun mi est'as absolut'e ekster danĝer'o, ĉar nun la tut'a best'ar'o est'as en la manĝ'ej'o por si'n nutr'i, aŭ pli delikat'e esprim'it'e, por vesper'manĝ'i. Kiam ni last'e est'is kun'e en Parizo, tio est'is ankaŭ sur bal'o, ĉu vi tio'n memor'as? Tio'n dev'us patr'et'o Breine sci'i, ke li'a edz'in'o vetur'is al oper'a mask'o'bal'o, dum li est'is en la kolekt'iĝ'o naci'a kaj kuŝ'is en Versailles! Kaj ĉu vi ankoraŭ memor'as, ke ni perd'is unu la du'a'n en la prem'ad'o kaj dev'is re'ven'i hejm'e'n ĉiu apart'e?

Stella ek'ĝem'is kaj murmur'et'is du'on'e por si mem : — Ha, jes! tiu'n mask'o'bal'o'n mi ne facil'e forges'os!

— Sed vi ne vol'us iom manĝ'i, Stella?

— Ne, mi dank'as, mi ne est'as mal'sat'a.

— Jes, mal'kaŝ'e dir'at'e, vi ne mult'o'n perd'as per tio ĉi, ĉar tie est'as nek bird'o, nek fiŝ'o, aŭ pli ĝust'e, est'as de la ambaŭ spec'o'j. Kiel tiu'j bufed'o'j est'as tamen bon'eg'a el'pens'aĵ'o! Oni pak'as kun'e ĉiu'j'n ebl'a'j'n kaj ne'ebl'a'j'n hom'o'j'n en la plej mal'grand'a lok'o, oni ŝarĝ'as el ĉiu'j ebl'a'j kaj ne'ebl'a'j plad'o'j sur unu kaj tiu sam'a teler'o, kaj tiam oni tio'n manĝ'as en la plej mal'oportun'a situaci'o! Sed unu glas'o'n da vin'o vi pov'as tamen trink'i?

— Ne, mi est'as tiel lac'a, mi bezon'as nur iom ripoz'i.

— Sur vi'a'j laŭr'o'j, jes! Ha, kia'n feliĉ'o'n, aŭ pli ĝust'e mal'feliĉ'o'n, vi far'is en la bal'a salon'o! Sur la tut'a plank'o est'as dis'ĵet'it'a'j kor'o'j, kiu'j'n la mal'feliĉ'a'j sinjor'o'j perd'is! Mi dev'os las'i ili'n el'bala'i, antaŭ ol ni komenc'os danc'i, ĉar ali'e oni pov'as fal'et'i sur ili! La sinjor'o'j flug'et'is ja ĉirkaŭ vi . . .

— Jes, kiel muŝ'o'j ĉirkaŭ suker'o aŭ teolog'o ĉirkaŭ paroĥ'o! dir'is Stella kun mal'ŝat'em'a trajt'o ĉirkaŭ si'a bel'a buŝ'o. La viv'o'pan'o, mi'a kar'a, est'as por ili la grav'a demand'o. Sed la edz'iĝ'o'ĉas'ant'a'j sinjor'o'j far'as labor'o'n van'e! Mi vol'as est'i am'at'a pro mi mem kaj ne pro mi'a mon'o!

— Mal'saĝ'ul'in'et'o! dir'is Fanny, don'ant'e al si'a amik'in'o ne'fort'a'n frap'o'n per la vent'um'il'o; ĉu vi est'as do tiel mal'bel'a, aŭ ĉu vi pens'as, ke la sinjor'o'j est'as tut'e blind'a'j? mi opini'as ĉiam, ke juvel'o est'as du'obl'e pli bel'a, kiam ĝi est'as en'kadr'ig'it'a en or'o.

— Ili est'as por mi tut'e indiferent'a'j.

— Ha, mi komenc'as kompren'i. Vi'a kor'o ne est'as plu liber'a.

— Jes, sincer'e dir'at'e, kar'a Fanny, mi est'as efektiv'e en'am'it'a; kaj kiam oni hav'as unu en la kor'o, oni ne hav'as lok'o'n tie por mult'a'j.

— Tio de'pend'as de la konstru'o de la kor'o. Est'as kor'o'j, kiu'j est'as tiel elast'a'j, ke en ili du'dek trov'us bon'e lok'o'n! Sed kiel la feliĉ'a hom'o si'n nom'as? Ĉu mi li'n kon'as?

Stella mal'lev'is la kap'o'n.

— Mi li'n ne kon'as mem! mi ne sci'as li'a'n nom'o'n, kaj ebl'e mi li'n re'vid'os neniam!

— Kia'j sentiment'a'j kapric'o'j tio est'as? demand'is sinjor'in'o Breine kaj sku'is la kap'o'n. Sed oni dev'ig'as si'n ĉiam hav'i i'o'n por si'n turment'i! Se oni ne hav'as zorg'o'j'n pro pan'o, oni tiam far'as al si zorg'o'j'n de am'o! Sed ĉu vi permes'os al mi demand'i. . . .

La sinjor'in'o'j est'is inter'romp'it'a'j de friz'it'a kelner'o, kiu en'ir'is danc'ant'e sur la pint'o'j de la pied'o'j. Kelner'o Olsen est'is ĉiam melankoli'a. Li sufer'is konstant'e dolor'o'n de kap'o kaj de mal'feliĉ'a am'o, kaj ambaŭ dolor'o'j nask'iĝ'is de li'a pen'em'a part'o'pren'ad'o en la societ'a viv'o; ĉar li trink'ad'is ĉiam grand'a'n kvant'o'n da rest'o'j de vin'o en la nokt'o, kaj tio ĉi mal'san'ig'is li'a'n kap'o'n, kaj li vid'ad'is mult'o'n da bel'a'j sinjor'in'o'j, kaj tio ĉi mal'san'ig'is li'a'n kor'o'n. La last'a'j'n est'is permes'at'e al li nur rigard'i, sed ne tuŝ'i, kaj tio'n li nom'is « vandal'a'j turment'o'j », vol'ant'e dir'i « Tantal'a'j turment'o'j ».

— Ĉu mi pov'as serv'i per io al la sinjor'in'o'j? demand'is Olsen kun mal'gaj'a rid'et'o, dum li'a'j akv'o'blu'a'j okul'o'j glit'is super la rond'a'j ŝultr'o'j de sinjor'in'o Breine.

— Al'port'u al mi porci'o'n da glaci'aĵ'o, dir'is Fanny.

— Post kvin minut'o'j mi ĝi'n met'os ĉe vi'a'j pied'o'j, sinjor'in'o.

— Mi prefer'as, ke vi ĝi'n met'u tie ĉi, sur la tabl'o'n!

— Tuj, sinjor'in'o, tuj.

Li for'danc'is. Fanny rigard'is post li'n kun rid'et'o.

— La inter'komunik'iĝ'o est'as infekt'a, ŝi dir'is. Nun la kelner'o'j eĉ vol'as est'i kavalir'o'j.

— Tio est'as ja tut'e natur'a, respond'is Stella, kiam ĉiu'j mi'a'j kavalir'o'j vol'as est'i kelner'o'j por mi!

Ŝi lev'is la brov'o'j'n kaj apog'is si'a'n Tit'us-kap'o'n al la klar'e'blu'a'j silk'a'j kusen'o'j. En tiu ĉi sam'a minut'o la pord'o'kurten'o est'is ĵet'it'a flank'e'n, kaj la komerc'eg'ist'o en'ir'is en la buduar'et'o'n.

La komerc'eg'ist'o Breine est'is mal'grand'a, gras'a sinjor'o kun mal'dik'a'j lum'e-brun'a'j har'o'j kaj lum'e-brun'a vang'barb'o iom griz'a. La komerc'eg'ist'o, kiel ŝajn'is, ne est'is en bon'a humor'o.

— Kiel vi fart'as, sinjor'in'o'j? li demand'is, pen'ant'e don'i al si'a vizaĝ'o komplez'a'n esprim'o'n.

— Ho, bon'eg'e! respond'is Stella.

— Est'as por mi plezur'o vid'i, ke vi nun iom ripoz'as, li dir'is al si'a edz'in'o. Vi kred'ebl'e sent'as vi'n jam tre lac'a est'i tiel ĵet'at'a el la brak'o'j de unu sinjor'o al la brak'o'j de ali'a!

La sinjor'in'o lud'is kun si'a vent'um'il'o kaj kant'et'is vals'o'n.

— Vi est'as, kiel ŝajn'as, en tre bon'a humor'o, dir'is Breine ofend'it'e.

— Tio'n oni ver'e ne pov'as dir'i pri vi, sinjor'o Breine, rimark'is Stella rid'et'ant'e.

— Kontraŭ'e, mi est'as en la plej bril'ant'a humor'o . . .

— Ne kred'u al li, Stella, dir'is la sinjor'in'o. Mi vid'as laŭ li'a naz'o, ke li est'as fort'e atak'em'a. Li ven'is tie'n ĉi nur por aranĝ'i disput'o'j'n.

— Tiam est'as plej bon'e si'n sav'i per for'kur'o.

— Vi ja kompren'as, ke mi'a edz'in'o nur ŝerc'as?

— Mi dev'as tamen ir'i en la salon'o'n. Mi ŝuld'as, jes, la di'o'j sci'as, kiel mult'a'j'n danc'o'j'n, kaj se mi ne pag'os mi'a'j'n ŝuld'o'j'n tiel baldaŭ kiel ebl'e, mi tim'as, ke mi'a'j kreditor'o'j mi'n tren'os tie'n per fort'o.

Ŝi for'ir'is rid'et'ant'e, las'ant'e la edz'a'n par'o'n sol'a.

— Est'u tiel bon'a, komenc'u, ju pli fru'e, des pli bon'e! Ne ĝen'u vi'n! Mi est'as prepar'it'a por la plej mal'bon'a.

— Sed, Fanny kar'a, mi ne dir'is eĉ unu vort'o'n.

— Ne, sed vi est'as koler'eg'a. Tio est'as ja tut'e vid'ebl'a laŭ vi'a naz'o, kiu est'as pli star'ant'a, ol ordinar'e.

— Mi est'as tro bel'a tiu'n ĉi vesper'o'n, ne ver'e?

— Vi est'as jam tro modest'a!

— Mi koket'is tro mult'e kun la jun'a'j sinjor'o'j, ne ver'e? mi est'is tro ĵet'at'a el la brak'o'j de unu sinjor'o en la brak'o'j'n de ali'a, kiel vi vi'n tiel bon'gust'e esprim'is!

— La tut'a ni'a edz'ec'o est'is ne'inter'romp'it'a danc'ad'o.

— Mi cert'e ne pov'as dir'i, ke mi danc'is super roz'o'j.

— Ha, Fanny, se vi nur sci'us, kia turment'iĝ'o est'as vid'i si'a'n edz'in'o'n, prem'at'a'n al la brust'o de ali'a, ĉirkaŭ'pren'at'a'n de li'a brak'o, si'n rul'i en kap'turn'ant'a vals'o. Ho, tiu'j bal'o'j, tiu'j bal'o'j!

— Sen'dank'a! kaj tamen ĝi est'is sur unu el tiu'j ĉi bal'o'j, ke vi trov'is vi'a'n feliĉ'o'n! Ĉu vi memor'as? Tio est'is ne pli ol unu kaj du'on'o jar'o antaŭ'e. Tiam vi sid'is tie kun bel'a mebl'it'a loĝ'ej'o kaj tamen sen la plej bel'eg'a mebl'o en dom'o — jun'a edz'in'o; kaj tiam vi komenc'is trov'i, ke est'i tut'e sol'a en ok ĉambr'o'j kaj kuir'ej'o ne est'as tut'e san'e por la hom'o. Kie tio ĉi est'is tiam, kiam ni renkont'is unu la du'a'n?

— Jes, est'is sur bal'o.

— Kaj kie ĝi est'is, ke vi pet'is mi'a'n man'o'n?

— Ankaŭ sur bal'o.

— Tial vi hav'as neni'a'n kaŭz'o'n plend'i. Ni viv'as bon'e kun'e.

— Ho, oni viv'as tre bon'e, kiam oni ĉiam vetur'as al bal'o'j!

— Mi est'as labor'em'a edz'in'o.

— Jes, vi manĝ'as vi'a'n pan'o'n en la ŝvit'o de vi'a frunt'o sur ĉiu'j bal'o'j de la urb'o.

— Ŝerc'u nur! Vi pent'os iam vi'a'n kondut'o'n, kiam mi est'os for!

— Mi jam tut'e kutim'is vid'i vi'n for'kur'ad'i al bal'o'j, dir'is la komerc'eg'ist'o, nerv'e lud'ant'e kun la vent'um'il'o de si'a edz'in'o, kiu'n ŝi est'is met'int'a sur la tabl'o'n.

— Hodiaŭ ver'e vi super'as vi'n mem, dir'is Fanny, si'n lev'ant'e ofend'it'e. La komerc'eg'ist'o si'n lev'is ankaŭ.

— Jes, mi ne pov'as plu tio'n sufer'i. Tie ĉi dev'os far'iĝ'i ali'a danc'o! Li pren'is la vent'um'il'o'n en ambaŭ man'o'j'n kaj dis'romp'is ĝi'n en du pec'o'j'n.

— Vi far'iĝ'as ĉiam pli kaj pli bon'a, mi'a amik'o. Nun mi ne mir'us, se vi komenc'us dis'romp'i spegul'o'j'n kaj vitr'o'j'n de fenestr'o'j.

— Mi est'us sufiĉ'e inklin'a por tio ĉi.

— Ne ĝen'u vi'n, mi pet'as. Mi volont'e help'os al vi. Jen est'as forn'a fer'o! vi pov'as ja komenc'i romp'i la spegul'o'j'n, dum mi eksped'os la porcelan'a'j'n vaz'o'j'n kaj la mal'grand'aĵ'o'j'n!

Hont'ig'it'a kaj du'on'e dis'arm'it'a per la trankvil'ec'o de si'a edz'in'o, la komerc'eg'ist'o for'ĵet'is la romp'it'a'n vent'um'il'o'n sur la tabl'o'n kaj vol'is el'ir'i, kiam la kelner'o Olsen en tiu sam'a minut'o en'konduk'is en la kabinet'o'n jun'a'n sinjor'o'n.

— Est'u tiel bon'a, la ge'sinjor'o'j est'as tie ĉi.

Li est'is alt'kresk'a, bel'a fraŭl'o kun kuraĝ'a, fier'a vizaĝ'o, bukl'a'j lum'a'j har'o'j kaj par'o da dik'a'j blond'a'j lip'har'o'j kun al tiu'j al'iĝ'ant'a pint'a barb'o.

— Mi ne mal'help'as?

Breine si'n re'turn'is viv'e.

— Georg'o, vi, mi'a amik'o? Neniel, neniel! Mi'a edz'in'o kaj mi est'is nur okup'it'a'j je kelk'a'j mastr'um'aĵ'o'j. Las'u, mi vi'n prezent'os, mi'a plej bon'a amik'o, leŭtenant'o Georg'o Felsen, ĵus re'ven'int'a hejm'e'n el la ekster'land'o — Fanny, mi'a edz'in'o.

— Mi'a edz'o tiel oft'e parol'is pri vi, ke mi vi'n jam tut'e kon'as.

— Est'as por mi ankaŭ plezur'o far'iĝ'i vi'a kon'at'o, mi'a sinjor'in'o!

— Mi aŭd'is, ke vi re'ven'is, kaj mi tiam tuj send'is al vi invit'o'n. En ia ali'a vesper'o vi kred'ebl'e ne renkont'us mi'a'n edz'in'o'n; sed tiu'n ĉi vesper'o'n ŝi est'as okaz'e hejm'e, ĉar ŝi don'as mem bal'o'n.

— Ne aŭskult'u li'n, sinjor'o leŭtenant'o, li est'as nur tiel malic'a.

— Mi li'n bon'e kon'as, mi'a sinjor'in'o. Tia li est'is jam antaŭ mi'a vetur'o Parizon.

— Parizon? ek'kri'is Breine. Mi pens'is, ke vi est'is en Ital'uj'o; mir'ind'e, ke ni ne renkont'is unu la du'a'n en Parizo. Tie mi est'is en la antaŭ'a jar'o.

— En tiel grand'eg'a urb'o ne est'as mir'ind'e.

— Ni for'vetur'is kelk'a'j'n tag'o'j'n post la grand'a oper'a mask'o'bal'o, dir'is Fanny.

Georg'o si'n re'turn'is viv'e.

— Vi est'is en la oper'a bal'o, sinjor'in'o?

— Ne, kial . . . kial vi pov'as tio'n supoz'i?

— Tiu mask'o'bal'o, kiel ŝajn'as, far'is ekster'ordinar'a'n impres'o'n sur vi'n, dir'is Breine.

— Sinjor'o Felsen est'as tiel flam'iĝ'em'a.

— Tio . . . tio est'is neni'o!

— Ne, nun mi dev'as far'i vizit'o'n en la salon'o kaj ne pli long'e mal'ŝat'i mi'a'j'n ali'a'j'n gast'o'j'n . . .

— Far'u al mi la honor'o'n, danc'i kun mi, sinjor'in'o.

— Mal'feliĉ'e mi jam est'as invit'it'a; sed mi prov'os el'zorg'i por vi fraŭl'in'o'n, kaj mi pens'as, ke vi ne perd'os per la ŝanĝ'o. Ŝi est'as jun'a, bel'a, kaj riĉ'a. La last'a ec'o est'as ja tio, kio'n la plej mult'a'j sinjor'o'j estim'as plej'e. Mi re'ven'os baldaŭ.

Felsen apenaŭ aŭd'is ŝi'a'j'n last'a'j'n vort'o'j'n. Li star'is en profund'a'j pens'o'j kaj vek'iĝ'is el si'a rev'ad'o nur tiam, kiam li'a amik'o li'n frap'is sur la ŝultr'o'n kaj li'n prem'is mal'supr'e'n sur la sof'o'n.

La komerc'eg'ist'o, met'int'e si'a'j'n ambaŭ man'o'j'n sur la ŝultr'o'j'n de la leŭtenant'o, rigard'is al li rekt'e en la okul'o'j'n.

— Kio est'as al vi? Kia'j'n re'memor'o'j'n vek'is tiu oper'a bal'o ĉe vi, kiam vi far'iĝ'is tiel ekscit'it'a?

— Mi hav'is tie la plej mir'ind'a'n aventur'o'n de mi'a viv'o. Mi tiel bon'e kiel fianĉ'iĝ'is kun fraŭl'in'o, ne vid'int'e eĉ ŝi'a'n vizaĝ'o'n.

— Kio'n vi babil'as! Kiel tio pov'is okaz'i?

— Dum mi promen'ad'is ĉirkaŭ'e en la prem'ad'o de la mask'o'j, mi ek'aŭd'is fraŭl'in'a'n voĉ'o'n post mi, dir'ant'a'n en pur'a norveg'a lingv'o : — Di'o, kio'n mi far'os! Mi mi'n re'turn'is kaj ek'vid'is graci'a'n vir'in'a'n figur'o'n en nigr'a domen'o kun nigr'a mask'o antaŭ la vizaĝ'o. Ke ŝi est'is jun'a kaj bel'a, pri tio mi est'is tut'e konvink'it'a. La rond'a'j brak'o'j, la marmor'blank'a kol'o, la purpur'a'j lip'o'j, kiu'j vid'iĝ'is inter la punt'o'j de la mask'o, kaj la bril'ant'a'j okul'o'j — ĉiu'j tiu'j mal'grand'a'j ĉarm'a'j detal'o'j est'is sufiĉ'a'j por mi, por autaŭsenti rav'ant'a'n tut'aĵ'o'n. Mi ir'is kuraĝ'e antaŭ'e'n kaj, prezent'int'e mi'n mem kiel sam'land'ul'o, propon'is, ke mi est'os ŝi'a kavalir'o. Ŝi akcept'is kun dank'o mi'a'n brak'o'n : mi est'is ja sen'mask'a. Ebl'e ŝi kon'is mi'n el Kristiani'o. Mi'a'n nom'o'n ŝi ne demand'is. Ni ir'ad'is ĉirkaŭ'e, por re'trov'i ŝi'a'n amik'in'o'n, kiu'n ŝi est'is perd'int'a en la prem'ad'o. Ili ambaŭ hav'is nigr'a'j'n domen'o'j'n sen i'a'j sign'o'j, kaj tie natur'e si'n trov'is amas'o da tia'j nigr'a'j domen'o'j. Sekv'e ni promen'ad'is long'a'n temp'o'n kun'e kaj pren'is lok'o'n en loĝi'o. Ŝi est'is sprit'a, eduk'it'a kaj am'ind'a; mi est'is du'on'e mal'sobr'ig'it'a de am'o, ĉampan'o kaj danc'muzik'o; kaj ni ambaŭ en'spir'ad'is per plen'a'j pulm'o'j la arom'o'n de roman'ec'o, kiu trov'iĝ'is en ni'a tut'a aventur'o. Mi pren'is ŝi'a'n man'o'n en mi'a'n kaj pet'eg'is ŝi'n lev'i la mask'o'n, sed ŝi est'is ne'mov'ebl'a. — Ne dis'ŝir'u la mister'a'n vual'o'n, kiu est'is ĵet'it'a sur ni'a'n renkont'o'n kaj kiu al'don'is al ĝi ĝi'a'n ĉarm'o'n. Ni renkont'iĝ'os en Kristiani'o la ven'ont'a'n vintr'o'n, ŝi dir'is. — Las'u mi'n nun ir'i, akompan'u mi'n nur al vetur'il'o kaj ne pen'u sci'i, kiu mi est'as, aŭ sekv'i mi'n. Mi konfid'as al vi'a kavalir'ec'o. Mi pren'is diamant'a'n ring'o'n de mi'a mal'grand'a fingr'o kaj met'is ĝi'n sur ŝi'a'n man'o'n. — Per tiu ĉi ring'o mi vi'n katen'as, mi dir'is; kiam mi vi'n re'vid'os, ni dis'iĝ'os neniam. Ĉu vi vol'as ĝi'n port'i? — Jes, ĉiam! ŝi respond'is. Kiam ŝi est'is en la vetur'il'o, ŝi si'n klin'is super mi'n kaj kis'is mi'n sur la frunt'o. — Ni renkont'os ni'n en Kristian'o, est'is ŝi'a'j last'a'j vort'o'j. Kaj nun mi tie'n ĉi ven'is. Mi ir'os en teatr'o'n kaj al koncert'o'j, al bal'o'j kaj vesper'manĝ'o'j, kaj la diamant'a ring'o sur ŝi'a man'o est'os la stel'o, kiu montr'os al mi la voj'o'n al la Bethlehemo de la am'o. »

— Tio'n oni pov'as nom'i roman'o, dir'is la komerc'eg'ist'o, si'n lev'ant'e. Oni pov'us pens'i, ke vi est'as nask'it'a en la kavalir'a temp'o. Sed kie'n la sinjor'in'o'j for'ir'is? Ĉu ni ne ir'os al ili?

— Mi prefer'us rest'i en pac'o tie ĉi. Est'as tiel agrabl'e en tiu ĉi buduar'o.

— Bon'e, tiam mi send'os la sinjor'in'o'j'n al vi. Tie ĉi est'as la plej'sankt'ej'o de Fanny, tie'n ĉi ven'as nur la en'dediĉ'it'a'j!

Kiam la komerc'eg'ist'o for'ir'is, Felsen si'n amuz'is per rigard'ad'o de ĉiu'j bel'a'j mal'grand'aĵ'o'j kaj flor'o'j, kiu'j est'is dis'met'it'a'j ĉirkaŭ'e en la plej bon'gust'a sen'ord'ec'o. Oni rimark'is tuj en ĉiu'j tiu'j elegant'a'j, koket'e distr'it'a'j luks'aĵ'o'j la delikat'a'n man'o'n de eduk'it'a vir'in'o. Li halt'is antaŭ la pian'o.

— Kia bon'gust'a aranĝ'o, li murmur'et'is. La pian'o en la angul'o est'as ĉirkaŭ'at'a de tropik'a'j kresk'aĵ'o'j.

Li sid'iĝ'is sur la seĝ'o antaŭ la pian'o kaj komenc'is trans'turn'ad'i la foli'o'j'n en la not'o'libr'o.

Li ne rimark'is, ke Fanny kaj Stella en'ir'is.

— Tie ĉi est'as ja neni'u, dir'is Stella. Des pli bon'e.

— Mi est'as cert'a, ke li plaĉ'os al vi, dir'is Fanny viv'e. Li est'as jun'a, bel'a, eduk'it'a kaj elegant'a. Li viv'is mult'a'j'n jar'o'j'n en la ali'land'o.

— Li kred'ebl'e viv'is tie tiel mult'e, ke li nun re'ven'is hejm'e'n, por trov'i i'o'n, per kio li pov'us daŭr'ig'i viv'i! Li far'iĝ'os kred'ebl'e unu el mi'a'j plej varm'a'j ador'ant'o'j!

— Kia sen'hont'ec'o! murmur'is Felsen.

— Ho, li hav'as tamen i'o'n ali'a'n, per kio li pov'as viv'i krom vi, dir'is Fanny incit'it'a.

— Tio est'as la plej bon'a voj'o, kiu'n li pov'us elekt'i. Du'dek mil kron'o'j da procent'o'j en jar'o kaj neni'o'n ali'a'n far'i, ol est'i la edz'o de si'a edz'in'o!

Felsen lev'iĝ'is, pal'a, kun kun'prem'it'a'j dent'o'j.

— Nu, dir'is Stella, ir'ant'e al la tabl'o, el'serĉ'u la pek'ul'o'n, konduk'u li'n tie'n ĉi kaj star'ig'u li'n en la vic'o'n de mi'a'j ador'ant'o'j. Li est'as ja leŭtenant'o. Ebl'e mi pov'os li'n uz'i, por komand'i la ali'a'j'n!

— Mi est'as jam tie ĉi kaj tuj, kiam mi est'os prezent'it'a, far'iĝ'os por mi plezur'o, akcept'i la decid'it'a'n por mi lok'o'n.

Ĉe la son'o de li'a voĉ'o Stella turn'is la kap'o'n. Ŝi est'is mort'pal'a kaj apog'is si'n konvulsi'e al la marmor'a tabl'o. Ĝi est'is li, la ideal'o de ŝi'a viv'o, ŝi'a sekret'a fianĉ'o, kiu'n ŝi nun tiel dolor'e insult'is kaj por ĉiam for'puŝ'is! Ŝi rigard'is meĥanik'e si'a'n man'o'n. Feliĉ'e ŝi port'is gant'o'j'n kun sep buton'o'j, tiel la ring'o est'is bon'e kaŝ'it'a.

— Pardon'u, se mi vi'n ek'tim'ig'is, mi'a'j sinjor'in'o'j, dir'is Georg'o, Sed mi sid'is tiel absorb'it'a per la not'o'j, ke mi ne rimark'is vi'a'n en'ir'o'n.

Sinjor'in'o Breine saĝ'e decid'is rigard'i la tut'a'n afer'o'n kiel ŝerc'o'n.

— La situaci'o est'as ver'e mal'agrabl'a, ŝi dir'is rid'et'ant'e. Nun est'as jam tro mal'fru'e, por sven'i. Mi far'as, kiel mi'a amik'in'o, kaj serĉ'as mi'a'n rifuĝ'o'n en la vent'um'il'o. Kiam ĝi est'as mal'ferm'it'a, ĝi far'as la serv'o'n de kurten'o, kiu est'as antaŭ'tir'it'a, dum la vizaĝ'o far'as tualet'o'n. Nu, nun mi pens'as, ke ĝi pli-mal'pi re'hav'as la ĝust'a'n esprim'o'n! Las'u mi'n prezent'i : leŭtenant'o Felsen — fraŭl'in'o Adler . . . Sed, kar'a Stella, vi tiel trem'as . . . Sid'iĝ'u!

— Tio baldaŭ pas'os. Mi est'as iom nerv'a.

— Mi bedaŭr'as, dir'is Georg'o, ke mi est'as la kaŭz'o . . .

— Nu, inter'romp'is li'n Fanny, pro pun'o mi vi'n kondamn'as rest'i tie ĉi kaj fleg'i la fraŭl'in'o'n, ĝis vi pov'os konduk'i ŝi'n, perfekt'e re'fort'ig'it'a'n, en la salon'o'n. Mi dev'as for'las'i vi'n. Mi'a'j ŝuld'o'j de mastr'in'o mi'n vok'as.

Fanny for'ir'is. Stella sid'is kun mal'lev'it'a'j okul'o'j, Felsen star'is mal'varm'eg'a kaj apog'is si'n al la dors'o de unu seĝ'o. Stella lev'is la kap'o'n kaj dir'is kun dev'ig'it'a trankvil'ec'o :

— Sid'ig'u vi'n, sinjor'o Felsen.

— Dir'u al mi, ĉu ni parol'os pri la veter'o kaj blov'o, aŭ ĉu ni est'os sincer'a'j?

— Kiel al vi plaĉ'os.

— Nu, las'u ni'n est'i sincer'a'j. Vi mi'n abomen'as, ne ver'e?

— Las'u ni'n unu'e konsent'i, ke mi vi'n ne ador'as, mi'a fraŭl'in'o. Se mi vi'n kompren'is ĝust'e, vi tim'as mi'n pli kiel ador'ant'o'n, ol kiel mal'amik'o'n.

— Sed tiam mi juĝ'is ne kon'ant'e. Nun, kontraŭ'e . . . kontraŭ'e . . .

— Nun, vi mi'n kon'as egal'e mal'bon'e.

— Jes, ver'e, sed . . .

— Ĉu vi est'os efektiv'e sincer'a, fraŭl'in'o?

— Mi dezir'as neni'o'n pli volont'e.

— Sed, trov'int'e, ke mi est'as sufiĉ'e mal'hont'a ne tuj'e fal'i sur mi'a'j'n genu'o'j'n, vi ebl'e hav'us la dezir'o'n met'i mi'n venk'it'a'n ĉe vi'a'j pied'o'j, por post'e hav'i la plezur'o'n — mi'n for'puŝ'i.

— Sinjor'o leŭtenant'o! ek'kri'is Stella viv'e kaj lev'is si'n de si'a seĝ'o.

— Ĉu la ge'sinjor'o'j i'o'n dezir'as? ek'son'is murmur'et'ant'a voĉ'o post ŝi. Ĝi est'is la melankoli'a kelner'o Olsen, kiu, en'ir'int'e sen'bru'e, nun star'is tie kun kap'o klin'it'a kaj kun porci'o da glaci'aĵ'o en la man'o.

Stella re'ĵet'is si'n sur la seĝ'o'n kaj kaŝ'is si'a'n vizaĝ'o'n en la man'o'j.

— Mi al'port'is nur tiu'n ĉi glaci'aĵ'o'n al sinjor'in'o Breine.

— Met'u ĝi'n tie ĉi sur la tabl'o'n kaj al'port'u al mi ankaŭ unu porci'o'n, dir'is Georg'o sen'pacienc'e. Mi bezon'as mi'n iom mal'varm'et'ig'i, li murmur'et'is al si mem.

— Tuj, sinjor'o, tuj! Neni'o'n ali'a'n, sinjor'o?

Stella sid'is daŭr'ig'e kun si'a bukl'it'a Tit'us-kap'o en la man'o'j, ŝi'a blank'a kol'o est'is fleks'it'a, kaj part'o de la delikat'e form'it'a orel'o rigard'et'is el la grand'a'j salm'o'kolor'a'j roz'o'j, kiu'j est'is al'fortik'ig'it'a'j sur ŝi'a ŝultr'o. Georg'o sent'is, ke li est'is tro krud'a.

Ŝi re'lev'is la kap'o'n kun la mal'nov'a fier'a esprim'o en la mal'lum'a'j okul'o'j.

— Ĉu vi hav'as ankoraŭ i'o'n ne'dir'it'a'n?

— Mi est'is tro ek'flam'iĝ'a, mi est'is rapid'em'a, mi vol'us nur . . .

— Vi vol'us nur pag'i mok'o'n per mok'o kaj mi'n humil'ig'i. Gratul'u vi'n mem, leŭtenant'o Felsen, vi ating'is perfekt'e vi'a'n cel'o'n!

— Mi kuraĝ'is pren'i vi'n por ĉas'ist'o de edz'iĝ'o, vi kuraĝ'is ĵet'i en mi'a'n vizaĝ'o'n, ke mi est'as sen'kor'a koket'ul'in'o, kiu si'n amuz'as per en'jung'ad'o de mal'feliĉ'a'j am'ant'o'j al si'a vetur'il'o de triumf'o. Ĉu ni nun est'as kvit'a'j?

— Mi pov'as neni'o'n dir'i por mi'a prav'ig'o.

— Mi pov'us ebl'e dir'i mult'e por la mi'a, sed mi ne sci'as ver'e, kiel ni tiu'n ĉi inter'parol'o'n komenc'is, kaj mi sci'as ankoraŭ pli mal'mult'e, kial ni ĝi'n . . . daŭr'ig'us.

— Jes, vi est'as prav'a, fraŭl'in'o. Mi'a efektiv'a intenc'o est'is invit'i vi'n por la sekv'ant'a danc'o.

— Mi dank'as. En tiu ĉi minut'o mi est'as tiel lac'a, ke mi dev'as iom ripoz'i.

— Tiam mi vi'n ne pli long'e mal'oportun'os.

Li salut'is mal'varm'e kaj en'ir'is rapid'e en la salon'o'n.

Stella lev'iĝ'is. Kiam li est'is ekster la pord'o ŝi fal'is sur la sof'o'n, ĵet'is si'n en unu angul'o'n kaj kaŝ'is la kap'o'n en la klar'blu'a'j silk'a'j kusen'o'j.

Mult'a'j kaj dolor'a'j pens'o'j tra'ir'is la kap'o'n de Stella, dum ŝi kuŝ'is tie kun la vizaĝ'o en'prem'it'a en la silk'a'j kusen'o'j. Tio est'is do la unu'a renkont'o, kiu'n ŝi en si'a fantazi'o tiel bel'e el'pentr'is al si mem, kaj tamen — la ŝuld'o est'is ja ŝi'a propr'a. Sed ebl'e li eĉ ne memor'is ili'a'n mal'grand'a'n aventur'o'n, — kaj ŝi, kiu konsider'ad'is tiu'n ĉi ring'o'n, kiu'n li met'is sur ŝi'a'n fingr'o'n, kiel ring'o'n de fianĉ'iĝ'o, ŝi, kiu tiel am'e fleg'is la pur'a'n flor'o'n de si'a unu'a am'o kaj ĝi'n nutr'is per si'a rev'ad'o . . . kia mal'saĝ'ul'in'o ŝi est'is! Kaj ŝi pov'is ver'e kred'i, ke en ni'a proz'a temp'o iom da poezi'o ankoraŭ pov'us ekzist'i! Ŝi lev'iĝ'is, kaj, de'tir'int'e la gant'o'j'n, ŝi long'a'n temp'o'n rigard'is la ring'o'n. Ŝi'a am'o est'is profund'a kaj pur'a, kiel tiu ĉi diamant'o. En ties kviet'a fajr'o kuŝ'is mir'a sorĉ'o, ĉar ĝi prunt'is si'a'n bril'o'n el la poezi'o de la anim'o. Tiu'n ĉi vesper'o'n ĝi ne bril'is kiel kutim'e. Ebl'e la ros'o en ŝi'a'j okul'o'j kaŭz'is, ke ĝi'a bril'o perd'iĝ'is. Nun ĝi est'is nur la last'a larm'o sur la tomb'o de ŝi'a am'o!

— Sed li neniam sci'os, ke mi est'as tiu, kiu'n li renkont'is en la bal'o, ŝi murmur'et'is. Ŝi ja ten'is en si'a man'o la ŝlos'il'o'n de la enigm'o, ŝlos'il'o'n, pri kiu ŝi kred'is, ke ĝi mal'ferm'os al ŝi la ter'a'n paradiz'o'n. Neni'u ĝi'n vid'is, des pli bon'e, eĉ ne Fanny.

Ŝi kur'is al la fenestr'o, por ĵet'i la ring'o'n sur la strat'o'n, sed ŝi si'n de'ten'is. La mal'grand'a viper'o tiel fortik'e en'mord'iĝ'is en ŝi'a'n kor'o'n, ke ŝi ne pov'is sufer'i, ke ĝi est'u dis'prem'at'a sub la pied'o'j de la preter'ir'ant'o'j. Kiam ŝi re'ven'is de la fenestr'o, ŝi'a rigard'o fal'is okaz'e sur la porci'o'n da glaci'aĵ'o, kiu star'is sur la tabl'o, kaj tiam subit'e ven'is al ŝi ide'o. Li pet'is ja la kelner'o'n al'port'i al li porci'o'n da glaci'aĵ'o; ŝi las'os li'n ricev'i ĝi'n — kun'e kun la ring'o. Ŝi si'n sid'ig'is apud la skrib'o'tabl'o kaj iom pens'int'e, ŝi skrib'is la sekv'ant'a'j'n lini'o'j'n :

Kun'volv'int'e la paper'et'o'n, ŝi ŝov'is la ring'o'n super ĝi'n kaj en'prem'is ĝi'n en la glaci'aĵ'o'n. Ŝi las'is la teler'et'o'n star'i sur la tabl'o kaj en'ir'is en la salon'o'n, por el'serĉ'i la kelner'o'n.

Moment'o'n post la el'ir'o de Stella Fanny en'ir'is en la kabinet'o'n, pri kiu la kelner'o Olsen dir'is al ŝi, ke tie la glaci'aĵ'o star'as sur la tabl'o. Ĵus kiam ŝi vol'is port'i la kuler'o'n al si'a buŝ'o, ŝi rimark'is la paper'et'o'n kun la ring'o, el'pren'is ĝi'n el la glaci'aĵ'o kaj leg'is la vers'aĵ'o'n. Tra'leg'int'e ĝi'n mult'a'j'n foj'o'j'n, pens'int'e pri la afer'o kaj sku'int'e konfuz'it'e la kap'o'n, sinjor'in'o Breine met'is la ring'o'n sur si'a'n fingr'o'n, pren'is la glaci'aĵ'a'n teler'et'o'n en la man'o'n kaj ir'is en la manĝ'ej'o'n al la kelner'o.

— Kiu don'is al vi tiu'n ĉi glaci'aĵ'o'n?

— La kuir'ist'in'o, li respond'is kun si'a kutim'a melankoli'a rid'et'o.

— Ne, li sci'as neni'o'n, pens'is Fanny. Ĉu ĝi star'as long'a'n temp'o'n en la kabinet'o?

— Mal'long'e, sinjor'in'o. La bel'a leŭtenant'o — mi pens'as, ke li est'as nom'at'a Felsen — pet'is mi'n ĝi'n met'i tie'n. Li tiel fervor'is, ke mi for'ir'u, kaj send'is mi'n serĉ'i por li mem porci'o'n da glaci'aĵ'o; sed jam neni'o rest'is.

— Li pov'as ricev'i tiu'n ĉi.

— Ĉu mi ĝi'n dev'as port'i al li?

— Ne, mi ĝi'n far'os mem. Serv'u vi la limonad'o'n al la gast'o'j.

— Nu, pens'is Fannv, donac'o de Felsen! Delikat'a ĝentil'ec'o! Sed post tiel mal'long'a kon'at'ec'o! Ĝi est'as natur'e pro mi'a edz'o. Mi en'ir'os, por li'n dank'i en ia delikat'a manier'o, kaj mi ne met'os la gant'o'n, por ke li vid'u, ke mi ricev'is la ring'o'n.

Ŝi en'ir'is en la salon'o'n kaj al'proksim'iĝ'is al Felsen, kiu star'is sol'a en unu angul'o de la ĉambr'o.

— Vi dezir'is glaci'aĵ'o'n, dir'is la kelner'o. Permes'u al vi'a humil'a serv'ant'in'o don'i ĝi'n propr'a'man'e al vi.

— Vi est'as tro bon'eg'a!

Ŝi antaŭ'port'is al li koket'e la glaci'aĵ'o'n kaj las'is sam'temp'e la diamant'o'n ek'bril'i. Li ek'trem'is kaj preskaŭ fal'ig'is la teler'et'o'n, dum li'a'j okul'o'j ripoz'is sur la ek'bril'int'a ŝton'o. Neni'a'j dub'o'j plu! Li trov'is la ring'o'n; sed la posed'ant'in'o, la sekret'a ador'at'in'o de li'a'j rev'o'j, est'as la edz'in'o de li'a plej bon'a amik'o! Ho, tio est'is terur'a!

— Vi rigard'as mi'a'n ring'o'n, dir'is Fanny kun fripon'a rid'et'o. Ĝi est'as bel'a, ne ver'e?

— Jes . . . jes . . . ĝi est'as . . . tre bel'a.

— Ĝi est'as memor'o de unu amik'o, kiu est'as al mi tre kar'a, kvankam mi li'n kon'as nur mal'long'a'n temp'o'n. Mi konserv'os ĉiam tiu'n ĉi memor'aĵ'o'n kaj mi ĉiam ĝi'n alt'e ŝat'os, ŝi dir'is, for'ir'ant'e kun koket'a klin'et'o de la kap'o.

Felsen star'is tut'e surd'ig'it'a kun la teler'et'o en la man'o.

Dum'e Stella est'is ir'int'a al la kelner'o kaj pet'int'a li'n don'i la glaci'aĵ'o'n al Felsen.

— Li ĝi'n jam ricev'is, dir'is Olsen. Li star'as kun ĝi en la man'o. Jen li est'as.

Li est'is prav'a. Felsen ten'is la teler'et'o'n en la man'o kaj ŝajn'is est'i ekscit'it'a. Fanny star'is apud'e kaj parol'is viv'e kun li. Io bril'is fort'e sur ŝi'a man'o. Ŝi port'is ordinar'e nur si'a'n fianĉ'iĝ'a'n ring'o'n. Kio'n tio signif'as?

Nun ŝi for'las'is li'n kaj ir'is al la buduar'o. Ŝi est'is halt'ig'it'a sur la voj'o de par'o da kavalir'o'j. Stella preter'glit'is tie'n ne'rimark'it'a kaj lok'is si'n post la pian'o, kie ŝi sid'is, kaŝ'at'a de la ĉirkaŭ'star'ant'a'j grup'o'j da kresk'aĵ'o'j. Moment'o'n post tio en'ir'is Fanny, kaj, star'ant'e sub la lustr'o, ŝi las'is la ring'o'n ek'bril'i kaj admir'ad'is ĝi'n. Stella rigard'ad'is ŝi'n tra la kresk'aĵ'o'j.

Jes, est'is tut'e cert'e. Ĝi est'as ŝi'a ring'o; sed kiel Fanny ĝi'n ricev'is? Ĉu li ver'e ĝi'n sen'per'e for'donac'is, kiel sen'valor'a'n objekt'o'n? Fanny est'is tiel profund'ig'it'a en la konsider'ad'o'n de la ring'o, ke ŝi ne rimark'is la en'ir'o'n de si'a edz'o.

— Nu, Fanjo, ĉu vi est'as tut'e sol'a? dir'is la komerc'eg'ist'o. Ĉu vi est'as ankoraŭ koler'a?

Li pren'is ŝi'a'n man'o'n, kiu'n ŝi pen'is for'tir'i.

— Vi ja sci'as, ke se mi est'as ankaŭ ia'foj'e iom viv'a kaj ĵaluz'a, tio est'as ĉar mi vi'n tiel am'as kaj ĉar mi tim'as, mi mal'jun'a urs'o, ke mi ne pov'as far'i vi'n tiel feliĉ'a, kiel vi merit'as.

Li kares'is ŝi'a'n man'o'n, sed subit'e ek'trem'is.

— Kia . . . kia ring'o est'as tio?

— Ĝi . . . ĝi est'as anonim'a donac'o, respond'is Fanny iom konfuz'it'e.

— Kiu ĝi'n don'is al vi?

— Oni ne pov'as kon'i la don'ant'o'n de anonim'a'j donac'o'j, dir'is Fanny petol'e.

— Sed mi li'n kon'as. Ĉu dir'i al vi tiu'n nom'o'n?

— Ĝi est'as Georg'o Felsen. Mi sci'as ĉio'n.

Stella sid'is, kiel fal'int'a el nub'o'j. Ĉu Felsen ver'e est'as en'am'it'a en Fanny'n, kaj ĉu li, ne ofer'ant'e eĉ unu sol'a'n pens'o'n al ili'a renkont'o, ne pen'ant'e el'serĉ'i, el kie la ring'o ven'is, sen'per'e ĝi'n met'is sur ŝi'a'n fingr'o'n? Aŭ ĉu Fanny trov'is la ring'o'n kaj met'is ĝi'n sur la fingr'o'n, por pens'ig'i li'n, ke ŝi est'as la elekt'it'a? Sed ne, tio ĉi est'is mal'saĝ'a pens'o. Fanny neni'o'n sci'is pri la histori'o de la ring'o, ŝi neniam ĝi'n vid'is. Oni pov'us frenez'iĝ'i.

La komerc'eg'ist'o fal'is mal'esper'e sur seĝ'o'n.

— Kaj ĝi est'as mi'a plej bon'a amik'o kaj mi'a propr'a edz'in'o, kiu'j mi'n tromp'as!

— Jes, la edz'in'o'j de ali'a'j hom'o'j tut'e ja ne pov'as hav'i interes'o'n vi'n tromp'i! dir'is Fanny trankvil'e.

— Ne el'turn'u vi'n per mal'kar'a'j ŝerc'o'j! mi sci'as nun ĉiu'j'n vi'a'j'n sekret'o'j'n. Vi vol'as ebl'e ne'i, ke vi est'is sen mi'a sci'o en la oper'a bal'o en Parizo?

— Ha, Stella babil'is?

— Stella neni'o'n dir'is, sed tiu ĉi mal'feliĉ'a ring'o mal'ferm'is mi'a'j'n okul'o'j'n kaj montr'is al mi, kiel facil'anim'e kaj mensog'e vi ag'is.

— Dir'u al mi, kar'a Breine, ĉu vi efektiv'e ne trink'is tro mult'e post la manĝ'o?

— Ho, Fanny, Fanny, kiel vi pov'as est'i tiel kruel'a?

— Pro Di'o, Breine, mi ne bon'e kompren'as, kio'n mi far'is. Ni dev'as trov'i sinjor'o'n Felsen, li klar'ig'os al ni ĉio'n.

En tiu minut'o en'ven'is la kelner'o Olsen, por sci'ig'i, ke la danc'ad'o komenc'iĝ'is kaj ke oni demand'as pri la ge'mastr'o'j.

— Ĉu sinjor'o Felsen est'as tie?

— Ne, li pren'is si'a'n super'vest'o'n kaj for'las'is la bal'o'n antaŭ kelk'a'j minut'o'j, dir'is Olsen.

— Ne dir'int'e adiaŭ al mi! Sed kio'n do signif'as ĉio ĉi? murmur'is Fanny.

La inter'parol'ad'o est'is inter'romp'it'a de bel'a kavalir'o, al kiu la sinjor'in'o est'is promes'int'a la unu'a'n danc'o'n post la vesper'manĝ'o. Fanny pren'is li'a'n brak'o'n kaj en'ir'is en la salon'o'n.

La komerc'eg'ist'o ripoz'is, tut'e dis'prem'it'a, en si'a apog'a seĝ'o. Stella sid'is post la pian'o kaj plor'is. El la salon'o son'is danc'a muzik'o, rid'ad'o kaj ŝov'ad'o de pied'o'j.

— Jes, ĝi est'as efektiv'e anim'it'a bal'o kaj luks'a vesper'manĝ'o, kiu'j'n komerc'eg'ist'o Breine don'as tiu'n ĉi vesper'o'n, li ĝem'is. Tiel vigl'a danc'ad'o daŭr'iĝ'as tie intern'e, kaj tamen la komerc'eg'ist'o mem sid'as tie ĉi sur la ruin'o'j de si'a feliĉ'o!

Li kaŝ'is la vizaĝ'o'n en si'a'j'n man'o'j'n.

— Ĉu ekzist'as en la mond'o pli mal'feliĉ'a hom'o ol mi? li ĝem'is laŭt'e.

Mol'a man'o est'is met'it'a sur li'a'n ŝultr'o'n. Stella star'is apud li'a flank'o.

— Ekzist'as ankoraŭ unu ali'a, ŝi dir'is.

— Ĉu vi est'as ankaŭ mal'feliĉ'a, fraŭl'in'o?

— Sed vi ne hav'as edz'in'o'n, kiu vi'n tromp'as.

— Ne, sed unu kaj tiu sam'a hom'o est'as la kaŭz'o de ni'a mal'feliĉ'o.

— Jes. Mi li'n am'is tiel profund'e, tiel kor'e, kaj nun li mi'n for'puŝ'is kaj forges'is pro Fanny, kaj ĉio tio post kon'at'ec'o de nur du'on'o da hor'o. Ĉio est'as tiel frenez'e mal'saĝ'a, ke mi'a kap'o preskaŭ turn'iĝ'as.

— Ili kon'as unu la du'a'n jam pli ol unu jar'o'n. Mi est'as cert'a pri tio.

— Edz'in'ig'it'a vir'in'o — kia sen'fund'a mal'taŭg'ec'o!

— Ĝi est'as la franc'a'j ide'o'j. Sed kio'n vi pens'as far'i?

— Mi? mi almenaŭ neniam edz'in'iĝ'os!

— Mi ankaŭ neniam far'os ĝi'n plu, dir'is la komerc'eg'ist'o. Mi pet'os eks'edz'iĝ'o'n.

— Sed ebl'e Fanny est'as sen'kulp'a?

— Ne, mi sci'as, kiel facil'anim'e ŝi komenc'is tiu'n ĉi rilat'o'n, kaj mi neniam pov'as hav'i plu konfid'o'n al ŝi.

— Ĉio pov'os far'iĝ'i ankoraŭ bon'a, sinjor'o.

Li don'is al ŝi sign'o'n, ke ŝi sid'iĝ'u. Ŝi si'n sid'ig'is kontraŭ li.

— Dir'u al mi, ĉu mi ne est'as sufiĉ'e mal'jun'a, por pov'i est'i vi'a patr'o?

— Mi vi'n ne kompren'as . . .

— Mi opini'as, ke ni ambaŭ star'as tut'e sol'e en la mond'o. Vi ne hav'as plu ge'patr'o'j'n. Ĉu vi ne vol'us far'iĝ'i mi'a adopt'a fil'in'o?

— Tiu ĉi propon'o est'as tiel subit'a, ke mi trov'as, ke ni ambaŭ dev'as preciz'e pri'pens'i ĝi'n.

Sinjor'in'o Breine dum'e ven'is el la salon'o kaj, vid'ant'e si'a'n edz'o'n kaj Stella'n en viv'a kaj konfid'a inter'parol'ad'o, star'iĝ'is en la mez'o de la ĉambr'o.

— Vid'u, daŭr'ig'is la komerc'eg'ist'o, kiam la eks'edz'iĝ'o kun Fanny est'os ating'it'a, mi sent'os mi'n mem tiel sol'a.

— Ĉu ni nun eks'edz'iĝ'os! pens'is Fanny.

— Kiel feliĉ'a mi est'us tiam, se amik'a anĝel'o vol'us viv'ig'i mi'a'n mal'plen'a'n hejm'o'n kaj fleg'i mi'n en la mal'jun'a'j tag'o'j.

Fanny star'is koler'e kaj lud'is kun si'a vent'um'il'o.

— Nun ili do kun'e viv'os!

Stella don'is al li si'a'n man'o'n.

— Est'os ĉiam agrabl'e al mi, se mi iel pov'os help'i al vi'a feliĉ'o, sed . . .

— Ho, ne far'u al vi pen'o'j'n, dir'is Fanny, rapid'e aper'ant'e. Mi liver'os mem al li la feliĉ'o'n, kiu'n li bezon'as.

Fanny si'n turn'is viv'e kaj koler'e al si'a amik'in'o :

— Vi, Stella, vi est'is do la serpent'o en mi'a edz'ec'a paradiz'o? Ĝi est'as tial vi, kiu el'pens'is mi ne sci'as kiel mal'honor'a'n histori'o'n pri mi kaj Felsen, kiu'n mi tamen tiu'n ĉi vesper'o'n vid'as la unu'a'n foj'o'n antaŭ mi'a'j okul'o'j! Kaj kun kia intenc'o vi ĝi'n far'is? Pro mal'am'o al mi ĝi ne pov'as est'i, ĉar mi neniam far'is mal'bon'aĵ'o'n al vi; kaj pro am'o al Breine ĝi ankaŭ ne pov'as est'i, ŝi daŭr'ig'is preskaŭ plor'ant'e, ĉar ĉu iu ali'a ol mi mem pov'us est'i sufiĉ'e mal'prudent'a, por am'i tia'n sovaĝ'a'n best'o'n, kiel mi'a edz'o? »

— Fanny, aŭskult'u mi'n, dir'is Stella.

— Sed nek al vi, nek al ali'a prosper'os for'ŝir'i li'n de mi, — mi am'as li'n tro fort'e, ŝi dir'is kaj ĵet'is la brak'o'j'n ĉirkaŭ li'a'n kol'o'n.

— Las'u mi'n, mi vol'as dis'iĝ'i!

— Jes, sed mi ne vol'as!

En tiu minut'o en'ir'is Georg'o Felsen.

— Pardon'u al mi, se mi mal'help'as; sed mi est'os mal'long'a. Mi intenc'is komenc'e skrib'i al vi, sed mi kompren'is, ke mi pli bon'e pov'os don'i al vi buŝ'a'n klar'ig'o'n.

— Mi for'ir'os, dir'is Stella.

— Ne, mi'a fraŭl'in'o, kio'n mi dir'os, vi pov'as liber'e aŭskult'i. Ĝi ebl'e klar'ig'os mi'a'n kondut'o'n kontraŭ vi. Ĉar kiam mi nun re'e for'las'os mi'a'n patr'uj'o'n, kaj kred'ebl'e por ĉiam, mi ne dezir'us, ke vi pens'u pri mi kun tro grand'a mal'dolĉ'ec'o.

— Vi for'vetur'os? demand'is Fanny.

— Jes, sinjor'in'o; post tio, kio okaz'is inter ni, mi ne vol'as rest'i pli long'e tie ĉi.

— Kio okaz'is inter ni . . .?

— Mi kon'as la tut'a'n histori'o'n de la diamant'a ring'o, dir'is Breine.

— Tiu histori'o ne est'as tamen tiel danĝer'a, respond'is Fanny trankvil'e.

— Est'as ebl'e, ke vi, sinjor'in'o, pren'as ni'a'n aventur'o'n kiel ŝerc'o'n, dir'is Georg'o. Mi rigard'as ĝi'n tut'e ali'e. Mi est'is tuŝ'it'a de la roman'ec'o kaj pik'ant'ec'o en la situaci'o, mi kre'is al mi mem figur'aĵ'o'n de vi en mi'a fantazi'o, kaj, ne kon'ant'e la original'o'n, mi ador'is tiu'n ĉi fantazi'a'n portret'o'n.

Stella ek'trem'is, komenc'ant'e kompren'i, ke tie ĉi est'is ia mal'kompren'iĝ'o kaj ke ŝi est'is mal'just'a kontraŭ ambaŭ, Georg'o kaj Fanny. La trankvil'ec'o de la last'a ne pov'is est'i ŝajn'ig'a.

— Sed, grand'a Di'o, kio mi'n tuŝ'as vi'a'j fantazi'a'j portret'o'j? ek'kri'is Fanny surpriz'e.

— Ŝajn'as, ke vi ĉio'n forges'is, dir'is Georg'o. Nun, de la moment'o, kiam mi vid'is, ke la edz'in'o de mi'a amik'o port'as tiu'n ĉi fatal'a'n ring'o'n, mi decid'is ankaŭ forges'i ĉio'n kaj mi komenc'is kompren'i, ke mi'a am'o est'is nur roman'a'j kapric'o'j kaj ke mi efektiv'e vi'n neniam am'is.

— Ho, kiel ekster'ordinar'e mal'ĝoj'e! ek'kri'is Fanny, rid'eg'ant'e. Jes, ke Breine perd'is la mal'grand'a'n porci'o'n da prudent'o, kiu'n li posed'is, tio est'as jam long'e klar'a al mi, sed nun mi ver'e komenc'as kred'i, sinjor'o Felson, ke vi'a supr'a etaĝ'o ankaŭ est'as iom en mal'ord'o.

— Sed ĉu vi pov'as ne'i, ek'kri'is Breine, ke tiu ĉi diamant'a ring'o . . .

— Jes, tiu ĉi mal'feliĉ'a ring'o est'as la kulp'o de ĉio, dir'is Fanny. Est'u tiel bon'a, sinjor'o Felsen, jen mi ĝi'n re'don'as al Vi. Mi ĝi'n ricev'is en porci'o da glaci'aĵ'o kun'e kun vers'aĵ'o. Mi met'is la ring'o'n sur la fingr'o'n, kaj de tiu ĉi moment'o ĉio est'as frenez'a. Breine est'as frenez'a, Stella est'as frenez'a, Felsen est'as frenez'a, kaj nun mi mem far'iĝ'os baldaŭ ankaŭ frenez'a, tio est'as kred'ebl'e la plej prudent'a, kio'n mi pov'as far'i.

— Mi neniam send'is al vi i'a'n glaci'aĵ'o'n aŭ i'a'n vers'aĵ'o'n. Vi sci'as tamen, ke mi met'is la ring'o'n sur vi'a'n fingr'o'n antaŭ unu jar'o.

— Ne, nun est'as jam tro frenez'e, ek'kri'is Fanny.

Stella el'paŝ'is pli proksim'e.

— Permes'u al mi en'port'i kelk'a'n klar'ig'o'n en tiu'n ĉi sen'ord'ig'it'a'n afer'o'n. Mi est'as tiu, kiu ricev'is de vi la ring'o'n en la oper'a bal'o.

— Jes, kaj mi ne hont'as konfes'i, ke mi ĝi'n rigard'ad'is kun tia'j sam'a'j profund'a'j sent'o'j, kiel vi. Post'e ni ni'n re'renkont'is en koler'o, kaj mi decid'is, ke vi neniam sci'u, kiu mi est'as. Mi met'is la ring'o'n en la vanil'a'n glaci'aĵ'o'n, kaj ĝi nun erar'e ven'is en la man'o'j'n de Fanny.

— Tiel, tamen . . . Ha, fraŭl'in'o, kiel vi mi'n far'as feliĉ'a!

— Sed kia oper'bal'a histori'o tio est'as? demand'is Fanny.

Tio'n mi rakont'os al vi post'e, dir'is la komerc'eg'ist'o. Ni ir'u en la bal'a'n salon'o'n kaj ne plu mal'ŝat'u ni'a'j'n gast'o'j'n. Georg'o est'os jam tiel bon'a amuz'i fraŭl'in'o'n Stella dum'e . . .

Kaj tiel bon'a est'is sinjor'o Felsen volont'e. La inter'parol'ad'o est'is kred'ebl'e tre viv'a kaj interes'a, ĉar kiam la gast'o'j ĉiu'j jam est'is for kaj Breine kaj la sinjor'in'o post unu hor'o tie'n en'ir'is, Georg'o kaj Stella sid'is ankoraŭ en anim'it'a inter'parol'ad'o. Ili sid'is sur la klar'blu'a silk'a kanap'o — tut'e proksim'e, tiel proksim'e, ke la kolos'a'j salm'o'kolor'a'j roz'o'j sur la ŝultr'o de Stella est'is tut'e de'prem'it'a'j. La diamant'a ring'o est'is nun re'e sur la fingr'o de Stella, sed oni ne pov'is ĝi'n vid'i, ĉar Felsen ten'is ŝi'a'n man'o'n en la ambaŭ si'a'j.

— Nu, dir'is Breine, ŝajn'as, ke ni pov'as gratul'i.

— Jes, nun est'as ĉio en ord'o.

— Kaj la gast'o'j for'ir'is, dir'is la komerc'eg'ist'o kaj frot'is kontent'e la man'o'j'n, tial nun ni est'as la mastr'o'j en la dom'o, kaj nun ni hav'os ekstr'a'n festen'o'n.

Li vok'is Olsen'on, kiu esting'ad'is la lum'o'j'n en la salon'o.

— Al'port'u al ni botel'o'n da ĉampan'o.

— Ne, mi dank'as. Mi kred'as, ke ni ĉiu'j ricev'is jam sufiĉ'e de tiu ĉi artikol'o. Tiu last'a glaci'aĵ'o est'is tiel brul'ig'a!

La ĉampan'o est'is al'port'it'a, la glas'o'j plen'ig'it'a'j kaj la san'o de la nov'a'j ge'fianĉ'o'j trink'it'a.

— Mi pet'as ankaŭ la permes'o'n tre humil'e gratul'i, dir'is la kelner'o Olsen; mi est'as ankaŭ fianĉ'ig'it'a!

— Kun la vidv'in'o Kaspersen, la kuir'ist'in'o.

— Kiam tio far'iĝ'is?

— Antaŭ kelk'a'j minut'o'j, sed ni kon'at'iĝ'is unu kun la du'a jam antaŭ long'e, ĉar en la last'a'j temp'o'j ni est'is tiel oft'e kun'e ĉe invit'aĵ'o'j.

— Sed tiu'n ĉi vesper'o'n vi vi'n klar'ig'is? demand'is Stella.

— Jes, ŝi star'is en la kuir'ej'o, kaj ŝi est'is tiel dolĉ'a, kaj tiam mi dir'is, ke mi ŝi'n am'as, kaj tiam ŝi mi'n ĉirkaŭ'pren'is, kaj tiam mi tiel blank'iĝ'is, ĉar ŝi est'is farun'a, kaj tiam ni kis'is unu la du'a'n. Ho, est'is tiel Di'e bon'eg'e!

Olsen mal'lev'is la okul'o'j'n kun dolĉ'a melankoli'a rid'et'o kaj flug'et'is en la salon'o'n, por esting'i la last'a'j'n lum'o'j'n.

Kiam Felsen konduk'is si'a'n am'at'in'o'n al la vetur'il'o, li prem'is kis'o'n sur ŝi'a'n man'o'n kun la bril'ant'a ŝton'o, kiu nun far'iĝ'is la stel'o de li'a feliĉ'o.

Ni'a real'a, proz'a temp'o ebl'e sku'os mal'estim'e la ŝultr'o'j'n pro la roman'a'j fantazi'o'j de la jun'a par'o; sed tiel long'e, kiel am'o ekzist'os en la mond'o — kaj ĝi ekzist'os tie ĝis la mond'o pere'os — tiel long'e ankaŭ la roman'ec'o viv'os.

Rimark'ind'a horloĝ'o. Per kia original'a manier'o en Ĥin'uj'o mal'riĉ'a'j hom'o'j, kiu'j ne posed'as horloĝ'o'n, difin'as la temp'o'n, pri tio la franc'a vojaĝ'ant'o Le Hub'e rakont'as sekv'ant'a'n okaz'o'n : « Unu tag'o'n, kiam ni vol'is vizit'i ni'a'j'n ĥin'o'j'n, kiu'j antaŭ ne'long'e akcept'is la krist'a'n religi'o'n, ni en'voj'e renkont'is knab'o'n, kiu paŝt'is bov'o'n. Preter'ir'ant'e, ni demand'is li'n, ĉu jam est'as la 12-a hor'o. La knab'o rigard'is al la sun'o, sed ĝi est'is kaŝ'it'a post dens'a'j nub'o'j, tiel ke li ne pov'is konsil'iĝ'i kun tiu ĉi horloĝ'o. — La ĉiel'o est'as kovr'it'a tro plen'e per nub'o'j, li dir'is, sed atend'u unu moment'o'n! Li kur'is en la plej proksim'a'n kort'o'n de vilaĝ'an'o kaj post unu minut'o re'ven'is kun kat'o sur la brak'o. — Rigard'u, li dir'is, ankoraŭ ne est'as la 12-a hor'o, kaj sam'temp'e li montr'is al ni la okul'o'j'n de la kat'o, supr'e'n'ŝov'ant'e ĝi'a'j'n palpebr'o'j'n. Ni kun mir'eg'o rigard'is la knab'o'n, sed li'a ekster'aĵ'o est'is tut'e serioz'a, kaj la kat'o, kvankam la operaci'o ŝajn'e ne tre plaĉ'is al ĝi, tamen vid'ebl'e kutim'int'a al ĝi, ten'is si'n tre trankvil'e, kvazaŭ ĝi'a special'a okup'iĝ'o konsist'us en tio, est'i horloĝ'o. Ni dir'is : Tre bon'e, mi'a knab'o, plej bon'a'n dank'o'n! Kaj ni hont'is, ricev'int'e instru'o'n de la knab'o. Kiam ni trov'is ni'a'j'n amik'o'j'n, ni'a unu'a afer'o est'is sci'iĝ'i pri tiu kat'a orakol'o. Ili tre mir'is pro ni'a mal'sci'o kaj rapid'e kolekt'is kelk'a'j'n dek'o'j'n da kat'o'j el la tut'a najbar'aĵ'o, por montr'i al ni, ke la horloĝ'o'j en ili'a'j okul'o'j ĉiu'j ir'as regul'e. La pupil'o'j de la okul'o'j de la kat'o'j ĝis tag'mez'o iom post iom mal'grand'iĝ'as kaj tiam ating'as si'a'n plej mal'larĝ'a'n kun'tir'iĝ'o'n en form'o de mal'dik'a strek'o, met'it'a, kiel har'et'o, perpendikular'e sur la mez'o'n de la okul'o. Post'e la pupil'o'j iom post iom re'e etend'iĝ'as, ĝis ili je nokt'o'mez'o ricev'as la form'o'n de rond'o. Oni ni'n cert'ig'is, ke ĉiu infan'o en mal'long'a temp'o akir'as grand'a'n lert'ec'o'n kaj akurat'ec'o'n en la montr'ad'o de la temp'o el kat'a'j okul'o'j. Ni konvink'iĝ'is tre baldaŭ, ke tiu'j ĉi horloĝ'o'j ir'as tut'e regul'e kaj ĉiu'j en preciz'a konsent'o. »

La hom'a voĉ'o. D-ro Delaunay en antaŭ ne'long'e publik'ig'it'a labor'o pri la hom'a voĉ'o esprim'as la konvink'o'n, ke la antikv'a'j loĝ'ant'o'j de Eŭrop'o est'is tenor'o'j. La nun'a'j ili'a'j post'e'ul'o'j est'as bariton'o'j, ili'a'j nep'o'j posed'os voĉ'o'n bas'a'n. La racoj pli mal'alt'a'j, kiel ekzempl'e negr'o'j k. t. p., hav'as voĉ'o'n pli alt'a'n, ol la blank'a'j. La hom'a voĉ'o kun la temp'o ĉiam far'iĝ'as pli mal'alt'a; tiel ekzempl'e tenor'o dek'ses'jar'a pov'as en la du'dek'kvin'a jar'o de la viv'o far'iĝ'i bariton'o kaj en la tri'dek'kvin'a — bas'o. La blond'ul'o'j hav'as voĉ'o'n pli alt'a'n, ol hom'o'j kun har'o'j mal'lum'a'j; la unu'a'j hav'as ordinar'e voĉ'o'n sopran'a'n kaj tenor'o'n, la last'a'j — kontralt'o'n kaj bas'o'n. La tenor'o'j est'as pli mal'dik'a'j, la bas'ul'o'j pli larĝ'a'j kaj fort'a'j. Hom'o'j pens'ant'a'j kaj inteligent'a'j hav'as plej'e voĉ'o'n mal'alt'a'n, sed mal'mult'e pens'ant'a'j kaj supr'aĵ'em'a'j — alt'a'n. La voĉ'o antaŭ la tag'manĝ'o est'as pli alt'a, ol post la tag'manĝ'o. Si'n'gard'a'j kaj prudent'a'j kant'ist'o'j evit'as, kiel oni sci'as, trink'o'j'n alkohol'a'j'n, precip'e la tenor'o'j; bas'ul'o'j pov'as ili'n ĝu'i, kiom ili vol'as. Tenor'o'j'n oni pli renkont'as en la land'o'j sud'a'j, kaj en la nord'o — pli da bas'o'j; tiel ekzempl'e laŭ la vort'o'j de Delaunay ĉiu'j glor'a'j franc'a'j tenor'o'j el'ven'is el la sud'a Franc'uj'o, dum ĉiu'j bas'ul'o'j — el la departement'o'j nord'a'j.

Mas'o por kun'glu'ad'o de marmor'o, gips'o, porcelan'o k. t. p. Pren'i da esting'it'a kalk'o pulvor'ig'it'a 100 gram'o'j'n, da ov'o'blank'o bon'e bat'it'a 10 gram'o'j'n kaj da alun'o pulvor'ig'it'a 12 gram'o'j'n; miks'i ĝi'n, bon'e dis'frot'ant'e, kaj ricev'int'e spec'o'n de ne'dens'a past'o, ŝmir'i per ĝi la rand'o'j'n, kiu'j'n oni vol'as kun'glu'i, kun'prem'i ili'n fort'e kaj las'i tiel en la daŭr'o de 48 hor'o'j. Al'don'int'e al tiu ĉi miks'aĵ'o pli da ov'o'blank'o aŭ da glu'o solv'it'a en naft'o, por ĝi'n pli mal'dens'ig'i, oni pov'as ĝi'n uz'i por lak'i vaz'o'j'n kaj divers'a'j'n objekt'o'j'n, por far'i ili'n ne'tra'mal'sek'iĝ'a'j. Karton'o, tiel lak'it'a, far'iĝ'as mal'mol'a, kiel lign'o. Ŝip'et'o'j, lak'it'a'j per tiu ĉi mas'o, est'as bel'a'j kaj fortik'a'j; tiel sam'e ankaŭ kuv'o'j kaj ali'a'j lign'a'j vaz'o'j kaj ankaŭ vaz'o'j argil'a'j, uz'at'a'j por konserv'ad'o de gras'o'j kaj fluid'aĵ'o'j.

Ĉu lakt'o est'as kun akv'o, oni pov'as sci'iĝ'i en la sekv'ant'a manier'o : bon'e polur'it'a'n trik'il'o'n (trik'kudr'il'o'n) oni tremp'as en profund'a'n vaz'o'n da lakt'o, tuj ĝi'n el'pren'as re'turn'e kaj ten'as ĝi'n rekt'e mal'supr'e'n. Se la lakt'o est'as pur'a, tiam gut'o da lakt'o rest'os pend'ant'a sur ĝi; sed se eĉ tre mal'grand'a kvant'o da akv'o est'is verŝ'it'a en la lakt'o'n, tiam neni'a gut'o pend'os sur la trik'il'o.

Serĉ'ist'o'j de post'e'sign'o'j en Hind'uj'o form'as apart'a'n kast'o'n. En kelk'a'j lok'o'j de la orient'a Hind'uj'o, precip'e super la bord'o'j do Gang'o kaj Hind'o, la brut'o prezent'as la ĉef'a'n riĉ'ec'o'n de la loĝ'ant'o'j; tial ankaŭ ŝtel'ad'o de ĉeval'o'j kaj bov'o'j est'as tie tre oft'a. Sed tie al la posed'ant'o'j de brut'ar'o'j al'port'as help'o'n la serĉ'ist'o'j de post'e'sign'o'j. Kiel preskaŭ ĉiu'j okup'o'j en Hind'uj'o, tiel la special'ec'o de post'e'sign'ist'o'j trans'ir'as de patr'o al fil'o; la « khojoj » — tiel en la lingv'o hind'a si'n nom'as la post'e'sign'ist'o'j — de fru'a infan'ec'o si'n ekzerc'as en si'a meti'o. Bon'a « khojo » sci'iĝ'as facil'e, per kie la ŝtel'int'o for'konduk'is la brut'o'n, kiel long'e li halt'is por nokt'i, aŭ por ripoz'i en tag'o, kio'n li konduk'is kun si k. t. p. Unu el la angl'a'j vojaĝ'ant'o'j rakont'as, ke unu foj'o'n oni ŝtel'is al li tol'aĵ'o'n kaj vest'o'j'n; li tial si'n turn'is al serĉ'ist'o de post'e'sign'o'j, kiu post unu'hor'a serĉ'ad'o trov'is la post'e'sign'o'n de la ŝtel'int'o'j kaj post du'tag'a persekut'ad'o al'konduk'is la vojaĝ'ant'o'n al la lok'o, kie la ŝtel'int'o'j ripoz'is post la migr'ad'o, jam tut'e cert'a'j ke ili ne est'os pun'at'a'j. La post'e'sign'ist'o klar'ig'is al si divers'a'j'n detal'aĵ'o'j'n, kiu'j por la eŭrop'an'o'j est'is absolut'e ne'rimark'ebl'a'j. Tiel ekzempl'e en unu lok'o, kie la voj'o dis'ir'is en kelk'a'j direkt'o'j, la hind'o per ĉif'it'a'j foli'o'j sur la apud'voj'a'j arb'o'j rimark'is, ke per tie ĉi kaj ne per ali'a voj'o la ŝtel'ist'o'j for'kur'is. La kronik'o'j de juĝ'o montr'as fakt'o'n, ke unu khojo ir'is laŭ la post'e'sign'o'j de unu mort'ig'int'o 300 kilo'metr'o'j'n, ĝis li fin'e trov'is li'n en la mal'liber'ej'o de provinc'a urb'et'o, kie'n la krim'ul'o est'is met'it'a por ia mal'grand'a ŝtel'o, plen'um'it'a antaŭ kelk'a'j tag'o'j. Ali'a'n foj'o'n post'e'sign'ist'o, ricev'int'e la komisi'o'n trov'i ŝtel'ist'o'n, kiu ŝtel'is juvel'o'j'n el la trezor'ej'o de la maharaĝ'i, ir'is laŭ la post'e'sign'o'j de la krim'ul'o ĝis la river'o Bi'as. Tie li perd'is la post'e'sign'o'n, ĉar antaŭ unu hor'o trans la river'o'n ir'is taĉment'o da soldat'o'j el 200 person'o'j. Ŝajn'is tut'e ne'ebl'e, ke la hind'o inter la en'prem'o'j de la pied'o'j de 200 hom'o'j pov'us el'trov'i la bezon'at'a'n post'e'sign'o'n. Sed la khojoj ne perd'as la kuraĝ'o'n antaŭ mal'facil'aĵ'o'j. Tiel ankaŭ nun la post'e'sign'ist'o ir'is re'turn'e kelk'a'j'n kilo'metr'o'j'n kaj tiel bon'e kon'at'ig'is si'n kun la post'e'sign'o de la ŝtel'ist'o, ke li help'is al si eĉ inter la post'e'sign'o'j de du'cent hom'o'j, kaj trans'ir'int'e la river'o'n, li trov'is la ŝtel'ist'o'n. Kompren'ebl'e la rezultat'o'j de tia spert'o est'as ating'ebl'a'j nur por la kast'o de khojoj kaj est'as ten'at'a'j en plej grand'a sekret'o antaŭ la profan'o'j. La meti'o de post'e'sign'ist'o'j tut'e ne est'as sen'danĝer'a, ĉar la krim'ul'o'j uz'as ĉiu'n okaz'o'n, por liber'ig'i si'n de la hom'o'j danĝer'a'j por ili per help'o de venen'o aŭ ponard'o.

En la Mal'viv'a Mar'o, kiel oni almenaŭ pens'is ĝis nun, neni'a viv'a organ'a kre'it'aĵ'o pov'as ekzist'i. La sen'viv'ec'o'n de tiu ĉi mar'o oni klar'ig'ad'is al si per tio, ke la supr'a'j part'o'j de la akv'o en'hav'as ĝis 25% da sal'o, tiel ke hom'o pov'as tie ĉi naĝ'i sen mov'ad'o de la man'o'j kaj pied'o'j, kaj la mal'supr'a'j part'o'j est'as en tre grand'a amas'o sorb'ig'it'a'j de brom'o, kio ankaŭ mal'help'as la viv'o'n en la Mal'viv'a Mar'o. Dum'e la esplor'o'j de la german'a instru'it'ul'o Cortet montr'is, ke malgraŭ tia'j mal'favor'a'j kondiĉ'o'j en la sal-brom'a akv'o de la Mal'viv'a Mar'o ekzist'as viv'a'j kre'it'aĵ'o'j, kiu'j, est'as ver'o, aparten'as al la organism'o'j de la plej mal'alt'a grad'o.

Esplor'o'j de la mar'o. Profesor'o Agassiz publik'ig'is la rezultat'o'j'n de si'a'j esplor'o'j pri la flor'o kaj faŭn'o de la Silent'a Ocean'o. Kiel oni vid'as el la raport'o, viv'a'j kre'it'aĵ'o'j ekzist'as en la mar'o nur ĝis cert'a profund'ec'o, nom'e ne pli mal'supr'e ol 171 klaft'o'j sub la supr'aĵ'o de la akv'o. Pli mal'supr'e komenc'iĝ'as jam la regn'o de absolut'a mort'o, kiu si'n etend'as ĝis la spac'o trov'ant'a si'n en mal'proksim'ec'o de 5O-60 klaft'o'j de la fund'o de la mar'o. Tie ĉi de'nov'e komenc'as montr'iĝ'i viv'a'j kre'it'aĵ'o'j. Kompren'ebl'e, la konstru'o de tiu'j ĉi best'o'j kaj mar'a'j kresk'aĵ'o'j est'as konform'ig'it'a al la grand'eg'a pez'o de la akv'o, kiu'n tiu'j ĉi kre'it'aĵ'o'j dev'as port'i sur si.

Lum'ant'a'j briliant'o'j. Jam en la jar'o 1663 la si'a'temp'e glor'a instru'it'ul'o, Robert Boyl, montr'is, ke ekzist'as diamant'o'j, kiu'j hav'as la kapabl'o'n lum'i en mal'lum'o. Nun, kiel cert'ig'as la ĵurnal'o « Natur'e », dediĉ'it'a al scienc'o'j natur'a'j, la ĥemi'ist'o Kunz konfirm'as la supoz'o'j'n de Boyl. Kunz el'met'is diamant'o'j'n por la daŭr'o de pli aŭ mal'pli grand'a temp'o al la efik'ad'o de la radi'o'j de la sun'o, post kio la briliant'o'j lum'is en mal'lum'o kun pli aŭ mal'pli grand'a fort'o. Tiu'n ĉi sam'a'n aper'o'n la dir'it'a ĥemi'ist'o konstat'is, kiam li la esplor'at'a'j'n diamant'o'j'n frot'ad'is sur lign'o, drap'o aŭ metal'o. La cirkonstanc'o, ke la kapabl'o'n lum'i la diamant'o'j ricev'as per frot'ad'o sur metal'o'j, pruv'as, ke la lum'o, kiu'n ili ricev'as, ne hav'as natur'o'n elektr'a'n. La ec'o de la diamant'o'j, montr'it'a de Kunz, pov'as don'i util'a'n pruv'il'o'n ĉe diferenc'ig'ad'o de briliant'o'j ver'a'j de mal'ver'a'j.

La fin'o de la mond'o. La pens'o pri fin'o de la mond'o turment'is la hom'o'j'n jam long'e kaj trov'is esprim'o'n en grand'a seri'o da antaŭ'dir'o'j. Ne parol'ant'e jam pri la kred'o je « millenium », t. e. ekzist'ad'o de la mond'o nur en la daŭr'o de mil jar'o'j post Krist'o (kred'o fond'it'a kvazaŭ sur kelk'a'j esprim'o'j de la Bibli'o), ni trov'as en la mez'a'j cent'jar'o'j tre oft'a'j'n antaŭ'dir'o'j'n de tiu ĉi spec'o. Bernardo el Turing'uj'o en la jar'o 960 antaŭ'dir'is proksim'a'n fin'o'n de la mond'o, li eĉ difin'is la temp'o'n, nom'e, kiam la fest'o de Anunciaci'o fal'os sur la Grand'a'n Vendred'o'n. Tia fakt'o hav'is lok'o'n en la jar'o 992, sed tiu ĉi jar'o pas'is, kaj la mond'o ne esprim'is eĉ la plej mal'grand'a'n intenc'o'n pere'i. En la daŭr'o de la X-a cent'jar'o ĉiu'j reĝ'a'j decid'o'j komenc'iĝ'ad'is per la vort'o'j : « Ĉar la fin'o de la mond'o est'as jam proksim'a . . . » En la jar'o 1186 la astr'olog'o'j ek'tim'ig'is la popol'o'j'n per antaŭ'dir'o, ke baldaŭ far'iĝ'os kun'iĝ'o de ĉiu'j planed'o'j. En la komenc'o de la XIV-a cent'jar'o la alĥemi'ist'o Villeneuve anonc'is, ke en la jar'o 1335 ven'os la Antikrist'o. La glor'a hispan'a predik'ist'o, Vincent'o Ferrier, cert'ig'is, ke la mond'o ekzist'os nur tiom da jar'o'j, kiom da vers'o'j si'n trov'as en la Psalm'o'j, t. e. ĉirkaŭ 2537 jar'o'j. La fin'o de la mond'o est'is decid'it'a por la jar'o 1832, pri tio ĉi rest'is eĉ sign'o en la kant'et'o de Béranger : « Finissons-en, le mond'e est assez vieux ». La antaŭ'dir'o por la jar'o 1840 far'is grand'eg'a'n impres'o'n. La fin'iĝ'o de la mond'a viv'o dev'is hav'i lok'o'n la 6-an de Januar'o. Mil'o'j da hom'o'j fin'is la afer'o'j'n ter'a'j'n kaj atend'is rezignaci'e la mort'o'n. Ni tamen sci'as, ke ankaŭ tiu ĉi antaŭ'dir'o montr'iĝ'is ne tiel danĝer'a. Ni preter'las'as mult'a'j'n ali'a'j'n astr'ologi'a'j'n kaj kabal'a'j'n antaŭ'dir'o'j'n kaj trans'ir'as al pri'rigard'o de la teori'o'j, sur kiu'j li'a'j antaŭ'dir'o'j est'is fond'at'a'j. La glor'a natur'ist'o Buffon el'kalkul'is, ke la ter'o iom post iom mal'varm'iĝ'as, sed la hom'ar'o pov'os viv'i sur ĝi ankoraŭ 93 291 jar'o'j'n, ĝis la ŝel'o de la ter'o tiel fort'e mal'varm'iĝ'os, ke ĉia viv'o sur ĝi mal'aper'os. Sed de la temp'o, kiam oni el'montr'is, ke la intern'a varm'o de la ter'o ne hav'as influ'o'n sur ĝi'a'n supr'aĵ'o'n kaj ke la viv'o sur ĝi de'pend'as sol'e de la sun'o, tiu ĉi hipotez'o hav'as jam signif'o'n nur histori'a'n. Ali'a teori'o, kre'it'a ankoraŭ en temp'o'j antikv'a'j, dir'as, ke la intern'aĵ'o de la ter'o konsist'as el fajr'a fand'it'a mas'o kaj, se la vulkan'o'j, tiu'j ĉi klap'o'j de sen'danĝer'ec'o de la ter'a glob'o, ŝtop'iĝ'os, la ter'o krev'os, kaj ĝi'a'j part'et'o'j mal'aper'os en la univers'o. Per tia manier'o ni dev'us pere'i ne de mal'varm'o, sed de fajr'o. Ekzist'as ankoraŭ unu teori'o, laŭ kiu la mond'o mort'os mal'rapid'e kaj trankvil'e, en sekv'o de eben'iĝ'o de la ter'a supr'aĵ'o. La vent'o'j kaj pluv'o'j deport'ad'os la supr'o'j'n de la mont'o'j en la val'o'j'n, kaj la ter'o per la river'o'j kaj river'et'o'j est'os iom post iom for'port'it'a en la mar'o'n. La ne'eben'aĵ'o'j de la ter'a supr'aĵ'o glat'iĝ'os, la mar'o ĉiam pli super'verŝ'os la bord'o'j'n, kaj kiam ĝi kovr'os la tut'a'n supr'aĵ'o'n de la ter'o, la tut'a viv'o ĉes'iĝ'os. Laŭ la teori'o de Adhemar la fin'o de la mond'o pov'as est'i kaŭz'it'a de super'akv'eg'o, el'vok'at'a de ŝanĝ'o de la centr'o de pez'o de la ter'o kaj per tio ĉi ankaŭ de trans'naĝ'o de la glaci'o kaj akv'o de la sud'a polus'o al la nord'a. Tia fakt'o hav'is lok'o'n antaŭ 2020 jar'o'j kaj de'nov'e ven'os post 6307 jar'o'j. Ekzist'as ali'a'j instru'it'ul'o'j, kiu'j dir'as, ke ni pov'as pere'i en la okaz'o, se ia el la komet'o'j kun'puŝ'iĝ'os kun la ter'o. En tiu ĉi okaz'o ne la ek'bat'o est'us terur'a, sed la ĥemi'a kun'iĝ'o de la dens'ig'it'a vost'o de la komet'o kun la oksigen'o de ni'a atmosfer'o. Tiam sur milion'o'j'n da mejl'o'j en la spac'eg'o eksplod'us bel'eg'a bengal'a fajr'o, kaj en tiu ĉi grandioz'a iluminaci'o esting'iĝ'us en unu moment'o la tut'a ter'a viv'o. Fin'e en la sekv'ant'a form'o la glor'a franc'a astronom'o Kamil'o Flammarion, pentr'as al ni la last'a'j'n tag'o'j'n de la ter'o : La sun'o est'as stel'o, kiu ne rest'as sen ŝanĝ'o'j. Jam nun sur ĝi'a supr'aĵ'o montr'as si'n mult'a'j makul'o'j; ili sen'ĉes'e pli'grand'iĝ'as, kaj la sun'o mal'varm'iĝ'as. For'tren'ant'e kun si la ter'o'n kaj planed'o'j'n tra la frost'a'j dezert'o'j de la univers'o, ĝi perd'as si'a'n varm'o'n kaj lum'o'n, kaj ven'os temp'o, kiam ĝi'a mal'varm'iĝ'int'a supr'aĵ'o ne radi'os pli lum'o'n nek varm'o'n, kiu'j don'as viv'o'n al la natur'o. Sed la hom'ar'o ne al'viv'os ĝis tiu temp'o kaj ne rigard'os la last'a'j'n radi'o'j'n de la esting'iĝ'ant'a sun'o. En sekv'o de mal'grand'iĝ'o de la varm'o de la sun'o ĉiam pli vast'iĝ'ad'os la region'o'j glaci'a'j; la mar'o'j kaj la ter'o'j de tiu'j ĉi region'o'j ne pov'os re'ten'i viv'o'n, kiu mal'rapid'e iom post iom koncentr'iĝ'os en la region'o'j sub'ekvator'a'j, kie la last'a'j infan'o'j de la ter'o konduk'os la last'a'n batal'o'n kun la mort'o. Fin'e la ter'o, sen'fort'a, sek'iĝ'int'a kaj dezert'a, prezent'os unu grand'eg'a'n tomb'ej'o'n. La sun'o far'iĝ'os ruĝ'a, post'e nigr'a, kaj ni'a tut'a planed'a sistem'o trans'form'iĝ'os en kolekt'o'n da nigr'a'j mas'o'j, turn'ant'a'j si'n ĉirkaŭ tia sam'a nigr'a glob'eg'o. Tia est'as la hipotez'o de Flammarion.

El Ĥin'uj'o. Tra'ir'ant'e tra la plej ĉef'a'j strat'o'j de Pekino, oni pov'as oft'e en la lok'o de kruc'iĝ'o de du strat'o'j trov'i grand'eg'a'n kovr'il'o'n, kiu si'n etend'as tra la tut'a larĝ'o de la strat'o, sur du alt'a'j kolon'o'j. Tia'j kovr'il'o'j est'as met'at'a'j antaŭ detru'it'a'j sankt'ej'o'j aŭ en la lok'o'j de ia katastrof'o, sed ordinar'e oni ili'n met'as, kiam la regn'estr'o dev'as tra'vetur'i. En tia'j okaz'o'j kurier'o'j anonc'as al la popol'o pri la proksim'iĝ'o de la monarĥ'o kaj la urb'an'o'j rapid'e si'n kaŝ'as en la dom'o'j kaj kaŝ'it'a'j angul'o'j. La ĥin'a regn'estr'o est'as la sol'a person'o en Ĥin'uj'o, kiu ne sci'as, kiel el'rigard'as ĥin'o'j, ĉar li'a'j kort'eg'an'o'j ne est'as reprezent'ant'o'j de tiu ĉi popol'o. Oni dir'as, ke ankaŭ la plej alt'a'j provinc'estr'o'j neni'o'n sci'as pri la loĝ'ant'o'j kaj rilat'o'j de la region'o'j konfid'it'a'j al ili. — Neni'u el la ĥin'o'j sav'as iam dron'ant'o'n. Ĉar en Ĥin'uj'o oni kred'as, ke la mal'bon'a spirit'o de dron'ant'o vag'as super la supr'aĵ'o de la akv'o, atend'ant'e nov'a'n ofer'o'n, kaj ke tio ĉi est'as la sol'a moment'o, kiam la demon'o hav'as neni'a'n serv'o'n. Tial neni'u vol'as sav'i dron'ant'a'n hom'o'n, el tim'o, ke la koler'ig'it'a diabl'o venĝ'os por la for'ŝir'it'a de li cert'a akir'o.

Jubile'o de tabak'o. La kvar'cent'a jubile'o de la el'trov'o de Amerik'o prezent'as ankaŭ tia'n sam'a'n jubile'o'n de la el'trov'o de la tabak'o. Kristofor'o Kolumb'o en si'a'j memor'aĵ'o'j las'is detal'a'n sci'ig'o'n, en kia manier'o la hom'o'j kon'at'iĝ'is kun tiu ĉi kresk'aĵ'o. La glor'a mar'ist'o al'ven'is kun si'a ŝip'ar'o al la bord'o'j de Kubo. La hind'o'j, ek'vid'int'e de mal'proksim'e blank'a'j'n hom'o'j'n, for'kur'is. Tiam Kolumb'o send'is post ili du ŝip'an'o'j'n, kiu'j, ven'int'e en la hind'a'n vilaĝ'o'n, ek'vid'is mult'a'j'n hind'o'j'n, kiu'j ten'is en la buŝ'o i'a'j'n tord'it'a'j'n kaj ek'brul'ig'it'a'j'n foli'o'j'n, kies fum'o'n ili el'spir'ad'is. En tia manier'o est'as el'trov'it'a la tabak'o, kiu de tiu temp'o ricev'is mult'a'j'n amik'o'j'n kaj kontraŭ'ul'o'j'n. Ankoraŭ Las Casas predik'is kontraŭ la mor'o de fum'ad'o, kiu'n oni hered'is de la koloni'an'o'j, sed la tut'a elokvent'ec'o de la glor'a misi'ist'o rest'is sen'frukt'a. La unu'a en Eŭrop'o kontraŭ'ul'o de fum'ad'o de tabak'o, Jakobo I, si'n esprim'is : « La pasi'o fum'i tabak'o'n est'as abomen'a kaj danĝer'a tiel por la kap'o, kiel ankaŭ por la pulm'o'j. » En Hispan'uj'o la grand'a inkvizitor'o Bartolome'o en la jar'o 1659 mal'permes'is al la pastr'o'j fum'i tabak'o'n en la daŭr'o de unu hor'o antaŭ la Di'serv'o kaj du hor'o'j post la Di'serv'o, kaj sub minac'o de ekskomunik'o kaj de la plej sever'a'j pun'o'j mal'permes'is al ĉiu'j flar'i tabak'o'n en la daŭr'o de la Di'serv'o. La pap'o'j Urb'an'o VIII kaj Innocento Iv el'don'is bull'o'j'n mal'permes'ant'a'j'n la fum'ad'o'n, kaj en tiu'j ĉi bull'o'j la buŝ'o de person'o fum'ant'a est'is kompar'at'a kun forn'o de diabl'o. La Sorbon'o, invit'it'a don'i si'a'n opini'o'n, ne don'is respond'o'n decid'a'n, kaj la jezuit'o'j permes'is fum'i kaj flar'i tabak'o'n tiom, kiom ĝi serv'as al la digest'ad'o kaj al la san'o. Ludovik'o XIV est'is grand'a mal'amik'o de tabak'o kaj mal'permes'is uz'i ĝi'n ĉe la kort'eg'o. La sultan'o Mur'ad'o Iv pun'ad'is la fum'ant'o'j'n per mort'o. En Pers'uj'o oni la fum'ant'o'j'n bat'ad'is sur stang'o'n. Tamen ĉiu'j tiu'j ĉi mal'permes'o'j neniom help'is kaj la pasi'o fum'i tabak'o'n dis'volv'iĝ'is ĉiam pli mult'e. Richelieu, kiu pasi'e am'is flar'i tabak'o'n, la unu'a met'is sur tabak'o'n de'pag'o'n en la alt'ec'o de 2 frank'o'j por ĉiu'j 100 funt'o'j. En tia manier'o la tabak'o de la jar'o 1674 far'iĝ'is font'o de en'spez'o'j por la regn'o kaj al'port'is al la regn'a kas'o milion'o'j'n.

Kio est'as vegetar'ism'o? La vegetar'ism'o, t. e. viv'ad'o per la produkt'aĵ'o'j de la regn'o kresk'aĵ'a kun escept'o de ĉiu'j manĝ'o'j, akir'at'a'j per difekt'ad'o aŭ detru'ad'o de best'a viv'o, ricev'as en la last'a temp'o ĉiam pli da parti'an'o'j. En Londono si'n trov'as jam ĉirkaŭ 40 restoraci'o'j, en kiu'j oni don'as nur manĝ'o'n kresk'aĵ'a'n kaj kie ĉiu'tag'e ĉirkaŭ 30 000 person'o'j akcept'as mal'kar'a'n kaj fort'ig'a'n tag'manĝ'o'n. En Berlino en Januar'o de 1893 jam ankaŭ ekzist'is ĉirkaŭ 20 restoraci'o'j, kaj en ĉiu'j pli grand'a'j urb'o'j de Angl'uj'o, Amerik'o kaj German'uj'o ekzist'as por person'o'j sol'e'star'ant'a'j la okaz'o viv'i vegetar'e, ne parol'ant'e pri la mult'eg'a'j, distr'it'a'j en la tut'a mond'o famili'o'j, kiu'j el'strek'is la viand'o'n el si'a tabel'o de manĝ'o'j. Grand'a nombr'o da societ'o'j kaj gazet'o'j pen'as kon'at'ig'i kun la afer'o de sen'sang'a nutr'iĝ'ad'o pli grand'a'j'n rond'o'j'n da hom'o'j, kaj tiu'j ĉi pen'o'j est'as fort'e sub'ten'at'a'j de la ĉiam pli vast'iĝ'ant'a sen'medikament'a kurac'ad'o de mal'san'o'j aŭ la sistem'o'j natur'kurac'a'j de divers'a'j direkt'o'j, kiu'j preskaŭ ĉiu'j far'is el la for'ĵet'o de manĝ'ad'o de viand'o la unu'a'n kondiĉ'o'n ĉe si'a'j mal'san'ul'o'j. Est'us tial util'e esplor'i pli proksim'e la motiv'o'j'n de la vegetar'ism'o. Ni vid'as, ke ĉe ĉiu viv'a est'aĵ'o, de la plej mal'grand'a fung'o ĝis la plej dis'volv'it'a best'o lakt'o'suĉ'ant'a, la part'o'j de la korp'o, kiu'j est'as difin'it'a'j por la nutr'o, est'as tut'e preciz'e aranĝ'it'a'j por la pri'labor'ad'o de la respond'a'j manĝ'o'j : la dent'o'j, stomak'o, intest'ar'o de la viand'o'manĝ'ant'a leon'o est'as esenc'e mal'egal'a'j je la sam'a'j organ'o'j de la kresk'aĵ'o'manĝ'ant'a elefant'o, de la ĉio'manĝ'ant'a urs'o aŭ de la insekt'o'manĝ'ant'a'j bird'o'j. Ne pov'as est'i ali'e ankaŭ kun la hom'o, kiu laŭ la aranĝ'o de si'a korp'o hav'as la plej grand'a'n simil'ec'o'n je la frukt'o'manĝ'ant'a simi'o kaj sekv'e jam laŭ si'a de'ven'o dev'us ankaŭ est'i frukt'o'manĝ'ant'o. Ni vid'as tamen, ke la nun'temp'a kultur'a hom'o kontraŭ'e preskaŭ nur en escept'a'j okaz'o'j viv'as de frukt'o'j kaj ordinar'e uz'as manĝ'o'n miks'it'a'n, konsist'ant'a'n el viand'o kaj kresk'aĵ'o'j, kaj tamen pov'as viv'i kaj ĝis cert'a grad'o est'i san'a. Sed tio ĉi montr'as nur, ke la natur'o zorg'is pri tio, ke ne tuj pere'u ĉiu ekzist'aĵ'o, kiu viv'as ne preciz'e laŭ ĝi'a'j regul'o'j. Sed difekt'o long'e ne pov'as for'rest'i, kaj la ĉiam pli grand'iĝ'ant'a mal'san'em'ec'o kaj korp'a degener'ad'o de ni'a gent'o, kiu part'e cert'e de'pend'as ankaŭ de ali'a'j mal'ĝust'a'j kondiĉ'o'j de viv'o, montr'as kun tim'ig'a klar'ec'o, ke la miks'it'a manĝ'o tamen ne pov'as est'i la ĝust'a. Kio do est'as pli proksim'a, ol la re'ir'o al la manier'o de viv'ad'o, dezir'it'a de la natur'o, t. e. al la vegetar'ism'o? Preskaŭ ĉiu'j buĉ'at'a'j best'o'j est'as mal'san'a'j, la gras'ig'ad'o est'as fond'it'a sur ag'ad'o mal'san'ig'a (mank'o de sang'o kaj gras'a degener'o), la viand'o sekv'e est'as preskaŭ ĉiam mal'san'a kaj mal'bon'ig'it'a; krom tio komenc'iĝ'as ĝi'a putr'ad'o, kiam la viv'o for'las'is la korp'o'n. La hom'o kultur'a sekv'e en efektiv'o nutr'as si'n per mort'int'aĵ'o. Dum'e la manĝ'aĵ'o de la vegetar'an'o est'as ankoraŭ plen'a de viv'o. Se oni frukt'o'j'n kaj gren'o'n el'met'as al respond'a'j influ'o'j, tiam nov'a viv'o nask'iĝ'as el ili. Kaj al ni ŝajn'as, ke por la konserv'ad'o de ni'a viv'o, la plej bon'e taŭg'as nur tia manĝ'o, en kiu ne mort'is ankoraŭ la ĝerm'o de viv'o. Nur tiam, kiam frukt'o'j kaj gren'o far'iĝ'as putr'a'j, ili trov'as si'n en tia stat'o, en kia la viand'o si'n trov'as jam tuj post la buĉ'o! Ĉu est'as tial mir'o, ke la gazet'o'j konstant'e al'port'as sci'ig'o'j'n pri venen'iĝ'o de viand'o, kiu sekv'ig'as aŭ mal'facil'a'j'n mal'san'o'j'n, aŭ la mort'o'n?! Kontraŭ'e, ĉe manĝ'o kresk'aĵ'a tiu ĉi danĝer'o est'as preskaŭ absolut'e escept'it'a, kaj se nur la ceter'a'j kondiĉ'o'j de la viv'o est'as iom konform'a'j al la natur'o, la vegetar'an'o ĝu'as pli bon'a'n san'o'n, ne est'as tiel fort'e el'met'it'a al mal'san'o'j aŭ el'port'as tiu'j'n ĉi mult'e pli bon'e, ol la viand'o'manĝ'ant'o. Ne'mezur'ebl'a est'us la rekompenc'o, se manĝ'o kresk'aĵ'a okup'us la lok'o'n de viand'o. Nun la vilaĝ'an'o est'as sklav'o de si'a brut'o. La dek'on'o de la nun bezon'at'a ter'o est'us sufiĉ'a por la nutr'ad'o de li'a famili'o, se li plant'us sur ĝi frukt'o'j'n kaj legom'o'j'n. Al tio ĉi li'a labor'ad'o est'us pli pur'a, pli facil'a kaj pli interes'a, ol ĉe la mal'nov'a mastr'um'ad'o brut'a kaj kamp'a, kie la plej'mult'o da labor'o dev'as est'i uz'at'a por produkt'ad'o de manĝ'o por la brut'o. Kun plant'ad'o de frukt'o'j ankaŭ la hom'o kler'a volont'e si'n okup'ad'os, ĉar ĝi postul'as li'a'n tut'a'n sprit'o'n, las'as li'n ĉiam pens'i pri la est'ont'ec'o kaj per la original'ec'o de la labor'o'j lig'as la printemp'o'n kun la aŭtun'o, la somer'o'n kun la vintr'o kaj en tia manier'o far'as el li'a ag'ad'o ĉiam labor'o'n sub esper'o. Tut'a'n hom'a'n viv'o'n, eĉ cent'jar'o'j'n daŭr'as la frukt'o'j de labor'ad'o de frukt'o'plant'ist'o kaj oft'e nur la infan'o'j ating'as plen'a'n ĝu'o'n de la plant'o'j, kiu'j'n ili'a'j patr'o'j far'is. Neni'e la nun tiel oft'a, nur por la moment'o kalkul'it'a kaj sekv'e ne'moral'a rab'a pri'labor'ad'o hav'as pli mal'mult'e lok'o'n, ol ĉe plant'ad'o de frukt'o'j. Tial la frukt'o'plant'ad'o dev'as influ'i nobl'ig'e sur tiu'j'n, kiu'j si'n okup'as je ĝi. Pli grand'a'j ankoraŭ est'as la moral'a'j rezultat'o'j de la for'ĵet'ad'o de manĝ'o viand'a, kiu est'as ja la unu'a kondiĉ'o por la dis'volv'iĝ'o de la plant'ad'o de frukt'o'j kaj legom'o'j, dank' al la per tio ĉi fort'e pli'grand'ig'it'a bezon'o de nutr'aĵ'o kresk'aĵ'a. La akir'ad'o de viand'o est'as ne'ebl'a sen barbar'ec'o; ĝi pov'as est'i far'at'a nur per mort'ig'ad'o de viv'a'j, sent'ant'a'j ekzist'aĵ'o'j, kiu'j est'is kre'it'a'j por viv'o, ne por mort'o. En ĉiu sen'parti'a, sent'ant'a hom'o viv'as abomen'o al detru'ad'o de viv'o, kaj nur la kutim'o pov'as silent'ig'i la intern'a'n voĉ'o'n, kiu kri'as al ni : « ne mort'ig'u! » Mult'a'j tabl'o'j rest'us sen viand'o, se la mastr'in'o de la dom'o dev'us mem mort'ig'i barbar'e la best'o'n. En ne'klar'a konsci'o de la ne'moral'ec'o de la buŝ'ad'o oni ja sen tio for'pel'is jam en mal'proksim'ig'it'a'j'n buĉ'ej'o'j'n la scen'o'j'n de mort'ig'ad'o de best'o'j, kiu'j ne est'as ebl'a'j sen flu'o'j de sang'o, sen kompat'ind'a kri'ad'o kaj agoni'o de la mort'ant'a'j best'o'j, sen sang'it'a'j vest'o'j kaj man'o'j de la buĉ'ist'o'j. River'o'j da sang'o, kri'ad'o de mort'ant'a'j, odor'o de putr'ad'o — kia kontrast'o al la kor'ĝoj'ig'a vid'o kaj bon'odor'o de ŝarĝ'it'a frukt'arb'o aŭ de pur'e aranĝ'it'a'j magazen'o'j de frukt'o'j! La ankoraŭ ne mal'bon'ig'it'a instinkt'o de la infan'o'j ne dub'as, kio'n ĝi dev'as elekt'i — sang'a'n ĉifon'o'n de mort'int'a best'a korp'o aŭ rid'ant'a'n pom'o'n, bon'gust'a'n vin'ber'o'n. Per la ĉes'o de gras'ig'ad'o kaj buĉ'ad'o tiel delikat'iĝ'o de mor'o'j est'us neces'a sekv'o de la vast'iĝ'o de la vegetar'ism'o. Ke la best'o'j ni'n manĝ'os, se ni ili'n ne manĝ'us (la ordinar'a re'dir'o de la ne'vegetar'an'o'j), ni ne dev'as tim'i; oni ja nur ek'memor'u la grand'a'n pen'o'n, kiu'n la brut'eduk'ist'o hav'as kun la eduk'ad'o de buĉ'a'j best'o'j. Baldaŭ ekzist'us neni'a brut'o, se neni'u plu zorg'us pri tio ĉi. Kaj la labor'ad'o de la best'o'j ja sen tio ĉiam pli kaj pli est'as anstataŭ'at'a per fort'o de maŝin'o'j, kaj anstataŭ la buĉ'ad'o la hom'o'j baldaŭ for'don'us si'n al la pli san'a profesi'o de ĝarden'ist'o, kiam ili vid'us, ke tio ĉi don'as pli grand'a'n profit'o'n. Ke la hom'o tre bon'e pov'as ekzist'i kaj est'i tre fort'a de manĝ'o kresk'aĵ'a, eĉ se ĝi est'as kun'met'it'a tre unu'form'e, tio'n ĉi pruv'as la milion'o'j da vilaĝ'an'o'j, kiu'j nur mal'oft'e ricev'as sur si'a'n tabl'o'n pec'et'o'n da viand'o kaj el kies mez'o ja ĉiam nov'a freŝ'a sang'o ven'as en la mal'san'em'a'j'n, sang'o'mank'a'j'n famili'o'j'n de la urb'o. La vilaĝ'an'o'j sekv'e sen'konsci'e est'as praktik'a'j vegetar'an'o'j. Sed kiel riĉ'e oni pov'as kun'met'i si'a'n tabel'o'n de manĝ'o'j, oni vid'as el la sekv'ant'a tabel'o de kresk'aĵ'a'j nutr'aĵ'o'j, kiu'j per riĉ'ec'o de si'a en'hav'o ne las'as i'o'n por dezir'i : 1) Frukt'o'j : kun kern'o'j, kun ost'et'o'j, kun ŝel'o'j, nuks'o'j, ber'o'j, sud'a'j frukt'o'j; frukt'aĵ'o'j, kiel ekzempl'e frukt'o'j sek'ig'it'a'j, frukt'a'j gelaten'o'j, marmelad'o'j, konfit'aĵ'o'j, frukt'a'j suk'o'j; ole'o de oliv'o'j, de nuks'o'j, de migdal'o'j, buter'o de kokos'o'j. 2) Gren'o'j : tritik'o, sekal'o, horde'o, aven'o, riz'o, maiz'o, poligon'o, spelt'o, mili'o k. t. p. en ili'a'j pri'labor'aĵ'o'j en form'o de farun'o, gri'o, makaron'o'j, vermiĉel'o'j, pan'o, bak'aĵ'o kaj farun'aĵ'o de divers'a'j spec'o'j. 3). Frukt'o'j ŝel'et'a'j : fab'o'j, piz'o'j, lent'o'j, kiel ankaŭ la farun'o el ili. 4). Legom'o'j : radik'a'j, foli'a'j, trunk'et'a'j, flor'a'j kaj frukt'a'j; fung'o'j, salat'o'j kaj sup'a'j herb'o'j. Fin'e oni dev'as ankoraŭ montr'i, ke la kuir'ej'o de vegetar'an'in'o est'as esenc'e pli simpl'a, ol la kuir'ej'o viand'a. En ĉiu'j temp'o'j mem'star'a'j pens'ant'o'j lev'ad'is si'a'n voĉ'o'n kontraŭ la mort'ig'ad'o de best'o'j por la cel'o'j de ni'a nutr'ad'o; eĉ tut'a'j popol'o'j, kiel ekzempl'e la pli alt'a'j kast'o'j de la hind'o'j-buddistoj, uz'as pro motiv'o'j religi'a'j nur manĝ'o'n kresk'aĵ'a'n. Ke por la si'n'defend'o la mort'ig'o de al ni mal'util'a best'o est'as permes'at'a, eĉ ŝuld'o, tio'n ankaŭ la vegetar'an'o ne ne'as; en tia'j okaz'o'j est'aĵ'o pli mal'alt'a dev'as ced'i al est'aĵ'o pli alt'e organiz'it'a. Ni dev'us tro mult'e parol'i, se ni vol'us pri'skrib'i pli detal'e la ĉiu'flank'a'n efik'ad'o'n de la vegetar'ism'o. Ni dev'as ni'n kontent'ig'i je la supr'e don'it'a'j mal'long'a'j rimark'o'j kaj send'i la dezir'ant'o'j'n al la tre riĉ'a literatur'o, kiu aper'is rilat'e tiu'n ĉi objekt'o'n. Kiu dezir'as ek'kon'i la objekt'o'n pli proksim'e, tiu pov'as ven'ig'i per ia libr'ej'o la katalog'o'n de Max Breitkreuz en Berlino, de Theod. Grieben (L. Fernau) en Lejpcig'o, do Hartung et Sohn en Rudolstatt, aŭ li turn'u si'n al ia el la klub'o'j vegetar'an'a'j, kiu'j ekzist'as en ĉiu'j pli grand'a'j urb'o'j.

La lingv'o de Ĥin'uj'o. En Eŭrop'o oni ordinar'e pens'as, ke en la tut'a Ĥin'uj'o oni parol'as nur unu lingv'o'n — la ĥin'a'n. Est'as ver'o, ke la loĝ'ant'o'j de Pekino, kiel ankaŭ la loĝ'ant'o'j de Kanton'o, Ŝanĥajo, Futŝano aŭ Amojo parol'as ĥin'e, sed de la du'a flank'o est'as ankaŭ ver'o, ke la plej grand'a part'o de la loĝ'ant'o'j de unu el la dir'it'a'j urb'o'j pov'us kompren'i la loĝ'ant'o'n de ali'a urb'o ne pli bon'e, ol ekzempl'e la Berlin'an'o la London'an'o'n aŭ la Pariz'an'o la Holand'an'o'n. La natur'o de la divers'a'j dialekt'o'j de Ĥin'uj'o hav'as neni'o'n komun'a'n kun la « patois » aŭ la simpl'a « dialekt'o de la ordinar'a viv'o » : ili est'as parol'at'a'j de la plej alt'a'j stat'o'j, kiel ankaŭ de la simpl'a popol'o, de la instru'it'ul'o'j, kiel ankaŭ de la mal'kler'a amas'o, de la ofic'ist'o, kiel ankaŭ de la « kul'i ». La dialekt'o est'as apart'a lingv'o, unu el la mult'a'j kaj tre mal'sam'a'j inter si lingv'o'j, kiu'j'n oni trov'as en Ĥin'uj'o. Est'as ver'o, ke ili est'as parenc'a'j inter si kaj trov'as si'n inter si reciprok'e en tia sam'a rilat'o, kiel ekzempl'e la arab'a al la hebre'a, sir'a kaj ali'a'j sem'it'a'j lingv'o'j, aŭ kiel la german'a al la angl'a, holanda, dan'a, sved'a k. t. p. Tiu'j'n ĉi mult'eg'a'j'n « dialekt'o'j'n » oni pov'us laŭ la « Orient-Azi'a Blojdo » divid'i en la sekv'ant'a'j'n ok ĉef'a'j'n klas'o'j'n : la Kanton'a, Hakka, Amoja, Svatana, Ŝanĥaja, Ningpoa, Hajnan'a kaj Mandarin'a. El tiu'j ĉi lingv'o'j la last'a est'as la plej jun'a; tio ĉi renvers'as la tre vast'ig'it'a'n opini'o'n, ke la Mandarin'a dialekt'o est'as la lingv'o de Ĥin'uj'o kaj ke la ceter'a'j lingv'o'j est'as nur dialekt'o'j. La Kanton'a lingv'o pli ol la Mandarin'a est'as simil'a al la antikv'a lingv'o de Ĥin'uj'o, kiu est'is parol'at'a antaŭ ĉirkaŭ 3000 jar'o'j. La plej mult'e vast'ig'it'a lingv'o est'as la Mandarin'a, kiu en tia aŭ ali'a form'o est'as parol'at'a en dek kvar aŭ dek kvin el la dek naŭ provinc'o'j, en kiu'j'n Ĥin'uj'o est'as divid'it'a. Malgraŭ la divers'a'j dialekt'o'j oni pov'as per la lingv'o Mandarin'a kompren'ig'i si'n ĉie, kie tiu ĉi lingv'o est'as parol'at'a. Se oni kalkul'os, ke la loĝ'ant'ar'o de Ĥin'uj'o est'as 360 000 000, oni pov'as dir'i, ke ĉirkaŭ 300 000 000 el ili parol'as la lingv'o'n Mandarin'a'n. Ĉiu'j mandarin'o'j dev'as kon'i tiu'n ĉi lingv'o'n, kaj ĉiu'j, kiu'j ĝi'n ankoraŭ ne parol'as, dev'as ĝi'n lern'i. La ali'a'j lingv'o'j de Ĥin'uj'o est'as parol'at'a'j de pli mal'grand'a nombr'o da hom'o'j, tamen en ĉia okaz'o tiu ĉi nombr'o est'as ankoraŭ sufiĉ'e grand'a. Tiel ekzempl'e ĉirkaŭ 20 milion'o'j parol'as la lingv'o'n Kanton'a'n en tiu aŭ ali'a form'o. La en'konduk'o de unu'form'a lingv'o en Ĥin'uj'o anstataŭ la mult'eg'a'j tiel nom'at'a'j dialekt'o'j est'as, almenaŭ por la plej proksim'a temp'o, ankoraŭ nur rev'o. Antaŭ ĉirkaŭ 200 jar'o'j la imperi'estr'o Kang-Hi ordon'is aranĝ'i por tiu ĉi cel'o en divers'a'j part'o'j de la regn'o lern'ej'o'j'n, tamen la plan'o don'is neni'a'n rezultat'o'n. Ke Ĥin'uj'o en la est'ont'ec'o hav'os i'a'n unu'form'a'n lingv'o'n, est'as tamen tre kred'ebl'e, kaj la lingv'o Mandarin'a kred'ebl'e fin'e far'iĝ'os la regn'a kaj naci'a lingv'o de la tut'a Ĉiel'a Imperi'o.

Kiel el'rigard'as la nord'a polus'o? La Amerik'a astronom'o Jonson, supoz'ant'e, ke la ekspedici'o de Nansen hav'os sukces'o'n, pri'skrib'as la aper'o'j'n, kiu'j'n vid'os la esplor'ant'o'j sur la nord'a polus'o. Tiel, ekzempl'e, la tag'a lum'o daŭr'os sen inter'romp'o de la 21 de Mart'o ĝis la 22 de Septembr'o, la tut'a rest'a part'o de la jar'o konsist'os el mal'lum'a nokt'o, simil'a al ni'a'j aŭtun'a'j nokt'o'j. La stel'o'j est'os vid'at'a'j, sed Nansen ne vid'os ili'a'n lev'iĝ'o'n nek mal'lev'iĝ'o'n. Ĉirkaŭ'e reg'os silent'o prem'ant'a. Post'e en tiu ĉi mar'o glaci'a komenc'iĝ'os vent'eg'o'j kaj uragan'o'j. Inter sen'lim'a mal'lum'o oni aŭd'os la bru'ad'o'n de vent'eg'o'j, ĝem'o'j'n, plor'o'j'n, kvazaŭ en la mond'o'n en'ŝir'iĝ'is ĉiu'j fort'o'j de la infer'o, kaj al ĉio tio ĉi la nokt'o mal'lum'eg'a, nigr'a, sen'fin'a . . . Sur la mal'fort'a'n ŝip'o'n prem'as de ĉiu'j flank'o'j mont'o'j da glaci'o, sub'e est'as mar'o kaj neni'o pli. La vent'eg'o'j bru'as kaj fajf'as, la ŝip'o krak'as terur'e. Post'e Nansen ek'vid'os nask'iĝ'ant'a'n lum'o'n, flam'a'n bril'o'n de maten'a ĉiel'ruĝ'o, anonc'ant'a la ven'o'n de la sun'o. La ĉiel'o kovr'iĝ'os per or'a kolor'o kaj en la daŭr'o de tri monat'o'j iom post iom lev'iĝ'ad'os la sun'o, kaj en la daŭr'o de la tri sekv'ant'a'j monat'o'j ĝi mal'lev'iĝ'ad'os. Sed en la tut'a daŭr'o de tiu'j ĉi ses monat'o'j est'os konstant'e lum'e. Post'e de'nov'e far'iĝ'os mal'lum'o kaj nokt'o.

Rimed'o kontraŭ ond'eg'o'j. En unu el la last'a'j kun'sid'o'j de la franc'a societ'o de sav'ad'o de dron'ant'o'j est'is montr'it'a nov'a aparat'o, kiu kviet'ig'as la ond'eg'o'j'n kaj konsist'as el ret'o, plekt'it'a el facil'a sed fortik'a material'o. Tiu ĉi ret'o efik'as kiel ole'o, kiu, kiel oni sci'as, hav'as la kapabl'o'n kviet'ig'i la fort'o'n de la ond'o'j. La prov'o'j, kiu'j'n oni far'is kun tiu ĉi ret'o sub Quiberon, sur la spac'o de 800 kvadrat'a'j metr'o'j, don'is rezult'aĵ'o'j'n tiel bon'a'j'n, ke la franc'a ministr'o de mar'o difin'is special'a'n komisi'o'n, por esplor'i la efik'ad'o'n de la ret'o sur la ond'o'j'n de mar'o.

El la histori'o de la grafologi'o. Jam long'e oni antaŭ'vid'is la ebl'o'n diven'i la karakter'o'n de la person'o el la karakter'o de ĝi'a skrib'ad'o. En la jar'o 1602 la ital'a instru'it'ul'o Bilbo publik'ig'is verk'o'n : « Pri la rimed'o ek'kon'i la mor'o'j'n kaj la ec'o'j'n de skrib'ant'o laŭ li'a skrib'ad'o ». Lavater okup'ad'is si'n je tiu ĉi sam'a objekt'o, sed nur en la komenc'o de tiu ĉi cent'jar'o (1806) la franc'o Johanno Hipolit'o Michon al'konduk'is tiu'n ĉi art'o'n, aŭ kiel ali'a'j dir'as, « scienc'o'n » al sufiĉ'a grad'o da perfekt'ec'o, don'is al ĝi cert'a'n form'o'n kaj metod'o'n. Nun ekzist'as en Parizo Societ'o Grafologi'a (strat'o de Bonapart'e N-ro 62); en la nombr'o de ĝi'a'j honor'a'j prezid'ant'o'j si'n trov'as : Aleksandro Dum'as (fil'o) kaj Mgr. Barbier de Mont'ant; sub la redakci'o de Varinard la societ'o el'don'as monat'a'n gazet'o'n « La Graphologie », kiu inter ali'a'j don'as « portret'o'j'n grafologi'a'j'n ». Antaŭ ne'long'e la Luksemburga juĝ'ist'ar'o oficial'e konfes'is la ekzist'ad'o'n de la grafologi'o, turn'ant'e si'n al la redaktor'o de la dir'it'a gazet'o en unu juĝ'a afer'o, en kiu ordinar'a'j kaligraf'o'j ne pov'is help'i. S-ro Varinard solv'is bon'e la problem'o'n. De tiu temp'o la juĝ'o Luksemburga far'iĝ'is etern'a abon'ant'o de la « Graphologie ». Krom tiu ĉi serv'o publik'a, la redakci'o far'as mult'a'j'n serv'o'j'n privat'a'j'n, diven'ant'e ekzempl'e al en'am'it'o'j pri la karakter'o de ili'a'j ideal'o'j, al bankier'o'j pri ili'a'j kontor'an'o'j k. t. p.

Higien'o de long'e'viv'ad'o. D-ro Javal dis'send'is antaŭ ne'long'e seri'o'n da demand'o'j al mult'a'j cent'jar'a'j mal'jun'ul'o'j, dezir'ant'e el ili'a'j respond'o'j kun'met'i regul'o'j'n, kio'n oni dev'as far'i, por long'e viv'i. Ĉirkaŭ 50 person'o'j send'is al li respond'o'j'n. Ili'a esenc'o est'as la sekv'ant'a : Manĝ'ad'o simpl'a kaj sufiĉ'a; precip'e kresk'aĵ'a; la plej'part'o de la cent'jar'ul'o'j tut'e ne uz'ad'is alkohol'o'n, kelk'a'j trink'is vin'o'n. Ĉe la manĝ'ad'o est'i varm'e vest'it'a; tabak'o'n ne fum'i. Est'as strang'e, ke preskaŭ ĉiu'j ili am'as frand'aĵ'o'j'n, ekzempl'e suker'o'n. Fin'e ĉiu'j sen'escept'e sci'ig'is, ke ili tra la tut'a viv'o kiel ebl'e plej pen'e evit'ad'is ekscit'iĝ'o'j'n.

El Kalifornio. Kiel oni sci'as, Kalifornio aparten'as al la lok'o'j tre riĉ'a'j kiel per mineral'o'j, tiel ankaŭ per produkt'aĵ'o'j de la regn'o kresk'aĵ'a. La kresk'aĵ'o'j tie oft'e disting'as si'n per tia'j grand'eg'a'j mezur'o'j, ke ni, eŭrop'an'o'j, tut'e ne pov'us ĝi'n kred'i. Tuj ĉe la en'ir'o en la mont'o'j'n, en la lok'o Kalaveraso, sur la alt'ec'o de 1400 metr'o'j super la nivel'o de la mar'o, trov'iĝ'as angul'o de arb'ar'o, en kiu kolekt'iĝ'is tut'a famili'o da grand'eg'ul'o'j el la spec'o de la tiel nom'at'a'j « mamontaj arb'o'j ». Griz'a'j, mal'jun'a'j, ornam'it'a'j per nud'a'j branĉ'o'j nur sur la pint'o'j, ili star'as jam ne la unu'a'n mil'jar'o'n kaj est'as ĉirkaŭ'kresk'it'a'j de dens'a musk'o. Flam'a'j flor'o'j nest'iĝ'as en la fend'o'j de ili'a'j radik'o'j kaj sur la sulk'it'a ŝel'o. La freŝ'a musk'a supr'aĵ'o de la ter'o est'as tre mol'a sub ili. Ili'a'j foli'et'o'j est'as tre mal'grand'a'j, kaj ili'a korp'o — la lign'o — est'as mal'mol'a, de ruĝ'et'a kolor'o, sed tre rapid'e nigr'iĝ'as de la temp'o. La plej grand'a el la Kalaverasa famili'o de tiu'j ĉi arb'o'j, sub la nom'o « Mal'jun'a arb'o », jam pli ne ekzist'as. Kiam ĝi ankoraŭ viv'is, ĝi hav'is la alt'o'n de 90 metr'o'j kaj ĉirkaŭ 10 metr'o'j'n en la diametr'o. Antaŭ 40 aŭ 60 jar'o'j la eŭrop'a'j en'migr'int'o'j-koloni'an'o'j ek'vol'is fal'ig'i tiu'n ĉi arb'o'n. Ĉu ĝi mal'help'is al la konstru'o de koloni'o aŭ al tra'met'o de voj'o, ĉu oni simpl'e bezon'is tiu'n arb'eg'o'n por i'a'j labor'o'j, ekzempl'e por far'i el ĝi trab'o'j'n aŭ tabul'o'j'n, — fakt'o est'as, ke la koloni'an'o'j komenc'is ĝi'n el'hak'i. Tra'seg'i aŭ tra'hak'i grand'eg'ul'o'n, kiu hav'as 10 metr'o'j'n en la diametr'o, est'as afer'o ne facil'a. Kia'n grand'eg'a'n mult'eg'o'n da ek'bat'o'j dev'is far'i la mal'grand'a'j hak'il'o'j de la labor'ant'o'j ĝis la ating'o de la intern'aĵ'o! Ili sub'mord'et'us ĝi'n tiel sam'e, kiel mord'et'as la arb'ar'a'j skarab'o'j ni'a'j'n betul'o'j'n, aln'o'j'n kaj pin'o'j'n. Sed la labor'o de la koloni'an'o'j ir'is pli rapid'e. Per grand'eg'a'j bor'il'o'j ili tra'bor'is la arb'o'n en mult'a'j lok'o'j, hak'ad'is en la daŭr'o de ses semajn'o'j kaj fin'e ĝi'n fal'ig'is. La arb'o fal'is, kaj sur la supr'aĵ'o de la freŝ'a ŝtip'o, kiu'n oni pur'ig'is kaj glat'ig'is, est'is konstru'it'a — aren'o por danc'o'j! La aĝ'o'n de la arb'o oni difin'is per la nombr'o de la tavol'o'j sur la ŝtip'o, kaj oni trov'is, ke la arb'o hav'is la aĝ'o'n de 3000 jar'o'j! En la daŭr'o de tri semajn'o'j oni de'ŝir'ad'is de la sub'hak'it'a grand'eg'ul'o la ŝel'o'n; la ŝel'o hav'is la dik'ec'o'n de 2/3 da metr'o kaj est'is send'it'a al la ekspozici'o en San Francisko. Ni montr'os ankoraŭ unu ekzempl'o'n de arb'ar'a grand'eg'ul'o. Tio ĉi est'as la tiel nom'at'a « Ĉeval'a arb'o », kiu mem fal'is kaj kuŝ'as jam kelk'a'j'n cent'jar'o'j'n. Ĝi'a grand'eg'a trunk'o hav'as inter la radik'o'j, kiu'j est'as el'turn'it'a'j ekster'e'n, ĉirkaŭ 40 metr'o'j'n en la diametr'o, kaj en la mal'plen'a intern'aĵ'o, en la spac'o de 30 metr'o'j, rajd'ant'o sur ĉeval'o pov'as tut'e liber'e tra'vetur'i la tut'a'n arb'o'n tra'e! Kia ne'vid'ebl'a fort'o, kia vent'eg'o aŭ ter'trem'o pov'is el'ŝir'i el la ter'o tia'n grand'eg'ul'o'n, kies aĝ'o dank' al la putr'ec'o kaj ne'klar'ec'o de la tavol'o'j ne pov'as est'i difin'it'a eĉ proksim'um'e! Pri ali'a'j arb'o'j de tiu lok'o ni dir'os nur kelk'a'j'n vort'o'j'n. Grand'eg'ul'o'j en tiu lok'o ekzist'as mult'a'j ankoraŭ nun, kaj oni nom'as ili'n ĉiu'n per propr'a nom'o. Inter ili est'as : « Tri frat'in'o'j », ĉiu po 90 metr'o'j de alt'o; « Ge'edz'o'j », mal'mult'e pli mal'grand'a'j ol la « Frat'in'o'j ». Ekzist'as tut'a « famili'o », konsist'ant'a el 26 arb'o'j-kolos'o'j; la plej mal'jun'a el ili — la patr'o — hav'is la alt'o'n de ĉirkaŭ 150 metr'o'j; sub'putr'int'e kaj fal'int'e, ĝi romp'iĝ'is sur unu el si'a'j najbar'o'j en du part'o'j'n, kaj la pli mal'grand'a el ili, hav'ant'a la long'o'n de 90 metr'o'j, kuŝ'as sur la ter'o en ni'a temp'o. [N. Kuŝnir.]

Nov'a nutr'a kresk'aĵ'o. Sur unu el la insul'o'j de Japan'uj'o oni okaz'e el'trov'is nov'a'n nutr'a'n kresk'aĵ'o'n, al kiu oni don'is la nom'o'n « Polygonum Saghalae » de la nom'o de la insul'o Sagal'o, sur kiu oni ĝi'n el'trov'is. Ĝi disting'iĝ'as per kresk'ad'o tiel rapid'a, ke en la daŭr'o de tri ĝis kvar monat'o'j ĝi ating'as la alt'ec'o'n de 2 metr'o'j kaj kovr'iĝ'as per grand'eg'a'j foli'o'j, kiu'j prezent'as bon'eg'a'n manĝ'o'n por la brut'o. Unu arb'et'aĵ'o de tiu ĉi kresk'aĵ'o ombr'as la spac'o'n de tri kvadrat'a'j metr'o'j, kaj la tut'a mas'o da foli'o'j de unu arb'et'aĵ'o pez'as 30 kilo'gram'o'j'n. La trunk'o kaj ĉiu'j ali'a'j part'o'j de la kresk'aĵ'o en'hav'as en si mult'e da amel'o kaj ali'a'j nutr'a'j ŝtof'o'j. Tiu ĉi kresk'aĵ'o, kiel montr'is la unu'a'j prov'o'j, ne postul'as pen'a'n eduk'ad'o'n. Antaŭ ne'long'e kelk'a'j arb'et'aĵ'o'j est'as el'send'it'a'j Franc'uj'o'n, kie oni intenc'as far'i prov'o'j'n de ĝi'a plant'ad'o en grand'a mezur'o.

Konserv'ad'o de viv'a'j fiŝ'o'j. Oni sci'as, ke kelk'a'j spec'o'j da fiŝ'o'j en'fos'as si'n por la vintr'o en ŝlim'o'n kaj rest'as en ĝi en la stat'o de plen'a rigid'iĝ'o. La ĥin'o'j turn'is atent'o'n sur tiu'n ĉi fakt'o'n kaj, apog'ant'e si'n sur ĝi'n, el'pens'is sprit'a'n rimed'o'n por konserv'ad'o de viv'a'j fiŝ'o'j. La kapt'it'a'n fiŝ'o'n ili tuj ĉirkaŭ'kovr'as per mal'sek'a argil'o kaj kaŝ'as ĝi'n en glaci'ej'o. Post kelk'a'j, eĉ post dek monat'o'j la tiel konserv'it'a fiŝ'o, en'las'it'a en akv'o'n, re'viv'iĝ'as. En tia manier'o la pli riĉ'a'j ĥin'o'j konserv'as en si'a'j glaci'ej'o'j grand'a'j'n proviz'o'j'n da viv'a'j fiŝ'o'j. Tamen ne ĉiu'j'n spec'o'j'n da fiŝ'o'j oni pov'as konserv'i en tia manier'o.

Koloni'o komun'ist'a de Aŭstrali'a'j el'migr'ant'o'j est'as nun fond'at'a en Paragvajo. Mult'a'j person'o'j kun'e kun si'a'j famili'o'j for'las'is si'a'n land'o'n kaj for'migr'is en la nov'a'n patr'uj'o'n. La Belg'a konsul'o en Buenos-Ayres send'is al si'a reg'ist'ar'o la sekv'ant'a'j'n sci'ig'o'j'n pri tiu ĉi koloni'o : La reg'ist'ar'o de Paragvajo for'don'is al la koloni'an'o'j por ĉiam spac'o'n da ter'o, kiu okup'as 40 mejl'o'j'n kvadrat'a'j'n kaj kuŝ'as sur la nord'a bord'o de la river'o Tebikuara, en la inter'spac'o de 6 mejl'o'j de la fer'voj'o Vill'a Rica. Ĝis la jar'o 1894 dev'as loĝ'iĝ'i tie 400 famili'o'j en la nombr'o de 2000 person'o'j. La profit'o'j, kiu'j est'os ating'at'a'j per komun'a labor'ad'o, dev'as ĉiu'jar'e est'i divid'at'a'j inter ĉiu'j plen'aĝ'a'j person'o'j, tiel vir'o'j, kiel ankaŭ vir'in'o'j. La koloni'o est'os reg'at'a de direktor'o kaj de al'don'it'a'j al li konsil'an'o'j. Ĉiu'j plen'aĝ'a'j loĝ'ant'o'j de ambaŭ seks'o'j hav'as la rajt'o'n de voĉ'don'ad'o. La lern'ej'o'j kaj mal'san'ej'o'j est'os ten'at'a'j je la kalkul'o de la komun'um'o. Ĉiu'j religi'o'j hav'as egal'a'j'n rajt'o'j'n, kaj ĉiu famili'o pov'as hav'i religi'o'n, kiu'n ĝi vol'as. La societ'o posed'as sufiĉ'a'j'n rimed'o'j'n, por atend'i 1 l/2 jar'o'j'n la unu'a'n rikolt'o'n de la kamp'o'j. La spac'o da ter'o, don'it'a de la Paragvaja reg'ist'ar'o est'as tre frukt'o'port'a, sed arb'ar'a kaj postul'ant'a mult'e da prepar'a labor'ad'o.

La de'ven'o de la kis'o. La kon'at'a ital'a instru'it'ul'o Lombroso publik'ig'is en la « Nouvelle Revu'e » artikol'o'n pri la de'ven'o de la kis'o. Laŭ li'a opini'o ĉiu'j popol'o'j sovaĝ'a'j kaj eĉ du'on'e-civiliz'it'a'j, en'kalkul'int'e ankaŭ la Japan'o'j'n, ne vid'as en la kis'o simbol'o'n de am'o. Tiel sam'e ankaŭ la Nov'o-Zeland'an'o'j, Somalisoj, Eskimosoj k. t. p. Inter kelk'a'j popol'o'j oni ne dir'as : « kis'u mi'n », sed « flar'u mi'n ». Lombroso dir'as, ke la kis'o nask'iĝ'is iom post iom kaj hav'as si'a'n komenc'o'n en la akt'o patr'in'a, t. e. en la nutr'ad'o de la brust'a'j infan'o'j de ili'a patr'in'o. Ĝis nun kelk'a'j vir'in'o'j-patr'in'o'j en tia manier'o dorlot'as si'a'j'n infan'o'j'n. Tiu ĉi mor'o est'as precip'e dis'vast'ig'it'a inter la loĝ'ant'o'j de la insul'o'j Fidĝi. Ili ne hav'as vaz'o'j'n por trink'i, kaj la hom'o'j trankvil'ig'as tie si'a'n soif'o'n rekt'e el la river'et'o, per help'o de tub'et'o, kaj la infan'o'j tie mort'us de soif'o, se la patr'in'o'j ne trink'ig'ad'us ili'n per en'verŝ'ad'o al ili akv'o'n en la buŝ'o'n el si'a propr'a buŝ'o. En la poem'o'j de Homero kaj Heziod'o ne est'as dir'it'a eĉ unu vort'o pri la buŝ'o nek pri la kis'o en senc'o de seks'a am'o, tie est'as parol'at'e pri ili nur kiel pri kares'o patr'in'a. Tiel ekzempl'e Hektor'o en la scen'o kun Andromaĥ'o tut'e ne kis'as si'a'n edz'in'o'n, sed nur kares'as ŝi'n per la man'o. Neni'o ankaŭ est'as dir'it'a pri kis'o en la rakont'o'j pri Vener'o kaj Mars'o, pri Ulis'o kaj Kalips'o, Ulis'o kaj Circe'o, Paris'o kaj Helen'o aŭ Her'o en la XIV kant'o de Iliad'o. Ne ekzist'as tie eĉ unu epitet'o, kiu karakteriz'us la buŝ'o'n de Helen'o, Andromaĥ'o, Brizeido, Kalips'o aŭ Circe'o. En la antikv'a'j Hind'a'j poem'o'j Lombroso ne trov'is eĉ post'e'sign'o'n de kis'o erotik'a. Ĉio tio ĉi montr'as, ke en tiu'j temp'o'j ĝi ne ekzist'is, sed nask'iĝ'is nur en la temp'o de pli grand'a dis'volv'iĝ'o de la civilizaci'o.

Mem'vol'a vivisekci'o. Du Amerik'a'j kurac'ist'o'j antaŭ ne'long'e publik'ig'is en la gazet'o « New-York Herald » original'a'n anonc'o'n, en kiu ili propon'as 5000 dolar'o'j'n da rekompenc'o al la person'o, kiu konsent'us, ke oni far'u al ĝi operaci'o'n, konsist'ant'a'n en farad'o de tru'o en la stomak'o kaj ferm'ad'o ĝi'n post'e per vitr'o, por farad'o de esplor'o'j super la funkci'ad'o de la stomak'o. Al tiu ĉi propon'o al'send'is si'a'n konsent'o'n 142 hom'o'j, precip'e labor'ist'o'j. La « feliĉ'a elekt'it'o » far'iĝ'is unu atlet'o, kiu ne hav'is sukces'o'n en la cirk'o'j.

Sek'ig'ad'o de marĉ'o'j. Malgraŭ la grand'eg'a'j spac'o'j da ankoraŭ ne okup'it'a pri'labor'ebl'a ter'o, la Amerik'an'o'j jam fru'temp'e pens'as pri akir'ad'o de nov'a'j pec'o'j da ter'o. En la ŝtat'o Georgio oni komenc'is la sek'ig'ad'o'n de grand'eg'a'j marĉ'o'j, kiu'j ĝis nun est'is nur la lok'o de loĝ'ad'o de aligator'o'j kaj ali'a'j akv'a'j best'o'j. Unu ĉef'a kanal'o kaj mult'o da kanal'o'j paralel'a'j flank'a'j liber'ig'os de sub la akv'o spac'o'n da 250 000 hektar'o'j da ter'o. Ekster tio ĉi funkci'ad'os, kiel ordinar'e en Amerik'o, maŝin'o'j vapor'a'j, pump'ant'a'j la akv'o'n en la kvant'o de 135 000 litr'o'j en minut'o. Sub la tavol'o da ŝlim'o kaj sur la ne'mult'a'j insul'et'o'j de la marĉ'o oni jam trov'is sen'dub'a'j'n post'e'sign'o'j'n de ekzist'ad'o de la antikv'a'j loĝ'ant'o'j de Amerik'o en tiu ĉi lok'o. La arĥeolog'o'j promes'as al si riĉ'a'n rikolt'o'n, kiam la inĝenier'o'j fin'os la labor'o'j'n sen'akv'ig'a'j'n.

Nov'a diamant'o. La glor'o de la Kohi-Noor, Regent'o, Orlovo kaj ali'a'j ekster'ordinar'e bel'a'j kaj grand'a'j diamant'o'j dev'as nun pal'iĝ'i antaŭ la diamant'o-grand'eg'ul'o, kiu'n oni antaŭ ne'long'e trov'is en la sud'a Afrik'o, en la liber'a regn'o Oranĝ'o, en la lok'o Jagersfontein. La 30-an de Juni'o de la jar'o 1893 unu kafr'o, inter'parol'ant'e kun la observ'ant'o de labor'o, rimark'is, ke proksim'e io lum'as sur la ter'o. Li kovr'is la lum'ant'a'n objekt'o'n per la pied'o, kaj kiam la observ'ant'o for'ir'is li el'fos'is grand'eg'a'n ŝton'o'n, hav'ant'a'n la alt'o'n de ĉirkaŭ 8 centi'metr'o'j kaj la larĝ'o'n de ĉirkaŭ 5 centi'metr'o'j. Ĝi'a pez'o est'as 971 karat'o'j. Ĝi'a prez'o super'as ĉio'n, kio'n oni ĝis nun pag'ad'is por diamant'o'j. La kafr'o post'e mem for'don'is ĝi'n al la entrepren'ant'o; li ricev'is por ĝi 150 funt'o'j'n da sterling'o'j, ĉeval'o'n kaj sel'o'n kaj re'ven'is hejm'e'n fort'e feliĉ'a. Est'as interes'e, ke ia societ'o farm'is la tie'a'n fos'ej'o'n kun la rajt'o aĉet'ad'i laŭ pez'o en karat'o'j ĉi'a'j'n ŝton'o'j'n, supr'a'j'n, mal'supr'a'j'n kaj indiferent'a'j'n; la kontrakt'o fin'iĝ'is la 30-an de Juni'o de tiu ĉi jar'o, kaj tiu grand'eg'a diamant'o est'is preskaŭ la last'a ŝton'o, kiu'n oni trov'is en tiu ĉi tag'o. Al la posed'ant'o'j oni propon'is jam por ĝi 1 500 000 frank'o'j'n, sed kelk'a'j pens'as, ke la prez'o ating'os la sum'o'n de 15 000 000. La ŝton'o hav'as kolor'o'n blank'a-blu'a'n kaj est'as preskaŭ tut'e pur'a. Sur ĝi trov'iĝ'as mal'grand'a nigr'a makul'et'o, pri kiu oni pens'as, ke ĝi mal'aper'os post la fac'et'ad'o. Nun la ŝton'o si'n trov'as en Londono.

Tim'o. En unu el la Amerik'a'j best'ej'o'j oni far'is antaŭ ne'long'e prov'o'j'n, por konvink'iĝ'i, en kia grad'o est'as ver'a la proverb'a tim'o de leon'o'j, tigr'o'j, elefant'o'j kaj ali'a'j grand'a'j best'o'j antaŭ simpl'a mus'o. Antaŭ'e oni en'las'is mus'o'n en la kaĝ'o'n, en kiu si'n trov'is du grand'eg'a'j leon'o'j; tiu'j ĉi for'salt'is kun tim'eg'o, terur'e kri'ant'e kaj pen'ant'e el'iĝ'i el la kaĝ'o. Iom post iom ili trankvil'iĝ'is tiom, ke ili ĉirkaŭ'flar'is la gast'o'n kaj post'e jam turn'is sur li'n neni'a'n atent'o'n. Tiel sam'e ten'is si'n grand'a reĝ'a tigr'o. Elefant'o trem'is de terur'o kaj mal'trankvil'e mov'ad'is la rostr'o'n; sed li'a dres'it'a koleg'o kun plej mal'varm'a sang'o dis'prem'is la gast'o'n per la pied'eg'o. Hien'o'j kaj lup'o'j, rigard'ant'e la afer'o'n pli praktik'e, sufok'is tuj la rat'o'j'n kaj mus'o'j'n, kiu'j'n oni en'las'is al ili en la kaĝ'o'n.

Vir'o'j kaj vir'in'o'j. Profesor'o Bucher el Lejpcig'o el'kalkul'is la rilat'a'n nombr'o'n de la vir'o'j kaj vir'in'o'j en Eŭrop'o. Montr'iĝ'as, ke, escept'int'e Grek'uj'o'n, Ital'uj'o'n kaj la regn'o'j'n Danub'a'j'n, inter la 300 milion'o'j da loĝ'ant'ar'o en Eŭrop'o si'n trov'as 4 1/2 milion'o'j pli da vir'in'o'j, ol da vir'o'j. La pli'nombr'ec'o de la vir'in'o'j est'as la plej fort'e dis'volv'it'a en la aĝ'o, kiu est'as la plej respond'a por edz'iĝ'o, nom'e en la aĝ'o de 20 ĝis 30 jar'o'j; la plej rimark'ebl'a ĝi est'as en la urb'o'j, precip'e en tiu'j urb'o'j, kie star'as tre mal'grand'a'j garnizon'o'j, ekzempl'e en Svis'uj'o aŭ Skandinav'uj'o. En Portugal'uj'o kontraŭ 1 000 vir'o'j est'as 1 091 vir'in'o'j, en Norveg'uj'o 1 090, en Pol'uj'o 1 076, en Angl'uj'o 1 060. Berlino hav'as kontraŭ ĉiu'j 1 000 vir'o'j 1 080 vir'in'o'j'n, Dresdeno 1 113, Frankfurto sur Majn'o 1 123. La kaŭz'o de tiu ĉi pli'nombr'ec'o est'as la pli grand'a mort'ad'o de knab'o'j en la aĝ'o'j suĉ'ul'a kaj infan'a.

Inter'naci'a universitat'o por mem'lern'ul'o'j. En la Amerik'a ŝtat'o Nov-Jork'o, sur la bord'o de la lag'o Chautauque, trov'iĝ'as la universitat'o por mem'lern'ul'o'j, kon'at'a en Amerik'o sub la nom'o C. L. S. C. (Chautauque Literary and Scientific Circle). Tiu ĉi universitat'o est'is fond'it'a en la jar'o 1867 de la Amerik'an'o D-ro Vincent. La unu'a pens'o de la organiz'ant'o est'is : don'i la ebl'o'n al pli mal'jun'a'j hom'o'j plen'ig'i la mank'o'j'n, de'ven'ant'a'j'n de ne'preciz'a lern'ej'a eduk'ad'o aŭ de tro fru'a ĉes'iĝ'o de tiu ĉi eduk'ad'o, sed en tia manier'o, ke la lern'ad'o ne al'port'u mal'help'o'n al la ĉiu'tag'a'j dev'o'j kaj okup'o'j de la lern'ant'a'j hom'o'j. La por tiu ĉi cel'o fond'it'a rond'o est'as ĝis nun la ĉef'a aks'o de la societ'o C. L. S. C. Organiz'at'a mem'lern'ad'o ŝajn'e est'as ide'o ne nov'a, sed nov'a est'as la sistem'o de d-ro Vincent de popular'ig'ad'o de scienc'o'j inter person'o'j pli mal'jun'a'j kaj loĝ'ant'a'j mal'proksim'e de centr'o de civilizaci'o. En Boston'o ekzist'as jam rilat'e de long'e societ'o sub la nom'o « Study at Hom'e Society », kiu por du dolar'o'j jar'e al'send'ad'as al la interes'at'o'j instrukci'o'j'n kaj bon'eg'a'j'n konsil'o'j'n tuŝ'ant'e la metod'o'n de mem'eduk'ad'o per leg'ad'o; ŝajn'us, ke tia societ'o respond'as tut'e al si'a cel'o; sed « Study at Hom'e Society » hav'is en la jar'o 1886 nur 2 000 membr'o'j'n, dum C. L. S. C. posed'is ili'n 60 000!

D-ro Vincent mem est'is dev'ig'it'a de divers'a'j mal'feliĉ'a'j cirkonstanc'o'j for'las'i en la aĝ'o de 20 jar'o'j la kolegi'o'n kaj far'iĝ'i Metod'ist'a predik'ist'o; tial, sci'ant'e, per kia mal'facil'a manier'o oni akir'as en pli mal'fru'a aĝ'o la neces'a'j'n sci'aĵ'o'j'n, li el la tut'a kor'o bedaŭr'is tiu'j'n, kiu'j ir'as sur tiu voj'o; la pens'o'n help'i al ili li port'ad'is en si tra 25 jar'o'j, kaj nur en la jar'o 1867, trov'int'e en la person'o de L. Miller efik'a'n kun'labor'ant'o'n, li si'a'n pens'o'n trans'form'is en fakt'o'n. La pret'a'n material'o'n la organiz'ant'o'j trov'is en la societ'o « Teachers Retreat », kiu ĝis nun ekzist'as en Chautauque. La membr'o'j de la dir'it'a societ'o, instru'ist'o'j de dimanĉ'a'j lern'ej'o'j de Metod'ist'o'j, kun'ven'as en Chautauque en somer'o por tri'semajn'a kun'est'ad'o, por pri'parol'i si'a'j'n demand'o'j'n kaj trov'i nov'a'j'n rimed'o'j'n, por riĉ'ig'i si'a'j'n sci'o'j'n. Uz'int'e tiu'n ĉi material'o'n, d-ro Vincent kaj Miller kre'is la universitat'o'n en la plej simpl'a form'o, intenc'ant'e perfekt'ig'ad'i ĝi'n laŭ al'ven'ont'a'j bezon'o'j kaj demand'o'j. La sukces'o est'is tre grand'a. La nov'a plan'o de universitat'o est'is publik'ig'it'a en la jar'o 1878, kaj tuj al'iĝ'is al la societ'o 700 person'o'j. La kred'o je lum'a est'ont'ec'o est'is grand'a kaj la entuziasm'o ekster'ordinar'a : kiam la membr'o'j re'ven'is el Chautauque hejm'e'n kaj rakont'is al la amik'o'j kaj kon'at'o'j pri la nov'a entrepren'o, ŝut'iĝ'is tuj pet'o'j pri akcept'o en la societ'o'n de plej divers'a'j flank'o'j de la land'o. Tiel en la fin'o de la jar'o 1878 la societ'o posed'is jam 8 000 membr'o'j'n, en 1885 la nombr'o de la membr'o'j est'is 35 000, kaj kun ĉiu jar'o la nombr'o de la membr'o'j rapid'e kresk'as. La membr'o'j est'as dis'ĵet'it'a'j en urb'o'j, urb'et'o'j kaj vilaĝ'o'j de la Unu'ig'it'a'j Ŝtat'o'j, Kanad'uj'o, Meksikujo, Angl'uj'o, Svis'uj'o, Ital'uj'o, Hind'uj'o kaj ali'a'j land'o'j.

Por far'iĝ'i membr'o de C. L. S. C. est'as nur neces'e sci'ig'i pri si'a dezir'o per leter'o la sekretari'o'n de la societ'o, kun al'don'o de 50 centim'o'j en sign'o'j de poŝt'o; tiu ĉi mal'grand'a sum'o, al'port'it'a de la membr'o unu foj'o'n por jar'o, serv'as jam por el'spez'o'j de korespond'ad'o, send'ad'o de program'o'j, tabel'o'j da demand'o'j k. t. p. La sekretari'o, ricev'int'e la leter'o'n de kandidat'o, send'as al li pres'it'a'n tabel'o'n da demand'o'j, pet'ant'e efektiv'e ver'a'n respond'o'n. La demand'o'j est'as sekv'ant'a'j : 1) kia est'as vi'a nom'o; 2) adres'o; 3) ĉu vi est'as fraŭl'o, fraŭl'in'o aŭ edz'ig'it'a; 4) vi'a aĝ'o; 5) se vi est'as edz'ig'it'a, kiom da viv'ant'a'j infan'o'j vi hav'as; 6) je kio vi vi'n okup'as; 7) kia est'as vi'a religi'o; 8) ĉu vi est'as decid'it'a ofer'i 4 jar'o'j'n, por tra'ir'i la kurs'o'n de lern'ad'o; 9) ĉu vi promes'as ofer'ad'i 4 hor'o'j'n ĉiu'semajn'e por leg'ad'o de rekomend'ot'a'j al vi libr'o'j; 10) ĉu vi pov'as al'don'i al tiu'j ĉi 4 hor'o'j ankoraŭ iom da temp'o, kaj kiom nom'e? Profesor'o'j, esplor'int'e la respond'o'j'n de la interes'at'o, send'as al li katalog'o'n de libr'o'j, kiu'j'n li dev'as leg'i en la daŭr'o de unu jar'o. La nombr'o kaj en'hav'o de la libr'o'j est'as tia, ke oni pov'as ili'n tra'leg'i en unu jar'o, uz'int'e por tio ĉi ĉirkaŭ 40 minut'o'j'n ĉiu'tag'e. Por la rekomend'at'a'j libr'o'j ne ekzist'as ia grad'ig'ad'o, tiel ke stud'ant'o de la unu'a kaj kvar'a jar'o'j leg'as oft'e tiu'j'n sam'a'j'n verk'o'j'n. Ekzempl'e por la jar'o 1884/5 la universitat'o rekomend'is la sekv'ant'a'j'n kelk'a'j'n verk'o'j'n : « Histori'o de Grek'uj'o » de Burns; « Art'o de elokvent'ec'o » de Toundsend; « Histori'o de la reformaci'o » de Heret; « Cir'o kaj Aleksandro de Macedonujo » de Abbot; « La karakter'o de Jezo » de Beschnel; « Ĥemi'o » de prof. Apilton; « Facil'a'j lecion'o'j de biologi'o de la best'o'j » de Uyeyt; « Esplor'o'j pri la kulinar'a scienc'o kaj art'o », « Pri'skrib'o de la antikv'a grek'a viv'o », « Mit'ologi'o grek'a » kaj divers'a'j'n ali'a'j'n libr'o'j'n kaj gazet'a'j'n artikol'o'j'n. Ŝajn'e tia sistem'o ne hav'as senc'o'n, ĉar al person'o, kiu komenc'as leg'i, ne sol'e est'as mal'facil'e bon'e kon'at'iĝ'i kun la leg'it'a objekt'o, sed li dev'as ankoraŭ antaŭ ĉio lern'i leg'i la pli grav'a'j'n verk'o'j'n. Sed tiu'n ĉi sistem'o'n oni klar'ig'as per tio, ke ekster la komun'a kurs'o la pli'mult'o da membr'o'j, pas'int'e la unu'a'n aŭ du'a'n jar'o'n, ordinar'e jam ricev'as dezir'o'n stud'i i'a'n special'a'n branĉ'o'n de scienc'o. Tre mult'a'j membr'o'j stud'as sam'temp'e la special'a'n kurs'o'n de seminari'o por instru'ist'o'j. Al ĉiu membr'o la sekretari'o de la universitat'o send'as ĉiu'jar'e krom la katalog'o de komun'a kurs'o ankaŭ la katalog'o'j'n de special'a'j verk'o'j, sen'pag'a'n gazet'o'n « Alm'a mater » kaj mult'o'n da divers'a'j grav'a'j kaj interes'a'j katalog'o'j, broŝur'o'j kaj dokument'o'j. La libr'o'j, kiu'j konsist'ig'as la instru'a'n material'o'n, kost'as por jar'o ĉirkaŭ 7 dolar'o'j'n (en libr'ej'o'j 15 dolar'o'j'n). La mal'kar'ec'o'n de la libr'o'j d-ro Vincent ating'as per la sekv'ant'a rimed'o : li turn'as si'n al libr'ej'a firm'o kun la demand'o, ĉu ĝi ne don'us rabat'o'n, se ĝi por tio ĉi ricev'os la garanti'o'n, ke ĝi dis'vend'os la don'it'a'j'n libr'o'j'n en la nombr'o de 20-30 mil'o'j da ekzempler'o'j; kompren'ebl'e la firm'o konsent'as, ĉar ĝi'a profit'o est'as tiam tre grand'a; eĉ ne-membr'o'j, sci'iĝ'int'e, kiu'j'n verk'o'j'n la universitat'o rekomend'is, aĉet'as ili'n en grand'a nombr'o. Por la special'a'j verk'o'j la membr'o'j dev'as ankaŭ el'spez'i 6-8 dolar'o'j'n ĉiu'jar'e, sed tiu'j'n ĉi ili ricev'as ankaŭ por rabat'it'a kost'o. La pli'mult'o da membr'o'j, loĝ'ant'a'j profund'e en la provinc'o, est'as dev'ig'it'a'j aĉet'ad'i ĉiu'j'n verk'o'j'n kaj lern'i mem, dum ali'a'j, loĝ'ant'a'j en urb'o'j, prunt'as la neces'a'j'n libr'o'j'n el bibliotek'o'j, aŭ unu de ali'a, kaj oft'e ili kre'as special'a'j'n klub'o'j'n, kie ili kun'ven'as, por pri'parol'ad'i kaj klar'ig'ad'i la leg'it'a'n objekt'o'n. Membr'o'j, kiu'j disting'as si'n per scienc'o aŭ special'ec'o, ekzempl'e inĝenier'o'j, instru'ist'o'j, kurac'ist'o'j, pastr'o'j k. c. don'as sen'pag'e la respond'a'j'n klar'ig'o'j'n kaj konsil'o'j'n al la membr'o'j, kiu'j lern'as ili'a'n special'ec'o'n.

En la fin'o de lern'a jar'o ĉiu membr'o ricev'as long'a'n tabel'o'n da demand'o'j, kiu'j'n li dev'as respond'i, se li dezir'as posed'i atest'o'n de C. L. S. C. La demand'o'j, malgraŭ la ŝajn'a komplik'it'ec'o, ne prezent'as tamen i'a'n mal'facil'ec'o'n, se la stud'ant'o efektiv'e atent'e leg'is la don'it'a'n verk'o'n. Bon'a'j 85 por 100 respond'o'j sufiĉ'as, por el'ten'i la ekzamen'o'n kaj ricev'i atest'o'n. Tia ekzamen'o ne est'as ekzamen'o en la propr'a senc'o; al la membr'o'j eĉ est'as permes'it'e la pli mal'facil'a'j'n respond'o'j'n ĉerp'i el libr'o'j; sed ili dev'as est'i esprim'it'a'j per propr'a'j pens'o'j kaj vort'o'j de la stud'ant'o. La societ'o opini'as : ni'a cel'o est'as posed'i la ebl'e plej grand'a'n nombr'o'n da membr'o'j, sed ne don'i kaŭz'o'n por mal'pli'iĝ'ad'o de ili; sever'a'j do ekzamen'o'j tim'ig'as nur tiu'j'n membr'o'j'n, kiu'j plej'e ni'a'n help'o'n bezon'as; ceter'e regul'a'j ekzamen'o'j est'as eĉ ne'ebl'a'j pro tiu kaŭz'o, ke mult'a'j membr'o'j trov'iĝ'as mal'proksim'e kaj al'ven'i ne pov'as. Tamen ekzist'as en Chautauque tiel nom'at'a « somer'a popol'a universitat'o ». Tiu ĉi nom'o ne est'as preciz'a, ĉar la lern'a jar'o lim'as si'n per 10 monat'o'j kaj la somer'a kun'ven'o sur la bord'o de la lag'o Chautauque serv'as sol'e kaj propr'e por spirit'a ripoz'o, feri'o'j, plu por fin'ad'o de la lern'a jar'o kaj por dis'don'o de diplom'o'j al tiu'j membr'o'j, kiu'j trov'as ebl'o'n al'ven'i en Chautauque. Tiel la nombr'o de ĉiu'j fin'int'a'j la kurs'o'n ne prezent'as si'n tie en plen'a komplet'o. Ekzempl'e en la jar'o 1885 fin'is la kurs'o'n 1 600 person'o'j, tamen al'ven'is en Chautauque nur 600. Sed la nombr'o de la person'o'j flank'a'j, kiu'j en 1885 vizit'is en somer'o Chautauque'on est'is 75 000!

La lag'o Chautauque, hav'ant'a long'o'n de 20 angl'a'j mejl'o'j, kuŝ'as sur la alt'ec'o de 1 400 fut'o'j super la nivel'o de la Atlant'a Ocean'o, en mal'proksim'ec'o de 9 mejl'o'j de la lag'o Erie, kaj est'as ĉirkaŭ'it'a de arb'ar'o'j, mont'o'j, kun pur'a, freŝ'a aer'o. En la jar'o 1878, kiam d-ro Vincent fond'is la somer'a'n universitat'o'n, Chautauque okup'is 150 akr'o'j'n da bel'a ter'o, sed trov'is si'n en tre pra'a stat'o. La al'ven'int'a'j membr'o'j dev'is loĝ'i en transport'a'j tend'o'j. Post 4 jar'o'j Chautauque posed'is jam hotel'o'n por 500 person'o'j kaj mult'eg'o'n da dom'o'j. En la daŭr'o de la supr'e dir'it'a'j du somer'a'j monat'o'j en Chautauque est'as grand'a mov'ad'o. Per vapor'ŝip'o'j kaj fer'voj'o'j al'ven'as sen'ĉes'e nov'a'j hom'o'j el plej divers'a'j punkt'o'j de la Unu'ig'it'a'j Ŝtat'o'j kaj Kanado. Krom la membr'o'j al'vetur'as mult'eg'o da gast'o'j. La vizit'o en Chautauque aparten'as jam al la bon'a ton'o. Tiel en la jar'o 1880 est'is tie Garfield, la universitat'o'n vizit'is ankaŭ general'o Grandt, kaj laŭ li'a ekzempl'o sekv'is general'o Lohan en 1885, tiam ankoraŭ kandidat'o por vic-prezid'ant'o.

Por akir'i prozelit'o'j'n, la societ'o far'as, kio'n ĝi pov'as, lig'ant'e util'aĵ'o'n kun divers'a'j agrabl'aĵ'o'j. En la daŭr'o de la tut'a'j 2 monat'o'j, kelk'a'j'n foj'o'j'n en tag'o, oni pov'as tie aŭd'i divers'a'j'n publik'a'j'n parol'o'j'n kaj lecion'o'j'n. Ĉiu pov'as hav'i voĉ'o'n; en la inter'temp'o inter la parol'o'j oni produkt'as art'a'j'n fajr'o'j'n, ilumin'aĵ'o'j'n. Art'ist'o'j lud'as koncert'o'j'n, oni don'as spektakl'o'j'n, oni entrepren'as procesi'o'j'n, promen'ad'o'j'n sur la lag'o per en vesper'o lum'ig'it'a'j ŝip'et'o'j, k. t. p. Precip'e la publik'a'j parol'o'j hav'as al'tir'ant'a'n fort'o'n. La societ'o por tio ĉi invit'as parol'ant'o'j'n kun naci'a aŭ inter'naci'a glor'o; la plej'mult'o de tiu'j ĉi talent'a'j publik'a'j parol'o'j hav'as por objekt'o Eŭrop'o'n, Azi'o'n kaj Afrik'o'n. En la jar'o 1885 inter ali'a'j objekt'o'j la sekv'ant'a'j person'o'j parol'is pri la sekv'ant'a'j objekt'o'j : Syman Abbot parol'is pri la hom'a natur'o; d-ro S. J. M. Eaton — pri la plan'o'j de konstru'o de la piramid'o'j de Egipt'uj'o; A. M. Fairbaern, prezid'ant'o de la Airedale College en Angl'uj'o — pri la histori'o de la filozofi'o, pri John Locke, pri H. Spencer, pri J. Bright, pri Comte kaj la pozitiv'ist'o'j; d-ro Finch — pri la uz'ad'o de brand'o; Juli'us N. Seelye, prezid'ant'o de la Amherst College — pri la potenc'o de la ide'o, k. t. p. En la jar'o 1886 grand'a'n rol'o'n tie ĉi lud'is la orient'o, pri kiu parol'is : Babn Keshub Chandra, Ram Chandra Bos'e kaj Sau Ah Brah.

La special'a'j'n scienc'o'j'n kaj art'o'j'n oni pov'as stud'i en la daŭr'o de la 4-jar'a komun'a kurs'o aŭ post'e. Tamen en la jar'o 1884 la societ'o organiz'is la unu'a'n special'a'n fakultat'o'n, konsist'ant'a'n el profesor'o'j, kiu'j guvern'as per korespond'ad'o; la profesor'o'j plen'um'as si'a'j'n dev'o'j'n en la lok'o de ili'a loĝ'ad'o, kaj unu foj'o'n en jar'o ili al'vetur'as en lok'o'n difin'it'a'n por ekzamen'o'j; la stud'ant'o'j do ĉerp'as klar'ig'o'j'n kaj scienc'a'n help'o'n ĉe special'ist'o'j, kiu'j trov'iĝ'as tie, kie la stud'ant'o'j loĝ'as. La sekv'ant'a el'tir'o el la cirkuler'o de la profesor'o'j klar'ig'os la cel'o'n de tiu ĉi universitat'o : « Oni kre'as universitat'o'n, por don'i la ebl'o'n ating'i pli alt'a'n kaj praktik'a'n eduk'iĝ'o'n al tia'j jun'a'j hom'o'j de ambaŭ seks'o'j, kiu'j ne pov'as for'las'i la dom'o'n, por vizit'ad'i kolegi'o'n, kiu'j est'is dev'ig'it'a'j for'las'i universitat'o'n, aŭ kiu'j dezir'as plen'ig'i si'a'j'n scienc'a'j'n mank'o'j'n. La progres'o'j en la lern'ad'o kaj la grad'o de la akir'it'a'j sci'o'j est'os met'it'a'j al sever'a esplor'o per skrib'a ekzamen'o ĉe al'est'o de sen'parti'a'j kaj konform'a'j atest'ant'o'j. »

En la jar'o 1886 la universitat'o posed'is jam 9 special'a'j'n fakultat'o'j'n : akademi'o'n de la grek'a kaj latin'a lingv'o'j, kolegi'o'n de nov'a'j lingv'o'j, fakultat'o'n de matematik'o, de histori'o, de literatur'o, kurs'o'n de mikroskopi'o, kurs'o'n teologi'a'n, kurs'o'n de retor'ik'o kaj de ĥemi'o. En la jar'o 1887 oni mal'ferm'is : fakultat'o'n de fizik'o kaj natur-histori'o, fakultat'o'n de filozofi'o kaj logik'o, institut'o'n de orient'a'j lingv'o'j, lern'ej'o'n de industri'a'j scienc'o'j, kiu en'hav'as en si telegrafi'ad'o'n, konstru'ad'o'n kaj divers'a'j'n fabrik'ad'o'j'n, lern'ej'o'n de komerc'o kaj de praktik'a'j afer'o'j (Business and practical affairs), lern'ej'o'n de agronomi'o, de bel'a'j art'o'j, de afer'o'j eklezi'a'j, muzik'a'n kolegi'o'n, institut'o'n de inĝenier'o'j de mont'o'labor'o'j, pont'o'j kaj voj'o'j, antrop'ologi'a'n fakultat'o'n por anatomi'o, fiziologi'o, higien'o, psiĥ'ologi'o kaj soci'ologi'o.

Person'o, kiu dezir'as est'i akcept'it'a en la nombr'o'n de la stud'ant'o'j, en'port'as krom 5 dolar'o'j de en'skrib'iĝ'o ankoraŭ 10 dolar'o'j'n por la universitat'o kaj 3 dolar'o'j'n kiel al'don'o, se li dezir'as stud'i kun'e du special'a'j'n scienc'o'j'n. Oni supoz'as, ke stud'ant'o pov'as lern'i la kurs'o'n de latin'a kaj grek'a lingv'o'j, uz'ant'e en la daŭr'o de 4 jar'o'j po unu hor'o ĉiu'tag'e, sed ankoraŭ li pov'as unu hor'o'n ofer'i por stud'ad'i sam'temp'e la matematik'o'n. Ĉiu'j tem'o'j kaj ekzerc'o'j est'as korekt'at'a'j de la profesor'o'j kaj re'send'at'a'j al la stud'ant'o'j.

Mi fin'is. Imag'u al vi, kar'a leg'ant'o, ke la dir'it'a universitat'o posed'as tia'n il'o'n, kia est'as la lingv'o Esperant'o . . . La komentari'o'j ne est'as neces'a'j.

Rigard'u tiu'n ĉi figur'o'n, kiu prezent'as la montr'a'n fingr'o'n de la mal'dekstr'a man'o,

sur kiu la lok'o'j de fleks'o'j kaj la fin'et'o de la fingr'o est'as sign'it'a'j per sep liter'o'j A, B, C, D, E, F, G. Tiu'j ĉi sep punkt'o'j prezent'as la sep tag'o'j'n de semajn'o. Ĉiu dev'as sur si'a propr'a fingr'o sign'i tiu'j'n ĉi punkt'o'j'n en pens'o per tiu'j ĉi sep liter'o'j kaj en tiu sam'a ord'o, kiel ni vid'as sur la figur'o.

Antaŭ ol ni ir'os pli mal'proksim'e'n, ni dev'as bon'e lern'i parker'e la sekv'ant'a'n fraz'o'n sistem'a'n, sen kiu oni ne pov'as uz'i ni'a'n fingr'a'n kalendar'o'n :

Tiu ĉi fraz'o est'as kun'met'it'a el dek'du vort'o'j, kies unu'a'j liter'o'j montr'as al ni, de kiu punkt'o sur la fingr'o ĉiu monat'o komenc'as kalkul'i si'a'j'n tag'o'j'n.

Se vi vol'as sci'i, kial la sistem'o monat'a dev'as est'i difin'it'a tiel kaj ne ali'e, kalkul'u sur la punkt'o'j de la fingr'o kaj vi vid'os, ke se la monat'o Januar'o, hav'ant'a 31 tag'o'j'n, komenc'iĝ'as de la punkt'o A (Alt'a), ĝi fin'iĝ'as sur la punkt'o C; la du'a monat'o, Februar'o, hav'ant'a 28 tag'o'j'n (en jar'o simpl'a) komenc'iĝ'as de la punkt'o D (ĉar la 31a de Januar'o est'is c) kaj fin'iĝ'as sur C; la tri'a monat'o, Mart'o, komenc'as kalkul'i si'a'j'n tag'o'j'n de la punkt'o D, k. c. (Pri super'jar'o, t. e. jar'o 366-tag'a ni parol'os post'e.)

Rimark'o. Ĉe kalkul'ad'o ĉirkaŭ la fingr'o oni pov'as facil'e vid'i, ke la dat'o'j 8, 15, 22 kaj 29 de ĉiu monat'o ĉiam fal'as sur tiu'n sam'a'n punkt'o'n, de kiu la monat'o komenc'iĝ'as.

Ekzempl'o 1. De kiu punkt'o komenc'iĝ'as April'o? — Solv'o : April'o, la kvar'a monat'o, komenc'iĝ'as de la punkt'o, kiu est'as sign'at'a per la unu'a liter'o de la kvar'a vort'o de la fraz'o (G).

Ekzempl'o 2. Sur kiu punkt'o si'n trov'as la 5 de Novembr'o?

— Solv'o : Al Novembr'o, la dek'unu'a monat'o, respond'as la dek'unu'a vort'o de la fraz'o (Dezir'a) kaj tiel la punkt'o D est'as la unu'a, E la du'a, F la tri'a, G la kvar'a kaj A est'as la kvin'a tag'o de Novembr'o.

Ekzempl'o 3. Sur kiu punkt'o si'n trov'as la 23 de Juni'o? — Solv'o : Al Juni'o, la ses'a monat'o, respond'as la ses'a vort'o de la fraz'o (Esper'o) kaj tiel la punkt'o E est'as la 1, 8, 15 kaj 22 kaj F est'as la 23 tag'o de la monat'o Juni'o.

Nun ni vid'os, kiu'n nom'o'n de tag'o semajn'a ĉiu punkt'o de la fingr'o dev'as hav'i :

Ekzempl'o 4. Ni el'serĉ'u la punkt'o'n de la hodiaŭ'a tag'o, supoz'ant'e, ke hodiaŭ est'as ĵaŭd'o la 8 de Maj'o de la jar'o 1890. (Rimark'o. Kiu lern'as tiu'n ĉi kalendar'o'n, ne dev'as si'n ten'i je ni'a supoz'it'a tag'o, nombr'o kaj monat'o, ĉar est'os pli klar'e kaj pli kompren'ebl'e, se li pren'os por ekzempl'o la dat'o'n kaj la nom'o'n de tiu tag'o, en kiu li lern'as, kaj solv'os si'a'n ekzempl'o'n konform'e je la sekv'ant'a solv'o). — Solv'o : Al Maj'o, la kvin'a monat'o, respond'as la kvin'a vort'o de la fraz'o (Be'n'), kaj tiel la punkt'o B est'as la 1 kaj la 8 de Maj'o; kaj ĉar ni sci'as, ke tiu ĉi tag'o est'as ĵaŭd'o, ni facil'e konklud'as, ke la punkt'o B est'as ĵaŭd'o, C — vendred'o, D — sabat'o, E — dimanĉ'o, F — lund'o, G — mard'o kaj A — merkred'o. Tiu'j ĉi nom'o'j de tag'o'j rest'as por la punkt'o'j por tiu ĉi tut'a jar'o 1890.

Rimark'o. Por ne ŝarĝ'i la memor'o'n, est'as sufiĉ'e nur memor'i la punkt'o'n de dimanĉ'o, kaj el la antaŭ'ir'ant'a solv'o ni vid'as, ke por tiu ĉi jar'o (1890) la punkt'o E est'as la dimanĉ'o.

En la sekv'ant'a jar'o la nom'o'j de la tag'o'j trans'ir'as sur la antaŭ'ir'ant'a'j'n punkt'o'j'n, kaj ĝi far'iĝ'as pro jen'a kaŭz'o : se la simpl'a jar'o hav'us nur preciz'e 52 semajn'o'j'n, ĝi komenc'iĝ'us de la punkt'o A (en ni'a jar'o — merkred'o) kaj fin'iĝ'us sur la punkt'o G (mard'o), kaj la est'ont'a jar'o komenc'iĝ'us re'e de A kaj la tag'o'j por la punkt'o'j rest'us tiu'j sam'a'j sen ŝanĝ'o; sed bedaŭr'ind'e la jar'o ekster 52 plen'a'j semajn'o'j hav'as ankoraŭ unu super'flu'a'n tag'o'n, sekv'e ĝi ne pov'as fin'iĝ'i sur la punkt'o G (mard'o), sed ĝi'a fin'o est'os A (merkred'o) kaj la est'ont'a jar'o dev'as komenc'iĝ'i de la sekv'ant'a tag'o (ĵaŭd'o), sed ne de la sekv'ant'a punkt'o B, ĉar la sistem'o monat'a postul'as por la monat'o Januar'o la punkt'o'n A (Alt'a). Por konsent'ig'i tiu'j'n ĉi du postul'o'j'n (ke la est'ont'a jar'o komenc'iĝ'u de la punkt'o A kaj de ĵaŭd'o), oni dev'as dir'i, ke kun la komenc'o de nov'a jar'o la ord'o de la nom'o'j de tag'o'j por la punkt'o'j de la fingr'o ĉes'iĝ'as kaj komenc'iĝ'as nov'a ord'o, tio est'as : la punkt'o A akcept'as la nom'o'n de la tag'o, kiu'n la punkt'o B ĝis tiu temp'o hav'is. Sekv'e, vid'ant'e ke en tiu ĉi jar'o 1890 B est'as ĵaŭd'o, ni sci'as, ke kun la komenc'o de la est'ont'a jar'o A est'os ĵaŭd'o kaj la punkt'o dimanĉ'a anstataŭ E en la est'ont'a jar'o est'os D.

Nun est'as ankaŭ facil'e kompren'i, ke por la 29a tag'o de Februar'o en super'jar'o dev'as ven'i tia sam'a ŝanĝ'o de la nom'o'j de tag'o'j por la punkt'o'j de la fingr'o. Ni'a sistem'o kalendar'a est'as verk'it'a por jar'o simpl'a, en kiu la monat'o Februar'o hav'as nur 28 tag'o'j'n kaj tiel, komenc'iĝ'ant'e sur la punkt'o D, tiu ĉi monat'o fin'iĝ'as sur C kaj la sekv'ant'a monat'o Mart'o komenc'iĝ'as de la punkt'o D. Sed ĉar en super'jar'o Februar'o hav'as ankoraŭ unu tag'o'n, sekv'e ĝi ne pov'as fin'iĝ'i sur C, sed dev'as fin'iĝ'i sur D kaj la sekv'ant'a monat'o dev'as komenc'iĝ'i de la sekv'ant'a tag'o, sed ne de la sekv'ant'a punkt'o E, ĉar la sistem'o monat'a postul'as por la monat'o Mart'o la punkt'o'n D. Sekv'e ni vid'as, ke por konsent'ig'i tiu'j'n ĉi 2 postul'o'j'n (ke la monat'o Mart'o komenc'iĝ'u de la punkt'o D kaj de la sekv'ant'a tag'o), ni dev'as dir'i, ke en la komenc'o de Mart'o la antaŭ'a ord'o de la nom'o'j de tag'o'j por la punkt'o'j sur la fingr'o ĉes'iĝ'as kaj en la komenc'o de Mart'o en super'jar'o la punkt'o D akcept'as la nom'o'n de la tag'o, kiu'n la punkt'o E ĝis tiu temp'o hav'is. Sekv'e, trans'ir'ant'e de jar'o simpl'a en sekv'ant'a'n super'jar'o'n, ni hav'as 2 ŝanĝ'o'j'n de la nom'o'j de tag'o'j por la punkt'o'j : unu foj'o'n por Januar'o kaj Februar'o kaj la du'a'n foj'o'n por la last'a'j 10 monat'o'j. Tiel en tiu ĉi jar'o 1890 la dimanĉ'o est'as sur la punkt'o E, en la est'ont'a jar'o 1891 ĝi est'os sur D kaj en la super'jar'o 1892 la dimanĉ'o est'os sur C por la unu'a'j du monat'o'j kaj sur B por la last'a'j dek; tio est'as : la nom'o'j de tag'o'j si'n ŝov'as post'e'n en re'turn'it'a ord'o de la alfabet'o.

Rimark'o. El tiu ĉi klar'ig'o est'as facil'e kompren'i, ke se oni vol'as serĉ'i i'a'n tag'o'n en pas'int'a temp'o, oni dev'as ŝov'i la nom'o'j'n de tag'o'j por ĉiu jar'o en rekt'a alfabet'a ord'o : tio est'as, se en tiu ĉi jar'o 1890 la punkt'o dimanĉ'a est'as E, sekv'e en la pas'int'a jar'o 1889 ĝi est'is F kaj en 1888 (super'jar'o) la punkt'o dimanĉ'a est'is G por la last'a'j dek monat'o'j kaj A por la unu'a'j du monat'o'j k. c.

Ĉiu'j ĝis nun don'it'a'j regul'o'j montr'as al ni, kiel trov'i la tag'o'n, se oni sci'as la nombr'o'n en la monat'o (la dat'o'n); nun kiel oni trov'os la dat'o'n, se oni sci'as la tag'o'n? Ekzempl'e : hodiaŭ est'as vendred'o en Oktobr'o, — kia'n dat'o'n ni don'os al tiu ĉi vendred'o, sci'ant'e, ke ĉiu tag'o ripet'iĝ'as kvar aŭ kvin foj'o'j'n en la monat'o?

Tiel sci'u : se iu en la daŭr'o de long'a temp'o ne rigard'is la dat'o'n, tiu ankaŭ el pres'it'a kalendar'o ne sci'os la dat'o'n por la demand'at'a tag'o, ĉar la kalendar'o al ni ne pov'as dir'i, kiu vendred'o en Oktobr'o ĝi est'as; sed se li memor'as, ke en unu el la last'a'j tag'o'j ni hav'is ekzempl'e la naŭ'a'n de Oktobr'o, tiam al li est'os facil'e re'serĉ'i tiu'n ĉi dat'o'n sur la fingr'o kaj post'e trov'i la plej proksim'a'n vendred'o'n. En tia okaz'o ni divas : Oktobr'o, la dek'a monat'o, komenc'iĝ'as sur la punkt'o, kiu est'as sign'at'a per la unu'a liter'o de la dek'a vort'o de ni'a fraz'o (Al), t. e. : A est'as la 1 kaj 8, B — la 9 de Oktobr'o; kaj ĉar E en tiu ĉi jar'o 1890 est'as dimanĉ'o, tial B aŭ la 9 de Oktobr'o est'os ĵaŭd'o kaj la sekv'ant'a vendred'o est'os la 10.

Okaz'as ia'foj'e, ke oni vol'as difin'i la tag'o'n por ia dat'o en mal'proksim'a jar'o, por kiu difin'i la punkt'o'n de dimanĉ'o est'as ne facil'e kaj eĉ lac'ig'e. En tia okaz'o (konsider'ant'e, ke ĉiu simpl'a jar'o hav'as unu super'flu'a'n tag'o'n super la nombr'o de semajn'o'j kaj la super'jar'o hav'as ili'n du) ni dev'as la nombr'o'n de ĉiu'j tiu'j ĉi super'flu'a'j tag'o'j, kiu'j si'n trov'as en la inter'temp'o inter la kur'ant'a jar'o kaj la serĉ'at'a, divid'i je sep, t. e. tiu'j'n ĉi tag'o'j'n turn'i en x semajn'o'j'n, kaj la rest'o al ni montr'os, je kiom punkt'o'j ni dev'as ŝov'i la punkt'o'n dimanĉ'a'n (laŭ ord'o alfabet'a). Se la divid'o far'iĝ'is sen rest'o, tiam la punkt'o dimanĉ'a en la serĉ'at'a jar'o est'as tiu sam'a, kiel en ia kur'ant'a jar'o.

Rimark'o 1-a. Rilat'e la last'a'n regul'o'n por difin'i la tag'o'n en mal'proksim'a jar'o (ĉe kiu ni dir'is, ke ni dev'as divid'i je sep la nombr'o'n de la super'flu'a'j tag'o'j, kiu'j si'n trov'as en la inter'temp'o inter la kur'ant'a jar'o kaj la serĉ'at'a) ni dev'as far'i la rimark'o'n, ke se ni trov'iĝ'as en la last'a'j dek monat'o'j de super'jar'o, ni dev'as, ĉe la el'kalkul'ad'o de la super'flu'a'j tag'o'j, al'don'i ankoraŭ unu tag'o'n por la 29-a Februar'o de la kur'ant'a jar'o. Tiel sam'e oni dev'as ag'i, se la serĉ'at'a dat'o trov'iĝ'as en Januar'o aŭ Februar'o de ia super'jar'o.

Rimark'o 2-a. Serĉ'ant'e i'a'n dat'o'n en pas'int'a'j cent'jar'o'j, ni dev'as met'i atent'o'n sur la last'a'n jar'o'n de la cent'jar'o, kiu, malgraŭ ke la nombr'o de la jar'o est'as divid'ebl'a je 4, nur tiam est'as super'jar'o, kiam la nombr'o de la cent'jar'o divid'as si'n je 4. Sekv'e la jar'o'j'n 1700, 1800 kaj 1900 ni dev'as kalkul'i al la jar'o'j simpl'a'j kaj ne al super'jar'o'j, ĉar la nombr'o 17, 18 kaj 19 ne est'as divid'ebl'a'j je 4.

Ĉiu'j regul'o'j de ni'a fingr'a kalendar'o pov'as est'i uz'at'a'j tiel sam'e por la Juli'a kalendar'o (mal'nov'a stil'o), nur kun tiu diferenc'o, ke la punkt'o de dimanĉ'o fal'as ĉiam sur la du'a'n sekv'ant'a'n punkt'o'n post tiu, kiu en la kalendar'o Gregori'a (nov'a stil'o) signif'as la dimanĉ'o'n; se tiel laŭ la kalendar'o Gregori'a D signif'as la dimanĉ'o'n por la kur'ant'a jar'o 1891, la dimanĉ'o laŭ la mal'nov'a stil'o est'os sur la punkt'o F. Sed ni dev'as sci'ig'i ni'a'j'n kar'a'j'n leg'ant'o'j'n, ke la last'a rimark'o (pri la last'a'j jar'o'j de cent'jar'o'j) tie ĉi ne pov'as hav'i lok'o'n.

Nun, estim'at'a'j amik'o'j de ni'a lingv'o, se vi kompren'as ĉiu'j'n regul'o'j'n de ni'a kalendar'o, tiam ne est'os al vi mal'facil'e solv'i la sekv'ant'a'j'n du tem'o'j'n :

1a Difin'u la tag'o'n de la mort'o de Kopernik'o, kiu mort'is la 12an de Februar'o de la jar'o 1473.

2a Trov'u, en kiu tag'o nask'iĝ'is Krist'o?

Rimark'o. Ĉe la ambaŭ tem'o'j dev'as est'i uz'at'a la kalendar'o Juli'a, ĉar la Gregori'a komenc'iĝ'is de la jar'o 1583.

La Bremen'a vapor'ŝip'o « Lloyd » star'as en la haven'o de Nov-Jork'o, pret'a al for'vetur'o; jam la du'a'n foj'o'n est'as don'it'a la signal'o per la sonor'il'o, kiu admon'as ĉiu'j'n person'o'j'n, kiu'j ne vetur'as, for'las'i la ŝip'o'n. La kaldron'o'j de la ŝip'o kun muĝ'o kaj bru'o el'las'as vapor'o'n, la pilot'o est'as sur la ŝip'o, la amerik'a haven'a komisi'o ĵus per la trans'ĵet'it'a pont'o for'las'as la ŝip'o'n, trov'int'e ĉiu'j'n paper'o'j'n en ord'o kaj don'int'e la permes'o'n por el'vetur'o el la haven'o.

Jen supr'e sur la bord'o de la haven'o en la last'a minut'o rapid'e al'kur'as ankoraŭ kelk'a'j kaleŝ'o'j. Sak'o'j de divers'a grand'ec'o est'as rapid'e ĵet'at'a'j mal'supr'e'n kaj post'e kun grand'a rapid'ec'o port'at'a'j sur la ŝip'o'n kaj intern'e'n, kaj post kelk'a'j minut'o'j la ŝip'o en plen'a vetur'ad'o for'kur'as de la haven'a pont'o kaj, las'ant'e la grand'eg'a'n monument'o'n de la liber'ec'o sur la insul'o Bedloe dekstr'e, el'vetur'as el la golf'o de Nov-Jork'o.

Tiu last'a pak'aĵ'o, kiu ven'is ankoraŭ en la last'a minut'o sur la ŝip'o'n, est'is la poŝt'o. La vapor'ŝip'o port'as sur la post'a flank'o la german'a'n standard'o'n, nigr'a-blank'a-ruĝ'a'n, sur la antaŭ'a mast'o la standard'o'n de Bremen'o, blank'a-ruĝ'a'n, sur la mez'a mast'o la standard'o'n de la Nord-German'a Lloyd, blu'a'n ankr'o'n kaj blu'a'n ŝlos'il'o'n kruc'iĝ'ant'a'j'n sur blank'a kamp'o, kaj sur la kruc'mast'o la standard'o'n de la german'a poŝt'o, tut'e simil'a'n al la standard'o de la milit'a ŝip'ar'o, nur hav'ant'a'n en la mal'dekstr'a mal'supr'a kamp'o flav'a'n korn'o'n de poŝt'o.

Se ni sekv'os post la poŝt'a pak'aĵ'o, kiu tra la mal'ferm'o'j est'is transport'it'a en la mal'supr'a'n part'o'n de la ŝip'o, ni ven'os en sufiĉ'e grand'a'n salon'o'n, kiu est'as aranĝ'it'a tiel sam'e elegant'e, kiel la unu'a kaj du'a kajut'o'j de ĉiu'j Lloyd'aj vapor'ŝip'o'j. Grand'a, per verd'a drap'o kovr'it'a tabl'o kun mult'a'j fak'o'j super la skrib'a plat'aĵ'o, apud kiu oportun'e pov'as labor'i kvar hom'o'j, prezent'as la ĉef'a'n mebl'o'n de tiu ĉi salon'o, almenaŭ la mov'ebl'a'n. Unu el la mur'o'j laŭ'long'a'j est'as okup'it'a de polur'it'a masiv'a bret'o, kiu en'hav'as grand'eg'a'j'n fak'o'j'n, kies fund'o'j ĉiu'j est'as klin'it'a'j mal'rekt'e al la mur'o. Kelk'a'j ŝrank'et'o'j por konserv'ad'o de formul'ar'o'j, stamp'il'o'j, kolor'ig'aĵ'o, faden'o'j, ŝnur'et'o'j, sigel'vaks'o k. t. p. plen'ig'as la mebl'ar'o'n de tiu ĉi naĝ'ant'a poŝt'a ofic'ej'o. Ŝov'a pord'o konduk'as en grand'eg'a'n ĉambr'o'n najbar'a'n, kiu tut'a est'as plen'ig'it'a de pak'et'o'j; tiu'j ĉi last'a'j est'as tiel firm'e kun'met'it'a'j kaj tiel lert'e pak'it'a'j unu'j sur la ali'a'j, ke ili ĉe ĉiu mov'o de la ŝip'o ne rul'iĝ'as tie'n kaj re'e'n, sed eĉ en grand'a vent'eg'o, kiam la ŝip'o salt'as kaj bat'as, ili ne tre mult'e dis'ŝut'iĝ'as; en ali'a okaz'o ne mult'a'j el ili ven'us Eŭrop'o'n.

Se ni el'ir'os en la koridor'o'n, ni ven'os en elegant'e aranĝ'it'a'n ĉambr'o'n kun du lit'o'j unu super la du'a kaj ali'a mebl'aĵ'o, simil'a al tiu, kiu'n hav'as la vojaĝ'ant'o'j de la du'a klas'o. La ĉambr'o est'as difin'it'a por la du poŝt'a'j ofic'ist'o'j, la german'a kaj amerik'a. Mal'pli elegant'a, sed tre praktik'e mebl'it'a apud'ĉambr'o est'as difin'it'a por la du sub'ofic'ist'o'j, la german'a kaj amerik'a.

De la komenc'o de la jar'o 1891, post long'a'j kaj detal'a'j trakt'ad'o'j inter Nord-Amerik'o kaj German'uj'o, oni fin'e decid'is, ke ĉiu vapor'ŝip'o dev'as est'i akompan'at'a de amerik'a kaj german'a poŝt'a ofic'ist'o kaj po unu help'ant'o pro ĉiu el ili, por ke oni pov'u ankoraŭ en la daŭr'o de la sep'tag'a trans'vetur'o tiel prepar'i la poŝt'o'n, ke ĝi, ven'int'e Bremen'o'n aŭ Nov-Jork'o'n, pov'u tuj est'i dis'send'at'a plu'e'n, sen perd'o de du'on'tag'o aŭ de tut'a tag'o por la spec'ig'ad'o. Antaŭ'e la ŝip'estr'o aŭ la unu'a oficir'o akcept'ad'is la poŝt'o'n; sub li'a observ'o ĝi est'is en'port'at'a de la amerik'an'o'j, post'e la ĉambr'o'j est'is ŝlos'at'a'j kaj la ŝip'estr'o pren'ad'is la ŝlos'il'o'n, kiu'n li trans'don'ad'is post'e nur al la german'a poŝt'a estr'ar'o en Bremen'o aŭ en Nov-Jork'o al la amerik'a'j poŝt'a'j ofic'ist'o'j.

Per tiu ĉi plej nov'a poŝt'a progres'o, la aranĝ'o de naĝ'ant'a'j poŝt'a'j ofic'ej'o'j kun german'a kaj amerik'a ofic'ist'o, oni ating'as en la dis'send'ad'o de la poŝt'aĵ'o'j pli'fru'ig'o'n de preskaŭ tut'a tag'o. La ofic'ist'o'j kaj sub'ofic'ist'o'j, tiel la amerik'a'j kiel ankaŭ la german'a'j, est'as « bord'ul'o'j », t. e. hom'o'j, kiu'j kon'as la mar'a'j'n cirkonstanc'o'j'n, far'is mar'a'j'n vetur'o'j'n kaj est'as sufiĉ'e hard'it'a'j kontraŭ la mar'a mal'san'o. Tiu ĉi cirkonstanc'o est'as tre grav'a, ĉar en aŭtun'o kaj vintr'o la trans'vetur'o de la vapor'ŝip'o est'as oft'e tiel mal'kviet'a, ke kred'ebl'e la tut'a poŝt'o rest'us ne'prepar'it'a, se la poŝt'a'j ofic'ist'o'j est'us atak'it'a'j de mar'a mal'san'o.

La ofic'ist'o'j ricev'as tabl'o'n oficir'a'n, kompren'ebl'e je la kost'o'j de German'uj'o kaj de la Unu'ig'it'a'j Ŝtat'o'j de Amerik'o, kaj manĝ'as kun'e kun cert'a grup'o da ŝip'a'j oficir'o'j. La sub'ofic'ist'o'j en rilat'o de ten'ad'o kaj manĝ'ad'o est'as kalkul'at'a'j en tiu sam'a rang'o, kiel la maatoj, t. e. hom'o'j star'ant'a'j en rang'o inter ŝip'soldat'o'j kaj ŝip'oficir'o'j.

En la vetur'o al German'uj'o, sekv'e en tiu, en kiu ni en spirit'o part'o'pren'as, la amerik'a ofic'ist'o est'as la konduk'ant'o. La poŝt'o, kiu est'as trans'vetur'ig'at'a, est'as ja amerik'a propr'aĵ'o ĝis la moment'o, en kiu ĝi en Bremen'o est'as trans'don'at'a al la german'a regn'a poŝt'o; kontraŭ'e, en la vetur'o al Nov-Jork'o la german'a ofic'ist'o est'as la konduk'ant'o kaj komand'ant'o en la ofic'ej'o.

Ni rigard'u iom pli proksim'e la poŝt'o'n, kiu est'as transport'at'a de Nov-Jork'o al Bremen'o. Ĝi en'hav'as antaŭ ĉio la tut'a'n poŝt'o'n, kiu kolekt'iĝ'is en Nov-Jork'o kaj en ĝi'a ĉirkaŭ'aĵ'o, kaj tio ĉi est'as ne mal'grand'a, ĉar inter Nov-Jork'o kaj German'uj'o est'as komerc'a'j komunik'iĝ'o'j, kiu'j prezent'as la spez'o'n de cent'o'j da milion'o'j mark'o'j ĉiu'jar'e. Al tio ĉi ven'as la tut'a poŝt'o de la okcident'a'j Unu'ig'it'a'j Ŝtat'o'j ĝis San-Francisko kaj plu ankoraŭ part'o de la poŝt'o Azi'a kaj Aŭstrali'a, kiu tra la Grand'a Ocean'o ven'as per ŝip'o'j al San-Francisko, de tie ĉi ir'as en la daŭr'o de kelk'a'j tag'o'j per la fer'voj'o'j al Nov-Jork'o kaj tie est'as ŝarĝ'at'a sur la vapor'ŝip'o'j'n, por est'i trans'vetur'ig'it'a tra la Atlant'a'n Ocean'o'n. Se oni konsider'os, kiel grand'a est'as la komerc'a komunik'iĝ'o de German'uj'o kun la Unu'ig'it'a'j Ŝtat'o'j de Amerik'o, kiom mult'a'j cent'o'j da mil'o'j da el'migr'ant'o'j ĉiu'jar'e ir'as Amerik'o'n, rest'ant'e ja ĉiam en rilat'o'j kun si'a patr'uj'o, kun si'a'j parenc'o'j, kiom mult'e da german'o'j viv'as en Amerik'o, tiam oni facil'e kompren'os, ke la poŝt'a komunik'iĝ'o est'as grand'eg'a kaj ke ĝi konstant'e kresk'as.

Sed tiu ĉi poŝt'o al'port'as objekt'o'j'n ne sol'e por German'uj'o, sed ankaŭ trans'ir'e por Pol'uj'o, Rus'uj'o, Aŭstr'o-Hungar'uj'o, Turk'uj'o, Sved'o-Norveg'uj'o, eĉ por la nord'a Ital'uj'o. Precip'e grand'eg'a nombr'o da gazet'o'j est'as send'at'a'j sub banderol'o el Amerik'o Eŭrop'o'n, ne al'port'ant'e grand'a'n ĝoj'o'n al la german'a'j poŝt'a'j ofic'ist'o'j, kiu'j nom'as tiu'j'n ĉi gazet'a'j'n send'aĵ'o'j'n « baston'o'j ». La amerik'an'o'j ordinar'e ne fald'as la gazet'o'j'n kvar'angul'e, kiel la eŭrop'an'o'j, sed kun'rul'as ili'n kaj post'e ĉirkaŭ'ig'as ili'n per paper'a stri'o kun la adres'o. Tiu'j ĉi rul'it'a'j, rond'a'j, baston'form'a'j poŝt'aĵ'o'j est'as pli facil'e pak'ebl'a'j, sed la adres'o'j est'as legat'a'j ĉe la spec'ig'ad'o tre mal'facil'e, kaj spert'a ofic'ist'o spec'ig'as egal'a'n nombr'o'n da « baston'o'j », t. e. amerik'a'j rul'it'a'j gazet'o'j, tri'obl'e pli mal'rapid'e, ol leter'o'j'n eĉ kun sufiĉ'e mal'klar'a'j adres'o'j.

Krom leter'o'j, banderol'o'j kaj ĵus nom'it'a'j poŝt'a'j pak'et'o'j, oni dev'as ankoraŭ pri'labor'i la leter'o'j'n rekomend'it'a'j'n, t. e. en'skrib'it'a'j'n, kaj leter'o'j'n ŝarĝ'it'a'j'n, t. e. en'hav'ant'a'j'n mon'o'n kaj kost'aĵ'o'j'n. Ĉiu'j pec'o'j kun'e, kiu'j'n unu sol'a naĝ'ant'a poŝt'o transport'as, prezent'as la nombr'o'n de ĉirkaŭ 400 000 poŝt'aĵ'o'j de divers'a'j spec'o'j; sed oft'e tiu ĉi nombr'o alt'iĝ'as ĝis pli ol milion'o da pec'o'j. La dev'o de la poŝt'a'j ofic'ist'o'j, kiu'j vetur'as kun la ŝip'o, est'as divid'i la poŝt'aĵ'o'j'n laŭ la apart'a'j poŝt'a'j kurs'o'j. La objekt'o'j, kiu'j est'as difin'it'a'j por la tra'ir'o transit'e, est'as met'at'a'j en unu el la fak'o'j de la grand'a'j bret'o'j, kaj kiam la ŝip'o est'as en mov'o, tiam oni vid'as, kial la fund'o de la apart'a'j fak'o'j en la grand'eg'a'j bret'o'j ir'as tiel mal'rekt'e mal'supr'e'n. Se la fund'o est'us plat'a, tiam ĉe ĉiu lev'iĝ'o de la ŝip'o ĉiu'j poŝt'aĵ'o'j el'fal'us, el la divers'a'j fak'o'j la objekt'o'j de'nov'e miks'iĝ'us inter si, kaj la tut'a labor'o est'us van'a.

Krom la trans'ir'a komunik'iĝ'o, kiu ir'as tra Berlino, se la afer'o ne tuŝ'as Holandon aŭ Sved'o-Norveg'uj'o'n, dev'as ja antaŭ'e jam est'i pak'it'a'j la kurs'o'j, kiu'j ir'as el Bremen'o. Ĉef'a dis'kruc'iĝ'ej'o por la nord'a, orient'a kaj sud'a German'uj'o est'as Hannovero. La trans'ocean'a poŝt'o ven'as el Bremen'o Hannoveron, kaj tie ĉi en la daŭr'o de kelk'a'j minut'o'j, dum la kruc'iĝ'o de la vagon'ar'o'j, la grand'eg'a'j sak'o'j kun la amerik'a'j poŝt'aĵ'o'j dev'as est'i dis'divid'it'a'j en la poŝt'a'j'n vagon'o'j'n de la fer'voj'o'j, por ke tuj post'e, en la temp'o de la plu'a vetur'ad'o, oni pov'u spec'ig'i ili'n laŭ la divers'a'j staci'o'j. La spec'ig'ant'a'j ofic'ist'o'j dev'as sci'i preskaŭ pri ĉiu lok'o en German'uj'o, kie ĝi si'n trov'as kaj al kiu poŝt'a kurs'o ĝi aparten'as. Sak'o post sak'o el la amerik'a'j poŝt'aĵ'o'j est'as mal'fermat'a, la en'hav'o est'as ŝut'at'a en korb'o'j'n kaj nun divid'at'a en la divers'a'j'n fak'o'j'n. Kiam unu fak'o est'as tut'e aŭ du'on'e plen'a, tiam oni pak'as la leter'o'j'n, poŝt'a'j'n kart'o'j'n, poŝt'a'j'n asign'o'j'n, banderol'o'j'n k. t. p. en sak'o'j'n kun divers'a'j sur'skrib'o'j, kaj la rekomend'it'a'j'n kaj mon'a'j'n send'aĵ'o'j'n de'nov'e en ali'a'j'n sak'o'j'n, kiu'j ankaŭ port'as sur si la sur'skrib'o'j'n de la respond'a'j poŝt'a'j kurs'o'j.

Apart'a ekzerc'it'ec'o est'as neces'a, por leg'i la amerik'a'j'n adres'o'j'n. La amerik'an'o ekzempl'e hav'as la kutim'o'n met'i tuj sub la nom'o de la adres'at'o la strat'o'n kaj numer'o'n, dum ni ĝi'n skrib'as ordinar'e sub la nom'o de la urb'o. Al tio ĉi ĝust'e la amerik'a'j leter'o'j, kiu'j'n la el'migr'int'o'j send'as hejm'e'n, est'as plej'e skrib'it'a'j de hom'o'j, kiu'j ne bon'e posed'as la plum'o'n kaj nur mal'oft'e okup'as si'n per skrib'ad'o de leter'o'j. Sur tia leter'o la divers'a'j part'o'j de la adres'o kur'as unu sur ali'a'n, du'on'e german'e, du'on'e angl'e, kaj la amerik'a koleg'o, kiu est'as kompetent'a en tia'j afer'o'j, dev'as tiam help'i en la deĉifr'ad'o de la adres'o'j, tiel sam'e kiel ankaŭ la en'port'ad'o'n de la rekomend'it'a'j kaj mon'a'j leter'o'j en la registr'o'j'n li far'as kun'e kun la german'a koleg'o.

Se la veter'o est'as bon'a kaj la prepar'ad'o de la poŝt'o ir'as bon'e, tiam la poŝt'a'j ofic'ist'o'j oft'e hav'as ankaŭ temp'o'n, por ir'i sur la ferdek'o'n kaj ĝu'i la bel'eg'a'n mar'a'n aer'o'n; sed ordinar'e rest'as al ili temp'o nur por la manĝ'ad'o, dorm'ad'o kaj por la plej neces'a ripoz'o vesper'e en la oficir'a salon'o aŭ en la fum'a salon'o de la du'a kajut'o. Ili dev'as fort'e labor'i, se ili vol'as ven'i al fin'o kun si'a labor'o. Kiam la ocean'o est'as tra'vetur'it'a kaj oni al'proksim'iĝ'as al la kanal'o, tiam part'o de la poŝt'o dev'as est'i tut'e pret'a, ĉar ja ankaŭ angl'a'j poŝt'aĵ'o'j por Southampton est'as al'port'it'a'j el Amerik'o.

En la last'a'j hor'o'j komenc'iĝ'as la ferm'ad'o de la sak'o'j da leter'o'j. Ĉiu'j amerik'a'j sak'o'j est'as jam mal'plen'ig'it'a'j, kaj la spec'ig'it'a en'hav'o migr'is en la sak'o'j'n german'a'j'n. Ĉiu sak'o est'as ferm'it'a per ŝnur'o, kiu'n oni pov'as kun'tir'i. La fin'o'j'n de tiu ĉi sufiĉ'e dik'a ŝnur'o oni tra'tir'as tra du tru'o'j en la fund'o de lad'a plad'et'o, kiu hav'as pli-mal'pli la grand'ec'o'n de mon'er'o du'mark'a. Sur la fund'o de tiu ĉi plad'et'o star'as la sur'skrib'o « U. S. Mail », t. e. poŝt'o de la Unu'ig'it'a'j Ŝtat'o'j. La fin'o'j'n de la ŝnur'o oni lig'as, kaj en la kav'o'n de la plad'et'o oni nun fand'as sigel'vaks'o'n, kiu tut'e kovr'as la ŝnur'o'n, kaj post'e oni prem'as sur ĝi'n la amerik'a'n sigel'o'n, kiu port'as sur si la sur'skrib'o'n : « U. S. German Se'a Post » (Mar'a poŝt'o de la Unu'ig'it'a'j Ŝtat'o'j al German'uj'o).

Nun la poŝt'aĵ'o'j est'as kvankam jam spec'ig'it'a'j laŭ la german'a'j kurs'o'j, sed ili ĉiam ankoraŭ est'as amerik'a propr'aĵ'o kaj la Unu'ig'it'a'j Ŝtat'o'j de Amerik'o est'as respond'a'j por tiu'j ĉi objekt'o'j.

La fajr'a ŝip'o en la Weser far'iĝ'as vid'ebl'a. La vapor'ŝip'o al'proksim'iĝ'as al la hejm'a haven'o. Jam pret'e pak'it'a'j est'as ĉiu'j sak'o'j, ankaŭ la pak'et'o'j'n oni en la last'a'j tag'o'j el'pren'is el la kest'o'j kaj spec'ig'is ili'n laŭ la kurs'o'j kaj lok'o'j de difin'o. La lum'tur'o de Rothesand est'as preter'vetur'it'a, pli mal'rapid'e vetur'as la Lloyda vapor'ŝip'o laŭ la Weser, ĝis ĝi ven'as al la grand'a al'vetur'a pont'o de Nordenham. Kun bru'o la ankr'o'j est'as de'las'it'a'j, la estr'ar'o ven'as sur la ŝip'o'n, kaj kun ili la reprezent'ant'o'j de la german'a imperi'a poŝt'o, kiu'j tuj ir'as en la ŝip'a'n ofic'ej'o'n, kaj tie ĉi en la apud'est'o de la ambaŭ german'a'j ofic'ist'o'j, kiu'j kun'ven'is de trans la ocean'o, ili trans'pren'as de la amerik'a'j ofic'ist'o'j la send'aĵ'o'n. La divers'a'j pozici'o'j en la formul'ar'o'j est'as kompar'at'a'j, oni kvitanc'as, rapid'a'j man'o'j port'as trans la haven'a pont'o la poŝt'a'j'n sak'o'j'n el la ŝip'o sur la bord'o'n, kie jam star'as la grand'a'j flav'a'j kaleŝ'o'j por la akcept'ad'o de la sak'o'j kaj pak'et'o'j, kaj rapid'e oni vetur'as aŭ al la poŝt'a ofic'ej'o en Nordenham, aŭ al la staci'dom'o de la fer'voj'o, kie en la vagon'ar'o'n est'as en'aranĝ'it'a'j apart'a'j poŝt'a'j vagon'o'j, kiu'j la tut'a'n trans'mar'a'n poŝt'o'n port'as al Bremen'o. Tie ĉi oni dis'apart'ig'as la poŝt'a'j'n kurs'o'j'n, kaj part'o'n de la pak'et'o'j kaj sak'o'j oni las'as. Sed la plej grand'a part'o ir'as sen'per'e kun la kurier'a vagon'ar'o, kiu al'iĝ'as en Bremen'o, plu'e'n al Hannovero, kie ĉe la al'ven'o de la trans'mar'a poŝt'o de'nov'e dis'volv'iĝ'as viv'a poŝt'a mov'ad'o. El la Bremen'a'j poŝt'a'j vagon'o'j el'flug'as la sak'o'j kaj pak'et'o'j, ili est'as ŝarĝ'at'a'j en la poŝt'a'j'n vagon'o'j'n de la ali'a'j vagon'ar'o'j, kiu'j star'as sur la divers'a'j rel'a'j voj'o'j, kaj post kelk'a'j minut'o'j el'vetur'as preskaŭ laŭ ĉiu'j direkt'o'j la poŝt'a'j vagon'ar'o'j, kiu'j dis'port'as la trans'mar'a'n poŝt'o'n por German'uj'o kaj la ali'land'o.

La Berlina poŝt'o send'as ĉiu'tag'e Hannoveron spec'ig'ist'o'j'n, por ke ili la leter'o'j'n difin'it'a'j'n por Berlino tuj spec'ig'u laŭ la poŝt'a'j ofic'ej'o'j. En la tag'o'j, kiam ven'as la trans'mar'a poŝt'o — kaj tio ĉi nun hav'as lok'o'n kelk'a'j'n foj'o'j'n en la semajn'o — tiu'j ĉi spec'ig'ist'o'j ricev'as help'ant'o'j'n, kaj dum la vagon'ar'o kur'as de Hannovero Berlinon, ili uz'as si'a'n tut'a'n fort'o'n kaj si'a'n mir'ind'a'n sci'ad'o'n de la Berlinaj strat'o'j kaj dom'o'j, por tiel pret'ig'i la poŝt'aĵ'o'j'n, ke ili en Berlino jam de la staci'dom'o pov'as est'i dis'divid'it'a'j per kaleŝ'et'o'j al la apart'a'j poŝt'a'j ofic'ej'o'j, kie tuj post la al'ven'o komenc'iĝ'as la dis'port'ad'o de la poŝt'aĵ'o'j. La poŝt'aĵ'o'j, kiu'j'n oni ne hav'is temp'o'n pret'ig'i, kiel ankaŭ la poŝt'aĵ'o'j difin'it'a'j por la ekster'land'o kaj por transit'a tra'ir'o, per la grand'a'j kaleŝ'o'j de la staci'dom'o est'as al'port'at'a'j rekt'e al la Berlina ĉef'a urb'a poŝt'ej'o en la Reĝ'a Strat'o, tie ĉi ili est'as spec'ig'at'a'j kaj ir'as kun la plej proksim'a'j kurier'a'j vagon'ar'o'j plu'e'n al la orient'a kaj sud'a German'uj'o.

En tia manier'o est'as ebl'e, ke leter'o, kiu en Nov-Jork'o est'is don'it'a sur la poŝt'o'n en la tag'o de for'vetur'o de Lloyda vapor'ŝip'o, la plej mal'fru'e post ok tag'o'j trov'as si'n jam en la man'o'j de la adres'at'o eĉ en la plej mal'proksim'a angul'et'o de German'uj'o. Se oni al tio ĉi konsider'os la mal'kar'a'n poŝt'a'n pag'o'n de du'dek pfenig'o'j, tiam oni efektiv'e dev'as mir'eg'i pro la progres'o'j de la poŝt'a'j afer'o'j, precip'e se oni ek'memor'os, ke ankoraŭ antaŭ ĉirkaŭ ses'dek'jar'o'j leter'o el la sud'a German'uj'o al la orient'a Prus'uj'o ir'is tiom sam'e long'e, kiel hodiaŭ leter'o el Nov-Jork'o ĝis ĉia urb'et'o en German'uj'o, ke tia leter'o tiam kost'is ĉirkaŭ unu taler'o kaj ke ordinar'e nur unu foj'o'n en semajn'o ir'is poŝt'o, kiu pren'is kun si leter'o'j'n, tiel ke la respond'o pov'is ven'i ne pli fru'e ol post dek kvar tag'o'j.

La komunik'iĝ'o'j inter la Unu'ig'it'a'j Ŝtat'o'j de Nord-Amerik'o kaj Eŭrop'o, precip'e German'uj'o, kresk'as kun ĉiu tag'o, tiel ke jam nun far'iĝ'as mal'facil'e pret'iĝ'i kun la poŝt'a komunik'iĝ'o. Baldaŭ oni dev'os pens'i en'port'i ankoraŭ pli'bon'ig'o'j'n, kaj kred'ebl'e la tut'mond'a ekspozici'o en Ĉikago help'os al tio, ke nov'a'j facil'ig'o'j kaj rapid'ig'o'j est'os en'konduk'it'a'j por la trans'send'ad'o de la poŝt'aĵ'o'j inter Amerik'o kaj Eŭrop'o. [El « Das Buch fuer Alle ».]

La divers'a'j spec'o'j de termit'o'j (ekzist'as mult'a'j spec'o'j) konstru'as nest'o'j'n de tre divers'a form'o. Kelk'a'j konstru'as tur'et'o'n el ter'o, de alt'ec'o iom pli ol 50 centi'metr'o'j, ĉirkaŭ'it'a'n de el'star'ant'a konus'a tegment'o, tiel ke la konstru'o est'as tre simil'a je fung'o; intern'e si'n trov'as mult'eg'o da ĉel'o'j de divers'a form'o kaj grand'ec'o. Ali'a'j prefer'as stat'o'n pli alt'a'n kaj konstru'as si'a'j'n nest'o'j'n, kiu'j hav'as divers'a'n grand'ec'o'n, de la grand'ec'o de ĉapel'o ĝis la grand'ec'o de barel'o de suker'o, kaj konsist'as el kun'glu'it'a'j pec'et'o'j da lign'o — en branĉ'o'j de arb'o'j, oft'e en la alt'ec'o de 20-25 metr'o'j. Sed sen'kompar'e la plej rimark'ind'a'j loĝ'ej'o'j est'as tiu'j, kiu'j'n konstru'as la « Termes fatal'is », spec'o, viv'ant'a en Gvineo kaj ali'a'j part'o'j de la Afrik'a'j bord'o'j de mar'o kaj pri kies nest'o'j skrib'as Smeathman en la 71 volum'o de la « Phisos. Transactions ». Tiu'j ĉi nest'o'j est'as far'at'a'j tut'e el ter'o, hav'as ordinar'e la alt'ec'o'n de 3-4 metr'o'j kaj respond'a'n larĝ'ec'o'n, tiel ke, se amas'o da tia'j nest'o'j si'n trov'as kun'e, kio oft'e hav'as lok'o'n, oni pov'as ĝi'n pren'i por vilaĝ'o de la sovaĝ'ul'o'j; kaj efektiv'e tiu'j ĉi nest'o'j oft'e est'as pli grand'a'j, ol la dom'et'o'j de la tie'a'j hom'o'j. En la komenc'o ili konstru'as du aŭ tri tur'et'o'j'n el ter'o, hav'ant'a'j'n la alt'ec'o'n de preskaŭ 30 centi'metr'o'j kaj la form'o'n de konus'o da suker'o. Tiu'j ĉi prezent'as la trab'ar'o'n de la est'ont'a konstru'o, ili baldaŭ far'iĝ'as pli mult'a'j kaj pli alt'a'j, post'e oni ili'n mal'supr'e pli larĝ'ig'as, supr'e lig'as en kupol'o'n, ĉirkaŭ'e fortik'ig'as per dik'a mur'o el ter'o, kaj tiel ili prezent'as loĝ'ej'o'n de la grand'ec'o kaj form'o de amas'o da fojn'o, je kiu ili en kelk'a mal'proksim'ec'o est'as tre simil'a'j, kiam ili kovr'iĝ'as per herb'o, kio baldaŭ far'iĝ'as. Kiam la konstru'o ricev'is tiu'n ĉi last'a'n form'o'n, tiam la intern'a'j tur'et'o'j, escept'int'e la supr'o'j'n, kiu'j en divers'a'j lok'o'j el'star'as kiel ĉambr'et'o'j, est'as for'ig'at'a'j kaj la ter'o est'as uz'at'a por ali'a'j cel'o'j. Nur la mal'supr'a part'o de la konstru'o est'as okup'at'a de la loĝ'ant'o'j. La supr'a part'o aŭ la kupol'o, kiu est'as tre dik'a kaj fortik'a, rest'as mal'plen'a kaj serv'as precip'e kiel defend'o kontraŭ la ŝanĝ'o'j de la veter'o kaj kontraŭ la atak'o'j de natur'a'j kaj okaz'a'j mal'amik'o'j, kiel ankaŭ por konserv'i al la mal'supr'a part'o la neces'a'n varm'ec'o'n kaj mal'sek'ec'o'n por la dis'volv'iĝ'o de la ov'o'j kaj por la fleg'ad'o de la id'o'j. La part'o loĝ'at'a en'hav'as la palac'o'n reĝ'a'n aŭ la loĝ'ej'o'n de la reĝ'o kaj reĝ'in'o, la nutr'ej'o'n por la id'o'j, la proviz'ej'o'n aŭ konserv'ej'o'n de la manĝ'aĵ'o kaj sen'nombr'a'j'n ir'o'j'n, pas'o'j'n kaj mal'plen'a'j'n lok'o'j'n, aranĝ'it'a'j'n laŭ la sekv'ant'a plan'o. En la mez'o de la konstru'o, rekt'e sub la supr'o kaj pli-mal'pli sur egal'a alt'ec'o kun la ter'o, si'n trov'as la reĝ'a ĉambr'o, ark'aĵ'o de du'on'e oval'a form'o aŭ simil'a je forn'o de bak'ad'o. Ĝi est'as ne pli long'a, ol du centi'metr'o'j, sed oni ĝi'n pli'grand'ig'as ĝis dek'kvin centi'metr'o'j kaj pli mult'e, kiam la reĝ'in'o far'iĝ'as pli dik'a. En tiu ĉi ĉambr'o loĝ'as la reĝ'o kaj la reĝ'in'o konstant'e, kaj pro la mal'vast'ec'o de la en'ir'o'j, kiu'j apenaŭ sufiĉ'as por tra'las'i la plej mal'grand'a'j'n reg'at'o'j'n, le ge'reĝ'o'j neniel pov'as el'ir'i; tiel ili, simil'e je mult'a'j ni'a'j potenc'ul'o'j, kar'e pag'as por la reĝ'ad'o per la perd'o de la liber'ec'o. Tuj apud la ĉambr'o de la ge'reĝ'o'j, ĉirkaŭ'e de ĉiu'j flank'o'j en la spac'o de tri'dek centi'metr'o'j aŭ pli mult'e, si'n trov'as la ĉambr'o'j de la reĝ'a kort'eg'o, konfuz'it'a labirint'o da sen'nombr'a'j ĉambr'o'j de divers'a form'o kaj grand'ec'o, el kiu'j ĉiu si'n mal'ferm'as en ali'a'n kaj est'as aranĝ'it'a por oportun'ec'o de la soldat'o'j kaj serv'ant'o'j, de kiu'j ĉiam kelk'a'j mil'o'j atend'as la ordon'o'j'n de si'a reĝ'o kaj reĝ'in'o. Post la ĉambr'o'j de la reĝ'a kort'eg'o ir'as nutr'ej'o'j kaj proviz'ej'o'j; la unu'a'j ĉiam est'as plen'a'j de ov'o'j kaj id'o'j, kaj en la komenc'o de la konstru'ad'o ili si'n trov'as tuj apud la reĝ'a ĉambr'o; sed kiam la kresk'ant'a grand'ec'o de la reĝ'in'o postul'as pli grand'a'n ĉambr'o'n kaj la apud'a'j ĉambr'o'j por la pli'grand'ig'it'a nombr'o da serv'ant'o'j postul'as la for'ig'o'n de la ov'o'j, tiam la mal'grand'a'j ĉambr'o'j de nutr'ad'o est'as detru'at'a'j, kaj en kelk'a mal'proksim'ec'o est'as konstru'at'a'j ali'a'j, iom pli grand'a'j kaj ankaŭ en pli grand'a nombr'o. Per si'a ŝtof'o ili diferenc'as de ĉiu'j ali'a'j ĉambr'o'j : ili est'as konstru'it'a'j el pec'et'o'j da lign'o, kiu'j est'as glu'it'a'j inter si kred'ebl'e per rezin'o. Amas'o da tiu'j dens'a'j, ne'regul'a'j kaj mal'grand'a'j lign'a'j ĉambr'et'o'j, el kiu'j neni'u ating'as la larĝ'ec'o'n de du centi'metr'o'j, est'as de si'a flank'o ferm'it'a en komun'a ter'a ĉambr'o, kiu oft'e est'as pli grand'a, ol kap'o de infan'o. La proviz'ej'o'j si'n trov'as inter'miks'it'e kun la nutr'ej'o'j kaj prezent'as ĉiam ter'a'j'n ĉambr'o'j'n plen'a'j'n de proviz'o'j. La proviz'o'j konsist'as el pec'et'o'j da lign'o kaj el dens'ig'it'a'j suk'o'j de kresk'aĵ'o'j. Tiu'j ĉi proviz'ej'o'j kaj nutr'ej'o'j est'as apart'ig'it'a'j unu'j de la ali'a'j por mal'grand'a'j mal'plen'a'j ĉambr'et'o'j kaj pas'o'j, kiu'j komunik'iĝ'as inter si aŭ ir'as ĉirkaŭ'e, apart'ig'it'a'j unu'j de la ali'a'j, hav'as de ĉiu'j flank'o'j si'a'n daŭr'aĵ'o'n en la ekster'a mur'o de la konstru'o kaj ating'as tie ĝis du tri'on'o'j aŭ tri kvar'on'o'j de la alt'ec'o. Tamen ili ne okup'as la tut'a'n mal'supr'a'n part'o'n de la mont'et'o, sed trov'as si'n nur en la flank'o'j, kaj en la mez'o sub la kupol'o ili las'as liber'a'n kamp'o'n, kiu est'as tre simil'a je la mez'o'spac'o de mal'nov'a preĝ'ej'o; ĝi'a tegment'o si'n apog'as sur tri aŭ kvar grand'a'j got'a'j ark'aĵ'o'j, el kiu'j tiu, kiu si'n trov'as en la mez'o de la kamp'o, oft'e hav'as la alt'ec'o'n de unu metr'o kaj la ali'a'j de ĉiu flank'o est'as ĉiam pli mal'at'a'j, kiel seri'o da ark'aĵ'o'j en perspektiv'o. La ĉambr'o'j, nutr'ej'o'j k. t. p. est'as kovr'it'a'j de plat'a sen'tru'a tegment'o, por re'ten'i la mal'sek'ec'o'n en la okaz'o, se la kupol'o est'us difekt'it'a; kaj la liber'a kamp'o, kiu est'as iom pli alt'a, ol la ĉambr'o de la reĝ'o, hav'as ankaŭ ne'tra'flu'ebl'a'n plank'o'n kaj est'as tiel aranĝ'it'a, ke la tut'a'n pluv'o'n, kiu pov'us en'penetr'i, ĝi for'konduk'as en la sub'ter'a'j'n ir'o'j'n. Tiu'j ĉi ir'o'j est'as tre grand'a'j, kelk'a'j hav'as tri'dek centi'metr'o'j'n en la diametr'o, tut'e cilindr'a'j, kaj serv'as en komenc'o, simil'e al la katakomb'o'j de Parizo, kiel la romp'ej'o'j, el kiu'j est'as pren'at'a'j la material'o'j konstru'a'j, kaj post'e ili serv'as kiel grand'a'j el'ir'o'j, tra kiu'j la termit'o'j far'as ili'a'j'n rab'o'j'n, kiu'j'n ili entrepren'as en kelk'a mal'proksim'o de si'a loĝ'ej'o. Ili ir'as en mal'rekt'a direkt'o sub la fundament'o de la mont'et'o en la profund'ec'o'n de ĉirkaŭ unu metr'o, branĉ'iĝ'as post'e en ĉiu'n flank'o'n kaj tir'as si'n sub la supr'aĵ'o de la ter'o tre mal'proksim'e. Ĉe ili'a en'ir'o en la intern'aĵ'o'n ili komunik'iĝ'as kun ali'a'j pli mal'grand'a'j ir'o'j, kiu'j si'n lev'as spiral'e en la intern'a part'o de la ekster'a kovr'o, ir'as rond'e ĉirkaŭ la loĝ'ej'o ĝis la supr'o, ĉe kio ili tra'tranĉ'as unu la ali'a'n sur divers'a'j voj'o'j, kaj ĉiu en divers'a'j lok'o'j si'n mal'ferm'as sen'per'e en la kupol'o'n kaj en la mal'supr'a'n part'o'n de la konstru'o aŭ komunik'iĝ'as kun ĉiu part'o de tiu ĉi last'a per ali'a'j, pli mal'grand'a'j, rond'a'j aŭ oval'a'j ir'o'j de divers'a'j diametr'o'j. Ke la sub'ter'a'j ĉef'a'j ir'o'j dev'as est'i tiel grand'eg'a'j, ven'as kred'ebl'e de tio, ke ili est'as la grand'a'j tra'vetur'ej'o'j, per kiu'j la loĝ'ant'o'j en'konduk'as si'a'n ter'o'n, lign'o'n, akv'o'n aŭ proviz'o'j'n, kaj ili'a spiral'a aŭ ŝtup'ar'a lev'iĝ'o est'a neces'a por oportun'a al'ir'o de la termit'o'j, kiu'j nur kun grand'a mal'facil'ec'o pov'as si'n lev'ad'i vertikal'e. Por evit'i tiu'n ĉi mal'facil'ec'o'n en la intern'a'j vertikal'a'j part'o'j de la konstru'o, ili oft'e far'as voj'et'o'n de centi'metr'o de larĝ'ec'o, kiu si'n lev'as ŝtup'ar'e, kiel mont'a voj'o, kaj per tio ĉi ili tre facil'e si'n lev'as sur alt'aĵ'o'j'n, kiu'j'n ili sen tio ne pov'us ating'i. La sprit'a pen'ad'o mal'long'ig'i si'a'n voj'o'n el'vok'is, kiel ŝajn'as, ankoraŭ pli ekster'ordinar'a'n el'pens'o'n. Tio ĉi est'as spec'o de pont'o kun grand'eg'a ark'aĵ'o, kiu ir'as de la plank'o de la kamp'o al la supr'a'j ĉambr'o'j en la flank'o de la dom'o, respond'as al la cel'o'j de ŝtup'ar'o kaj mal'long'ig'as la inter'spac'o'n ĉe la for'port'ad'o de la ov'o'j el la reĝ'a'j ĉambr'o'j al la supr'a'j ter'a'j ĉambr'o'j, kiu'j en kelk'a'j mont'et'o'j si'n trov'as unu'j de la ali'a'j en mal'proksim'ec'o de 1 — 1 1/2 metr'o'j, kalkul'ant'e la voj'o'n plej rekt'a'n, kaj ankoraŭ mult'e pli mal'proksim'e, se ni kalkul'os per la kurb'a'j kaj turn'it'a'j ir'o'j, kiu'j konduk'as tra la intern'a'j ĉambr'o'j. Smeathman mezur'is unu el tia'j pont'o'j; ĝi hav'is la larĝ'ec'o'n de unu centi'metr'o, la dik'ec'o'n de du'on'o da centi'metr'o, la long'ec'o'n de du'dek centi'metr'o'j, kaj prezent'is la flank'o'n de elips'a ark'o de respond'a grand'ec'o, tiel ke oni dev'as mir'i, ke ĝi ne romp'iĝ'is per si'a propr'a pez'o, antaŭ ol ĝi est'is lig'it'a kun la supr'e star'ant'a kolon'o. Ĉe la fundament'o ĝi est'is fort'ig'it'a per mal'grand'a ark'o kaj hav'is laŭ'long'e de si'a supr'a plat'aĵ'o sulk'o'n, aŭ aranĝ'it'a'n intenc'e por pli grand'a sen'danĝer'ec'o de la ir'ant'o'j, aŭ per si mem el'bat'it'a'n per la tro oft'a ir'ad'o. Rilat'e tiu'n ĉi pont'o'n grand'a'n mir'o'n merit'as tiu cirkonstanc'o, ke la got'a'j'n ark'aĵ'o'j'n kaj en'tut'e ĉiu'j'n ark'aĵ'o'j'n de la divers'a'j ir'o'j kaj ĉambr'o'j la termit'o'j ne kavern'ig'as, sed dis'ŝir'as. Por kre'i tiu'j'n ĉi efektiv'e gigant'a'j'n konstru'o'j'n, tiu'j ĉi mal'grand'a'j best'et'o'j dev'as uz'i la plej ne'kred'ebl'a'n diligent'ec'o'n, la plej sen'ĉes'a'n labor'ad'o'n kaj la plej sen'lac'a'n lert'ec'o'n. Ke tia'j mal'grand'a'j insekt'o'j, kiu'j hav'as apenaŭ la long'ec'o'n de du'on'o da centi'metr'o, pov'as en tri aŭ kvar jar'o'j pret'ig'i konstru'o'n de kvar metr'o'j de alt'ec'o kaj de respond'a dik'ec'o, ornam'it'a'n per mult'eg'o da tur'et'o'j, kun miriad'o'j da ĉambr'o'j de divers'a grand'ec'o kaj el divers'a'j material'o'j, konstru'it'a'j sub ĝi'a'j grand'eg'a'j ark'aĵ'o'j; ke ili en divers'a'j direkt'o'j kaj divers'a profund'ec'o el'fos'as sen'nombr'a'j'n sub'ter'a'j'n voj'o'j'n, el kiu'j mult'a'j hav'as du'dek kvin centi'metr'o'j'n en la diametr'o, aŭ dis'ŝir'as ark'aĵ'o'n el ŝton'o super ali'a'j voj'o'j, kiu'j konduk'as de la ĉef'urb'o en la mal'proksim'ec'o'n de kelk'a'j cent'o'j da metr'o'j; ke ili aranĝ'as en la ĉirkaŭ'aĵ'o kaj en la intern'aĵ'o grand'eg'a'j'n ŝtup'ar'o'j'n aŭ pont'o'j'n, kaj fin'e, ke la milion'o'j, kiu'j est'as neces'a'j por tia'j herkules'a'j labor'o'j kaj sen'ĉes'e ir'as kaj re'ir'as en divers'a'j direkt'o'j, neniam mal'help'as unu al la ali'a, — est'as mir'ind'aĵ'o de la natur'o, aŭ pli ĝust'e de la Kre'int'o de la natur'o, kiu mult'e super'as la plej glor'a'j'n kre'it'aĵ'o'j'n kaj konstru'o'j'n de la hom'o; ĉar se tiu'j ĉi best'et'o'j est'us egal'e grand'a'j, kiel li, kaj konserv'us si'a'n ordinar'a'n instinkt'o'n kaj labor'em'ec'o'n, tiam ili'a'j konstru'o'j ating'us la mir'eg'ind'a'n alt'ec'o'n de tut'a kilo'metr'o, ili'a'j tra'konduk'o'j prezent'us bel'eg'a'n cilindr'o'n kun diametr'o de cent metr'o'j, per kio la piramid'o'j de Egipt'uj'o kaj la akv'o'konduk'o'j de Romo perd'us si'a'n tut'a'n glor'o'n kaj far'iĝ'us nul'o'j. La plej alt'a piramid'o ne hav'as pli ol du'cent metr'o'j'n, kio, se ni kalkul'os, ke la hom'o hav'as la alt'ec'o'n de nur 1 1/2 metr'o'j, prezent'os nur 133 foj'o'j'n la alt'ec'o'n de la hom'o. Dum'e la nest'o de la termit'o'j hav'as la alt'ec'o'n de almenaŭ kvar metr'o'j kaj tiu'j ĉi insekt'o'j mem la alt'ec'o'n de ne pli ol du'on'o da centi'metr'o, la loĝ'ej'o sekv'e est'as ok'cent foj'o'j'n pli alt'a, ol ĝi'a'j konstru'ant'o'j.

Kun la rekomend'o de honor'ind'a negoc'ist'o de vi'a region'o, mi permes'as al mi adres'i al vi mi'a'n prez'ar'o'n ĝeneral'a'n kaj sam'temp'e kelk'a'j'n specimen'o'j'n de la vend'objekt'o'j paper'a'j kaj karton'a'j, kiu'j'n mi hav'as ordinar'e en mi'a magazen'o. Mi esper'as, ke vi ŝat'os la kvalit'o'n tut'e rimark'ind'a'n de la komerc'aĵ'o'j, kiu'j'n mi propon'as al vi, kaj ke la kondiĉ'o'j profit'a'j, en kiu'j mi pov'as liver'i ili'n al vi, decid'ig'os vi'n don'i al mi vi'a'j'n mend'o'j'n.

Vi pov'os ankaŭ vid'i en mi'a katalog'o, ke, krom la paper'o'j, mi ankaŭ makler'as pri ĉiu'j komerc'aĵ'o'j de la urb'o Roubaix, special'e pri la drap'o'j kaj teks'aĵ'o'j ĉiu'spec'a'j. Mi'a'j mal'nov'a'j kaj konstant'a'j inter'rilat'o'j kun ĉiu'j firm'o'j ĉi-tie'a'j don'as al mi la ebl'o'n trakt'i la negoc'o'j'n de mi'a'j mend'ant'o'j kun la tut'a kompetent'o dezir'ind'a kaj per tia manier'o, ke ili est'u plen'e kontent'a'j.

Esperant'e, ke vi favor'os mi'n per vi'a'j mend'o'j, mi pet'as, Sinjor'o, ke vi akcept'u mi'a'n sincer'a'n salut'o'n. R.

Mi ricev'is vi'a'n leter'o'n de la 10a de la kur'ant'a monat'o kun vi'a'j propon'o'j pri liver'o'j kaj la anonc'o pri vi'a'j specimen'o'j, kiu'j ankaŭ bon'e al'ven'is al mi. En ali'a'j cirkonstanc'o'j far'i uz'o'n el tio est'us mal'facil'e por mi, ĉar mi ne hav'as motiv'o'n por for'las'i mi'a'j'n kutim'a'j'n liver'ant'o'j'n, kiu'j kontent'ig'as mi'n. Tamen, ĉar la prez'o'j, kiu'j'n vi prezent'as al mi, est'as iom pli mal'kar'a'j, mi mend'as de vi, por prov'o, cent rism'o'j'n da paper'o konform'a je specimen'o no 1, kaj tiom sam'e da no 2.

Se vi'a'j liver'o'j est'os kontent'ig'a'j, kiel mi esper'as, mi send'os al vi pli grand'a'j'n mend'o'j'n.

Por la pag'o vol'u prezent'ig'i kambi'o'n al mi'a kas'o, post tri'dek tag'o'j, kun 2 0/0 da diskont'o, konform'e je vi'a'j kondiĉ'o'j.

Koncern'e vi'a'n propon'o'n pri drap'o'j, mi bedaŭr'as, ke mi ne pov'as profit'i ĝi'n, ĉar mi tut'e ne okup'as mi'n je tiu'j komerc'aĵ'o'j.

Atend'ant'e vi'a'n raport'o'n pri la eksped'o, mi prezent'as al vi, Sinjor'o, mi'a'n sincer'a'n salut'o'n. M.

Ni hav'as la honor'o'n sci'ig'i vi'n, ke ni eksped'as al vi hodiaŭ, mal'rapid'ir'e, kest'o'n en'hav'ant'a'n 60 botel'o'j'n da vin'o'j divers'a'j, konform'e je la mend'o, kiu'n vi don'is al ni'a vojaĝ'ist'o, S-ro L. Vi trov'os tie ĉi en'ferm'it'a'n la detal'a'n faktur'o'n. Vol'u akcept'i ĝi'n kiel ĝust'a'n kaj en'skrib'i la sum'o'n en ni'a'n kredit'o'n.

Ĉiam si'n'don'em'a'j por vi'a'j mend'o'j, ni pet'as vi'n, k. t. p.

Ni send'as al vi tie ĉi al'don'it'e la stat'o'n de vi'a kalkul'o ferm'it'a ĉe la fin'o de decembr'o. Ni pet'as, ke vi ekzamen'u ĝi'n kaj dir'u al ni, ĉu ni konsent'as.

Mi rapid'as respond'i je vi'a leter'o kaj don'i al vi la petit'a'n inform'o'n pri la firm'o N. Ĝi ĝu'as tie ĉi la plej bon'a'n reputaci'o'n. Mi pens'as, ke vi pov'as liver'i al ĝi en plen'a trankvil'o. Sen garanti'o nek respond'ec'o, kiel kutim'e.

Tre sincer'e vi'a. . . .

(Mi cert'ig'as per tio ĉi, ke) mi ricev'is de Sinjor'o R. la sum'o'n de mil frank'o'j, kiu'j'n al li mi prunt'is por unu jar'o en la dat'o 1a de januar'o 1900, kun'e la sum'o'n de du'dek kvin frank'o'j kiel la procent'o'j'n po 5 0/0 de la dir'it'a sum'o dum la du'a du'on'jar'o.

Aprob'ant'e por mil du'dek kvin frank'o'j.

Parizo, la lan de januar'o 1901.

Simptom'o'j. Ĉe la kronik'a kataro de la konjunktiv'o la objektiv'e trov'at'a'j ŝanĝ'o'j est'as en'tut'e mal'mult'e signif'a'j. Est'as moder'a ruĝ'ec'o de la konjunktiv'o, aŭ nur super la tars'o, aŭ ankaŭ en la part'o trans'ir'a. La konjunktiv'o est'as glat'a kaj ne ŝvel'int'a; nur en mal'nov'a'j okaz'o'j aper'as hipertrofi'o de la konjunktiv'o kun ĝi'a dik'iĝ'o kaj velur'simil'a karakter'o. La sekreci'o est'as mal'grand'a kaj montr'as si'n precip'e per kun'glu'it'ec'o de la palpebr'o'j maten'e. La blanket'a ŝaŭm'o, kiu'n oni oft'e trov'as en la angul'o'j de la palpebr'o'j, ven'as de tio, ke en sekv'o de oft'a palpebr'um'ad'o la larm'a fluid'aĵ'o kun la el'ig'aĵ'o de la Meibomaj gland'et'o'j per bat'iĝ'ad'o far'iĝ'as spec'o de ŝaŭm'a emulsi'o. La konstant'a mal'sek'iĝ'ad'o de la haŭt'o en la angul'o'j de la palpebr'o'j konduk'as al la form'iĝ'ad'o de ekskori'aĵ'o'j. En kelk'a'j okaz'o'j la sekreci'o, anstataŭ est'i pli'ig'it'a, ŝajn'as eĉ mal'pli'ig'it'a. Pro la tre mal'grand'a aŭ eĉ tut'e mank'ant'a pli'iĝ'o de la sekreci'o kelk'a'j aŭtor'o'j difin'as mult'a'j'n okaz'o'j'n de kronik'a kataro ne kiel tia'n, sed kiel hiperemi'o'n de la konjunktiv'o. Ĉe la sen'signif'ec'o de la simptom'o'j objektiv'e rimark'ebl'a'j, tiom pli grand'a atent'o dev'as est'i turn'at'a al la plend'o'j de la pacient'o. Efektiv'e la subjektiv'a'j simptom'o'j plej'e est'as tiel karakter'a'j, ke el ili oni facil'e pov'as met'i la diagnoz'o'n de kronik'a kataro de la konjunktiv'o. La plend'o'j ordinar'e est'as la plej grand'a'j vesper'e. La pez'ec'o de la palpebr'o'j, tag'e apenaŭ rimark'ebl'a, vesper'e est'as tiel grand'a, ke al la pacient'o'j est'as tre mal'facil'e ten'i la okul'o'j'n ne'ferm'it'a'j; ili hav'as la sent'o'n, kvazaŭ ili vol'us dorm'i. Per la ne'mult'a el'ig'aĵ'o, kiu en form'o de muk'a'j faden'o'j rest'as en la konjunktiv'a sak'o, nask'iĝ'as ted'a sent'o de fremd'a korp'o, kvazaŭ en la okul'o est'us polv'er'o; kiam tia'j muk'a'j faden'o'j met'iĝ'as sur la korne'o'n, tiam la vid'ad'o mal'klar'iĝ'as aŭ tiam ĉirkaŭ la flam'o de kandel'o montr'iĝ'as ĉiel'ark'a'j kolor'o'j; krom tio la pacient'o'j rakont'as pri mal'agrabl'a'j sent'o'j de divers'a'j spec'o'j, nom'e pri brul'ad'o kaj juk'ad'o, pri blind'ul'iĝ'ad'o per lum'o, rapid'a lac'iĝ'ad'o de la okul'o'j ĉe la labor'ad'o, oft'a palpebr'um'ad'o k. t. p. Maten'e la okul'o'j est'as iom kun'glu'it'a'j aŭ iom da flav'a sek'iĝ'int'a el'ig'aĵ'o trov'as si'n en la intern'a angul'o de la okul'o. En ali'a'j okaz'o'j ekzist'as turment'a sent'o de sek'ec'o kaj la okul'o'j pov'as est'i mal'fermat'a'j nur kun mal'facil'ec'o, kaj la pacient'o hav'as la sent'o'n kvazaŭ la palpebr'o'j pro mank'o de mal'sek'ec'o est'as al'glu'it'a'j al la okul'pom'o (kataro sek'a). — Tiu'j ĉi tiel divers'a'spec'a'j plend'o'j tut'e ne trov'as si'n en difin'it'a inter'rilat'o al la objektiv'a stat'o. Ĉe mult'a'j hom'o'j oni vid'as la konjunktiv'o'n sufiĉ'e fort'e ruĝ'iĝ'int'a kaj tamen ili plend'as pri neni'o eĉ plej mal'grand'a, dum ĉe ali'a'j, kiu'j la kurac'ist'o'n simpl'e el'turment'as per si'a'j plend'o'j, oni oft'e apenaŭ rimark'as i'a'j'n ŝanĝ'et'o'j'n en la konjunktiv'o.

Ir'ad'o de la mal'san'o. La kronik'a kataro de konjunktiv'o est'as unu el la plej oft'a'j mal'san'o'j de la okul'o'j, kiu est'as renkont'at'a precip'e ĉe person'o'j grand'aĝ'a'j kaj nom'e pli mal'jun'a'j. Ĉe mal'jun'ul'o'j ĝi est'as preskaŭ regul'o, ke ni trov'as facil'a'n grad'o'n da kronik'a konjunktiv'it'o, kiu'n oni nom'as kataro mal'jun'ul'a. La daŭr'ad'o de la konjunktiv'it'o est'as ordinar'e long'a; mult'a'j hom'o'j sufer'as je ĝi grand'a'n part'o'n de si'a viv'o. La mal'san'o pov'as konduk'i al komplik'aĵ'o'j, kiu'j part'e don'as ne're'bon'ig'ebl'a'j'n ŝanĝ'o'j'n. Al la plej oft'a'j komplik'aĵ'o'j aparten'as la brul'um'o de la palpebr'a rand'o — blefarit'o — sekv'e de la oft'a mal'sek'iĝ'ad'o de la rand'o'j de la palpebr'o'j per la pli riĉ'e el'ig'at'a'j larm'o'j. Ankaŭ sekv'e de la mal'sek'iĝ'ad'o per la larm'o'j la haŭt'o de la mal'supr'a palpebr'o est'as atak'at'a de ekzem'o, aŭ ĝi far'iĝ'as rigid'a kaj mal'long'iĝ'as, tiel ke la liber'a rand'o jam ne perfekt'e al'met'iĝ'as al la okul'pom'o. Sekv'e de tio la larm'a punkt'o jam ne tremp'iĝ'as en la larm'a'n lag'o'n, per kio la for'konduk'ad'o de la larm'o'j en la larm'a'n sak'o'n est'as mal'help'at'a, la flu'ad'o de la larm'o'j est'as pli'grand'ig'at'a kaj tio ĉi de'nov'e efik'as mal'util'e sur la stat'o'n de la haŭt'o. Tia'manier'e form'iĝ'as rond'o da erar'o'j, kiu konduk'as al ĉiam plu'a mal'lev'iĝ'o de la mal'supr'a palpebr'o, al la ektropi'o. Tiu ĉi el'ir'o est'as ankoraŭ akcel'at'a per tio, ke la pacient'o'j oft'e de'viŝ'as la de'flu'ant'a'j'n larm'o'j'n kaj ĉe tio pas'ig'as la tuk'o'n de supr'e mal'supr'e'n, per kio la mal'supr'a palpebr'o est'as tir'at'a mal'supr'e'n. Se la mal'long'iĝ'o de la palpebr'a haŭt'o, mal'sek'ig'at'a de larm'o'j, aper'ig'as si'n pli en direkt'o horizontal'a, tiam nask'iĝ'as blefarofimozo. Fin'e la kataro oft'e kaŭz'as ulcer'et'o'j'n de la korne'o.

Etiologi'o. La kaŭz'o'j de la kronik'a kataro est'as : 1. Antaŭ'ir'int'a kataro akr'a, kiu, anstataŭ plen'e san'iĝ'i, trans'ir'is en la stadi'o'n kronik'a'n. 2. Komun'a'j mal'util'aĵ'o'j de divers'a'j spec'o'j. Al ili aparten'as antaŭ ĉio mal'bon'a aer'o, difekt'it'a per fum'o, polv'o, varm'eg'o, kun'est'ad'o de mult'e da hom'o'j k. t. p. La labor'ist'o'j en fabrik'o'j, kie est'as mult'e da polv'o, la kelner'o'j en la fum'o'plen'a'j restoraci'o'j k. t. p. sufer'as tre oft'e je kronik'a konjunktiv'it'o. Al tio dispon'as ankaŭ mal'fru'a ir'ad'o dorm'i, nokt'a mal'dorm'ad'o, tro'a ĝu'ad'o de alkohol'a'j trink'aĵ'o'j. Ĉe person'o'j, kiu'j jam sufer'as je kronik'a konjunktiv'it'o, ĝi mult'e mal'bon'iĝ'as post ĉia tia'spec'a mal'util'aĵ'o, ekzempl'e post vesper'o pas'ig'it'a en teatr'o aŭ en fum'o'plen'a'j ĉambr'o'j. La daŭr'a efik'ad'o de vent'o kaj mal'bon'a veter'o kaŭz'as ĉe la vilaĝ'an'o'j, vetur'il'ist'o'j k. s. tiel oft'a'n kataron. Pro tiu sam'a kaŭz'o ankaŭ okul'o'j fort'e el'star'ant'a'j, aŭ kies palpebr'o'j est'as mal'long'ig'it'a'j (lagoftalm'o), est'as atak'at'a'j de kataro, ĉar ili tro mal'mult'e est'as defend'it'a'j kontraŭ la aer'o. La efik'o, kiu'n far'as sur la konjunktiv'o'n la konstant'a kun'tuŝ'iĝ'ad'o kun la aer'o, montr'iĝ'as la plej bon'e ĉe la ektropi'o, ĉe kiu la ne'kaŝ'it'a konjunktiv'o de la tars'o far'iĝ'as fort'e ruĝ'a kaj dik'a, velur'simil'a aŭ eĉ tuber'plen'a. Tiom sam'e mal'bon'e kiel long'e'daŭr'a'n kun'tuŝ'iĝ'ad'o'n kun la aer'o, la konjunktiv'o el'port'as ankaŭ la konstant'a'n for'est'o'n de tiu ĉi last'a, tial ĉe long'e daŭr'ant'a ĉirkaŭ'lig'o de la okul'o ankaŭ aper'as kronik'a kataro. 3. Tro'a streĉ'ad'o de la okul'o'j, precip'e ĉe person'o'j hipermetrop'a'j kaj astigmat'ism'a'j, pov'as kaŭz'i kronik'a'n kataron. 4. Lok'a'j mal'util'aĵ'o'j. Al ili aparten'as incit'ad'o de la konjunktiv'o per fremd'a'j korp'o'j, kiu'j rest'as en la konjunktiv'a sak'o; al tia'j fremd'a'j korp'o'j oni dev'as al'kalkul'i en pli vast'a senc'o de la vort'o ankaŭ okul'har'o'j'n, kiu'j est'as turn'it'a'j kontraŭ la okul'pom'o. En la pli'mult'o da okaz'o'j la lok'a mal'util'aĵ'o konsist'as en ia ali'a mal'san'o de la okul'o, kiu aper'ig'as post si la kataron kiel sufer'o'n sekv'a'n, kiel ekzempl'e blefarit'o aŭ infarkt'o'j en la gland'et'o'j Meibomaj. Re'ten'iĝ'o de larm'o'j en sekv'o de blenore'o de la larm'a sak'o aŭ de ne'sufiĉ'a tremp'iĝ'ad'o de la larm'a'j punkt'o'j en la larm'a'n lag'o'n est'as oft'a kaŭz'o de la kataro, tial oni neniam dev'as forges'i ĉe unu'flank'a kataro esplor'i, ĉu ne ekzist'as ia sufer'o de la larm'a'j voj'o'j. La kataroj kaŭz'it'a'j de cirkonstanc'o'j lok'a'j disting'iĝ'as de la kataroj kaŭz'it'a'j de mal'util'aĵ'o'j komun'a'j per tio, ke ili tre oft'e est'as unu'flank'a'j, dum en la last'a okaz'o laŭ la natur'o de la afer'o plej'e sufer'as ambaŭ okul'o'j.

Terapi'o. Est'as kompren'ebl'e, ke la kurac'ad'o dev'as antaŭ ĉio turn'i atent'o'n al la kaŭz'a moment'o, per konform'a regul'ig'o de la komun'a'j kondiĉ'o'j de la viv'o, kiom tio'n ĉi permes'as la profesi'o de la pacient'o, per for'ig'o de ekzist'ant'a'j lok'a'j kaŭz'o'j de la kataro k. t. p. Por la kurac'ad'o de la konjunktiv'o mem ni antaŭ ĉio, kiel ĉe la kataro akr'a, hav'as por ni'a dispon'o la nitr'a'n arĝent'o'n, kiu'n oni uz'as por ŝmir'ad'o per penik'o (en solv'o 2 p. 100) aŭ por en'gut'ad'o (en solv'o 1/4 — 1/2 p. 100). Oni uz'as ĝi'n nur en tiu'j okaz'o'j, en kiu'j la kataro est'as akompan'at'a de pli fort'a sekreci'o kaj do mal'firm'iĝ'o de la konjunktiv'o, ĉar tia'j period'o'j de akr'a mal'san'iĝ'o oft'e okaz'as en la daŭr'o de ĉiu kronik'a kataro, kaj ankaŭ tiam, kiam ekzist'as jam hipertrofi'o de la konjunktiv'o. En la ceter'a'j okaz'o'j sufiĉ'as adstring'a'j gut'o'j (okul'akv'o'j), kiu'j'n la pacient'o mem pov'as al si en'gut'ad'i. La plej uz'at'a'j el tiu'j ĉi okul'akv'o'j est'as : flav'a adstring'a okul'akv'o (collyrium adstringens luteum), aŭ safran'a tinktur'o de opi'o (tinctura opi'i crocata), ambaŭ ordinar'e est'as porskribataj ne pur'e, sed miks'it'e kun egal'a kvant'o da akv'o; kupr'o alun'a, zink'o sulfur'a, ambaŭ en 1/2-1 p. 100 solv'o; plu'e alun'o, tanin'o, bor'a acid'o kaj ali'a'j adstring'ant'aĵ'o'j.

La vic'a ord'o, en kiu tiu'j ĉi okul'akv'o'j est'as cit'it'a'j, respond'as proksim'um'e al ili'a laŭ'grad'ec'o, de la plej fort'a'j ĝis la plej delikat'a'j. Ili dev'as est'i en'gut'at'a'j ĉiu'tag'e unu aŭ du foj'o'j'n, sed ne vesper'e. Ni el'kalkul'is tiom da ili, ĉar est'as bon'e hav'i pli grand'a'n elekt'o'n el ili, ĉar ĉe la long'a daŭr'ad'o de la kataro oni oft'e dev'as ŝanĝ'i la rimed'o'j'n. Ĉiu rimed'o, uz'at'a tro long'e, perd'as si'a'n efik'ec'o'n, ĉar la konjunktiv'o al ĝi al'kutim'iĝ'as. Kontraŭ la kun'glu'iĝ'ad'o de la palpebr'o'j, kiel ankaŭ kontraŭ ekzist'ant'a'j ekskori'aĵ'o'j oni ig'as vesper'e antaŭ la en'dorm'iĝ'o frot'i sur la ferm'it'a'j palpebr'o'j ŝmir'aĵ'o'n kun blank'a hidrarg'a precipit'at'o (1/2-1 p. 100).

[Pied'not'o: Tiu ĉi okul'akv'o, nom'at'a ankaŭ okul'akv'o de Horst, nun en la pli'mult'o da land'o'j jam plu ne est'as oficinal'a; tamen ĝi far'as bon'eg'a'j'n serv'o'j'n kaj en kelk'a'j okaz'o'j oni pov'as ĝi'n anstataŭ'ig'i per neni'u ali'a] rimed'o. Laŭ la nov'a Aŭstr'uj'a farmakope'o ĝi dev'as est'i prepar'at'a en la sekv'ant'a manier'o

La okul'akv'o de Romershausen, kiu ankaŭ est'as mult'e uz'at'a ĉe kronik'a kataro de la okul'o'j, konsist'as el miks'aĵ'o do fenkol'a tinktur'o kaj fenkol'a akv'o.]

Mult'a'j hom'o'j en ĉiu land'o labor'as nun por la propagand'o de la bel'a lingv'o inter'naci'a. La jun'a'j fraŭl'o'j aŭ fraŭl'in'o'j si'n ĝoj'e amuz'as, skrib'ant'e, leg'ant'e, parol'ant'e pri ĉiu'j objekt'o'j de la mond'o, precip'e pri la plej konform'a'j al si'a feliĉ'a aĝ'o. Ili tiel pruv'as, pli kaj pli, la mir'ind'a'n kapabl'o'n de Esperant'o esprim'i tut'e la delikat'aĵ'o'j'n de la spirit'o kaj de la kor'o. La mal'jun'a'j, mi'a'j egal'aĝ'ul'o'j, ali'flank'e, pov'as pruv'i, ke tiu kapabl'o ne est'as mal'pli mir'ind'a por skrib'i, leg'i, parol'i pri ĉiu'j objekt'o'j scienc'a'j.

Hodiaŭ mi do vol'as, malgraŭ mal'fort'iĝ'o pro lac'ec'o kaj klopod'o'j, en la kelk'a'j sekv'ont'a'j lini'o'j, don'i rapid'e la pri'skrib'o'n kaj teori'o'n de la sun'horloĝ'o, kuŝ'ant'a en la fund'o de la ĉarm'a Park'o de Dijon, sur la bord'o de la bel'et'a river'o nom'at'a Ouche.

Sur la ter'o horizont'a est'as desegn'it'a'j la du lini'o'j NS (nord'o-sud'o) kaj EO (orient'o-okcident'o) si'n kruc'iĝ'ant'a'j rekt'angul'e en I. Du dek'du'o'j da mark'o'j ŝton'a'j est'as plant'it'a'j, ĉirkaŭ I, laŭ la fig. 1. Sur ŝton'o laŭ'long'e de la lini'o SN est'as mark'it'a'j punkt'o'j kun la sign'o'j de la zodiak'o, de kankr'o al kapr'o, sur unu flank'o de SN, kaj de kapr'o al kankr'o sur la ali'a flank'o. Ĉiu promen'ant'o tra la Park'o, kiu vol'as sci'i la hor'o'n, ir'u star'i rekt'e sur la punkt'o zodiak'a respond'ant'a al la tag'o de li'a promen'ad'o kaj li vid'os si'a'n ombr'o'n direkt'at'a'n al la punkt'o ŝton'a mark'it'a per la hor'o serĉ'at'a.

Oni vid'as ke en tiu ĉi horloĝ'o :

1º La ombr'o'ĵet'il'o est'as mov'ebl'a, sed ĉiam vertikal'a, kaj star'ant'a sur NS, en iu punkt'o A, kies inter'spac'o δ al I est'as funkci'o nur de la de'klin'iĝ'o D de la sun'o;

2º La koordinat'o'j x, y de ĉiu mark'o ŝton'a M est'as funkci'o'j nur de la hor'o h, vid'ebl'e skrib'it'a sur M.

Kompar'ant'e la sun'horloĝ'o'n kun bon'a poŝ'horloĝ'o, oni cert'iĝ'os pri la ĝust'ec'o de la unu'a.

Mi sci'as nek la epok'o'n nek la uz'it'a'n manier'o'n de la konstru'o de tiu ĉi sun'horloĝ'o; kaj mi ne kon'as, ali'a'n ekzempler'o'n de tia en i'a'j urb'o'j aŭ libr'o'j. Sed tio'n ĉi ni'a eminent'a koleg'o Charles Méray pov'us, sen'dub'e, al ni sci'ig'i; mi do pet'as li'n ke li vol'u skrib'i la histori'o'n de tiu mal'oft'a horloĝ'o en Esperant'o, lingv'o, en kiu li est'as tiel majstr'o kiel en matematik'o.

Atend'ant'e tiu'n histori'o'n, oni vid'os facil'e la ebl'o'n konstru'i ĝust'e tia'n sun'horloĝ'o'n, se oni serĉ'os la formul'o'j'n liver'ant'a'j'n x, y kaj δ.

δ la kolatitud'o'n de la lok'o.
α la azimut'o'n de la sun'o.
D ĝi'a'n de'klin'iĝ'o'n.
h ĝi'a'n angul'o'n hor'a'n aŭ la hor'o'n ver'a'n.

Oni sci'as, ke la tri'angul'o form'it'a, sur la sfer'o ĉiel'a, per la pol'o, la zenit'o kaj la sun'o don'as :

Por ke la ombr'o de ombr'o'ĵet'il'o, vertikal'e metil'a en A, pas'u tra la punkt'o M (x, y) respond'ant'a al h, est'as neces'a la rilat'o

evident'a per la fig. 2 : Sed dev'as de'pend'i x, y nur de h, kaj δ nur de D; oni do hav'as

Sekv'e, met'int'e anstataŭ kot α kaj (d kot α)/dh ili'a'j'n valor'o'j'n el'tir'it'a'j'n el la formul'o (1), oni hav'as

Por ke y de'pend'u nur de h, est'as neces'e nul'ig'i la koeficient'o'n de tg D, aŭ skrib'i

2º La zodiak'a'j punkt'o'j est'as trov'it'a'j per

La konstru'int'o de la horloĝ'o Dijona elekt'is C' = 0 pro simpl'ec'o, kaj C de long'ec'o agrabl'a rilat'e al la larĝ'ec'o de la voj'o konduk'ant'a al tiu horloĝ'o tiel strang'a kaj interes'a.

Nul'ig'ant'e C', oni hav'as :

La formul'o'j (5) montr'as, vid'ebl'e, ke M est'as la projekci'o horizont'a de la punkt'o m, kiu respond'as al la hor'o h sur la rond'o tag'nokt'egal'ig'a, far'it'a per la radi'o C pri'skrib'it'a.

La formul'o (6) montr'as, sam'e vid'ebl'e, ke [Greek: delt'a] est'as la projekci'o horizont'a de la long'o C tg D, met'it'a sur la polus'o'lini'o de la centr'o I de la sfer'o ĉiel'a al la nord'o aŭ la sud'o, laŭ tio ke D est'as nord'a aŭ sud'a.

Se do oni konsider'as sun'horloĝ'o'n tag'nokt'egal'ig'a'n, kies ombr'o'ĵet'il'o est'as de long'ec'o C tg D, ŝanĝ'ant'a laŭ'tag'e, oni pov'as dir'i :

La sun'horloĝ'o Dijona est'as la projekci'o horizont'a de la sun'horloĝ'o tag'nokt'egal'ig'a.

Tiu tre simpl'a rezultat'o est'as vid'ebl'a geometri'e, en la sekv'ant'a manier'o.

Sur la sfer'o ĉiel'a hav'ant'a I kiel centr'o'n, C sek D kiel radi'o'n, ni konsider'u, en la hor'o h, la punkt'o'n m', rekt'e kontraŭ'a'n al la situaci'o sfer'a de la sun'o.

Dum unu tag'o sun'a, m' laŭ'kur'as rond'et'o'n B' m', kies radi'o I' m' est'as C sek D kos D aŭ la konstant'o C.

Oni pov'as rigard'i la rond'et'o'n B' m' kiel sun'horloĝ'o'n tag'nokt'egal'ig'a'n, kies I'P est'as ombr'o'ĵet'il'o kaj m' punkt'o hor'a respond'ant'a al h.

La projekci'o horizont'a de tiu ĉi rond'o B' m' est'as la elips'o BM, kies aks'o'j, direkt'at'a'j laŭ NS kaj EO, est'as de long'ec'o'j konstant'a'j C cos φ kaj C; sed kies centr'o I", projekci'o de I', est'as en ne'konstant'a mal'proksim'ec'o de I, egal'a al la projekci'o δ de II'. Oni do hav'as por δ, de'pend'ant'a nur de D,

Ali'part'e, la ombr'o horizont'a de la ombr'o'ĵet'il'o Iz tra'ir'as la elips'o'n en la punkt'o M, projekci'o de m' kaj de'pend'ant'a nur de h.

Fin'e, se oni translaci'e mov'ig'as laŭ inter'spac'o de grand'ec'o egal'a, paralel'a sed kontraŭ'a al δ, t. e. paralel'a al — δ, la rond'o'n B' m', la elips'o'n BM, la ombr'o'ĵet'il'o'n Iz, sam'temp'e, kiel solid'o'n, oni hav'as, vid'ebl'e, la sun'horloĝ'o'n Dijonan kun ĝi'a pur'e geometri'a klar'ig'o, tiel simpl'a kiel la teori'o de la tag'nokt'egal'ig'a sun'horloĝ'o.

La nun propon'at'a'n broŝur'o'n la leg'ant'o kred'ebl'e pren'os en la man'o'j'n kun mal'konfid'o, kun antaŭ'e pret'a pens'o, ke al li est'os propon'at'a ia ne'efektiv'ig'ebl'a utopi'o; mi dev'as tial antaŭ ĉio pet'i la leg'ant'o'n, ke li for'met'u tiu'n ĉi antaŭ'juĝ'o'n kaj ke li pri'pens'u serioz'e kaj kritik'e la propon'at'a'n afer'o'n.

Mi ne parol'os tie ĉi vast'e pri tio, kia'n grand'eg'a'n signif'o'n hav'us por la hom'ar'o la en'konduk'o de unu komun'e akcept'it'a lingv'o inter'naci'a, kiu prezent'us egal'rajt'a'n propr'aĵ'o'n de la tut'a mond'o, aparten'ant'e special'e al neni'u el la ekzist'ant'a'j naci'o'j. Kiom da temp'o kaj labor'o'j est'as perd'at'a por la el'lern'ad'o de fremd'a'j lingv'o'j, kaj malgraŭ ĉio, el'vetur'ant'e el la lim'o'j de ni'a patr'uj'o, ni ordinar'e ne hav'as la ebl'o'n kompren'iĝ'ad'i kun simil'a'j al ni hom'o'j. Kiom da temp'o, labor'o'j kaj material'a'j rimed'o'j est'as perd'at'a por tio, ke la produkt'o'j de unu literatur'o est'u al'ig'it'a'j al ĉiu'j ali'a'j literatur'o'j, kaj en la fin'o ĉiu el ni pov'as per traduk'o'j kon'at'iĝ'i nur kun la plej sen'signif'a part'o de fremd'a'j literatur'o'j; sed ĉe ekzist'ad'o de lingv'o inter'naci'a ĉiu'j traduk'o'j est'us far'at'a'j nur en tiu'n ĉi last'a'n, kiel neŭtral'a'n, al ĉiu'j kompren'ebl'a'n, kaj la verk'o'j, kiu'j hav'as karakter'o'n inter'naci'a'n, est'us ebl'e skrib'at'a'j rekt'e en ĝi. Fal'us la ĥin'a'j mur'o'j inter la hom'a'j literatur'o'j; la literatur'a'j produkt'o'j de ali'a'j popol'o'j far'iĝ'us por ni tiel sam'e ating'ebl'a'j, kiel la verk'o'j de ni'a propr'a popol'o; la legat'aĵ'o far'iĝ'us komun'a por ĉiu'j hom'o'j, kaj kun'e kun ĝi ankaŭ la eduk'ad'o, ideal'o'j, konvink'o'j, cel'ad'o, — kaj la popol'o'j inter'proksim'iĝ'us kiel unu famili'o. Dev'ig'at'a'j divid'i ni'a'n temp'o'n inter divers'a'j lingv'o'j, ni ne hav'as la ebl'o'n dec'e for'don'i ni'n eĉ al unu el ili, kaj tial de unu flank'o tre mal'oft'e iu el ni posed'as perfekt'e eĉ si'a'n patr'a'n lingv'o'n, kaj de la du'a flank'o la lingv'o'j mem ne pov'as dec'e el'labor'iĝ'i, kaj, parol'ant'e en ni'a patr'a lingv'o, ni oft'e est'as dev'ig'at'a'j aŭ pren'i vort'o'j'n kaj esprim'o'j'n de fremd'a'j popol'o'j, aŭ esprim'i ni'n ne'preciz'e kaj eĉ pens'i lam'e dank' al la ne'sufiĉ'ec'o de la lingv'o. Ali'a afer'o est'us, se ĉiu el ni hav'us nur du lingv'o'j'n, — tiam ni pli bon'e ili'n posed'us kaj tiu'j ĉi lingv'o'j mem pov'us pli el'labor'iĝ'ad'i kaj perfekt'iĝ'ad'i kaj star'us mult'e pli alt'e, ol ĉiu el ili star'as nun. Kaj la lingv'o ja est'as la ĉef'a motor'o de la civilizaci'o : dank' al la lingv'o ni tiel alt'iĝ'is super la best'o'j, kaj ju pli alt'e star'as la lingv'o, des pli rapid'e progres'as la popol'o. La diferenc'o de la lingv'o'j prezent'as la esenc'o'n de la diferenc'o kaj reciprok'a mal'amik'ec'o de la naci'o'j, ĉar tio ĉi antaŭ ĉio fal'as en la okul'o'j'n ĉe renkont'o de hom'o'j : la hom'o'j ne kompren'as unu la ali'a'n kaj tial ili ten'as si'n fremd'e unu kontraŭ la ali'a. Renkont'iĝ'ant'e kun hom'o'j, ni ne demand'as, kia'j'n politik'a'j'n konvink'o'j'n ili hav'as, sur kiu part'o de la ter'a glob'o ili nask'iĝ'is, kie loĝ'is ili'a'j pra'patr'o'j antaŭ kelk'e da mil'jar'o'j : sed tiu'j ĉi hom'o'j ek'parol'as, kaj ĉiu son'o de ili'a parol'o memor'ig'as ni'n, ke ili est'as fremd'a'j por ni. Kiu unu foj'o'n prov'is loĝ'i en urb'o, en kiu log'as hom'o'j de divers'a'j reciprok'e batal'ant'a'j naci'o'j, tiu ek'sent'is sen'dub'e, kia'n grand'eg'a'n util'o'n al'port'us al la hom'ar'o lingv'o inter'naci'a, kiu, ne en'trud'iĝ'ant'e en la dom'a'n viv'o'n de la popol'o'j, pov'us, almenaŭ en land'o'j kun divers'lingv'a loĝ'ant'ar'o, est'i lingv'o regn'a kaj societ'a. Kia'n, fin'e, grand'eg'a'n signif'o'n lingv'o inter'naci'a hav'us por la scienc'o, komerc'o — per unu vort'o, sur ĉiu paŝ'o — pri tio mi ne bezon'as vast'e parol'i. Kiu almenaŭ unu foj'o'n serioz'e ek'medit'is pri tiu ĉi demand'o, tiu konsent'os, ke neni'a ofer'o est'us tro grand'a, se ni pov'us per ĝi akir'i al ni lingv'o'n komun'e'hom'a'n. Tial ĉiu eĉ la plej mal'fort'a prov'o en tiu ĉi direkt'o merit'as atent'o'n. Al la afer'o, kiu'n mi nun propon'as al la leg'ant'a publik'o, mi ofer'is mi'a'j'n plej bon'a'j'n ar'o'j'n; mi esper'as, ke ankaŭ la leg'ant'o, pro la grav'ec'o de la afer'o, volont'e ofer'os al ĝi iom da pacienc'o kaj atent'e tra'leg'os la nun propon'at'a'n broŝur'o'n ĝis la fin'o.

Mi ne analiz'os tie ĉi la divers'a'j'n prov'o'j'n, far'it'a'j'n kun la cel'o kre'i lingv'o'n inter'naci'a'n. Mi turn'os nur la atent'o'n de la leg'ant'o'j al tio, ke ĉiu'j tiu'j ĉi prov'o'j aŭ prezent'is per si sistem'o'n da sign'o'j por mal'long'a inter'komunik'iĝ'o en okaz'o de grand'a bezon'o, aŭ kontent'iĝ'is je plej natur'a simpl'ig'o de la gramatik'o kaj je anstataŭ'ig'o de la vort'o'j ekzist'ant'a'j en la lingv'o'j per vort'o'j ali'a'j, arbitr'e el'pens'it'a'j. La prov'o'j de la unu'a kategori'o est'is tiel komplik'it'a'j kaj tiel ne'praktik'a'j, ke ĉiu el ili mort'is tuj post la nask'iĝ'o; la prov'o'j de la du'a kategori'o jam prezent'is per si lingv'o'j'n, sed da inter'naci'a ili hav'is en si neni'o'n. La aŭtor'o'j ial nom'is si'a'j'n lingv'o'j'n « tut'mond'a'j », ebl'e nur pro tio, ke en la tut'a mond'o est'is neni'u person'o, kun kiu oni pov'us kompren'iĝ'i per tiu'j ĉi lingv'o'j! Se por la tut'mond'ec'o de ia lingv'o est'as sufiĉ'e, ke unu person'o ĝi'n nom'u tia, en tia okaz'o ĉiu el la ekzist'ant'a'j lingv'o'j pov'as far'iĝ'i tut'mond'a laŭ la dezir'o de ĉiu apart'a person'o. Ĉar tiu'j ĉi prov'o'j est'is fond'it'a'j sur la naiv'a esper'o, ke la mond'o renkont'os ili'n kun ĝoj'o kaj unu'anim'e don'os al ili sankci'o'n, kaj tiu ĉi unu'anim'a konsent'o ĝust'e est'as la plej ne'ebl'a part'o de la afer'o, pro la natur'a indiferent'ec'o de la mond'o por kabinet'a'j prov'o'j, kiu'j ne al'port'as al ĝi sen'kondiĉ'a'n util'o'n, sed kalkul'as je ĝi'a pret'ec'o pionir'e ofer'i si'a'n temp'o'n, — tial est'as kompren'ebl'e, kial tiu'j ĉi prov'o'j renkont'is plen'a'n fiask'o'n; ĉar la plej grand'a part'o de la mond'o tut'e ne interes'is si'n je tiu'j ĉi prov'o'j, kaj tiu'j, kiu'j si'n interes'is, konsider'is, ke ne est'as ind'e perd'i temp'o'n por la lern'ad'o de lingv'o, en kiu neni'u ni'n kompren'os krom la aŭtor'o; « antaŭ'e la mond'o », ili dir'is, « aŭ kelk'a'j milion'o'j da hom'o'j el'lern'u tiu'n ĉi lingv'o'n, tiam mi ankaŭ ĝi'n lern'os ». Kaj la afer'o, kiu pov'us al'port'i util'o'n al ĉiu apart'a adept'o nur tiam, se antaŭ'e jam ekzist'us mult'eg'o da ali'a'j adept'o'j, trov'is neni'a'n akcept'ant'o'n kaj montr'iĝ'is mal'viv'e nask'it'a. Kaj se unu el la last'a'j prov'o'j, « Volapük », akir'is, kiel oni dir'as, cert'a'n nombr'o'n da adept'o'j, tio ĉi est'as nur tial, ke la ide'o mem de lingv'o « tut'mond'a » est'as tiel alt'a kaj al'log'a, ke hom'o'j, kiu'j hav'as la inklin'o'n entuziasm'iĝ'i kaj dediĉ'i si'n al pionir'ec'o, ofer'as si'a'n temp'o'n en la esper'o, ke ebl'e la afer'o sukces'os. Sed la nombr'o de la entuziasm'ul'o'j ating'os cert'a'n cifer'o'n kaj halt'os, kaj la mal'varm'a indiferent'a mond'o ne vol'os ofer'i si'a'n temp'o'n por tio, ke ĝi pov'u komunik'iĝ'ad'i kun tiu'j ĉi ne'mult'a'j, — kaj tiu ĉi lingv'o, simil'e al la antaŭ'a'j prov'o'j, mort'os, al'port'int'e absolut'e neni'a'n util'o'n. [Pied'not'o: Tiu'j ĉi vort'o'j est'is skrib'it'a'j en la komenc'o de la jar'o 1887, kiam Volapük hav'is en la tut'a mond'o grand'eg'a'n glor'o'n kaj rapid'eg'e progres'ad'is! La temp'o baldaŭ montr'is, ke la antaŭ'dir'o de la aŭtor'o de Esperant'o ne est'is erar'a.]

La demand'o pri lingv'o inter'naci'a okup'ad'is mi'n jam long'e; sed sent'ant'e mi'n nek pli talent'a, nek pli energi'a, ol la aŭtor'o'j de ĉiu'j sen'frukt'e pere'int'a'j prov'o'j, mi long'a'n temp'o'n lim'ig'ad'is mi'n nur per rev'ad'o kaj ne'vol'a medit'ad'o super tiu ĉi afer'o. Sed kelk'e da feliĉ'a'j ide'o'j, kiu'j aper'is kiel frukt'o de tiu ĉi ne'vol'a medit'ad'o, kuraĝ'ig'is mi'n por plu'a labor'ad'o kaj ig'is mi'n ek'prov'i, ĉu ne prosper'os al mi sistem'e venk'i ĉiu'j'n bar'o'j'n por la kre'o kaj en'konduk'o en uz'ad'o'n de raci'a lingv'o inter'naci'a.

Ŝajn'as al mi, ke tiu ĉi afer'o iom prosper'is al mi, kaj tiu'n ĉi frukt'o'n de long'a'temp'a'j persist'a'j labor'o'j mi propon'as nun al la pri'juĝ'o de la leg'ant'a mond'o.

La plej ĉef'a'j problem'o'j, kiu'j'n est'is neces'e solv'i, est'is la sekv'ant'a'j :

I) Ke la lingv'o est'u ekster'ordinar'e facil'a, tiel ke oni pov'u el'lern'i ĝi'n lud'ant'e.

II) Ke ĉiu, kiu el'lern'is tiu'n ĉi lingv'o'n, pov'u tuj ĝi'n uz'i por la kompren'iĝ'ad'o kun hom'o'j de divers'a'j naci'o'j, tut'e egal'e ĉu tiu ĉi lingv'o est'os akcept'it'a de la mond'o kaj trov'os mult'e da adept'o'j aŭ ne, — t.e. ke la lingv'o jam de la komenc'o mem kaj dank' al si'a propr'a konstru'o pov'u serv'i kiel efektiv'a rimed'o por inter'naci'a'j komunik'iĝ'o'j.

III) Trov'i rimed'o'j'n por venk'i la indiferent'ec'o'n de la mond'o kaj ig'i ĝi'n kiel ebl'e plej baldaŭ kaj amas'e komenc'i uz'ad'i la propon'at'a'n lingv'o'n kiel lingv'o'n viv'a'n, — ne kun ŝlos'il'o en la man'o'j kaj en okaz'o'j de ekstrem'a bezon'o.

El ĉiu'j projekt'o'j, kiu'j en divers'a'j temp'o'j est'is propon'it'a'j al la mond'o, oft'e sub la laŭt'a, per neni'o prav'ig'it'a nom'o de « lingv'o tut'mond'a », neni'u solv'is pli ol unu el la dir'it'a'j problem'o'j, kaj eĉ tiu'n ĉi nur part'e. Krom la supr'e montr'it'a'j tri ĉef'a'j problem'o'j, mi dev'is, kompren'ebl'e, solv'i ankoraŭ mult'a'j'n ali'a'j'n, sed pri ili, ĉar ili est'as ne esenc'a'j, mi ne parol'os tie ĉi. Antaŭ ol mi trans'ir'os al la klar'ig'o de tio, kiel mi solv'is la supr'e dir'it'a'j'n problem'o'j'n, mi dev'as pet'i la leg'ant'o'n medit'i iom pri la signif'o de tiu'j ĉi problem'o'j kaj ne pren'i tro facil'e mi'a'j'n rimed'o'j'n de solv'o sol'e nur tial, ĉar ili aper'os al li ebl'e kiel tro simpl'a'j. Mi pet'as tio'n ĉi tial, ĉar mi sci'as la inklin'o'n de la pli'mult'o da hom'o'j rigard'i afer'o'n kun des pli da estim'eg'o, ju pli ĝi est'as komplik'it'a, ampleks'a kaj mal'facil'e-digest'ebl'a. Tia'j person'o'j, ek'vid'int'e la mal'grand'eg'a'n lern'o'libr'o'n kun plej simpl'a'j kaj por ĉiu plej kompren'ebl'a'j regul'o'j, pov'as pren'i la afer'o'n kun ia mal'estim'a mal'ŝat'o, dum ĝust'e la ating'o de tiu ĉi simpl'ec'o kaj mal'long'ec'o, la al'konduk'o de ĉiu objekt'o el la form'o'j komplik'it'a'j, el kiu'j ili nask'iĝ'is, al la form'o'j plej facil'a'j — prezent'is la plej mal'facil'a'n part'o'n de la labor'o.

La unu'a'n problem'o'n mi solv'is en la sekv'ant'a manier'o :

a) Mi simpl'ig'is ĝis ne'kred'ebl'ec'o la gramatik'o'n, kaj al tio de unu flank'o en la spirit'o de la ekzist'ant'a'j viv'a'j lingv'o'j, por ke ĝi pov'u facil'e en'ir'i en la memor'o'n, kaj de la du'a flank'o — neniom de'pren'ant'e per tio ĉi de la lingv'o la klar'ec'o'n, preciz'ec'o'n kaj fleks'ebl'ec'o'n. La tut'a'n gramatik'o'n de mi'a lingv'o oni pov'as bon'eg'e el'lern'i en la daŭr'o de unu hor'o. La grand'eg'a facil'ig'o, kiu'n la lingv'o ricev'as de tia gramatik'o, est'as klar'a por ĉiu.

b) Mi kre'is regul'o'j'n por vort'o'farad'o kaj per tio ĉi mi en'port'is grand'eg'a'n ekonomi'o'n rilat'e la nombr'o'n de la vort'o'j el'lern'ot'a'j, ne sol'e ne de'pren'ant'e per tio ĉi de la lingv'o ĝi'a'n riĉ'ec'o'n, sed kontraŭ'e, far'ant'e la lingv'o'n — dank' al la ebl'o kre'i el unu vort'o mult'a'j'n ali'a'j'n kaj esprim'i ĉiu'j'n ebl'a'j'n nuanc'o'j'n de la pens'o — pli riĉ'a ol la plej riĉ'a'j natur'a'j lingv'o'j. Tio'n ĉi mi ating'is per la en'konduk'o de divers'a'j prefiks'o'j kaj sufiks'o'j, per kies help'o ĉiu pov'as el unu vort'o form'i divers'a'j'n ali'a'j'n vort'o'j'n, ne bezon'ant'e ili'n lern'i. (Pro oportun'ec'o al tiu'j ĉi prefiks'o'j kaj sufiks'o'j est'as don'it'a la signif'o de mem'star'a'j vort'o'j, kaj kiel tia'j ili est'as lok'it'a'j en la vort'ar'o.) Ekzempl'e :

1) La prefiks'o « mal » signif'as rekt'a'n kontraŭ'aĵ'o'n de la ide'o; sekv'e, sci'ant'e la vort'o'n « bon'a », ni jam mem pov'as form'i la vort'o'n « mal'bon'a », kaj la ekzist'ad'o de apart'a vort'o por la ide'o « mal'bon'a » est'as jam super'flu'a; alt'a — mal'alt'a; estim'i — mal'estim'i k. t. p. Sekv'e, el'lern'int'e unu vort'o'n « mal », ni jam est'as liber'ig'it'a'j de la lern'ad'o de grand'eg'a seri'o da vort'o'j, kiel ekzempl'e « mal'mol'a » (sci'ant'e « mol'a »), mal'varm'a, mal'nov'a, mal'pur'a, mal'proksim'a, mal'riĉ'a, mal'lum'o, mal'honor'o, mal'supr'e, mal'am'i, mal'ben'i k. t. p., k. t. p.

2) La sufiks'o « in » signif'as la vir'in'a'n seks'o'n : sekv'e, sci'ant'e « frat'o », ni jam mem pov'as form'i « frat'in'o », patr'o — patr'in'o. Sekv'e super'flu'a'j jam est'as la vort'o'j « av'in'o, fil'in'o, fianĉ'in'o, knab'in'o, kok'in'o, bov'in'o » k. t. p.

3) La sufiks'o « il » signif'as instrument'o'n por la don'it'a farad'o. Ekzempl'e tranĉ'i — tranĉ'il'o; super'flu'a'j est'as : « komb'il'o, hak'il'o, sonor'il'o, plug'il'o, glit'il'o » k. t. p. Kaj simil'a'j ali'a'j prefiks'o'j kaj sufiks'o'j.

Krom tio mi don'is komun'a'n regul'o'n, ke ĉiu'j vort'o'j, kiu'j jam far'iĝ'is inter'naci'a'j (la tiel nom'at'a'j « fremd'a'j vort'o'j »), rest'as en la lingv'o inter'naci'a ne'ŝanĝ'at'a'j, akcept'ant'e nur la inter'naci'a'n ortografi'o'n; tia'manier'e grand'eg'a nombr'o da vort'o'j far'iĝ'as super'flu'a'j por la lern'ad'o; ekzempl'e : lokomotiv'o, redakci'o, telegraf'o, nerv'o, temperatur'o, centr'o, form'o, publik'o, platin'o, botanik'o, figur'o, vagon'o, komedi'o, ekspluat'i, deklam'i, advokat'o, doktor'o, teatr'o k. t. p., k. t. p.

Dank' al la supr'e montr'it'a'j regul'o'j kaj ankoraŭ al kelk'a'j flank'o'j de la lingv'o, pri kiu'j mi trov'as super'flu'e tie ĉi detal'e parol'i, la lingv'o far'iĝ'as ekster'ordinar'e facil'a, kaj la tut'a labor'o de ĝi'a el'lern'ad'o konsist'as nur en la el'lern'ad'o de tre mal'grand'a nombr'o da vort'o'j, el kiu'j laŭ difin'it'a'j regul'o'j, sen apart'a'j kapabl'o'j kaj streĉ'ad'o de la kap'o, oni pov'as form'i ĉiu'j'n vort'o'j'n, esprim'o'j'n kaj fraz'o'j'n, kiu'j est'as neces'a'j. Ceter'e eĉ tiu ĉi mal'grand'a nombr'o da vort'o'j, kiel oni vid'os mal'supr'e, est'as tiel elekt'it'a, ke ili'a el'lern'ad'o por hom'o iom'et'e kler'a est'as afer'o ekster'ordinar'e facil'a. La el'lern'ad'o de tiu ĉi lingv'o sonor'a, riĉ'a kaj por ĉiu'j kompren'ebl'a (la kaŭz'o'j'n vid'u mal'supr'e) postul'as sekv'e ne tut'a'n seri'o'n da jar'o'j, kiel ĉe la ali'a'j lingv'o'j, — por ĝi'a el'lern'ad'o sufiĉ'as kelk'e da tag'o'j. Pri tio ĉi ĉiu pov'as konvink'iĝ'i, ĉar al la nun'a broŝur'o est'as al'don'it'a plen'a lern'o'libr'o. [Pied'not'o: En la original'o de la unu'a libr'o pri Esperant'o en la fin'o est'is pres'it'a la tut'a gramatik'o kaj vort'ar'o el ĉirkaŭ mil vort'o'j.]

La du'a'n problem'o'n mi solv'is en la sekv'ant'a manier'o :

a) Mi aranĝ'is plen'a'n dis'membr'ig'o'n de la ide'o'j en mem'star'a'j'n vort'o'j'n, tiel ke la tut'a lingv'o, anstataŭ vort'o'j en divers'a'j gramatik'a'j form'o'j, konsist'as sol'e nur el sen'ŝanĝ'a'j vort'o'j. Se vi pren'os verk'o'n, skrib'it'a'n en mi'a lingv'o, vi trov'os, ke tie ĉiu vort'o si'n trov'as ĉiam kaj sol'e en unu konstant'a form'o, nom'e en tiu form'o, en kiu ĝi est'as pres'it'a en la vort'ar'o. Kaj la divers'a'j form'o'j gramatik'a'j, la reciprok'a'j rilat'o'j inter la vort'o'j k. t. p. est'as esprim'at'a'j per la kun'ig'o de sen'ŝanĝ'a'j vort'o'j. Sed ĉar simil'a konstru'o de lingv'o est'as tut'e fremd'a por la Eŭrop'a'j popol'o'j kaj al'kutim'iĝ'i al ĝi est'us por ili afer'o mal'facil'a, tial mi tut'e al'konform'ig'is tiu'n ĉi dis'membr'iĝ'o'n de la lingv'o al la spirit'o de la lingv'o'j Eŭrop'a'j, tiel ke se iu lern'as mi'a'n lingv'o'n laŭ lern'o'libr'o, ne tra'leg'int'e antaŭ'e la antaŭ'parol'o'n (kiu por la lern'ant'o est'as tut'e sen'bezon'a), — li eĉ ne supoz'os, ke la konstru'o de tiu ĉi lingv'o per io diferenc'as de la konstru'o de li'a patr'a lingv'o. Tiel ekzempl'e la de'ven'o'n de la vort'o « frat'in'o », kiu en efektiv'ec'o konsist'as el tri vort'o'j : frat (frat'o), in (vir'in'o), o (kio est'as, ekzist'as) (— kio est'as frat'o-vir'in'o = frat'in'o), — la lern'o'libr'o klar'ig'as en la sekv'ant'a manier'o : frat'o = frat; sed ĉar ĉiu substantiv'o en la nominativ'o fin'iĝ'as per « o » — sekv'e frat'o; por la form'ad'o de la seks'o vir'in'a de tiu sam'a ide'o, oni en'met'as la vort'et'o'n « in »; sekv'e frat'in'o — frat'in'o; kaj la sign'et'o'j est'as skrib'at'a'j tial, ĉar la gramatik'o postul'as ili'a'n met'ad'o'n inter la apart'a'j konsist'a'j part'o'j de la vort'o'j. En tia manier'o la dis'membr'iĝ'o de la lingv'o neniom embaras'as la lern'ant'o'n; li eĉ ne suspekt'as, ke tio, kio'n li nom'as fin'iĝ'o aŭ prefiks'o aŭ sufiks'o, est'as tut'e mem'star'a vort'o, kiu ĉiam konserv'as egal'a'n signif'o'n, tut'e egal'e, ĉu ĝi est'os uz'at'a en la fin'o aŭ en la komenc'o de ali'a vort'o aŭ mem'star'e, ke ĉiu vort'o kun egal'a rajt'o pov'as est'i uz'at'a kiel vort'o radik'a aŭ kiel gramatik'a part'et'o. Kaj tamen la rezultat'o de tiu ĉi konstru'o de la lingv'o est'as tia, ke ĉio'n, kio'n vi skrib'os en la lingv'o inter'naci'a, tuj kaj kun plen'a preciz'ec'o (per ŝlos'il'o aŭ eĉ sen ĝi) kompren'os ĉiu, kiu ne sol'e ne el'lern'is antaŭ'e la gramatik'o'n de la lingv'o, sed eĉ neniam aŭd'is pri ĝi'a ekzist'ad'o.

Mi klar'ig'os tio'n ĉi per ekzempl'o :

Mi trov'iĝ'is en Rus'uj'o, ne sci'ant'e eĉ unu vort'o'n rus'a'n; mi bezon'as turn'i mi'n al iu, kaj mi skrib'as al li sur paper'et'o en liber'a lingv'o inter'naci'a ekzempl'e la jen'o'n :

Mi ne sci'as, kie mi las'is mi'a'n bast'o'n'o'n; ĉu vi ĝi'n ne vid'is?

Mi propon'as al mi'a inter'parol'ant'o vort'ar'o'n inter'naci'a-rus'a'n kaj mi montr'as al li la komenc'o'n, kie per grand'a'j liter'o'j est'as pres'it'a la sekv'ant'a fraz'o : Ĉio'n, kio est'as skrib'it'a en la lingv'o inter'naci'a, oni pov'as kompren'i per help'o de tiu ĉi vort'ar'o. Vort'o'j, kiu'j prezent'as kun'e unu ide'o'n, est'as skrib'at'a'j kun'e, sed divid'at'a'j unu de la ali'a per sign'et'o; tiel ekzempl'e la vort'o frat'in'o, prezent'ant'e unu ide'o'n, est'as kun'met'it'a el tri vort'o'j, el kiu'j ĉiu'n oni dev'as serĉ'i apart'e.

Se mi'a inter'parol'ant'o neniam aŭd'is pri la lingv'o inter'naci'a, li komenc'e rigard'os mi'n tre mir'ig'it'e, sed li pren'os mi'a'n paper'et'o'n, serĉ'os en la montr'it'a manier'o en la vort'ar'o kaj trov'os jen'o'n :

En tia manier'o la rus'o klar'e kompren'os, kio'n mi de li dezir'as. Se li vol'os respond'i al mi, mi montr'as al li la vort'ar'o'n rus'a-inter'naci'a'n, en kies komenc'o est'as pres'it'e : Se vi dezir'as esprim'i i'o'n en la lingv'o inter'naci'a, uz'u tiu'n ĉi vort'ar'o'n, serĉ'ant'e la vort'o'j'n en la vort'ar'o mem kaj la fin'iĝ'o'j'n por la gramatik'a'j form'o'j en la gramatik'a al'don'o, en la paragraf'o de la respond'a part'o de parol'o. Ĉar en tiu al'don'o, kiel oni vid'as en la lern'o'libr'o, la plen'a gramatik'o de ĉiu part'o de parol'o okup'as ne pli ol kelk'e da lini'o'j, tial la trov'ad'o de la fin'iĝ'o por la esprim'o de respond'a gramatik'a form'o okup'os ne pli da temp'o, ol la trov'ad'o de vort'o en la vort'ar'o.

Mi turn'as la atent'o'n de la leg'ant'o al la klar'ig'it'a punkt'o, kiu ŝajn'e est'as tre simpl'a, sed hav'as grand'eg'a'n praktik'a'n signif'o'n. Est'as super'flu'e dir'i, ke en ali'a lingv'o vi kun person'o, ne posed'ant'a tiu'n ĉi lingv'o'n, ne hav'as la ebl'o'n kompren'iĝ'ad'i eĉ per la help'o de la plej bon'a vort'ar'o, ĉar, por pov'i far'i uz'o'n el la vort'ar'o de ia el la ekzist'ant'a'j lingv'o'j, oni dev'as antaŭ'e pli aŭ mal'pli sci'i tiu'n ĉi lingv'o'n. Por pov'i trov'i en la vort'ar'o la don'it'a'n vort'o'n, oni dev'as sci'i ĝi'a'n fundament'a'n form'o'n, dum en la inter'lig'it'a parol'ad'o ĉiu vort'o ordinar'e est'as uz'it'a en ia gramatik'a ŝanĝ'o, kiu oft'e est'as neniom simil'a je la fundament'a form'o, en kun'ig'o kun divers'a'j prefiks'o'j, sufiks'o'j k. t. p.; tial, se vi antaŭ'e ne kon'as la lingv'o'n, vi preskaŭ neniu'n vort'o'n trov'os en la vort'ar'o, kaj eĉ tiu'j vort'o'j, kiu'j'n vi trov'os, don'os al vi neni'a'n kompren'o'n pri la signif'o de la fraz'o. Tiel ekzempl'e, se mi la supr'e don'it'a'n fraz'o'n skrib'us german'e (Ich weiss nicht wo ich meinen Stock gelassen habe; haben si'e ihn nicht gesehen), tiam person'o, ne sci'ant'a la lingv'o'n german'a'n, trov'os en la vort'ar'o la jen'o'n :

« Mi — blank'a — ne — kie — mi — pens'i — baston'o aŭ etaĝ'o — kviet'a — hav'o — hav'i — ŝi — ? — ne — ? — ».

Mi ne parol'as jam pri tio, ke la vort'ar'o de ĉiu el la ekzist'ant'a'j lingv'o'j est'as tre'eg'e vast'a kaj serĉ'i en ĝi 2-3 vort'o'j'n unu post ali'a jam lac'ig'as, dum la vort'ar'o inter'naci'a, dank' al la dis'membr'a konstru'o de la lingv'o, est'as tre mal'grand'a kaj oportun'a; mi ne parol'as jam ankaŭ pri tio, ke en ĉiu lingv'o ĉiu vort'o hav'as en la vort'ar'o mult'e da signif'o'j, el kiu'j oni dev'as diven'prov'e elekt'i la ĝust'a'n. Kaj se vi eĉ imag'os al vi lingv'o'n kun la plej ideal'a simpl'ig'it'a gramatik'o, kun konstant'a difin'it'a signif'o por ĉiu vort'o, — en ĉiu okaz'o, por ke la adres'it'o per help'o de la vort'ar'o kompren'u vi'a'n skrib'o'n, est'us neces'e, ke li antaŭ'e ne sol'e el'lern'u la gramatik'o'n, sed ke li ankaŭ akir'u en ĝi sufiĉ'a'n spert'ec'o'n, por facil'e help'i al si, disting'i vort'o'n radik'a'n de vort'o gramatik'e ŝanĝ'it'a, de'ven'a aŭ kun'met'it'a k. t. p., — t. e. la util'o de la lingv'o de'nov'e de'pend'us de la nombr'o da adept'o'j, kaj ĉe mank'o de la last'a'j ĝi prezent'us nul'o'n. Ĉar, sid'ant'e ekzempl'e en vagon'o kaj dezir'ant'e demand'i vi'a'n najbar'o'n, « kiel long'e ni atend'os en N. », vi ja ne propon'os al li antaŭ'e el'lern'i la gramatik'o'n de la lingv'o! Sed en la lingv'o inter'naci'a vi pov'as est'i tuj kompren'it'a de membr'o de ĉia naci'o, se li ne sol'e ne posed'as tiu'n ĉi lingv'o'n, sed eĉ neniam aŭd'is pri ĝi. Ĉiu'n libr'o'n, verk'it'a'n en la lingv'o inter'naci'a, liber'e pov'as, kun vort'ar'o en la man'o, leg'i ĉiu, sen ia antaŭ'prepar'iĝ'o kaj eĉ sen bezon'o antaŭ'e tra'leg'i i'a'n antaŭ'parol'o'n, klar'ig'ant'a'n la uz'ad'o'n de la vort'ar'o; kaj hom'o kler'a, kiel oni vid'os mal'supr'e, eĉ la vort'ar'o'n dev'as uz'i tre mal'mult'e.

Se vi dezir'as skrib'i, ekzempl'e, al iu hispan'o Madridon, sed nek vi sci'as li'a'n lingv'o'n, nek li vi'a'n, kaj vi dub'as, ĉu li sci'as la lingv'o'n inter'naci'a'n aŭ ĉu li eĉ aŭd'is pri ĝi, — vi pov'as tamen kuraĝ'e skrib'i al li, kun la plen'a cert'ec'o, ke li vi'n kompren'os! Ĉar, dank' al la dis'membr'a konstru'o de la lingv'o inter'naci'a, la tut'a vort'ar'o, kiu est'as neces'a por la ordinar'a viv'o, okup'as, kiel oni vid'as el la al'met'it'a ekzempler'o, ne pli ol mal'grand'a'n foli'et'o'n, en'ir'as oportun'e en la plej mal'grand'a'n kovert'o'n kaj pov'as est'i ricev'it'a por kelk'e da centim'o'j en kia ajn lingv'o, — tial vi bezon'as nur skrib'i leter'o'n en la lingv'o inter'naci'a, en'met'i en la leter'o'n hispan'a'n ekzempler'o'n de la vort'ar'et'o, — kaj la adres'it'o vi'n jam kompren'os, ĉar tiu ĉi vort'ar'et'o ne sol'e prezent'as oportun'a'n plen'a'n ŝlos'il'o'n por la leter'o, sed ĝi mem jam klar'ig'as si'a'n difin'o'n kaj manier'o'n de uz'ad'o. Dank' al la plej vast'a reciprok'a kun'ig'ebl'ec'o de la vort'o'j, oni pov'as per help'o de tiu ĉi mal'grand'a vort'ar'o esprim'i ĉio'n, kio est'as neces'a en la ordinar'a viv'o; sed, kompren'ebl'e, vort'o'j renkont'at'a'j mal'oft'e, vort'o'j teĥnik'a'j (kaj ankaŭ vort'o'j « fremd'a'j », supoz'ebl'e kon'at'a'j al ĉiu'j, ekzempl'e « tabak'o », « teatr'o », « fabrik'o » k. t. p.) en ĝi ne est'as trov'ebl'a'j; tial se vi bezon'as nepr'e uz'i tia'j'n vort'o'j'n kaj anstataŭ'ig'i ili'n per ali'a'j vort'o'j aŭ tut'a'j esprim'o'j est'as ne'ebl'e, tiam vi dev'os jam uz'i vort'ar'o'n plen'a'n, kiu'n vi tamen ne bezon'as trans'send'i al la adres'at'o : vi pov'as nur apud la dir'it'a'j vort'o'j skrib'i en kramp'o'j ili'a'n traduk'o'n en la lingv'o'n de la adres'at'o.

b). Sekv'e, dank' al la supr'e montr'it'a konstru'o de la lingv'o, mi pov'as kompren'iĝ'ad'i per ĝi kun kiu mi vol'as. La sol'a mal'oportun'ec'o (ĝis la komun'a en'konduk'o de la lingv'o) est'os nur tio, ke mi bezon'os ĉiu'foj'e atend'i, ĝis mi'a inter'parol'ant'o analiz'os mi'a'j'n pens'o'j'n. Por for'ig'i kiom ebl'e ankaŭ tiu'n ĉi mal'oportun'ec'o'n (almenaŭ ĉe komunik'iĝ'ad'o kun hom'o'j kler'a'j), mi ag'is en la sekv'ant'a manier'o : la vort'ar'o'n mi kre'is ne arbitr'e, sed kiom ebl'e el vort'o'j kon'at'a'j al la tut'a kler'a mond'o. Tiel ekzempl'e la vort'o'j'n, kiu'j est'as egal'e uz'at'a'j en ĉiu'j civiliz'it'a'j lingv'o'j (la tiel nom'at'a'j'n « fremd'a'j'n » kaj « teĥnik'a'j'n »), mi las'is tut'e sen ia ŝanĝ'o; el la vort'o'j, kiu'j en mal'sam'a'j lingv'o'j son'as mal'egal'e, mi pren'is aŭ tiu'j'n, kiu'j est'as komun'a'j al du tri plej ĉef'a'j Eŭrop'a'j lingv'o'j, aŭ tiu'j'n, kiu'j aparten'as nur al unu lingv'o, sed est'as popular'a'j ankaŭ ĉe la ali'a'j popol'o'j; en tiu'j okaz'o'j, kiam la don'it'a vort'o en ĉiu lingv'o son'as ali'e, mi pen'is trov'i vort'o'n, kiu hav'us ebl'e nur signif'o'n proksim'um'a'n aŭ uz'o'n pli mal'oft'a'n, sed est'us kon'at'a al la plej ĉef'a'j naci'o'j (ekzempl'e la vort'o « proksim'a » en ĉiu lingv'o son'as ali'e; sed se ni pren'os la latin'a'n « plej proksim'a » (proximus), tiam ni vid'os, ke ĝi, en divers'a'j ŝanĝ'o'j, est'as uz'at'a en ĉiu'j plej ĉef'a'j lingv'o'j; sekv'e se mi la vort'o'n « proksim'a » nom'os proksim, mi est'os pli aŭ mal'pli kompren'at'a de ĉiu kler'a hom'o); en la ceter'a'j okaz'o'j mi pren'ad'is ordinar'e el la lingv'o latin'a, kiel lingv'o du'on'e-inter'naci'a. (Mi flank'iĝ'ad'is de tiu'j ĉi regul'o'j nur tie, kie tio'n ĉi postul'is apart'a'j cirkonstanc'o'j, kiel ekzempl'e la evit'o de homonim'o'j, la simpl'ec'o de la ortografi'o k. t. p.). Tia'manier'e ĉe korespond'ad'o kun mez'e-kler'a Eŭrop'an'o, kiu tut'e ne lern'is la lingv'o'n inter'naci'a'n, mi pov'as est'i cert'a, ke li ne sol'e mi'n kompren'os, sed eĉ sen bezon'o tro mult'e serĉ'ad'i en la vort'ar'o, kiu'n li uz'os nur ĉe vort'o'j dub'a'j.

Aa, Bb, Cc, Ĉĉ, Dd, Ee, Ff, Gg, Ĝĝ, Hh, Ĥĥ, Ii, Jj, Ĵĵ, Kk, Ll, Mm, Nn, Oo, Pp, Rr, Ss, Ŝŝ, Tt, Uu, Ŭŭ, Vv, Zz.

Rimark'o. Pres'ej'o'j, kiu'j ne posed'as la liter'o'j'n ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ, pov'as anstataŭ ili uz'i ch, gh, hh, jh, sh, u.

1) Artikol'o ne'difin'it'a ne ekzist'as; ekzist'as nur artikol'o difin'it'a (la), egal'a por ĉiu'j seks'o'j, kaz'o'j kaj nombr'o'j.

Rimark'o. La uz'ad'o de la artikol'o est'as tia sam'a, kiel en la ali'a'j lingv'o'j. La person'o'j, por kiu'j la uz'ad'o de la artikol'o prezent'as mal'facil'aĵ'o'n, pov'as en la unu'a temp'o tut'e ĝi'n ne uz'i.

2) La substantiv'o'j hav'as la fin'iĝ'o'n o. Por la form'ad'o de la mult'e'nombr'o oni al'don'as la fin'iĝ'o'n j. Kaz'o'j ekzist'as nur du : nominativ'o kaj akuzativ'o; la last'a est'as ricev'at'a el la nominativ'o per la al'don'o de la fin'iĝ'o n. La ceter'a'j kaz'o'j est'as esprim'at'a'j per help'o de prepozici'o'j (la genitiv'o per de, la dativ'o per al, la ablativ'o per per aŭ ali'a'j prepozici'o'j laŭ la senc'o).

3) La adjektiv'o fin'iĝ'as per a. Kaz'o'j kaj nombr'o'j kiel ĉe la substantiv'o. La komparativ'o est'as far'at'a per la vort'o pli, la superlativ'o per plej; ĉe la komparativ'o oni uz'as la prepozici'o'n ol.

4) La numeral'o'j fundament'a'j (ne est'as deklinaci'at'a'j) est'as : unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek, cent, mil. La dek'o'j kaj cent'o'j est'as format'a'j per simpl'a kun'ig'o de la numeral'o'j. Por la sign'ad'o de numeral'o'j ord'a'j oni al'don'as la fin'iĝ'o'n de la adjektiv'o; por la mult'obl'a'j — la sufiks'o'n obl, por la nombr'on'a'j — on, por la kolekt'a'j — op, por la dis'divid'a'j — la vort'o'n po. Krom tio pov'as est'i uz'at'a'j numeral'o'j substantiv'a'j kaj adverb'a'j.

5) Pronom'o'j person'a'j : mi, vi, li, ŝi, ĝi (pri objekt'o aŭ best'o), si, ni, vi, ili, oni; la pronom'o'j posed'a'j est'as format'a'j per la al'don'o de la fin'iĝ'o adjektiv'a. La deklinaci'o est'as kiel ĉe la substantiv'o'j.

6) La verb'o ne est'as ŝanĝ'at'a laŭ person'o'j nek nombr'o'j. Form'o'j de la verb'o : la temp'o est'ant'a akcept'as la fin'iĝ'o'n -as; la temp'o est'int'a -is; la temp'o est'ont'a -os; la mod'o kondiĉ'a -us; la mod'o ordon'a -u; la mod'o sen'difin'a -i. Particip'o'j (kun senc'o adjektiv'a aŭ adverb'a) : aktiv'a est'ant'a -ant; aktiv'a est'int'a -int; aktiv'a est'ont'a -ont; pasiv'a est'ant'a -at; pasiv'a est'int'a -it; pasiv'a est'ont'a -ot. Ĉiu'j form'o'j de la pasiv'o est'as format'a'j per help'o de respond'a form'o de la verb'o est'i kaj particip'o pasiv'a de la bezon'at'a verb'o; la prepozici'o ĉe la pasiv'o est'as de.

7) La adverb'o'j fin'iĝ'as per e; grad'o'j de kompar'ad'o kiel ĉe la adjektiv'o'j.

8) Ĉiu'j prepozici'o'j postul'as la nominativ'o'n.

9) Ĉiu vort'o est'as legat'a, kiel ĝi est'as skrib'it'a.

10) La akcent'o est'as ĉiam sur la antaŭ'last'a silab'o.

11) Vort'o'j kun'met'it'a'j est'as format'a'j per simpl'a kun'ig'o de la vort'o'j (la ĉef'a vort'o star'as en la fin'o); la gramatik'a'j fin'iĝ'o'j est'as rigard'at'a'j ankaŭ kiel mem'star'a'j vort'o'j.

12) Ĉe ali'a ne'a vort'o la vort'o ne est'as for'las'at'a.

13) Por montr'i direkt'o'n, la vort'o'j ricev'as la fin'iĝ'o'n de la akuzativ'o.

14) Ĉiu prepozici'o hav'as difin'it'a'n kaj konstant'a'n signif'o'n; sed se ni dev'as uz'i i'a'n prepozici'o'n kaj la rekt'a senc'o ne montr'as al ni, kia'n nom'e prepozici'o'n ni dev'as pren'i, tiam ni uz'as la prepozici'o'n je, kiu mem'star'a'n signif'o'n ne hav'as. Anstataŭ la prepozici'o je oni pov'as ankaŭ uz'i la akuzativ'o'n sen prepozici'o.

15) La tiel nom'at'a'j vort'o'j fremd'a'j, t. e. tiu'j, kiu'j'n la pli'mult'o de la lingv'o'j pren'is el unu font'o, est'as uz'at'a'j en la lingv'o Esperant'o sen ŝanĝ'o, ricev'ant'e nur la ortografi'o'n de tiu ĉi lingv'o; sed ĉe divers'a'j vort'o'j de unu radik'o est'as pli bon'e uz'i sen'ŝanĝ'e nur la vort'o'n fundament'a'n kaj la ceter'a'j'n form'i el tiu ĉi last'a laŭ la regul'o'j de la lingv'o Esperant'o.

16) La fin'a vokal'o de la substantiv'o kaj de la artikol'o pov'as est'i for'las'at'a kaj anstataŭ'ig'at'a de apostrof'o.

Al La Histori'o De La Prov'o'j De
Lingv'o'j Tut'mond'a'j De LEIBNITZ Ĝis La
Nun'a Temp'o

Publik'a parol'ad'o, hav'it'a en la Nurnberga klub'o de instru'ist'o'j
la 11 de Novembr'o 1884 do L. EINSTEIN. (El la « Bayerische Lehrer-
Zeitung » No. 11 kaj 12 1885.)

Jam de 200 jar'o'j kun rilat'e mal'grand'a'j inter'romp'o'j est'is far'at'a'j prov'o'j kre'i lingv'o'n inter'naci'a'n, kaj la dezir'o de komun'a lingv'o por ĉiu'j hom'o'j est'is esprim'it'a eĉ jam antaŭ pli ol 2000 jar'o'j de la profet'o Zefaniah. Tiu ĉi dezir'o hav'as ankaŭ tre grav'a'n fundament'o'n; ĉar de ĉiam la babilona konfuz'o de lingv'o'j est'is grand'a mal'help'o al la spirit'a komunik'iĝ'o inter la naci'o'j. En ni'a temp'o, kiam la inter'komunik'iĝ'o de la popol'o'j per la telegraf'o'j, vapor'ŝip'o'j kaj fer'voj'o'j grand'iĝ'is en manier'o neniam supoz'it'a, ankaŭ la el'lern'ad'o de la lingv'o'j de ĉiu'j tiu'j ĉi popol'o'j far'iĝ'is bezon'o de la bon'e eduk'it'a'j kaj precip'e de la komerc'ist'o'j; sed tiu ĉi lern'ad'o est'as tiel mal'facil'a kaj temp'o'n de'pren'ant'a, ke ĝi plej'e dev'as est'i far'at'a kun perd'o por la ali'a'j region'o'j de scienc'o, kaj tial la postul'ad'o de unu lingv'o komun'a, akcept'it'a de ĉiu'j eduk'it'a'j hom'o'j, anstataŭ'ant'a ĉiu'j'n ali'a'j'n fremd'a'j'n lingv'o'j'n, montr'as si'n des pli prav'ig'it'a. Oni pov'us tial atend'i, ke tia el'pens'o est'os de la hom'ar'o akcept'it'a kun la plej grand'a plezur'o! Sed tiu ĉi ide'o en'tut'e en la publik'o ne est'as tiel hejm'e, kiel ĝi dev'us est'i, kontraŭ'e, ni renkont'as, eĉ en sfer'o'j, kie ni dev'us ĝi'n atend'i la plej mal'mult'e, antaŭ ĉio la antaŭ'juĝ'o'n, ke en'konduk'i unu lingv'o'n por ĉiu'j hom'o'j est'as simpl'e afer'o ne ebl'a. Tamen la argument'o'j, per kiu'j oni kontraŭ tio ĉi batal'as, est'as al'uz'ebl'a'j nur por lingv'o'j natur'a'j kaj neniel por lingv'o art'a, kiu'n oni dev'as rigard'i nur kiel art'e laŭ la model'o'j de la lingv'o'j natur'a'j kre'it'a'n « elekt'o'n de la plej bon'a ». Ceter'e mi trov'is, ke ver'a kompren'o de tiu ĉi objekt'o nur tiam pov'as est'i ating'it'a kun util'o, kiam ni antaŭ'e okup'os ni'n iom je la prepar'a'j labor'o'j, kiu'j antaŭ'ir'is al la nun'a sistem'o de lingv'o tut'mond'a.

Tie ĉi ne est'as al mi ebl'e don'i detal'a'n pri'skrib'o'n de tiu'j ĉi ĉirkaŭ 60 prov'o'j; est'as sufiĉ'e, se ni nur en'komun'e vid'os, kio ĉio est'is far'it'a en tiu ĉi rilat'o, kaj kia'j'n rimed'o'j'n oni ĉiu'foj'e vol'is uz'i, por ĉiu'j'n hom'o'j'n lingv'e unu'ig'i. Dum'e el ĉiu'j tiu'j ĉi pen'o'j montr'iĝ'as la instru'o, kiu ankaŭ en ali'a'j afer'o'j pruv'iĝ'as, ke la grand'a'j'n ver'o'j'n oni ating'as ne per tre mal'grand'a kost'o, sed ke al tio, kio'n oni fin'e konfes'as kiel « mir'ind'e simpl'a », oni proksim'iĝ'is ĉiam per mal'rapid'a'j kaj mal'facil'a'j flank'a'j voj'o'j nur iom post iom kaj paŝ'o post paŝ'o.

Oni vid'as ordinar'e en Leibnitz la patr'o'n de la « ide'o de lingv'o tut'mond'a »; tiu ĉi publik'ig'is si'a'n ide'o'n pri la « Pazigrafi'o aŭ la art'o far'i si'n kompren'ebl'a per komun'a'j skrib'a'j sign'o'j al ĉiu'j naci'o'j de la ter'o, en kia'j ajn mal'egal'a'j lingv'o'j ili parol'as, se ili nur kon'as tiu'j'n ĉi komun'a'j'n sign'o'j'n » la unu'a'n foj'o'n en la jar'o 1666 en latin'a disertaci'o (Dissertatio de art'e combinatoria, Lipsiae 1666). Tiu ĉi ide'o ankaŭ okup'is la grand'a'n pens'ant'o'n ĝis la fin'o de li'a viv'o, kvankam li en tio ĉi ven'is al neni'o, krom sen'frukt'a'j iniciat'o'j. Tamen oni pov'as jam la hieroglif'o'j'n rigard'i kiel spec'o'n de pazigrafi'o, kiel ankaŭ la ĥin'a'j'n sign'o'j'n de skrib'ad'o, kiu'j'n uz'as pli ol tri'on'o de la tut'a hom'ar'o, malgraŭ ili'a'j preskaŭ ne'venk'ebl'a'j mal'facil'aĵ'o'j. Ĉar tiu ĉi ide'a skrib'ad'o, konsist'ant'a el ĉirkaŭ 40 000 sign'o'j, en kiu per unu komun'a simbol'a sign'o est'as esprim'at'a tiu sam'a pens'o aŭ kompren'aĵ'o, kiu, est'ant'e el'parol'at'a, en ĉiu lingv'o son'us ali'e, pov'as tial est'i legat'a en ĉiu lingv'o, kaj la Ĥin'o tial ankaŭ leg'as si'a'j'n skrib'a'j'n sign'o'j'n ĉiam en si'a dialekt'o, kaj la ali'a'j popol'o'j de Azi'o leg'as tiu'j'n sam'a'j'n sign'o'j'n en ili'a lingv'o. Tiu'j ĉi popol'o'j reciprok'e si'n tiel ne kompren'as per si'a lingv'o, sed kompren'as si'n per si'a skrib'ad'o, oni pov'us dir'i, per la Azi'a pazigrafi'o. [Pied'not'o: V. D-ro Albert Wild : « Ueber Geschichte der Pasigraphie und ihre Fortschritte in der Neuzeit ». München 1861. (Apart'a re'pres'o el la « Chronik der Gegenwart ».)]

Tia'j kred'ebl'e est'is la konsider'o'j, kiu'j jam en la jar'o 1668 ig'is la episkop'o'n John Wilkins el'don'i si'a'n grandioz'a'n pazigrafi'a'n prov'o'n, kiu'n prezent'as al ni en bon'eg'a manier'o Max Müller en la 2a volum'o de si'a'j « Lekci'o'j pri la scienc'o de la lingv'o », el kiu'j ni vid'as, ke tie la ide'o'j kun si'a'j sign'o'j est'is ord'it'a'j laŭ spec'o'j kaj divid'it'a'j en klas'o'j'n, tiel ke de la komun'a oni venad'is al la apart'a kaj de tie ĉi per ĉiam pli preciz'a'j special'ig'ad'o'j oni venad'is fin'e al la plej special'a, kio'n oni vol'is esprim'i en tia manier'o. [Pied'not'o: John Wilkins, An Essay towards a real character and philosophical language, 1898.]

Sed jam Leibnitz esprim'as si'n mal'favor'e pri ĝi pro la mult'eg'o da sign'o'j kaj pro la mal'facil'ec'o de ili'a uz'ad'o por la intenc'it'a cel'o, kaj Max Müller mem montr'as al ni, kiel Wilkins fin'e, kvazaŭ konduk'it'a de natur'a instinkt'o, ven'is al la ver'a, nom'e al « lingv'o vort'a », kaj tiu'n ĉi voj'o'n oni dev'us nur ir'i plu, por ŝpar'i al la hom'ar'o du'cent'jar'a'n van'a'n pen'ad'o'n kun fantom'o pazigrafi'a.

Sed kiel eĉ tia grand'a pens'ant'o, kiel Leibnitz, si'n mov'ad'is ankoraŭ en mal'lum'a'j antaŭ'sent'ad'o'j, oni vid'as el tio, ke li ankoraŭ eĉ ne pov'is klar'e si'n esprim'i pri ia ide'o de lingv'o tut'mond'a; ĉar li dir'is pri la labor'o'j de Wilkins kaj de Dalgarno, ke la ĉef'a afer'o, kiu tie ĉi est'as bezon'a, la el'trov'o de komun'a'j sign'o'j por ĉiu objekt'o kaj ĉiu ide'o, al ili ankoraŭ ne prosper'is. Tia'j sign'o'j laŭ li'a opini'o dev'is est'i simil'a'j je la sign'o'j de la algebr'o, kaj ŝajn'is al li neces'e, se oni vol'is tut'e ating'i la cel'o'n, el'pens'i i'o'n en la manier'o de alfabet'o de la hom'a'j pens'o'j, el kio ceter'e Immanuel Niethammer (1808) vol'as tir'i la konklud'o'n, ke Leibnitz per tio ĉi jam pens'is « fonetik'a'n lingv'o'n vort'a'n ». [Pied'not'o: D. S. Chofrin, amusements liter. vol. I p. 28. — En apart'a traktat'o : « Geschichte und Empfehlung einer allgemeinen Schriftzeichensprache » (v. Leibnitz Werke nach Rasp'e, vol II p. 615-653). Leibnitz eĉ klar'e kompren'ig'as, ke por ĉiu'j ide'o'j oni dev'as akcept'i karakter'a'j'n nombr'o'j'n k.c.]

Jam antaŭ Wilkins D-ro Joh. Joach. Becher (1661) propon'is numer'i la vort'o'j'n de tut'a vort'ar'o kaj tiu'j'n ĉi nombr'o'j'n uz'i kiel komun'a'n lingv'o'n de skrib'ad'o. Sed sen'dub'e est'as pruv'it'e, ke nur de la temp'o de Leibnitz la ide'o kre'i pazigrafi'o'n ricev'is dec'e radik'o'j'n kaj okup'is part'e apart'a'j'n instru'it'ul'o'j'n, part'e instru'it'a'j'n akademi'o'j'n kaj reg'ist'ar'o'j'n. En German'uj'o, Franc'uj'o, Angl'uj'o, Hispan'uj'o, Hungar'uj'o, Rus'uj'o, Dan'uj'o k. c. est'is far'it'a'j mult'a'j prov'o'j kaj propon'o'j por la ating'o de tiu ĉi cel'o, kaj ankoraŭ en la jar'o 1811 la akademi'o de scienc'o'j en Kopenhago difin'is premi'o'n por la plej bon'a prezent'o de facil'a kaj praktik'e efektiv'ig'ebl'a pazigrafi'o.

Sed tiel sam'e kiel Wilkins kaj Dalgarno, ne ven'is al la cel'o ankaŭ Anastasius Kirchner (1665), Peter Porele (1667) aŭ Joh. Upperdorf (1679-80), ankaŭ Andre'as Müller (1681), kiu hav'is la intenc'o'n kre'i universal'a'n lingv'o'n, fond'it'a'n sur la ĥin'a lingv'o kaj ĝi'a'j sign'o'j de skrib'ad'o, kaj ne pli bon'e prosper'is al Joh. Caramuel von Lobkowitz (1687), kiel ankaŭ al li'a antaŭ'ir'ant'o la jezuit'o Besuier (1684), aŭ al li'a post'ir'ant'o David Solbrig (1725). En la jar'o 1772 la hungar'o Kalmar de Taboltzafo en si'a verk'o redukt'is la tut'a'n sum'o'n de la hom'a'j ide'o'j al ĉirkaŭ 500 fundament'a'j kaj komun'a'j, ĉe kio li uz'is skrib'a'j'n sign'o'j'n de ĉiu'j popol'o'j, sed precip'e malabar'a'j'n. Tiu ĉi universal'a sign'a skrib'ad'o, kiu sekv'e prav'e port'is la nom'o'n « pazigrafi'o », est'is tamen tiel mal'facil'a, ke nur la sen'lac'a Boyle pov'is ĝi'n tut'e ek'posed'i.

Post tiu ĉi verk'o sekv'is ankoraŭ mult'a'j, kiel ekzempl'e de Chr. G. Berger « Plan zu einer allgemeinen Rede — und Schriftsprache für alle Nationen » (Berlin 1779) kaj Delormel (1795), la pazigrafi'o de Vater (Wien 1795), la pazigrafi'o de M. de Maimieŭ (Par'is 1797), kiu ankaŭ est'as fond'it'a sur la numer'ad'o de la vort'o'j, kiel ankaŭ en tiu sam'a temp'o M. Bud'et kaj M. Chambry.

Ĉiu'j tiu'j ĉi hav'is neni'a'n sukces'o'n, ĝis en la jar'o 1796 la glor'a instru'ist'o de surd'a'mut'a'j, Sicard, kun grand'a pomp'o antaŭ'anonc'is oportun'a'n pazigrafi'o'n, kiu, atend'it'a kun grand'a sen'pacienc'o, est'is el'don'it'a en la ofic'ej'o de pazigrafi'o en Parizo en la lingv'o'j german'a kaj franc'a du jar'o'j'n post ĝi'a antaŭ'anonc'o. Kvankam li cert'ig'is, ke li bezon'as nur 12 sign'o'j'n, nom'it'a'j'n « gam'o'j », li tamen uz'is da ili mult'e pli mult'e, por ord'ig'i mult'a'j'n vort'o'j'n, help'a'j'n verb'o'j'n kaj ide'o'j'n, kiu'j'n li divid'is en 3 ĉef'a'j'n apart'aĵ'o'j'n kaj post'e ankoraŭ en klas'o'j'n kaj sub'klas'o'j'n, kaj al kiu'j est'is ankoraŭ bezon'a'j divers'a'j lini'o'j kaj punkt'o'j. La vort'ar'o serv'as al ĉiu en li'a propr'a lingv'o, sed est'as en si'a konstru'o tre vast'a, kaj kiel ajn geni'a la sistem'o est'as — ĉar neni'a hav'is tia'n difin'it'ec'o'n —, ankaŭ tie ĉi la el'lern'ad'o kost'is mult'a'n kaj grand'a'n labor'ad'o'n.

Post tio ĉi la bon'e kon'at'a en sfer'o'j pedagog'a'j lingv'ist'o Wolke, profesor'o de la universitat'o en S. Peterburgo, publik'ig'is en la jar'o 1797 en Dessaŭ si'a'n propr'a'n el'pens'o'n de inter'komunik'iĝ'a skrib'a lingv'o, kiu konsist'is en tio, ke ĉiu lingv'o postul'is apart'a'n leksikon'o'n, kiu dev'is en'hav'i ĉiu'n vort'o'n kun ĝi'a'j form'o'j deklinaci'a'j kaj konjugaci'a'j; la vort'o'j sur ĉiu paĝ'o est'is numer'it'a'j per 1, 2, 3 k.c. kaj al ĉiu'j sur la flank'o est'is al'don'it'a'j la nombr'o'j de la paĝ'o'j kaj numer'o'j, sub kiu'j tiu sam'a vort'o est'as trov'ebl'a en ĉiu'j ali'a'j vort'ar'o'j. Oni tiel en kiu ajn dezir'it'a lingv'o dev'is i'o'n nur anstataŭ per liter'o'j skrib'i per nombr'o'j de paĝ'o'j kaj numer'o'j de la vort'o'j, tiam ĉiu, kiu vol'is leg'i la skrib'it'a'n en ali'a lingv'o, dev'is serĉ'i la en'hav'o'n en la vort'ar'o'j de tiu aŭ ali'a lingv'o. Sed se ni konsider'os, kiel mal'lert'e, mal'facil'e kaj mult'e'kost'e tio ĉi dev'is est'i, ni ne dev'as mir'i, ke tia sistem'o ne pov'is trov'i amik'o'j'n. Ĉar se oni vol'us pret'ig'i vort'ar'o'j'n de nur ĉirkaŭ 16 lingv'o'j, tiam, al'kalkul'ant'e la nombr'o'n kaj la kom'o'n neces'a'n apud ĉiu el ili, est'us neces'a lok'o de 135 liter'o'j tip'o'grafi'a'j. Kaj tiu ĉi labor'o, plend'as Wolke, pli mult'e li'n okup'is, ol kiom li vol'us pro si'a'j ali'a'j labor'o'j. Al tio ĉi li eĉ ne pens'is pri la sintaks'o de la lingv'o'j. El la ceter'a'j pazigrafi'a'j sistem'o'j, kiu'j aper'is ĉirkaŭ la fin'o de la 18 cent'jar'o, de Fry en London, de G. E. Busch en la « Jahrbuch des Fortschrittes der Wissenschaften », kiel ankaŭ de Grotenfeld en Göttingen, la verk'o « Pasigraphie und Antipasigraphie » de J. S. Vater (Weissenfels kaj Leipzig 1799) est'as la sol'a, kiu hav'as ind'o'n; ĉar la aŭtor'o jam esprim'as en ĝi la opini'o'n, ke la pazigrafi'o est'as rimed'o por la inter'komunik'iĝ'o kaj komerc'o en mal'proksim'a'j land'o'j, kies lingv'o'j'n ni ne kompren'as, kaj ke tio ĉi est'as la plej bon'a part'o, kiu'n la pazigrafi'o pov'as ating'i. [Pied'not'o: C. H. Wolke, Erklärung, wie di'e wechselseitige Gedankenmittheilung allen kultivirten Völkern des Erdkreises oder di'e Pasigraphie möglich und ausüblich se'i, ohne Erlernug irgend einer neuen, besonderen oder einer allgemeinen Wort — oder Zeichensprache. Dessau 1797.]

En la komenc'o de la 19 cent'jar'o ni trov'as antaŭ ĉio Näther'on en Görlitz, kiu en la jar'o 1805 publik'ig'is verk'o'n, en kiu li far'as la propon'o'n uz'i karakter'a'n skrib'ad'o'n, kiu est'us figur'a kaj pren'it'a el la natur'o. Sed ĉar ne facil'e est'as el'lern'i sen'fin'a'n nombr'o'n da figur'a'j sign'o'j, tial tiu ĉi simbol'a skrib'ad'o, tut'e mal'egal'a je la ĝis'tiam'a'j sistem'o'j, est'as tre mal'oportun'a kaj mal'facil'e uz'ebl'a. Prav'e si'n lev'as kontraŭ tiu ĉi, kiel ankaŭ kontraŭ ĉiu'j ali'a'j ĝis'tiam'a'j sistem'o'j, en bon'eg'e skrib'it'a kritik'a polemik'o, la tiam'a reĝ'a Bavar'a centr'a konsil'an'o de instru'ad'o ĉe la sekret'a ministr'aĵ'o de intern'aĵ'o'j en Munĥen'o, Friedr. Immanuel Niethammer [Pied'not'o: F. J. Niethammer : Ueber Pasigraphik und Ideographik, Nuernberg, be'i Karl Felssonecker, 1808.], kiu tut'e ver'e ven'as al la konklud'o, ke sur voj'o simbol'a, ĉu ĝi est'os sign'o'j hieroglif'a'j aŭ nombr'a'j aŭ sign'o'j de son'o'j (liter'o'j), uz'at'a'j kiel sign'o'j de pens'o'j, oni neniam pov'os ven'i al la cel'o. Sed tut'e ne intenc'ant'e for'ĵet'i la pens'o'n de norm'a lingv'o, li fin'e ven'as al la prudent'a opini'o, ke nur imit'it'a al la lingv'o'j natur'a'j « fonetik'a vort'a lingv'o » pov'as solv'i la problem'o'n de lingv'o tut'mond'a; ankaŭ pli : tiu ĉi natur'a ir'o de ide'o'j al'konduk'as li'n eĉ al la pens'o, ke dev'as est'i ebl'e el'pens'i skrib'ad'o'n, kiu permes'us, « pens'ad'i sur la paper'o », t. e. skrib'ad'i kun la rapid'ec'o de la pens'ad'o, — sekv'e « temp'o'ŝpar'ant'a'n ide'o'skrib'ad'o'n aŭ pens'o'desegn'ad'o'n », kiu'n li nom'is « Ide'o'grafik'o ». Kiel oni tamen vid'as el la plu'a'j part'o'j de li'a traktat'o, tiu ĉi ide'o'grafik'o dev'us kvankam el'ven'i el la ide'o'fon'ik'o kaj per tio ĉi tuj far'iĝ'i idealiko, tamen ankaŭ li'a ideal'o ŝajn'as ir'i pli mal'proksim'e'n, ol ni'a nun'a stenografi'o kaj la Volapük de Schleyer; sed est'as sen'dub'e, ke per si'a skrib'ad'o li pens'as ni'a'n alfabet'a'n skrib'ad'o'n de son'o'j, kiel per si'a lingv'o li pens'as lingv'o'n vort'a'n, simil'a'n je tiu, por kiu ni batal'as. [Pied'not'o: J. Zach. Näther, Versuch einer ganz neuen Erfindung von Pasigraphie oder di'e Kunst zu schreiben und zu drucken, dass es von allen Nationen der ganzen Welt in allen Sprachen eben so leicht gelesen werden kan'n als di'e Zahlencharaktere 1, 2, 3; in Form einer Sprachlehre oder Grammatik nebst 20 pasigraphischen Uebungen. Görlitz 1805.]

Ĉiu'j tiu'j ĉi kaj ali'a'j prov'o'j rilat'e la praktik'a'n util'o'n al'konduk'is tiel sam'e mal'mult'e al ia rezultat'o, kiel la jam dir'it'a vok'o de la Kopenhaga akademi'o, kaj de tiu temp'o (1811) ĝis la nun'a (escept'int'e : « Le polyglotte improvise ou l'art d'écrire les langues sans les apprendre » de A. Renzi en Parizo 1840 kaj la pazigrafi'o de Sunderwall en Sved'uj'o kaj la « New universal cipher language » 1874 de unu ne nom'it'a aŭtor'o en Londono) ni hav'as neni'o'n pli por not'i. Por tio la plej nov'a'j pazigrafi'ist'o'j, pri kiu'j ni nun parol'os, nom'e : baron'o de Gablenz, Moses Paic, Do'n Sinibaldo de Mas kaj Ant'o'n Bachmaier, kiel ankaŭ Albert Walter — star'as pli alt'e, ol ili'a'j antaŭ'ir'ant'o'j, aŭ en rilat'o de la konstru'o, aŭ en rilat'o de facil'ec'o de la metod'o.

La konstru'o de la « Gablenzographia kaj Gablenzolalia » de baron'o de Gablenz est'as grandioz'a. Antaŭ ĉio li pen'is per apart'a alfabet'o laŭ 33 divers'a'j lingv'o'j en tiom sam'e da ŝlos'il'o'j solv'i la problem'o'n por la mond'o lingv'ist'a skrib'ad'i tiel, kiel oni parol'as. Li verk'is gramatik'o'n kaj vort'ar'o'n, kiu plej'e konsist'as el vort'o'j unu'silab'a'j. Sed kiel ajn bon'eg'a li'a labor'o est'us, tre grand'a est'as la mal'facil'ec'o el'lern'i la 33 kap'romp'ant'a'j'n ŝlos'il'o'j'n. Al tio ĉi li tamen ne turn'is atent'o'n, ke la popol'o'j orient-Azi'a'j ne tre facil'e pov'as el'parol'ad'i la eŭrop'a'j'n konsonant'o'j'n, nom'e, la « r », kiu'n li precip'e mult'e uz'as en si'a'j nom'o'j de nombr'o'j (ra 1, re 2, ri 3, ro 4, ru 5). Kvankam la prov'o'j de la pazigrafi'o de Gablenz por la praktik'a viv'o ne taŭg'as, li tamen montr'is, ke li bon'e kon'as la spirit'o'n de la lingv'a scienc'o. En la jar'o 1863 sam'temp'e kun la propon'o'j de Grimm en Konstantinopol'o aper'is la verk'o de Do'n Sinibaldo de Mas, pri kiu ankaŭ est'as iom parol'it'e en la jam dir'it'a'j lekci'o'j de Max Müller; ĝi aper'is sam'temp'e en Londono, Parizo kaj Lejpcig'o kaj merit'as atent'o'n pro si'a sistem'o. Sed jam la difin'o, kiu'n li don'as al ni pri ideografi'o : « L'idéographie est l'art d'écrire avec des signes qui représentent des idées et n'o'n avec des mots (sons) d'une langue quelconque » ankoraŭ unu foj'o'n montr'as, ke oni ĉiam ankoraŭ si'n mov'ad'is sur la mal'ver'a voj'o, kiu ĝis nun ne konduk'is al la cel'o kaj ankaŭ neniam al ĝi konduk'os. El'ir'ant'e el la pens'o, ke la sign'o'j de nombr'o'j en la aritmetik'o kaj algebr'o por tiu'j popol'o'j, kiu'j ili'n uz'as, est'as neni'o ali'a, ol sign'o'j ideografi'a'j, li pen'as el'montr'i, ke 500 milion'o'j da hom'o'j, la Japan'o'j, Koĥinĥinanoj, Tonkin'an'o'j si'n kompren'as reciprok'e nur per unu sam'a skrib'ad'o kaj uz'as ĝi'n ĉiu'tag'e. Kaj kio ĝi est'as ali'a, ol sign'o'j ideografi'a'j? Ĉu oni tiel pov'os ankoraŭ dub'i la ebl'ec'o'n de tiu ĉi sistem'o? Ĉu ni est'us ne'kapabl'a'j far'i tio'n, kio'n far'as la Azi'an'o'j, kiam ni ja kred'as, ke ni star'as mult'e pli alt'e, ol ili? — La ebl'ec'o'n de la uz'ad'o ankaŭ ni ne dub'as, sed ni ankaŭ ne dub'as la mal'facil'ec'o'n de la en'konduk'ad'o. La Ĥin'o'j labor'u mult'a'j'n jar'o'j'n super la lern'ad'o de si'a skrib'a lingv'o kun ĝi'a'j 40000 divers'a'j sign'o'j — ni okcident'ul'o'j jam de antaŭ'e hav'as ni'a'n hered'it'a'n de la fenik'o-hebre'o'j fonetik'a'n skrib'ad'o'n alfabet'a'n, kiu don'as al ni la ebl'o'n el 23 liter'o'j form'i mult'a'j'n milion'o'j'n da son'o'j, kiu'j, est'as ver'e, ne pov'as est'i nom'at'a'j vort'o'j, se kun ili ne est'as lig'at'a'j difin'it'a'j ide'o'j (kompren'aĵ'o'j). Sed el tio ĉi almenaŭ sekv'as, ke ni pov'as kre'i al ni neni'a'j'n pli riĉ'a'j'n kaj pli praktik'a'j'n reprezent'ant'o'j'n por la grandioz'a divers'ec'o de ni'a'j ide'o'j, ol la vort'o'j'n de lingv'o, kiu'j ĉiu'j est'as kun'met'it'a'j nur el mal'mult'a'j son'o'j fundament'a'j. Kaj ni dev'us nun re'e ni'n turn'i al la sen'mov'a'j egiptaj aŭ ĥin'a'j sign'o'j figur'a'j, kiu'j est'as fond'it'a'j ankoraŭ sur la primitiv'a sent'a pri'rigard'ad'o kaj nur kun grand'a'j mal'facil'aĵ'o'j permes'as la prezent'ad'o'n de abstrakt'aĵ'o! — Do'n Sinibaldo de Mas pren'as por ĉiu « ide'o » unu sign'o'n, prunt'it'a'n el la muzik'a not'a sistem'o, nur kun la diferenc'o, ke li don'as ne efektiv'a'j'n not'o'j'n en ĉiu'j ili'a'j nuanc'o'j. La sign'o'n fundament'a'n form'as not'o kvar'on'o, kaj laŭ tio, ĉu ĝi star'as sur tiu aŭ ali'a lini'o, ĝi ŝanĝ'as si'a'n signif'o'n kiel substantiv'o, verb'o, adjektiv'o k. c., kaj en simil'a manier'o est'as esprim'at'a'j ĉiu'j form'o'j de la gramatik'o. Kiel ajn facil'a tiu ĉi sistem'o ŝajn'as je la unu'a rigard'o, tamen tre baldaŭ montr'ig'as, ke la sign'o'j por universal'a uz'ad'o est'as tro komplik'it'a'j.

Unu jar'o'n post'e Moses Paic, Serb'o el Zemlin, publik'ig'is pazilalion kaj pazigrafi'o'n. (Pli detal'e v. en la verk'o de D-ro Wild.) Li uz'is sol'e cifer'o'j'n, por esprim'i ĉiu'j'n vort'o'j'n laŭ ili'a'j element'a'j ide'o'j, tiel ke difin'it'a vort'o aper'as ĉiam esprim'at'a per difin'it'a cifer'o. Tiel li uz'as la nombr'a'j'n sign'o'j'n de 1 ĝis 999 por ĉiu'j gramatik'a'j fleksi'o'j; la nombr'o'j komenc'ant'e de 1000 est'as la pazigrafi'a'j sign'o'j de ide'o'j. La apud'a'j kompren'aĵ'o'j de komun'a ide'o, la vort'a'j ali'form'aĵ'o'j kaj de'ven'aĵ'o'j est'as format'a'j per al'don'ad'o de plu'a'j nombr'o'j al la nombr'o'j de la ide'o'j per sign'o'j de al'don'ad'o aŭ de'pren'ad'o. Tiel ekzempl'e 3243 signif'as la komun'a'n ide'o'n de aĉet'ad'o, kaj tiam 3243 + 10 = aĉet'ant'o, 3243 + 13 = la aĉet'ant'o, 3243 + 101 = la aĉet'ant'o'j k. c. El si'a pazigrafi'o M. Paic far'as pazilalion per tio, ke li por la apart'a'j nombr'o'j met'as liter'o'j'n kaj por « + » = « m », por « — » = « n »; ekzempl'e : 3243 + 10 = aĉet'ant'o = « fegimanos », 3243 + 20 = aĉet'ant'in'o = « fegimenos » , 3243 + 40 = aĉet'o = « fegimonos » k. c. k. c.

Oni tiel vid'as, ke ankaŭ Paic fin'e en simil'a manier'o kiel Wilkins ven'us al la ĝust'a, nom'e al skrib'ad'o kaj lingv'o son'a, kvankam Wilkins tuj en la komenc'o labor'is kun liter'o'j, dum Paic kun cifer'o'j. Li ankaŭ pens'is, ke por la ordinar'o'j afer'o'j de la viv'o est'as sufiĉ'a la el'lern'ad'o de 1000 sign'o'j de ide'o'j, kiu'j kun la plej grand'a facil'ec'o per help'o de la de'ven'ig'it'a'j apud'a'j ide'o'j pov'as est'i al'konduk'it'a'j al 10000. Sed jam D-ro Wild rimark'is, ke tiu ĉi sistem'o postul'as tro grand'a'n pri'pens'ad'o'n, por pov'i est'i en'konduk'it'a en la ordinar'a'n inter'komunik'iĝ'o'n kun mal'proksim'a'j popol'o'j. Li opini'is ankaŭ, ke se la pazigrafi'o est'us en'konduk'ebl'a ĉe la Azi'a'j popol'o'j, oni dev'us pren'i por fundament'o ne la el'labor'it'a'j'n lingv'o'j'n Eŭrop'a'j'n, sed ni dev'us por tio ĉi kre'i pazigrafi'o'n mult'e pli facil'a'n, ol eĉ la ĥin'a; kaj, apog'ant'e si'n sur tiu'n ĉi princip'o'n, la last'a parti'an'o de la ide'o pazigrafi'a, Ant'o'n Bachmaier en Munĥen'o, ĉef'o de unu tie'a grand'a komerc'a firm'o, jam en la jar'o 1852 konstru'is nov'a'n sistem'o'n de pazigrafi'o, kiu en kompar'o kun la antaŭ'e nom'it'a'j disting'as si'n per ekstrem'a simpl'ec'o.

Bachmaier ankaŭ fond'is si'a'n sistem'o'n sur la sign'o'j de la nombr'o'j, ĉar ĉiu'j komerc'a'j popol'o'j posed'as la sistem'o'n de la 10 sign'o'j de nombr'o'j, kvankam ili'a'j form'o'j eĉ est'as mal'egal'a'j. Ankaŭ tiu'j ĉi sign'o'j pov'as est'i skrib'at'a'j laŭ ĉiu'j direkt'o'j, ne sol'e horizontal'e de mal'dekstr'e al dekstr'e, kiel ĉe la Eŭrop'an'o'j, sed ankaŭ de dekstr'e al mal'dekstr'e, kiel ĉe la Mahomet'an'o'j, aŭ de supr'e al mal'supr'e, kiel ĉe la Orient'azi'an'o'j, kaj al tio ĉi ili est'as facil'e prezent'ebl'a'j per skrib'ad'o, pres'ad'o kaj telegraf'o. Bachmaier esprim'as ĉiu'n kompren'aĵ'o'n per nombr'o, ne uz'as difin'it'a'n artikol'o'n, sed por la artikol'o ne'difin'it'a la nombr'o'n 1, kaj sign'as la mult'e'nombr'o'n per sub'strek'ad'o de la nombr'o de la ide'o. La substantiv'o'j est'as sen seks'o kaj deklinaci'o. La grad'o'j de kompar'o est'as disting'at'a'j per unu aŭ du punkt'o'j met'it'a'j super la nombr'o de la ide'o, la nombr'o'nom'o'j fundament'a'j per supr'e met'it'a'j, la nombr'o'nom'o'j ord'a'j per mal'supr'e met'it'a'j punkt'o'j. La verb'o est'as uz'at'a nur en la mod'o ne'difin'it'a (infinitiv'o), la est'ont'a temp'o est'as esprim'at'a per super'strek'ad'o, la temp'o pas'int'a per tra'strek'ad'o de la nombr'o de la ide'o k. c. La plej kon'at'a'j nom'o'j propr'a'j kaj geografi'a'j ricev'is en la vort'ar'o'j apart'a'j'n nombr'o'j'n. Bachmaier las'is jam en 18 lingv'o'j prepar'i prov'a'j'n ekzempler'o'j'n de tia'j vort'ar'o'j, super kiu'j labor'is la kon'at'a lingv'ist'o profesor'o Ignatz Gaugengigl kaj la privat'a instru'it'ul'o Wilh. Stephanus. Al tio ĉi form'iĝ'is en Munĥen'o centr'a societ'o por pazigrafi'o, al kiu aparten'is unu'a'klas'a'j instru'it'ul'o'j, kiel la german'a Mezzofanti, Pf. Richter, kiu parol'ad'is en 34 lingv'o'j, Pf. Lauth, la glor'a egipt'olog'o, D-ro Wild, Ja bon'eg'a naci'ekonomi'ist'o kaj statistik'ist'o kaj mult'a'j ali'a'j, kiel ankaŭ la baron'o von Gablenz en Dresdeno, Do'n Sinibaldo de Mas kaj Paic est'is honor'a'j membr'o'j de ĝi.

Malgraŭ ke la sistem'o de Bachmaier est'is ekstrem'e simpl'a, uz'ant'e nur 9 komun'a'j'n kaj 6 apart'a'j'n sign'o'j'n, kaj eĉ jam turn'is sur si'n la okul'o'j'n de la reg'ist'ar'o'j, tiel ke jam est'is intenc'it'a universal'a kongres'o, kiu dev'is hav'i lok'o'n en Parizo, tamen la entrepren'o re'e perd'iĝ'is sen rezultat'o. Kaj kial? — Se ĝi'n ankaŭ sonor'a'j kaŭz'o'j, la el'sek'iĝ'o de material'a'j font'o'j, antaŭ ĉio pere'ig'is, tamen la ver'a'n kaŭz'o'n oni dev'as serĉ'i pli profund'e, ĝi kuŝ'as en la sistem'o mem. Ĝi nom'e est'is konstru'it'a sur sabl'o, kiel la sistem'o'j de ĉiu'j antaŭ'ir'ant'o'j de 200 jar'o'j, ĉar la plej simpl'a'n kaj plej facil'a'n oni la plej mal'facil'e trov'as.

Tamen oni ne dev'as pens'i, ke sistem'o en tiel alt'a grad'o simpl'ig'it'a, kiel la sistem'o de Bachmaier, kvankam ĝi ne port'is en si la fundament'o'n por lingv'o tut'mond'a, for'ir'is el la mond'o, al'port'int'e neni'a'n util'o'n. Bachmaier dir'is mem en la antaŭ'parol'o al si'a'j pazigrafi'a'j vort'ar'o'j : « Est'as kompren'ebl'e, ke tiu ĉi skrib'a manier'o de komunik'iĝ'o neniam est'os egal'a al la bon'aĵ'o'j de lingv'o; tamen por la komunik'iĝ'o kun tiu'j, kies lingv'o'n oni no kompren'as (kiu hom'o kompren'as ĉiu'j'n lingv'o'j'n!) ĝi est'as ekstrem'e grav'a help'o ». Efektiv'e tiu ĉi sistem'o por mal'long'a'j not'o'j komerc'a'j, por sci'ig'o'j de gazet'o'j kaj precip'e por telegram'o'j al ĉiu'j land'o'j de la mond'o montr'iĝ'is uz'ebl'a. La « Sistem'o ĉifr'ad'a kaj telegraf'ad'a de A. Walter en Winterthur », kiu en tri'membr'a'j kun'ig'o'j de liter'o'j de « aaa » ĝis « zzz » kun'e kun kelk'a'j cifer'o'j por la plej neces'a'j gramatik'a'j rilat'o'j, en manier'o de sekret'a skrib'ad'o prezent'as ĉiu'j'n neces'a'j'n ide'o'j'n en form'o tabel'a, don'as en ĉiu okaz'o por ĉifr'a'j telegram'o'j ŝpar'o'n de kost'o'j ĝis 40 0/0 en kompar'o kun vort'a'j telegram'o'j en la lingv'o german'a; sed por lingv'o tut'mond'a, kiel por parol'ad'o tiel ankaŭ por skrib'ad'o, ankaŭ al ĝi mank'as la natur'a fundament'o, ĉar eĉ Mezzofanti ne pov'us ten'i en la kap'o tiu'j'n ĉi kun'lig'o'j'n de liter'o'j, kiu'j ankaŭ tie ĉi dev'as serv'i anstataŭ vort'o'j. Al tio ĉi ili est'as ne'el'parol'ebl'a'j kaj tial por la buŝ'a inter'kompren'iĝ'ad'o tut'e ne uz'ebl'a'j. Ankaŭ la verk'ad'o de vort'ar'o'j jam en unu lingv'o est'as lig'it'a kun grand'eg'a'j labor'o'j kaj mal'facil'aĵ'o'j, ne parol'ant'e jam pri kelk'a'j kaj mult'a'j lingv'o'j.

(Tie ĉi la aŭtor'o fin'as la histori'o'n de la divers'a'j prov'o'j kaj trans'ir'as al la pri'skrib'o de la sistem'o Volapük, de kiu li en tiu temp'o est'is ankoraŭ varm'eg'a parti'an'o, trov'ant'e ĝi'n la plej bon'a el ĉiu'j tiam far'it'a'j prov'o'j. Ni jam rakont'is [v. No. 10 de « La Esperant'ist'o » 1890], kiel post la aper'o de la sistem'o « Esperant'o » la aŭtor'o for'las'is Volapükon kaj trans'ir'is kun plen'a entuziasm'o al « Esperant'o », de kiu ĝis la fin'o de si'a viv'o li rest'is varm'eg'a batal'ant'o. — Ni dev'as ankoraŭ al'don'i, ke la nun al'port'it'a artikol'o ne est'as plen'a histori'o de ĉiu'j prov'o'j de lingv'o tut'mond'a; vol'ant'e skrib'i nur gazet'a'n artikol'o'n kaj ne dik'a'n detal'a'n verk'o'n, la aŭtor'o parol'is nur pri part'o de la propon'it'a'j sistem'o'j, kaj ankaŭ pri ĉiu'j el tiu'j ĉi li dir'is nur kelk'a'j'n vort'o'j'n. La efektiv'a nombr'o de la divers'a'j projekt'o'j, far'it'a'j en la last'a'j 200 jar'o'j, est'as pli ol 150).

Raport'e-verk'it'a de anonim'a aŭtor'o kaj leg'it'a (en form'o iom ŝanĝ'it'a
kaj mal'long'ig'it'a) de s-ro L. de Beaufront en la kongres'o de l'Association
Française pour l'Avancement des Sciences (Parizo, 1900).

Ĉiu'j ide'o'j, kiu'j est'as lud'ont'a'j grav'a'n rol'o'n en la histori'o de la hom'ar'o, hav'as ĉiam tiu'n sam'a'n egal'a'n sort'o'n : kiam ili ek'aper'as, la sam'temp'ul'o'j renkont'as ili'n ne sol'e kun rimark'ind'e obstin'a mal'konfid'o, sed eĉ kun ia ne'klar'ig'ebl'a mal'amik'ec'o; la pionir'o'j de tiu'j ĉi ide'o'j dev'as mult'e batal'i kaj mult'e sufer'i; oni rigard'as ili'n kiel hom'o'j'n frenez'a'j'n, infan'e mal'saĝ'a'j'n, aŭ fin'e eĉ rekt'e kiel hom'o'j'n tre mal'util'a'j'n. Dum la hom'o'j, kiu'j okup'as si'n je ĉia plej sen'cel'a kaj sen'util'a sen'senc'aĵ'o, se ĝi nur est'as en mod'o kaj konform'a al la rutin'a'j ide'o'j de la amas'o, ĝu'as ne sol'e ĉiu'j'n bon'o'j'n de la viv'o, sed ankaŭ la honor'a'n nom'o'n de « instru'it'ul'o'j » aŭ « util'a'j publik'a'j ag'ant'o'j », la pionir'o'j de nov'a'j ide'o'j renkont'as neni'o'n krom mok'o'j kaj atak'o'j; la unu'a renkont'it'a tre mal'mult'e lern'int'a bub'o rigard'as ili'n de alt'e kaj dir'as al ili, ke ili okup'as si'n je mal'saĝ'aĵ'o'j; la unu'a renkont'it'a gazet'a felieton'ist'o skrib'as pri ili « sprit'a'j'n » artikol'o'j'n kaj not'o'j'n, ne pren'int'e sur si'n la labor'o'n almenaŭ iom ek'sci'i, super kio ili propr'e labor'as; kaj la publik'o, kiu ĉiam ir'as kiel an'ar'o da ŝaf'o'j post la kri'em'ul'o'j, rid'as kaj rid'eg'as kaj eĉ por unu minut'o ne far'as al si la demand'o'n, ĉu ekzist'as eĉ gut'o da senc'o kaj logik'o en ĉiu'j tiu'j ĉi « sprit'a'j » mok'o'j. Pri tiu'j ĉi ide'o'j « est'as mod'o » parol'i ne ali'e, ol kun ironi'a kaj mal'estim'a rid'et'o, tial tiel ag'as ankaŭ A kaj B kaj C, kaj ĉiu el ili tim'as en'pens'iĝ'i serioz'e eĉ unu minut'o'n pri la mok'at'a ide'o, ĉar li « sci'as antaŭ'e », ke « ĝi krom mal'saĝ'aĵ'o en'hav'as ja neni'o'n », kaj li tim'as, ke oni iel al'kalkul'os li'n mem al la nombr'o de « tiu'j mal'saĝ'ul'o'j », se li eĉ en la daŭr'o de unu minut'o prov'os rilat'i serioz'e al tiu ĉi mal'saĝ'aĵ'o. La hom'o'j mir'as, « kia'manier'e en ni'a praktik'a temp'o pov'as aper'i tia'j mal'saĝ'a'j fantazi'ul'o'j kaj kial oni ne met'as ili'n en la dom'o'j'n por frenez'ul'o'j ».

Sed pas'as kelk'a temp'o. Post long'a vic'o da batal'ad'o kaj sufer'o'j la « bub'o'j-fantazi'ul'o'j » ating'is la cel'o'n. La hom'ar'o far'iĝ'is pli riĉ'a per unu nov'a grav'a akir'o kaj el'tir'as el ĝi la plej vast'a'n kaj divers'form'a'n util'o'n. Tiam la cirkonstanc'o'j ŝanĝ'iĝ'as. La jam fort'iĝ'int'a nov'a afer'o ŝajn'as al la hom'o'j tiel simpl'a, tiel « kompren'ebl'a per si mem », ke la hom'o'j ne kompren'as, kia'manier'e oni pov'is tut'a'j'n mil'jar'o'j'n viv'i sen ĝi. Kiam la post'e'ul'o'j leg'as la rakont'o'j'n pri tio, kiel si'n ten'is kontraŭ la dir'it'a ide'o la sam'temp'ul'o'j de ĝi'a nask'iĝ'o, ili absolut'e ne vol'as kred'i kaj pens'as, ke ĉio'n tio'n ĉi el'pens'is la histori'o'skrib'ant'o'j pro mok'ad'o je la for'ir'int'a'j generaci'o'j. « Ĉu efektiv'e », ili dir'as, « la tut'a mond'o tiam konsist'is el idiot'o'j? Ĉu efektiv'e ekzist'is hom'o'j, kiu'j el'paŝ'ad'is kontraŭ la pionir'o'j kun tia'j sen'senc'a'j kontraŭ'parol'o'j kaj la ceter'a'j hom'o'j silent'ad'is kaj la unu'a renkont'it'a kvin'jar'a infan'o ne dir'ad'is al tiu'j kritik'ant'o'j : « sinjor'o'j, vi ja parol'as terur'a'n, sur neni'o fond'it'a'n sen'senc'aĵ'o'n, kies re'bat'o si'n trov'as ja tuj antaŭ vi'a naz'o! » ? Absolut'e ne'kompren'ebl'e! La histori'ist'o'j cert'e tro'grand'ig'as! »

Leg'u la histori'o'n de nask'iĝ'o de la krist'an'ec'o kaj de divers'a'j grand'a'j ide'o'j en la region'o de moral'o, filozofi'o kaj scienc'o; leg'u la histori'o'n de la el'trov'o de Amerik'o, de la en'konduk'o de fer'voj'o'j k. t. p. k. t. p. Ĉie tut'e tio sam'a. « Es ist eine alt'e Geschichte, doch bleibt si'e immer ne'u ». La lum'o aper'as kiel neces'a bezon'at'aĵ'o al tiu, kiu star'as mal'proksim'e, sed al la proksim'e star'ant'a'j ĝi tranĉ'as la okul'o'j'n kaj ili pen'as esting'i ĝi'n. La ide'o de Kolumb'o, ke « dev'as ekzist'i okcident'a voj'o Hind'uj'o'n », ŝajn'as al ni nun tiel simpl'a, tiel natur'a, kaj ni simpl'e ne vol'as kred'i, ke pov'is iam ekzist'i hom'o'j, kiu'j, sci'ant'e jam, ke la ter'o est'as glob'o, pov'is dub'i, ke al ĉia land'o oni pov'as ven'i ne sol'e de orient'o, sed ankaŭ de okcident'o, kaj ke en tiu ĉi ne esplor'it'a okcident'o pov'as ebl'e trov'iĝ'i ne kon'at'a'j al ni interes'a'j land'o'j. Kiam ni leg'as tiu'j'n kontraŭ'parol'o'j'n, kiu'j'n oni tiam farad'is al Kolumb'o, ekzempl'e, ke neni'u okcident'e'n de Eŭrop'o vetur'is, sekv'e ĝi est'as ne ebl'a, ke Di'o mal'permes'is tio'n ĉi far'i, ke la ŝip'o'j mal'lev'iĝ'ad'os mal'supr'e'n kaj ne pov'os re'turn'e lev'iĝ'ad'i supr'e'n . . . k. t. p., — ni kontraŭ'vol'e demand'as ni'n, kia'manier'e hom'o'j matur'aĝ'a'j pov'is parol'i tia'j'n sen'senc'aĵ'o'j'n, pro kiu'j en ni'a temp'o ruĝ'iĝ'us ĉia infan'o. Kaj tamen en tiu temp'o ĝust'e tiu'j ĉi naiv'a'j kontraŭ'parol'o'j est'is rigard'at'a'j kiel ver'o'j, ne ebl'ig'ant'a'j i'a'n dub'o'n, kiel plej logik'a opini'o de la tut'a prudent'a mond'o, kaj la ide'o'j de Kolumb'o est'is kalkul'at'a'j kiel infan'aĵ'o, kiu est'as ind'a neni'a'n atent'o'n. Kiam oni montr'is al la hom'o'j la fort'o'n de la vapor'o kaj ĝi'a'n uz'ebl'ec'o'n, ŝajn'is, ke kia prudent'a hom'o pov'us i'o'n kontraŭ'parol'i kontraŭ ĝi? Kaj tamen kiom da mult'jar'a batal'ad'o, sufer'o'j kaj mok'o'j la el'pens'int'o dev'is el'port'i! kaj eĉ tiam, kiam fin'e prosper'is jam ating'i la cel'o'n, kiam en Angl'uj'o jam dum tut'a'j tri jar'o'j la lokomotiv'o'j kurs'ad'is kaj al'port'ad'is grand'eg'a'n util'o'n, sur la kontinent'o de Eŭrop'o instru'it'a'j hom'o'j kaj eĉ tut'a'j instru'it'a'j korporaci'o'j, anstataŭ simpl'e ek'rigard'i kaj konvink'iĝ'i, skrib'ad'is ankoraŭ profund'a'pens'a'j'n traktat'o'j'n pri tio, ke konstru'ad'o de lokomotiv'o'j est'as infan'a entrepren'o, ke ĝi est'as ne ebl'a, ke ĝi est'as mal'util'a k. t. p. Kio tio ĉi est'as? ni demand'as ni'n; ĉu tio ĉi est'is ia ĉiu'hom'a epidemi'a idiot'ec'o? ĉu efektiv'e ekzist'is tia'j generaci'o'j? Jes, ekzist'is tia'j generaci'o'j, kaj ni, kiu'j nun mir'eg'as, ni en efektiv'ec'o est'as ne pli bon'a'j ol ili, kaj ni'a'j nep'o'j est'os ne pli bon'a'j ol ni. Ĉiu'j tiu'j ĉi hom'o'j kun ili'a'j indign'ig'e sen'senc'a'j kontraŭ'parol'o'j kaj atak'o'j est'is tamen ne idiot'o'j, kvankam ili nun ebl'e ŝajn'as al ni tia'j. Ili'a tut'a kulp'o konsist'is nur en tio, ke, dank' al la natur'a spirit'a inerci'o de ĉiu el ni, ili aŭ tut'e ne vol'is pri'juĝ'i la nask'iĝ'ant'a'j'n nov'a'j'n aper'o'j'n, pli'vol'ant'e lim'ig'i si'n per san'o'sub'ten'ant'a rid'ad'o, aŭ al'paŝ'ad'is al la pri'juĝ'ad'o kun antaŭ'e jam pret'a konvink'o, ke la afer'o propon'at'a al ili est'as ne'plen'um'ebl'a, kaj ĉiu'j'n si'a'j'n argument'o'j'n ili pen'ad'is konform'ig'ad'i al tiu antaŭ'e far'it'a decid'o, ne rimark'ant'e la tut'a'n sen'fundament'ec'o'n de tiu'j ĉi argument'o'j, kaj kontraŭ la argument'o'j de la defend'ant'o'j de la nov'a ide'o ili ferm'ad'is si'a'n cerb'o'n per la plej fortik'a'j serur'o'j, kaj tial tiu'j ĉi last'a'j argument'o'j, kiu'j pen'ad'is pruv'i la ebl'ec'o'n de tio, dev'is ŝajn'i al tiu'j inerci'a'j hom'o'j tiel sam'e infan'a'j, kiel al ni nun ŝajn'as ili'a'j tiam'a'j kontraŭ'parol'o'j.

Al tia'j ide'o'j, kiu'j al la sam'temp'ul'o'j ŝajn'as sen'en'hav'a fantazi'o kaj al la post'e'ul'o'j ŝajn'as tia natur'a afer'o, ke ili ne kompren'as, kia'manier'e la hom'o'j mil'jar'o'j'n viv'is sen ĝi, — al tia'j ide'o'j aparten'as ankaŭ la ide'o de en'konduk'o de komun'a lingv'o por la komunik'iĝ'o'j inter divers'a'j popol'o'j. Kiam ni'a'j post'e'ul'o'j leg'os en la histori'o, ke la hom'o'j, tiu'j ĉi reĝ'o'j de la ter'o, tiu'j ĉi plej alt'a'j reprezent'ant'o'j de la mond'a inteligent'ec'o, tiu'j ĉi du'on-di'o'j, en la daŭr'o de tut'a'j mil'jar'o'j viv'is unu'j apud la ali'a'j, ne kompren'ant'e unu'j la ali'a'j'n, ili simpl'e ne vol'os kred'i. « Por tio ĉi oni ja bezon'is neni'a'n super'natur'a'n fort'o'n, ili dir'os; ĉiu el tiu'j ĉi hom'o'j posed'is ja kolekt'o'n da kondiĉ'a'j son'o'j, per kiu'j li tut'e preciz'e kompren'iĝ'ad'is kun si'a'j plej proksim'a'j najbar'o'j, — kiel do ne ven'is al ili en la kap'o'n konsent'iĝ'i inter si, ke unu el tia'j kolekt'o'j da kondiĉ'a'j son'o'j est'u en'konduk'it'a por la reciprok'a kompren'iĝ'ad'o inter ĉiu'j, simil'e al tio, kiel por la pli'mult'o de la kultur'a'j popol'o'j est'is en'konduk'it'a jam long'e unu kondiĉ'a kolekt'o da mezur'o'j, unu kondiĉ'a alfabet'o, unu'j kondiĉ'a'j muzik'a'j sign'o'j k. t. p.! » Ni'a'j post'e'ul'o'j indign'os, kiam ili ek'sci'os, ke la hom'o'j'n, kiu'j pen'ad'is pri la en'konduk'o de komun'a lingv'o, la sam'temp'ul'o'j montr'ad'is per la fingr'o'j, kiel mani'ul'o'j'n, bub'o'j'n, ne merit'ant'a'j'n la nom'o'n de serioz'a'j hom'o'j; ke pri tiu'j ĉi hom'o'j ĉiu mal'plen'kap'ul'o pov'is sprit'ad'i en la gazet'o'j, kiom li vol'is, kaj trov'iĝ'is neni'u, kiu dir'us al tiu'j mal'plen'kap'ul'o'j : « vi pov'as trov'i tiu'j'n ĉi ide'o'j'n plen'um'ebl'a'j aŭ ne plen'um'ebl'a'j, — sed mok'i ili'n, eĉ ne kon'at'iĝ'int'e kun ili, est'as hont'e, sinjor'o'j! » Kor'e rid'eg'os ni'a'j post'e'ul'o'j, kiam ili aŭd'os tiu'j'n naiv'a'j'n kontraŭ'parol'o'j'n, kiu'j'n mult'a'j el ni'a'j sam'temp'ul'o'j farad'is kontraŭ la ide'o de lingv'o inter'naci'a en'tut'e kaj de lingv'o art'a special'e. Simil'e al tio, kiel ni kun rid'et'o de kompat'o rilat'as al tiu el ni'a'j pra-pra'av'o'j, kiu antaŭ kelk'e da mil'jar'o'j ebl'e protest'is kontraŭ la en'konduk'o de art'a alfabet'o, kri'ant'e kun la aplomb'o de instru'it'ul'o, sed tut'e sen'pruv'e, ke rimed'o por la esprim'ad'o de ni'a'j pens'o'j est'as objekt'o organ'a, natur'a, kre'it'a de la histori'o (skrib'ad'o per hieroglif'a'j desegn'aĵ'o'j) kaj ne pov'ant'a « est'i kre'it'a en kabinet'o », — tiel ni'a'j post'e'ul'o'j, mok'ad'os tiu'j'n ni'a'j'n sam'temp'ul'o'j'n, kiu'j nur pro tiu neni'o'n dir'ant'a cirkonstanc'o, ke la nun'a'j lingv'o'j kre'iĝ'is blind'e per si mem, aŭtoritat'e cert'ig'as, ke lingv'o ne pov'as est'i kre'it'a art'e. « Ĝis nun ne est'is, sekv'e ne pov'as est'i! » — « Kiel mi pov'as kred'i », dir'os en la ven'ont'a cent'jar'o ia dek'jar'a lern'ant'o al si'a instru'ant'o, « ke ekzist'is hom'o'j, kiu'j ne'ad'is la ebl'ec'o'n de ekzist'ad'o de art'a lingv'o, kiam antaŭ ili'a naz'o tia lingv'o jam ekzist'is, hav'is jam riĉ'a'n literatur'o'n kaj bon'eg'e plen'um'ad'is jam en la praktik'o ĉiu'j'n funkci'o'j'n, kiu'j'n oni pov'as postul'i de lingv'o inter'naci'a, kaj tiu'j ĉi sinjor'o'j, anstataŭ babil'ad'i ĉiam teori'a'n sen'senc'aĵ'o'n, bezon'is nur mal'ferm'i la okul'o'j'n kaj ek'rigard'i! Ĉu est'as ebl'e, ke hom'o'j matur'aĝ'a'j parol'us ĉiam fraz'ist'a'n sen'senc'aĵ'o'n pri ia diferenc'o de la voĉ'a'j organ'o'j ĉe la popol'o'j, kiam ĉiu infan'o vid'is sur ĉiu paŝ'o membr'o'j'n de unu popol'o, bon'eg'e parol'ant'a'j'n en la lingv'o de ali'a popol'o! » Kaj la instru'ant'o respond'os : « ĝi est'as efektiv'e ne'kred'ebl'a, kaj tamen ĝi tiel est'is! »

Ceter'e en la nun'a temp'o en la afer'o de lingv'o inter'naci'a la rutin'o kaj spirit'a inerci'o komenc'as iom post iom ced'ad'i al la san'a prudent'o. Jam long'e tie aŭ ali'lok'e en divers'a'j gazet'o'j kaj revu'o'j aper'as artikol'o'j plen'a'j de aprob'o por la ide'o mem kaj por ĝi'a'j batal'ant'o'j. Sed tiu'j ĉi artikol'o'j est'as ankoraŭ sen'kuraĝ'a'j, kvazaŭ la aŭtor'o'j tim'as, ke oni ne el'met'u ili'n al publik'a mal'honor'o. Tiu'j ĉi sen'kuraĝ'a'j voĉ'o'j perd'iĝ'as en la laŭt'eg'a ĥor'o de la kri'ist'o'j kaj mok'ist'o'j, tiel ke la grand'eg'a pli'mult'o de la publik'o, kutim'int'a ir'ad'i nur tie'n, kie oni kri'as la plej laŭt'e, kaj opini'ad'i ĉiu'n mok'ant'o'n saĝ'ul'o, ĉiu'n atak'ant'o'n brav'ul'o kaj ĉiu'n atak'at'o'n kulp'ul'o, ĉiam ankoraŭ rigard'as la ide'o'n de lingv'o inter'naci'a kiel sen'senc'a'n infan'a'n fantazi'o'n. Tiu'n ĉi publik'o'n konvink'i ni ne entrepren'as, ĉar ĉiu'j ni'a'j vort'o'j pere'us van'e. Ĝi'n konvink'os nur la temp'o. Morgaŭ ĝi al la pionir'o'j de la ide'o konstru'os monument'o'j'n kun tia sam'a an'ar'a sent'o, kun kiu ĝi hodiaŭ super'ĵet'as ili'n per kot'o. Ni'a parol'o est'as difin'it'a nur por tiu'j, kiu'j prov'is rilat'i al ni'a ide'o kun juĝ'o mem'star'a, sed sub la influ'o de divers'a'j aŭd'it'a'j opini'o'j perd'is la egal'pez'o'n, ne sci'as, kiel ili dev'as si'n ten'i, dezir'us kred'i kaj sam'temp'e turment'iĝ'as per konstant'a'j dub'o'j. Por ili ni tie ĉi analiz'os la demand'o'n, ĉu efektiv'e ni, la amik'o'j de la ide'o de lingv'o inter'naci'a, labor'as por ia utopi'o, kaj ĉu minac'as al ni la danĝer'o, ke ĉiu'j ni'a'j labor'o'j pere'os van'e, kiel kred'ig'as ni'a'j kontraŭ'ul'o'j, aŭ ĉu ni ir'as al cel'o klar'e difin'it'a, sen'dub'a kaj nepr'e ating'ot'a.

Ni sci'as, estim'at'a'j aŭskult'ant'o'j, ke vi kutim'is rilat'i kun estim'o nur al tia'j argument'o'j, kiu'j est'as plen'ig'it'a'j per mult'o da citat'o'j, tra'plekt'it'a'j per mult'o da laŭt'a'j aŭtoritat'a'j nom'o'j kaj bril'as per amas'eg'o da alt'e'flug'a'j kvazaŭ-scienc'a'j fraz'o'j. Ni avert'as vi'n, ke ĉio'n tio'n ĉi vi en ni'a parol'o ne trov'os. Se vi trov'as atent'ind'a nur tio'n, kio est'as lig'it'a kun laŭt'a'j nom'o'j, leg'u i'a'n verk'o'n pri lingv'o inter'naci'a, kaj vi trov'os tie long'a'n seri'o'n da glor'a'j kaj aŭtoritat'a'j scienc'ul'o'j, kiu'j labor'is por la ide'o de lingv'o inter'naci'a. Sed ni tie ĉi for'las'os ĉi'a'n super'flu'a'n balast'o'n kaj parol'os al vi nur en la nom'o de la nud'a logik'o. Ne turn'u atent'o'n sur tio'n, kio'n dir'as Petro aŭ Johano, sed pri'pens'u mem. Se ni'a'j argument'o'j est'as ĝust'a'j, akcept'u ili'n, — se ili est'as mal'ĝust'a'j, for'ĵet'u ili'n, se eĉ mil'o'j da laŭt'a'j nom'o'j star'us post ili.

Ni analiz'os sistem'e la sekv'ant'a'j'n demand'o'j'n : 1) ĉu lingv'o inter'naci'a est'as bezon'a; 2) ĉu ĝi est'as ebl'a en princip'o; 3) ĉu ekzist'as esper'o, ke ĝi efektiv'e est'os en'konduk'it'a praktik'e; 4) kiam kaj kia'manier'e tio ĉi est'os far'it'a kaj kia lingv'o est'os en'konduk'it'a; 5) ĉu ni'a nun'a labor'ad'o konduk'as al ia difin'it'a cel'o, aŭ ni ag'as ankoraŭ blind'e kaj risk'as, ke ni'a labor'ad'o pere'os van'e, kaj prudent'a'j hom'o'j dev'as ankoraŭ si'n ten'i flank'e de ni, ĝis « la afer'o klar'iĝ'os ».

Ĉu lingv'o inter'naci'a est'as bezon'a? Tiu ĉi demand'o per si'a naiv'ec'o el'vok'os rid'o'n ĉe la est'ont'a'j generaci'o'j, tiel sam'e kiel ni'a'j sam'temp'ul'o'j ek'rid'us ekzempl'e ĉe la demand'o « ĉu poŝt'o est'as bezon'a »? La pli'mult'o de la inteligent'a mond'o jam nun trov'os tiu'n ĉi demand'o'n tut'e super'flu'a; tamen pro konsekvenc'o ni met'as tiu'n ĉi demand'o'n dank'al tio, ke ekzist'as ankoraŭ mult'e da hom'o'j, kiu'j respond'as je tiu ĉi demand'o per « ne ». La sol'a motiv'o, kiu'n kelk'a'j el tiu'j ĉi hom'o'j el'met'as, est'as sekv'ant'a : « lingv'o inter'naci'a detru'os la lingv'o'j'n naci'a'j'n kaj la naci'o'j'n ». Ni konfes'as, ke kiom ajn ni romp'is al ni la kap'o'n, ni neniel pov'is kompren'i, en kio nom'e konsist'us la mal'feliĉ'o por la hom'ar'o, se en unu bel'a tag'o montr'iĝ'us, ke ne ekzist'as jam plu naci'o'j kaj lingv'o'j naci'a'j, sed ekzist'as nur unu ĉiu'hom'a famili'o kun unu ĉiu'hom'a lingv'o. Sed ni supoz'u, ke tio ĉi efektiv'e est'us io terur'a, kaj ni rapid'os trankvil'ig'i tiu'j'n ĉi sinjor'o'j'n. Lingv'o inter'naci'a dezir'as nur don'i al la hom'o'j de mal'sam'a'j popol'o'j, kiu'j star'as unu antaŭ ali'a kiel mut'ul'o'j, la ebl'o'n kompren'ad'i unu ali'a'n, sed ĝi neniel intenc'as en'miks'iĝ'i en la intern'a'n viv'o'n de la popol'o'j. Tim'i, ke lingv'o inter'naci'a detru'os la lingv'o'j'n naci'a'j'n, est'as tiel sam'e rid'ind'e, kiel ekzempl'e tim'i, ke la poŝt'o, kiu don'as al hom'o'j mal'proksim'a'j unu de ali'a la ebl'o'n komunik'iĝ'ad'i, minac'as neni'ig'i la buŝ'a'j'n inter'parol'ad'o'j'n inter la hom'o'j! « Lingv'o inter'naci'a » kaj « lingv'o tut'mond'a » est'as du tut'e mal'sam'a'j objekt'o'j, kiu'j'n miks'i inter si oni neniel dev'as. Se ni supoz'us, ke far'iĝ'us iam kun'flu'iĝ'o de la hom'o'j en unu ĉiu'hom'a'n popol'o'n, en tiu ĉi « mal'feliĉ'o » (kiel nom'os ĝi'n la naci'a'j ŝovinist'o'j) est'os kulp'a ne la lingv'o inter'naci'a, sed la ali'iĝ'int'a'j konvink'o'j kaj opini'o'j de la hom'o'j. Tiam efektiv'e la lingv'o inter'naci'a facil'ig'os al la hom'o'j la ating'o'n de tio, kio antaŭ'e est'os princip'e decid'it'a de ili kiel dezir'ind'a; sed se la cel'ad'o al kun'flu'iĝ'o ne nask'iĝ'os ĉe la hom'o'j mem'star'e, la lingv'o inter'naci'a per si mem cert'e ne vol'os al'trud'i al la hom'o'j tia'n unu'iĝ'o'n. Las'ant'e tut'e flank'e la demand'o'n pri la dezir'ind'ec'o aŭ ne'dezir'ind'ec'o de naci'a ŝovinism'o, ni not'os nur tio'n, ke cel'ad'o'n al lingv'o inter'naci'a ne dev'as escept'i eĉ la plej varm'eg'a blind'a ŝovinism'o; ĉar la rilat'o inter cel'ad'o al lingv'o inter'naci'a kaj inter naci'a ŝovinism'o est'as tia sam'a, kiel inter naci'a patriot'ism'o kaj am'o al si'a famili'o : ĉu iu pov'as dir'i, ke la pli'grand'ig'o de reciprok'a'j komunik'iĝ'o'j kaj inter'konsent'o'j inter hom'o'j de tiu sam'a land'o (cel'ad'o patriot'a) minac'as per io al la am'o famili'a? Per si mem la lingv'o inter'naci'a ne sol'e ne pov'as mal'fort'ig'i la lingv'o'j'n naci'a'j'n, sed kontraŭ'e, ĝi sen'dub'e dev'as konduk'i al ili'a grand'a fort'iĝ'ad'o kaj plen'a ek'flor'ad'o : dank' al la neces'ec'o el'lern'ad'i divers'a'j'n fremd'a'j'n lingv'o'j'n, oni nun mal'oft'e pov'as renkont'i hom'o'n, kiu posed'us perfekt'e si'a'n patr'a'n lingv'o'n, kaj la lingv'o'j mem, konstant'e kun'puŝ'iĝ'ant'e unu'j kun la ali'a'j, ĉiam pli kaj pli konfuz'iĝ'as, kripl'iĝ'as kaj perd'as si'a'n natur'a'n riĉ'ec'o'n kaj ĉarm'o'n; sed kiam ĉiu el ni dev'os el'lern'ad'i nur unu fremd'a'n lingv'o'n (kaj ankoraŭ tre facil'a'n), ĉiu el ni hav'os la ebl'o'n el'lern'i si'a'n lingv'o'n fond'e, kaj ĉiu lingv'o, liber'iĝ'int'e de la prem'ad'o de mult'a'j najbar'o'j kaj konserv'int'e plen'e por si sol'a ĉiu'j'n fort'o'j'n de si'a popol'o, dis'volv'iĝ'os baldaŭ plej potenc'e kaj bril'e.

La du'a motiv'o, kiu'n el'met'as la mal'amik'o'j de lingv'o inter'naci'a, est'as la tim'o, ke kiel lingv'o inter'naci'a est'os ebl'e elekt'it'a ia el la lingv'o'j naci'a'j kaj ke tiam la hom'o'j ne al'proksim'iĝ'os al si reciprok'e, sed simpl'e ia unu popol'o dis'prem'os kaj en'glut'os ĉiu'j'n ali'a'j'n popol'o'j'n, dank' al la grand'eg'a super'fort'o, kiu'j'n ĝi ricev'os super ĉiu'j ali'a'j popol'o'j. Tiu ĉi motiv'o est'as ne tut'e sen'fundament'a; sed ĝi pov'as est'i el'met'it'a nur kontraŭ tia aŭ ali'a ne'pri'pens'it'a kaj mal'ĝust'a form'o de lingv'o inter'naci'a. Tiu ĉi motiv'o kompren'ebl'e perd'as ĉi'a'n signif'o'n, se ni turn'os atent'o'n, ke lingv'o inter'naci'a pov'as est'i kaj est'os nur ia neŭtral'a lingv'o, kiel ni mal'supr'e montr'os.

Sekv'e se ni las'os por kelk'a temp'o flank'e la demand'o'n pri la ebl'ec'o aŭ ne'ebl'ec'o de la en'konduk'o de lingv'o inter'naci'a (pri tiu ĉi punkt'o ni parol'os mal'supr'e), se ni supoz'os, ke la en'konduk'o de tia lingv'o de'pend'as nur de ni'a dezir'o, kaj se ni escept'os i'a'n kri'ant'a'n erar'paŝ'o'n en la elekt'o de la lingv'o, ĉiu dev'as konsent'i, ke pri mal'util'o de lingv'o inter'naci'a neniel pov'as est'i eĉ la plej mal'grand'a parol'o. Sed la util'o, kiu'n tia lingv'o al'port'us al la mond'o, est'as tiel grand'eg'a kaj vid'ebl'a por ĉiu, ke pri tio ĉi ni propr'e ne bezon'us parol'i. Tamen kelk'e da vort'o'j ni dir'os pri tio ĉi, se eĉ simpl'e pro plen'ec'o de ni'a analiz'o.

Ĉu vi ek'pens'is iam pri tio, kio propr'e lev'is la hom'ar'o'n tiel ne'ating'ebl'e alt'e super ĉiu'j ali'a'j best'o'j, kiu'j ja en efektiv'ec'o est'as konstru'it'a'j laŭ tiu sam'a tip'o, kiel la hom'o? La tut'a'n ni'a'n alt'a'n kultur'o'n kaj civilizaci'o'n ni dank'as nur al unu objekt'o : al la posed'ad'o de lingv'o, kiu ebl'ig'is al ni la inter'ŝanĝ'ad'o'n de pens'o'j. Kio est'us kun ni, fier'a'j reĝ'o'j de la mond'o, se ni ne pov'us lingv'e komunik'iĝ'ad'i unu'j kun ali'a'j, se si'a'n tut'a'n sci'o'n kaj inteligent'ec'o'n ĉiu el ni dev'us de la komenc'o mem el'labor'ad'i al si mem, anstataŭ farad'i uz'o'n — dank' al inter'ŝanĝ'o de pens'o'j — de la jam pret'a'j frukt'o'j de la spert'o kaj divers'a'j sci'o'j de tut'a'j mil'jar'o'j, de tut'a'j milion'o'j kaj miliard'o'j da ali'a'j simil'a'j al ni kre'it'aĵ'o'j? Ni tiam eĉ per unu plej mal'grand'a ŝtup'et'o ne star'us pli alt'e ol tiu'j divers'a'j best'o'j, kiu'j ni'n ĉirkaŭ'as kaj kiu'j est'as tiel sen'saĝ'a'j kaj sen'help'a'j! For'pren'u de ni la man'o'j'n kaj la pied'o'j'n kaj kio'n vi vol'as, sed las'u al ni nur la pov'ad'o'n inter'ŝanĝ'ad'i la pens'o'j'n, — kaj ni rest'os tiu'j sam'a'j reĝ'o'j de la natur'o kaj ni konstant'e kaj sen'fin'e perfekt'iĝ'ad'os; sed don'u al ĉiu el ni eĉ cent'o'n da man'o'j, don'u al ni eĉ cent'o'n da divers'a'j ĝis nun ne kon'at'a'j sent'o'j kaj pov'o'j, sed for'pren'u de ni la pov'o'n de inter'ŝanĝ'ad'o de pens'o'j — kaj ni rest'os sen'saĝ'a'j kaj sen'help'a'j best'o'j. Sed se la tre ne'plen'a kaj tre lim'ig'it'a ebl'ec'o de inter'ŝanĝ'o de pens'o'j hav'is por la hom'ar'o tia'n grand'eg'a'n signif'o'n, ek'pens'u pri tio, kia'n grand'eg'a'n kaj kun neni'o kompar'ebl'a'n util'o'n don'us al la hom'ar'o tiu lingv'o, kiu far'us la inter'ŝanĝ'ad'o'n de pens'o'j plen'a, kaj dank' al kiu ne sol'e A hav'us la ebl'o'n kompren'iĝ'ad'i kun B, C kun D, E kun F, sed ĉiu el ili pov'us kompren'iĝ'ad'i kun ĉiu el la ali'a'j! Tut'a cent'o da plej grand'a'j el'pens'o'j ne far'os en la viv'o de la hom'ar'o tia'n grand'a'n kaj bon'far'a'n revoluci'o'n, kia'n far'os la en'konduk'o de lingv'o inter'naci'a! Ni pren'u kelk'a'j'n mal'grand'a'j'n ekzempl'o'j'n. Ni pen'as traduk'ad'i la verk'o'j'n de ĉiu naci'o en la lingv'o'j'n de ĉiu'j ali'a'j naci'o'j; sed tio ĉi en'glut'as ja ne'produkt'iv'e grand'eg'a'n mult'o'n da labor'o'j kaj mon'o kaj tamen malgraŭ ĉio ni pov'as traduk'i nur la plej sen'signif'a'n part'o'n de la hom'a literatur'o, kaj la grand'eg'a pli'mult'o de la hom'a literatur'o kun riĉ'a'j proviz'o'j da divers'a'j pens'o'j por ĉiu el ni rest'as ne'akir'ebl'a. Sed kiam ekzist'us lingv'o inter'naci'a, tiam ĉio, kio aper'as en la region'o de la hom'a pens'o, est'us traduk'at'a nur en tiu'n ĉi unu neŭtral'a'n lingv'o'n kaj mult'a'j verk'o'j est'us skrib'at'a'j rekt'e en tiu ĉi lingv'o, kaj ĉiu'j produkt'o'j de la hom'a spirit'o far'iĝ'us akir'ebl'a'j por ĉiu el ni. Por la perfekt'ig'ad'o de tiu aŭ ali'a branĉ'o de la hom'a'j sci'o'j ni aranĝ'as sur ĉiu paŝ'o inter'naci'a'j'n kongres'o'j'n, — sed kia'n mizer'a'n rol'o'n ili lud'as, kiam part'o'pren'i en ili pov'as ne tiu, kiu efektiv'e kun util'o dezir'us i'o'n aŭd'i, ne tiu, kiu efektiv'e i'o'n grav'a'n vol'us komunik'i, sed nur tiu, kiu sci'as babil'ad'i en kelk'a'j lingv'o'j. Ni'a viv'o est'as mal'long'a kaj la scienc'o est'as vast'a; ni dev'as lern'i, lern'i, lern'i! Al la lern'ad'o ni pov'as dediĉ'i nur part'o'n de ni'a mal'long'a viv'o, nom'e ni'a'j'n infan'a'j'n kaj jun'ul'a'j'n jar'o'j'n; sed ho ve! grand'a part'o de tiu ĉi kar'a temp'o for'ir'as tut'e ne'produkt'iv'e por la el'lern'ad'o de lingv'o'j! Kiom mult'e ni gajn'us, se, dank' al ekzist'ad'o de lingv'o inter'naci'a, ni pov'us la tut'a'n temp'o'n, dediĉ'at'a'n nun al la ne'produkt'iv'a lern'ad'o de lingv'o'j, dediĉ'i al la lern'ad'o de efektiv'a'j kaj pozitiv'a'j scienc'o'j! Kiel alt'e tiam lev'iĝ'us la hom'ar'o! . . .

Sed ni ne parol'os plu pri tiu ĉi punkt'o, ĉar kiel ajn ĉiu el ni'a'j aŭskult'ant'o'j rilat'us al tiu aŭ ali'a form'o de lingv'o inter'naci'a, ni dub'as, ĉu trov'iĝ'os inter ili eĉ unu, kiu dub'us la util'ec'o'n mem de tia lingv'o. Sed ĉar al mult'a'j hom'o'j, kiu'j ne kutim'is don'ad'i al si preciz'a'n kalkul'o'n pri si'a'j simpati'o'j kaj antipati'o'j, ordinar'e ŝajn'as, ke se ili ne aprob'as tiu'n aŭ ali'a'n form'o'n de ia ide'o, ili nepr'e dev'as atak'i la ide'o'n mem en'tut'e, — tial ni, pro sistem'ec'o de ni'a analiz'o, pet'as ĉiu'n el la estim'at'a'j aŭskult'ant'o'j antaŭ ĉio not'i al si bon'e en la memor'o, ke pri la util'ec'o de lingv'o inter'naci'a en'tut'e — se tia est'us en'konduk'it'a — li ne dub'as. Ek'memor'u do, sinjor'o'j, bon'e la unu'a'n konklud'o'n, al kiu ni ven'is, not'u al vi kaj ek'memor'u, ke kun tiu ĉi konklud'o vi konsent'as, nom'e :

La ekzist'ad'o de lingv'o inter'naci'a, per kiu pov'us kompren'iĝ'ad'i inter si la hom'o'j de ĉiu'j land'o'j kaj popol'o'j, al'port'us al la hom'ar'o grand'eg'a'n util'o'n.

Nun ni trans'ir'os al la du'a demand'o : « ĉu lingv'o inter'naci'a est'as ebl'a? » Ankaŭ pri tio ĉi neni'a sen'antaŭ'juĝ'a hom'o eĉ unu minut'o'n pov'as dub'i, ĉar ne sol'e ne ekzist'as eĉ la plej mal'grand'a'j fakt'o'j, kiu'j parol'us kontraŭ tia ebl'ec'o, sed ne ekzist'as eĉ la plej mal'grand'a'j kaŭz'o'j, kiu'j dev'ig'us eĉ unu minut'o'n dub'i pri tia obl'ec'o. Ekzist'as en efektiv'ec'o hom'o'j, kiu'j kun scienc'a aplomb'o kred'ig'as, kvazaŭ lingv'o est'as objekt'o natur'a, organ'a, kiu de'pend'as de apart'a'j fiziologi'a'j ec'o'j de la organ'o'j de parol'o de ĉiu popol'o, de la klimat'o, hered'ec'o, kruc'iĝ'ad'o de ras'o'j, histori'a'j kondiĉ'o'j k. t. p. Kaj al la amas'o tia'j instru'it'a'j parol'o'j tre impon'as, precip'e se ili en sufiĉ'a mezur'o est'as tra'plekt'it'a'j per divers'a'j citat'o'j kaj per mister'a'j por la amas'o termin'o'j teĥnik'a'j. Sed hom'o kler'a, kiu kuraĝ'as hav'i propr'a'n juĝ'o'n, sci'as ja tre bon'e, ke ĉio tio ĉi est'as nur sen'en'hav'a pseŭdo-scienc'a babil'ad'o, kiu hav'as neni'a'n senc'o'n kaj kiu'n re'bat'i pov'us tre facil'e la unu'a renkont'it'a infan'o. El la ĉiu'tag'a spert'o ni ĉiu'j ja sci'as tre bon'e, ke se ni pren'os infan'o'n el kiu ajn land'o aŭ naci'o kaj de la tag'o de ĝi'a nask'iĝ'o eduk'ad'os ĝi'n inter person'o'j de naci'o tut'e fremd'a kaj eĉ antipod'a por ĝi, ĝi parol'ad'os en la lingv'o de tiu ĉi naci'o tiel sam'e bon'eg'e kaj pur'e, kiel ĉiu natur'a fil'o de tiu ĉi naci'o. Se por hom'o matur'aĝ'a est'as ordinar'e mal'facil'e el'lern'i fremd'a'n lingv'o'n, tio ĉi ja tut'e ne ven'as de la konstru'o de li'a'j organ'o'j de parol'o, sed simpl'e de tio, ke li ne hav'as pacienc'o'n, ne hav'as temp'o'n, ne hav'as instru'ant'o'j'n, ne hav'as rimed'o'j'n k. t. p. Tiu ĉi sam'a matur'aĝ'ul'o renkont'us ja tiu'j'n ĉi sam'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n ĉe la el'lern'ad'o de si'a hejm'a lingv'o, se li en la infan'ec'o ne est'us eduk'it'a en tiu ĉi lingv'o, sed dev'us el'lern'ad'i ĝi'n per help'o de lecion'o'j. Fin'e ĉiu kler'a hom'o ja ankaŭ nun dev'as el'lern'ad'i kelk'a'j'n fremd'a'j'n lingv'o'j'n, kaj li cert'e ne elekt'as tiu'j'n lingv'o'j'n, kiu'j kvazaŭ est'as konform'a'j al li'a'j organ'o'j de parol'ad'o, sed nur tiu'j'n, kiu'j'n li bezon'as; est'as sekv'e neni'o ne'ebl'a en tio, ke anstataŭ ke ĉiu lern'as divers'a'j'n lingv'o'j'n, ĉiu'j el'lern'ad'u unu sam'a'n lingv'o'n kaj sekv'e pov'u kompren'ad'i unu ali'a'n. Se eĉ ĉiu posed'us la komun'e'akcept'it'a'n lingv'o'n ne en plen'a perfekt'ec'o, eĉ tiam la demand'o de lingv'o inter'naci'a est'us jam decid'it'a kaj la hom'o'j ĉes'us star'ad'i unu antaŭ ali'a kiel surd'a-mut'a'j. Kaj oni dev'as ja memor'i, ke se ĉie est'us sci'at'e, ke por komunik'iĝ'o'j kun la tut'a mond'o oni dev'as el'lern'i nur unu lingv'o'n — ĉie ekzist'us mult'eg'o da bon'a'j instru'ist'o'j de tiu ĉi lingv'o, da special'a'j lern'ej'o'j, ĉiu el'lern'ad'us tiu'n ĉi lingv'o'n kun la plej grand'a volont'ec'o kaj fervor'ec'o, kaj fin'e ĉiu'j ge'patr'o'j al'kutim'ig'ad'us si'a'j'n infan'o'j'n al tiu ĉi lingv'o en la infan'ec'o, paralel'e kun la patr'a lingv'o. Sekv'e, las'ant'e dum'e flank'e la demand'o'n pri tio, ĉu la hom'o'j vol'os elekt'i i'a'n unu lingv'o'n por la rol'o de inter'naci'a kaj ĉu prosper'os al ili ven'i al inter'konsent'o pri tiu ĉi elekt'o, ni dum'e konstat'as tiu'n fakt'o'n, kiu kun plen'a sen'dub'ec'o sekv'as el ĉio, kio'n ni dir'is supr'e, nom'e, ke la ekzist'ad'o mem de lingv'o inter'naci'a est'as tut'e ebl'a. Not'u do al vi bon'e en la memor'o tiu'j'n du sen'dub'a'j'n konklud'o'j'n, al kiu'j ni ven'is ĝis nun, nom'e :

1. Lingv'o inter'naci'a al'port'us al la hom'ar'o grand'eg'a'n util'o'n;

2. La ekzist'ad'o de lingv'o inter'naci'a est'as plen'e ebl'a.

Ĉu lingv'o inter'naci'a est'os iam en'konduk'it'a? Se ni ven'is al la konklud'o, ke lingv'o inter'naci'a al'port'us al la hom'ar'o grand'eg'a'n util'o'n kaj ke ĝi'a ekzist'ad'o est'as ebl'a, el tiu'j ĉi du konklud'o'j jam per si mem el'flu'as la konklud'o, ke tia lingv'o pli aŭ mal'pli fru'e nepr'e est'os en'konduk'it'a, ĉar ali'e ni dev'us ne'i ĉe la hom'ar'o la ekzist'ad'o'n de ĉia eĉ plej element'a inteligent'ec'o. Se lingv'o, pov'ant'a plen'um'ad'i la rol'o'n de inter'naci'a, ĝis nun ankoraŭ ne ekzist'us, sed dev'us ankoraŭ est'i kre'it'a, tiam respond'o je la demand'o met'it'a en la komenc'o de tiu ĉi ĉapitr'o est'us dub'a, ĉar est'us ne'sci'at'e ankoraŭ, ĉu oni pov'os kre'i tia'n lingv'o'n. Sed ni ja sci'as, ke da lingv'o'j ekzist'as tre mult'e kaj ke ĉiu el ili en okaz'o de bezon'o pov'us est'i difin'it'a kiel inter'naci'a, nur kun tia diferenc'o, ke unu el ili pli taŭg'us por tiu ĉi cel'o kaj ali'a mal'pli. Ni hav'as sekv'e ĉio'n pret'a'n kaj ni bezon'as nur ek'dezir'i kaj elekt'i, — kaj en tia okaz'o la respond'o je la supr'e met'it'a demand'o jam ne pov'as est'i dub'a. La hom'o'j viv'as per viv'o konsci'a kaj sen'ĉes'e cel'ad'as al si'a bon'o; tial se ni sci'as, ke tiu aŭ ali'a afer'o promes'as al la hom'o'j grand'eg'a'n kaj sen'dub'a'n util'o'n kaj ke ĝi est'as por ili ating'ebl'a, ni ĉiam kun plen'a cert'ec'o pov'as antaŭ'dir'i, ke de tiu moment'o, kiam la hom'o'j nur ek'turn'is si'a'n atent'o'n al tiu ĉi afer'o, ili jam obstin'e cel'ad'os al ĝi ĉiam pli kaj pli kaj ne ĉes'os en si'a cel'ad'o tiel long'e, ĝis ili la afer'o'n ating'os. Se du hom'a'j grup'o'j est'as dis'ig'it'a'j unu de ali'a per river'et'o, sed sci'as, ke por ili est'us tre util'e komunik'iĝ'ad'i inter si, kaj ili vid'as, ke tabul'o'j por la kun'ig'o de ambaŭ bord'o'j kuŝ'as tut'e pret'a'j apud ili'a'j man'o'j, tiam oni ne bezon'as est'i profet'o, por antaŭ'vid'i kun plen'a cert'ec'o, ke pli aŭ mal'pli fru'e tabul'o est'os trans'ĵet'it'a trans la river'et'o kaj komunik'iĝ'ad'o est'os aranĝ'it'a. Est'as ver'o, ke pas'as ordinar'e kelk'a temp'o en ŝancel'iĝ'ad'o, kaj tiu ĉi ŝancel'iĝ'ad'o est'as ordinar'e kaŭz'at'a de la plej sen'senc'a'j pretekst'o'j : saĝ'a'j hom'o'j dir'as, ke cel'ad'o al aranĝ'o de komunik'iĝ'o est'as infan'aĵ'o, ĉar neni'u el ili okup'as si'n je met'ad'o de tabul'o'j trans river'et'o kaj tiu ĉi afer'o est'as tut'e ne en mod'o; spert'a'j hom'o'j dir'as, ke la antaŭ'ul'o'j ne met'ad'is tub'ul'o'j'n trans river'et'o, sekv'e ĝi est'as utopi'o; instru'it'a'j hom'o'j pruv'as, ke komunik'iĝ'ad'o pov'as est'i nur afer'o natur'a kaj ke la hom'a organism'o ne pov'as si'n mov'ad'i sur tabul'o'j, k. t. p. Tamen pli aŭ mal'pli fru'e tabul'o est'as trans'met'at'a kaj la komunik'iĝ'ad'o est'as aranĝ'at'a. Tiel est'is kun ĉiu util'a ide'o, tiel est'is kun ĉiu util'a el'pens'o; apenaŭ la sen'antaŭ'juĝ'a'j hom'o'j venad'is al sen'dub'a konklud'o, ke la don'it'a afer'o est'as tre util'a kaj sam'temp'e efektiv'ig'ebl'a, ili pov'is ĉiam sci'i antaŭ'e kun plen'a cert'ec'o, ke pli aŭ mal'pli fru'e la afer'o nepr'e est'os akcept'it'a, malgraŭ ĉia batal'ad'o de la flank'o de la rutin'ul'o'j; ĉar tio'n ĉi garanti'as ne sol'e la natur'a inteligent'ec'o de la hom'ar'o, sed ankaŭ ĝi'a cel'ad'o al si'a praktik'a bon'o kaj profit'o. Tiel est'os ankaŭ kun la lingv'o inter'naci'a. En la daŭr'o de mult'a'j cent'jar'o'j la hom'o'j, ankoraŭ ne tre bezon'ant'e lingv'o'n inter'naci'a'n, ne en'pens'iĝ'ad'is pri tiu ĉi demand'o; sed nun, kiam la fort'iĝ'int'a'j komunik'iĝ'o'j inter la hom'o'j turn'is ili'a'n atent'o'n al tiu ĉi demand'o, nun, kiam la hom'o'j komenc'is konvink'iĝ'ad'i, ke lingv'o inter'naci'a al'port'os al ili grand'eg'a'n util'o'n kaj ke ĝi est'as ating'ebl'a, ili sen ia dub'o jam cel'ad'os al ĝi ĉiam pli kaj pli, ĝi'a neces'ec'o far'iĝ'ad'os por ili kun ĉiu tag'o ĉiam pli sent'ebl'a, kaj ili jam ne trankvil'iĝ'os tiel long'e, ĝis la demand'o est'os solv'it'a. Ĉu vi pov'as tio'n ĉi dub'i? Cert'e ne! Kiam tio ĉi ven'os — ni ne intenc'as nun antaŭ'dir'i : pov'as est'i, ke ĝi ven'os post unu jar'o, post dek jar'o'j, post cent jar'o'j aŭ eĉ post kelk'a'j cent'o'j da jar'o'j, — sed unu afer'o est'as jam sen'dub'a, ke kiom ajn dev'os sufer'i la unu'a'j pionir'o'j de tiu ĉi ide'o, kaj se eĉ tiu ĉi ide'o mult'a'j'n foj'o'j'n en'dorm'iĝ'ad'us je tut'a'j dek'jar'o'j, ĝi jam neniam mort'os : ĉiam pli oft'e kaj pli obstin'e ek'son'ad'os voĉ'o'j, postul'ant'a'j en'konduk'o'n de lingv'o inter'naci'a, kaj fin'e, pli aŭ mal'pli fru'e — se la demand'o ne est'os solv'it'a de la societ'o mem — la reg'ist'ar'o'j de ĉiu'j land'o'j dev'os ced'i, aranĝ'i inter'naci'a'n kongres'o'n kaj elekt'i i'a'n unu lingv'o'n kiel inter'naci'a'n. Tie ĉi pov'as est'i nur demand'o pri la temp'o : unu'j el vi dir'os, ke tio ĉi ven'os tre baldaŭ, ali'a'j dir'os, ke ĝi ven'os nur en plej mal'proksim'a est'ont'ec'o; sed ke tiu ĉi fakt'o en'tut'e iam ven'os kaj ke la hom'ar'o, vid'ant'e la grand'eg'a'n util'ec'o'n kaj sam'temp'e la ating'ebl'ec'o'n de lingv'o inter'naci'a, ne rest'os etern'e indiferent'a por tiu ĉi afer'o kaj sen'help'a an'ar'o da ekzist'aĵ'o'j, ne kompren'ant'a'j unu ali'a'n — pri tio ĉi cert'o neni'u el vi dub'as eĉ minut'o'n. Ni pet'as vi'n tial not'i al vi en la memor'o ia tri'a'n konklud'o'n, al kiu ni ven'is, nom'e :

« Pli aŭ mal'pli fru'e lingv'o inter'naci'a nepr'e est'os en'konduk'it'a. »

Tie ĉi ni far'os mal'grand'a'n paŭz'o'n kaj dir'os kelk'e da vort'o'j pri ni, batal'ant'o'j pro la ide'o de lingv'o inter'naci'a. El ĉio pruv'it'a de ni vi vid'as, ke ni tut'e ne est'as tia'j fantazi'ist'o'j kaj utopi'ist'o'j, kia'j'n mult'a'j el vi ebl'e vid'is en ni kaj kia'j'n ni'n pentr'as mult'a'j gazet'o'j, ne dezir'ant'a'j en'iĝ'ad'i en la esenc'o'n de tio, pro kio ni batal'as. Vi vid'as, ke ni batal'as pro afer'o, kiu al'port'os al la hom'ar'o grand'eg'a'n util'o'n kaj kiu pli aŭ mal'pli fru'e nepr'e est'os ating'it'a. Ĉiu prudent'a hom'o pov'as sekv'e kuraĝ'e al'iĝ'i al ni, ne tim'ant'e la mok'o'j'n de la mal'saĝ'a kaj ne'pens'ant'a amas'o. Ni batal'as pro afer'o tut'e pri'pens'it'a kaj cert'a, kaj tial neni'a'j mok'o'j nek atak'o'j ni'n debat'os de la voj'o. La est'ont'ec'o aparten'as al ni. Ni supoz'u eĉ, ke tiu form'o de lingv'o inter'naci'a, pro kiu ni batal'as, montr'iĝ'os en la est'ont'ec'o kiel erar'a kaj ke ven'ont'a lingv'o inter'naci'a est'os ne tiu, kiu'n ni elekt'is, — sed tio ĉi ja tut'e ni'n ne dev'as konfuz'i, ĉar ni batal'as ne pro la form'o, sed pro la ide'o, kaj form'o'n konkret'a'n al ni'a batal'ad'o ni don'is nur tial, ke ĉia batal'ad'o abstrakt'a kaj teori'a ordinar'e al neni'o konduk'as. Mal'supr'e ni pruv'os, ke eĉ ankaŭ tiu konkret'a form'o de la lingv'o est'as tut'e pri'pens'it'a kaj hav'as sen'dub'a'n est'ont'ec'o'n; sed se vi eĉ tio'n ĉi dub'us, la form'o ja neniom ni'n lig'as : se tiu ĉi form'o montr'iĝ'os erar'a, ni morgaŭ ĝi'n ŝanĝ'os, kaj en okaz'o de bezon'o ni ĝi'n post-morgaŭ ankoraŭ unu foj'o'n ŝanĝ'os, sed ni batal'ad'os pro ni'a ide'o tiel long'e, ĝis ĝi pli aŭ mal'pli fru'e est'os plen'e efektiv'ig'it'a. Se ni, obe'ant'e la voĉ'o'n de la indiferent'a ego'ism'o, de'ten'ad'us ni'n de ni'a labor'ad'o nur tial, ke kun la temp'o la form'o de la lingv'o inter'naci'a ebl'e est'os ali'a, ol tiu, pro kiu ni nun labor'as, tio ĉi signif'us tio'n sam'a'n, kiel ekzempl'e rifuz'i la uz'ad'o'n de vapor'o tial, ke post'e ebl'e est'os trov'it'a pli bon'a rimed'o de komunik'iĝ'ad'o, aŭ rifuz'i regn'a'j'n pli'bon'ig'o'j'n tial, ke post'e iam ebl'e est'os trov'it'a'j pli bon'a'j form'o'j por la regn'a konstru'o. Nun ni est'as ankoraŭ mal'fort'a'j kaj ĉia bub'o pov'as ankoraŭ mok'ad'i ni'n kaj montr'ad'i ni'n per la fingr'o'j : sed plej bon'e rid'as tiu, kiu rid'as la last'a. Ni'a afer'o ir'as mal'rapid'e kaj mal'facil'e; tre pov'as est'i, ke la pli'mult'o de ni ne ĝis'viv'os tiu'n moment'o'n, kiam montr'iĝ'os la frukt'o'j de ni'a ag'ad'o kaj ĝis la mort'o mem ni est'os objekt'o de mok'o'j; sed ni ir'os en la tomb'o'n kun la konsci'o, ke ni'a afer'o ne mort'os, ke ĝi mort'i neniam pov'as, ke pli aŭ mal'pli fru'e ĝi dev'as ating'i la cel'o'n. Kaj se eĉ, lac'a'j de la sen'dank'a labor'ad'o, ni kun mal'esper'o kaj apati'o las'us fal'i la man'o'j'n, — tut'e egal'e, la afer'o ne mort'os : anstataŭ la lac'ig'it'a'j batal'ant'o'j aper'os batal'ant'o'j nov'a'j; ĉar ni de'nov'e ripet'as, ke se est'as ekster dub'o, ke lingv'o inter'naci'a al'port'us al la hom'ar'o grand'eg'a'n util'o'n kaj ke ĝi est'as ating'ebl'a, en tia okaz'o por neni'a hom'o ne blind'ig'it'a de rutin'o ne pov'as est'i ia dub'o, ke ĝi pli aŭ mal'pli fru'e nepr'e est'os ating'it'a, kaj ni'a konstant'a labor'ad'o est'os por la hom'ar'o etern'a memor'ig'ad'o tiel long'e, ĝis la ide'o de lingv'o inter'naci'a est'os efektiv'ig'it'a. La post'e'ul'o'j ben'os ni'a'n memor'o'n, kaj al tiu'j saĝ'a'j hom'o'j, kiu'j nun nom'as ni'n fantazi'ist'o'j, ili rilat'os tiel, kiel ni nun rilat'as al la saĝ'a'j sam'temp'ul'o'j de la el'trov'o de Amerik'o, de la el'pens'o de vapor'vetur'il'o'j k. t. p.

Sed ni re'ven'u al ni'a inter'romp'it'a analiz'ad'o. Ni pruv'is, ke lingv'o inter'naci'a pli aŭ mal'pli fru'e nepr'e est'os en'konduk'it'a; sed rest'as la demand'o : kiam kaj kia'manier'e ĝi ven'os? Pov'as est'i, ke tio ĉi ven'os nur post cent'o'j aŭ ebl'e eĉ post mil'o'j da jar'o'j? Ĉu por tio ĉi est'as bezon'a nepr'e reciprok'a inter'konsent'o de la reg'ist'ar'o'j do ĉiu'j land'o'j? Por don'i pli mal'pli kontent'ig'a'j'n respond'o'j'n je tiu'j ĉi demand'o'j, ni dev'as antaŭ'e analiz'i ali'a'n demand'o'n, nom'e : « ĉu oni pov'as antaŭ'vid'i, kia lingv'o est'os inter'naci'a? » Inter la unu'a'j demand'o'j kaj la last'a ekzist'as la sekv'ant'a mal'vast'a lig'it'ec'o : se oni ne pov'as antaŭ'vid'i, kia lingv'o est'os far'it'a inter'naci'a, kaj se divers'a'j lingv'o'j hav'as por tio ĉi pli-mal'pli egal'a'j'n ŝanc'o'j'n, tiam oni dev'as atend'i ĝis la reg'ist'ar'o'j de ĉiu'j (almenaŭ la plej grav'a'j) regn'o'j decid'os aranĝ'i por tiu ĉi cel'o kongres'o'n kaj decid'i la demand'o'n pri lingv'o inter'naci'a. Kiu sci'as, kun kia grand'a mal'facil'ec'o la reg'ist'ar'o'j decid'iĝ'as por ĉia nov'a afer'o, tiu kompren'os, ke pas'os ankoraŭ tre kaj tre mult'e da jar'o'j, antaŭ ol la reg'ist'ar'o'j trov'os la demand'o'n de lingv'o inter'naci'a sufiĉ'e matur'iĝ'int'a kaj ind'a je ili'a en'miks'iĝ'o, kaj post'e pas'os kred'ebl'e ankoraŭ vic'o da jar'o'j por la labor'ad'o de divers'a'j komitat'o'j kaj diplomati'ist'o'j, antaŭ ol la afer'o est'os decid'it'a. Apart'a'j person'o'j kaj societ'o'j tie ĉi neni'o'n pov'us far'i; ili pov'us nur konstant'e instig'ad'i la reg'ist'ar'o'j'n, sed mem solv'i la demand'o'n sen la en'miks'iĝ'o de la reg'ist'ar'o'j ili ne pov'us. Ĝis la solv'o de la demand'o en tia okaz'o est'us sekv'e ankoraŭ tre kaj tre mal'proksim'e. Sed tut'e ali'a afer'o est'us, se montr'iĝ'us, ke oni pov'as antaŭ'e antaŭ'vid'i kun plen'a preciz'ec'o kaj plen'a cert'ec'o, kia nom'e lingv'o est'os iam inter'naci'a : tiam oni jam ne bezon'us atend'i ebl'e sen'fin'a'n mult'o'n da jar'o'j, tiam ĉia societ'o, ĉia apart'a person'o pov'us laŭ si'a propr'a gvid'o labor'i por la dis'vast'ig'o de tiu ĉi lingv'o; la nombr'o da adept'o'j de tiu ĉi lingv'o kresk'ad'us kun ĉiu hor'o, ĝi'a literatur'o rapid'o riĉ'iĝ'ad'us, kongres'o'j inter'naci'a'j tuj pov'us komenc'i uz'ad'i ĝi'n por la reciprok'a kompren'iĝ'ad'o de si'a'j membr'o'j, kaj en la plej mal'long'a temp'o tiu ĉi lingv'o tiom fortik'iĝ'us en la tut'a mond'o, ke al la reg'ist'ar'o'j rest'us nur don'i si'a'n sankci'o'n al fakt'o jam plen'um'iĝ'int'a. Ĉu ni pov'as antaŭ'vid'i, kia lingv'o est'os inter'naci'a? Feliĉ'e ni pov'as respond'i tiu'n ĉi demand'o'n tut'e pozitiv'e : « jes, ni pov'as antaŭ'vid'i, kia lingv'o est'os inter'naci'a, ni pov'as tio'n ĉi antaŭ'vid'i kun plen'a preciz'ec'o kaj cert'ec'o, sen ia ombr'o da dub'o ».

Por konvink'i pri tio ĉi ni'a'j'n aŭskult'ant'o'j'n, ni pet'as ili'n prezent'i al si, ke kongres'o da reprezent'ant'o'j de divers'a'j regn'o'j jam efektiv'iĝ'is, kaj ni tra'rigard'os, kia'n lingv'o'n ili pov'us elekt'i. Ne mal'facil'e est'os por ni pruv'i, ke ekzist'as nur unu sol'a lingv'o, kiu'n ili pov'us elekt'i, kaj ke ĉia elekt'o de ia ali'a lingv'o est'us por ili rekt'e ne ebl'a, se ili eĉ vol'us ĝi'n elekt'i, kaj ke se ili kontraŭ ĉiu atend'o kaj spit'e ĉiu'j argument'o'j de la san'a prudent'o tamen elekt'us i'a'n ali'a'n lingv'o'n, tiam kontraŭ tio ĉi protest'us la viv'o mem kaj ili'a elekt'o rest'us nur mal'viv'a liter'o.

Tiel ni prezent'u al ni, ke la reprezent'ant'o'j de divers'a'j regn'o'j kun'vetur'iĝ'is kaj ke ili al'paŝ'as al la elekt'o de lingv'o inter'naci'a. Al ili antaŭ'star'us la sekv'ant'a : 1) aŭ elekt'i i'a'n el la ekzist'ant'a'j lingv'o'j viv'ant'a'j, 2) aŭ elekt'i i'a'n el la lingv'o'j mort'int'a'j (ekzempl'e latin'a'n, grek'a'n, hebre'a'n), 3) aŭ elekt'i i'a'n el la ekzist'ant'a'j lingv'o'j art'a'j, 4) aŭ difin'i komitat'o'n, kiu okup'us si'n je la kre'ad'o de lingv'o tut'e nov'a, ankoraŭ ne ekzist'ant'a. Por ke ni'a'j aŭskult'ant'o'j pov'u pens'e part'o'pren'i en la labor'o'j kaj konsider'o'j de la elekt'ant'o'j, ni dev'as antaŭ'e kon'at'ig'i ili'n iom kun la karakter'o de la nom'it'a'j lingv'a'j kategori'o'j. La karakter'o de la lingv'o'j viv'ant'a'j kaj mort'int'a'j est'as al la aŭskult'ant'o'j pli aŭ mal'pli kon'at'a, ni dir'os tial kelk'e da vort'o'j nur pri la lingv'o'j art'a'j, kiu'j por la pli'mult'o de ni'a'j aŭskult'ant'o'j prezent'as kred'ebl'e absolut'a'n « terra incognita. »

Kia'manier'e ĉe la hom'o'j nask'iĝ'is la ide'o de lingv'o art'a, kiel tiu ĉi ide'o dis'volv'iĝ'ad'is, tra'ir'ad'is divers'a'j'n stadi'o'j'n, komenc'ant'e de la plej mal'perfekt'a'j pazigrafi'o'j ĝis la plej perfekt'a tip'o de plen'a kaj riĉ'a lingv'o, kia grand'eg'a mult'o da prov'o'j est'is far'it'a en tiu ĉi direkt'o, kia grand'eg'a mult'o da labor'o'j ir'is ofer'e por tiu ĉi ide'o en la daŭr'o de la last'a'j du cent'jar'o'j, — pri ĉio tio ĉi ni ne parol'os, ĉar por el'aŭskult'i ĉio'n tio'n ĉi vi ne hav'us sufiĉ'e da temp'o nek pacienc'o. Ni dir'os nur i'o'n pri la special'a'j ec'o'j de la art'a'j lingv'o'j, ĉe kio ni kompren'ebl'e hav'os antaŭ la okul'o'j ne la divers'a'j'n mal'prosper'a'j'n prov'o'j'n antaŭ'a'j'n, kiu'j la pli'mult'o'n da analiz'at'a'j de ni ec'o'j ne posed'as, sed la plej perfekt'a'n form'o'n de lingv'o inter'naci'a, ekzist'ant'a'n en la nun'a temp'o.

Krom plen'a neŭtral'ec'o en rilat'o naci'a, art'a lingv'o disting'iĝ'as per la sekv'ant'a'j ec'o'j :

1) Ĝi est'as mir'eg'ind'e kaj ne'kred'ebl'e facil'a por el'lern'ad'o : sen tro'grand'ig'o oni pov'as dir'i, ke ĝi est'as almenaŭ kvin'dek foj'o'j'n pli facil'a, ol ĉia lingv'o natur'a. Kiu ne kon'at'iĝ'is kun lingv'o art'a, ne pov'as eĉ kred'i, ĝis kia grad'o ating'as ĝi'a facil'ec'o. La grand'a verk'ist'o kaj filozof'o Leon'o Tolstoj, kiu'n cert'e neni'u en la tut'a mond'o kuraĝ'os suspekt'i en tio, ke li vol'as far'i reklam'o'n al la lingv'o inter'naci'a, dir'is pri la lingv'o Esperant'o jen'o'n : « La facil'ec'o de ĝi'a el'lern'ad'o est'as tia, ke, ricev'int'e Esperant'a'n gramatik'o'n, vort'ar'o'n kaj artikol'o'j'n skrib'it'a'j'n en tiu ĉi lingv'o, mi post ne pli ol du hor'o'j da si'n'okup'ad'o hav'is la ebl'o'n se ne skrib'i, tamen liber'e leg'i en tiu ĉi lingv'o. En ĉia okaz'o, la ofer'o'j, kiu'j'n al'port'os ĉiu hom'o de ni'a Eŭrop'a mond'o, dediĉ'int'e kelk'a'n temp'o'n al la el'lern'ad'o de tiu ĉi lingv'o, est'as tiel sen'signif'a'j, kaj la sekv'o'j, kiu'j pov'as ven'i, se ĉiu'j, almenaŭ la Eŭrop'an'o'j kaj Amerik'an'o'j, al'ig'os al si tiu'n ĉi lingv'o'n, est'as tiel grand'eg'a'j, ke oni ne pov'as ne far'i tiu'n ĉi prov'o'n ». Kompren'u, sinjor'o'j, kio'n tio ĉi signif'as : « post ne pli ol du hor'o'j da si'n'okup'ad'o ». Kaj en tiu ĉi sam'a manier'o esprim'is si'n pri la lingv'o Esperant'o ĉiu'j tiu'j sen'antaŭ'juĝ'a'j kaj honest'a'j hom'o'j, kiu'j, anstataŭ filozof'ad'i pri ĝi blind'e, pren'is sur si'n la mal'grand'a'n labor'o'n efektiv'e kon'at'iĝ'i kun ĝi. Est'as ver'o, ke hom'o'j instru'it'a'j pov'as el'lern'i Esperant'o'n pli rapid'e, ol hom'o'j ne'instru'it'a'j, sed ankaŭ la last'a'j el'lern'as ĝi'n tre'eg'e kaj mir'eg'ind'e facil'e, ĉar por la el'lern'ad'o de la lingv'o Esperant'o de la lern'ant'o est'as postulat'a'j neni'a'j antaŭ'a'j sci'o'j. Inter la esperant'ist'o'j vi trov'os mult'e da hom'o'j tiom ne'instru'it'a'j, ke ili ĝis nun en si'a propr'a, patr'a lingv'o skrib'as tre'eg'e mal'bon'e kaj plen'e da erar'o'j, kaj tamen en la lingv'o Esperant'o ili skrib'as tut'o sen'erar'e, — kaj ili el'lern'is tiu'n ĉi lingv'o'n en la daŭr'o de i'a'j kelk'e da semajn'o'j, dum la el'lern'ad'o de la lingv'o natur'a ĉe tiu'j sam'a'j person'o'j dev'us okup'i almenaŭ 4 aŭ 5 jar'o'j'n.

Kiam en la jar'o 1895 Odeson ven'is sved'a'j student'o'j, kiu'j sci'is sol'e sved'e kaj Esperant'e, unu ĵurnal'ist'o, kiu dezir'is inter'parol'i kun ili, maten'e la unu'a'n foj'o'n en si'a viv'o pren'is en la man'o'j'n lern'o'libr'o'n Esperant'a'n kaj vesper'o en tiu sam'a tag'o li pov'is jam sufiĉ'e bon'e parol'i kun la sved'o'j.

De kie ven'as tia ne'kred'ebl'a facil'ec'o de lingv'o inter'naci'a? Ĉiu lingv'o natur'a konstru'iĝ'is blind'e, per la voj'o de amas'iĝ'ad'o de la plej divers'a'j kaj pur'e okaz'a'j cirkonstanc'o'j; tie ag'ad'is neni'a logik'o, neni'a difin'it'a plan'o, sed simpl'e nur la uz'o : tia'n vort'o'n est'as akcept'it'e uz'i tiel, kaj tial ni dev'as ĝi'n uz'i tiel, — tia'n vort'o'n est'as akcept'it'e uz'i ali'e, kaj tial ni dev'as ĝi'n uz'i ali'e. Jam antaŭ'e tial oni pov'as dir'i, ke sistem'o da son'o'j por la esprim'ad'o de pens'o'j, kiu'n kre'os hom'a inteligent'ec'o konsci'e kaj laŭ sever'e difin'it'a'j kaj logik'a'j leĝ'o'j, dev'os est'i mult'e, tre mult'e da foj'o'j pli facil'a, ol tia sistem'o da son'o'j, kiu konstru'iĝ'is okaz'e kaj sen'konsci'e. Ni ne hav'as la ebl'o'n analiz'i tie ĉi la tut'a'n tiu'n ir'o'n de la pens'o'j, je kiu gvid'ad'is si'n la aŭtor'o'j de art'a'j lingv'o'j, nek montr'i detal'e ĉiu'j'n tiu'j'n grand'eg'a'j'n facil'ig'o'j'n, kiu'j'n art'a lingv'o posed'as en kompar'o kun la natur'a'j, ĉar tio ĉi postul'us tut'a'n vast'a'n traktat'o'n, — ni pren'os tial nur simpl'e kelk'a'j'n ekzempl'o'j'n. Tiel ekzempl'e preskaŭ en ĉiu'j lingv'o'j ĉiu substantiv'o ial aparten'as al tia aŭ ali'a seks'o, ekzempl'e en la lingv'o german'a « kap'o » hav'as vir'a'n seks'o'n, en la lingv'o franc'a vir'in'a'n kaj en la lingv'o latin'a neŭtral'a'n; ĉu ekzist'as en tio ĉi ia eĉ plej mal'grand'a senc'o aŭ cel'o? Kaj tamen kia'n grand'eg'a'n mal'facil'ec'o'n prezent'as por la lern'ant'o la memor'ad'o de la seks'o de ĉiu substantiv'o! Kiom mult'e la lern'ant'o dev'as ekzerc'iĝ'ad'i, ekzerc'iĝ'ad'i kaj de'nov'e ekzerc'iĝ'ad'i, antaŭ ol li ven'os al tiu perfekt'ec'o, ke li jam plu ne konfuz'iĝ'ad'os kaj ne dir'os ekzempl'e « le fi'n » anstataŭ « la fi'n » aŭ « das Strick » anstataŭ « der Strick »! En lingv'o art'a tiu ĉi seks'o de la substantiv'o'j est'as tut'e el'ĵet'it'a, ĉar montr'iĝ'is, ke ĝi ne hav'as en la lingv'o eĉ la plej mal'grand'a'n cel'o'n. Jen vi hav'as sekv'e jam unu ekzempl'o'n de tio, kiel per la plej bagatel'a rimed'o est'as ating'it'a plej grand'eg'a facil'ig'o de la lingv'o. En la lingv'o'j natur'a'j ekzist'as la plej komplik'it'a'j kaj konfuz'it'a'j deklinaci'o'j kaj konjugaci'o'j kun grand'eg'a mult'o da divers'a'j form'o'j ne sol'e por ĉiu'j deklinaci'o'j kaj konjugaci'o'j, sed en ĉiu el ili ankoraŭ tut'a seri'o da form'o'j; ekzempl'e en la konjugaci'o'j vi hav'as ne sol'e por ĉiu temp'o kaj mod'o tut'a'j'n seri'o'j'n da form'o'j, sed en ĉiu el tiu'j ĉi temp'o'j kaj mod'o'j ankoraŭ apart'a'j'n form'o'j'n por ĉiu person'o kaj nombr'o. Oni ricev'as vic'o'n da grand'eg'a'j gramatik'a'j tabel'o'j, kiu'j'n oni dev'as el'lern'i kaj konserv'ad'i en la memor'o; sed tio ĉi est'as ankoraŭ nur komenc'o : al tio ĉi al'iĝ'as mult'eg'o da deklinaci'o'j kaj konjugaci'o'j ne'regul'a'j, ĉiu kun apart'a seri'o da form'o'j, kaj ĉio'n tio'n ĉi oni dev'as ne sol'e el'lern'i kaj konserv'ad'i en la memor'o, sed konstant'e memor'i, kia vort'o ŝanĝ'iĝ'as laŭ la regul'a'j deklinaci'o'j aŭ konjugaci'o'j kaj kia laŭ la mal'regul'a'j kaj laŭ kia nom'e de tiu'j ĉi regul'a'j aŭ mal'regul'a'j tabel'o'j la don'it'a vort'o ŝanĝ'iĝ'as. La ek'posed'o de ĉio tio ĉi postul'as infer'a'n pacienc'o'n, mult'eg'o'n da temp'o kaj konstant'a'n sen'ĉes'a'n ekzerc'iĝ'ad'o'n. Dum'e lingv'o art'a anstataŭ tiu ĉi tut'a ĥaos'o, kiu postul'as tut'a'j'n jar'o'j'n da pacienc'a labor'ad'o, don'as al vi sol'e nur 6 vort'et'o'j'n « i, as, is, os, us, u », kiu'j'n vi pov'as perfekt'e ek'posed'i en la daŭr'o de kelk'e da minut'o'j kaj kiu'j'n vi jam neniam forges'os kaj neniam konfuz'os. Vi kun mir'eg'o demand'as : « Kiel tio ĉi est'as ebl'a? » Jen, tre simpl'e : Esperant'o dir'as al vi, ke deklinaci'o'j tut'e est'as bezon'a'j neni'a'j, ĉar ili plen'e anstataŭ'iĝ'as per la prepozici'o'j, kiu'j'n ni ja sen tio uz'as, kaj en la konjugaci'o'j ne sol'e sufiĉ'as unu tabel'o por ĉiu'j verb'o'j, sed eĉ por tiu ĉi tabel'o tut'e sufiĉ'as, se ĝi en'hav'as en si (krom particip'o'j, prezent'ant'a'j apart'a'n form'o'n) sol'e nur 6 fin'iĝ'o'j'n, nom'e : por la temp'o'j est'ant'a, est'int'a kaj est'ont'a kaj por la mod'o'j sen'difin'a, kondiĉ'a kaj ordon'a. Vi cert'e en la unu'a minut'o ek'pens'os, ke dank' al tiu ĉi mal'grand'eg'a tabel'o da konjugaci'o'j la lingv'o perd'as si'a'n fleks'ebl'ec'o'n? Tut'e neniel : kon'at'iĝ'u kun la lingv'o art'a, kaj vi ek'vid'os, ke ĝi'a konjugaci'o esprim'as ĉiu'j'n nuanc'o'j'n de la pens'o sen'kompar'e pli bon'e kaj pli preciz'e, ol la plej komplik'it'a'j kaj konfuz'it'a'j tabel'o'j de la lingv'o'j natur'a'j, ĉar la art'a lingv'o for'ĵet'is ne tio'n, kio'n la lingv'o bezon'as, sed nur tio'n, kio prezent'as en ĝi absolut'e super'flu'a'n kaj tut'e al neni'o serv'ant'a'n balast'o'n. Efektiv'e, por kio ni bezon'as apart'a'n seri'o'n da fin'iĝ'o'j por ĉiu person'o kaj nombr'o, kaj al tio ĉi en ĉiu temp'o kaj en ĉiu mod'o apart'a'n nov'a'n seri'o'n da tiu'j ĉi fin'iĝ'o'j, se ĉiu'j tiu'j ĉi fin'iĝ'o'j est'as ja tut'e super'flu'a'j, ĉar la pronom'o, kiu star'as antaŭ la verb'o, jam tut'e sufiĉ'e montr'as ĝi'a'n person'o'n kaj nombr'o'n?

La ortografi'o en la pli'mult'o da lingv'o'j (kaj al tio ĉi la plej mult'e ĝust'e en tiu'j lingv'o'j, kiu'j la plej mult'e hav'as da ŝanc'o'j por est'i elekt'it'a'j kiel inter'naci'a'j) prezent'as ver'a'n kruc'o'n por la lern'ant'o : en unu vort'o la don'it'a liter'o est'as el'parol'at'a, en ali'a ĝi ne est'as el'parol'at'a aŭ est'as el'parol'at'a ali'e, en unu vort'o la don'it'a son'o est'as skrib'at'a tiel, en ali'a vort'o ali'e . . . Tut'a'j'n jar'o'j'n dev'as uz'i franc'o aŭ angl'o por tio, ke li ek'pov'u regul'e skrib'i en si'a patr'a lingv'o! Radikal'e ŝanĝ'i tiu'n ĉi ortografi'o'n est'as absolut'e ne ebl'e, ĉar tiam grand'eg'a mult'o da vort'o'j, kiu'j diferenc'as unu de ali'a aŭ neniel, aŭ nur per ia apenaŭ rimark'ebl'a nuanc'o en la el'parol'ad'o, far'iĝ'us en la skrib'ad'o tut'e ne'diferenc'ig'ebl'a'j unu de ali'a. La lingv'o art'a don'is al ĉiu si'a liter'o klar'a'n, sever'e difin'it'a'n kaj ĉiam egal'a'n el'parol'ad'o'n, kaj dank' al tio en la lingv'o art'a la demand'o de ortografi'o tut'e ne ekzist'as, kaj jam post, kvar'on'o da hor'o da si'n'okup'ad'o je la art'a lingv'o (t. e. simpl'e post la kon'at'iĝ'o kun ĝi'a plej simpl'a alfabet'o) ĉiu skrib'os en ĝi diktat'o'n tut'e sen'erar'e, dum en lingv'o natur'a li ating'os tio'n ĉi nur post tut'a'j jar'o'j da mal'facil'a kaj enu'a labor'ad'o.

Jam el tiu'j kelk'a'j ekzempl'o'j, kiu'j'n ni don'is, vi pov'as ricev'i ide'o'n pri tio, kia'n grand'eg'a'n facil'ig'o'n don'as al la lingv'o la en'miks'iĝ'o de konsci'a art'o. Ni pov'us cit'i kompren'ebl'e ankoraŭ mult'e da ali'a'j ekzempl'o'j, ĉar sur ĉiu paŝ'o ni renkont'as en la lingv'o'j natur'a'j grand'eg'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n kaj konfuz'aĵ'o'j'n, kiu'j en lingv'o art'a est'as aŭ tut'e el'ĵet'it'a'j kiel super'flu'a balast'o, aŭ al'konduk'it'a'j al ia unu aŭ du mal'long'a'j vort'et'o'j aŭ regul'o'j, sen ia eĉ plej mal'grand'a difekt'o por la fleks'ebl'ec'o, riĉ'ec'o kaj preciz'ec'o de la lingv'o. Tamen ni ne parol'os pli pri tio ĉi, sed ni dir'os sol'e tio'n, ke la tut'a gramatik'o de la lingv'o Esperant'o konsist'as tut'a nur el 16 mal'long'a'j regul'et'o'j, kiu'j'n ĉiu pov'as bon'eg'e el'lern'i en la daŭr'o de du'on'hor'o! Post unu sol'a du'on'hor'o da labor'ad'o super Esperant'o la lern'ant'o en tia grad'o ek'posed'as la tut'a'n gramatik'o'n kaj tut'a'n konstru'o'n de la lingv'o, ke al li rest'as jam nur la simpl'a kaj facil'a akir'ad'o de proviz'o da vort'o'j! Por kompren'i kaj taks'i la tut'a'n grav'ec'o'n de tio ĉi, imag'u al vi, ke vi entrepren'is la el'lern'ad'o'n de ia lingv'o natur'a kaj ke post kelk'e da jar'o'j da pacienc'a labor'ad'o vi fin'e ven'is al tio, ke vi ek'posed'is la konstru'o'n de la lingv'o en perfekt'ec'o kaj ke vi est'as cert'a'j, ke vi jam plu neniam pov'as far'i en tiu ĉi lingv'o i'a'n gramatik'a'n aŭ ortografi'a'n erar'o'n kaj ke vi nun jam nur bezon'as simpl'e lern'ad'i kiom ebl'e pli da vort'o'j, — vi ja tiam sent'us vi'n feliĉ'a kaj dir'us, ke la plej mal'facil'a'n kaj plej enu'a'n part'o'n de la labor'o vi jam pas'is . . . Ĉu ne ver'e? En la lingv'o Esperant'o vi ating'as tio'n ĉi jam post du'on'hor'o da labor'ad'o!

Sekv'e se Esperant'o hav'us eĉ nur tiu'n ec'o'n, pri kiu ni supr'e parol'is, t. e. grand'eg'a'n facil'ec'o'n kaj regul'ec'o'n de la gramatik'o kaj ortografi'o, ni jam dev'us dir'i pri ĝi, ke ĝi est'as mult'a'j'n, mult'a'j'n foj'o'j'n pli facil'a, ol ĉiu lingv'o natur'a. Sed per tio ĉi ne fin'iĝ'as ankoraŭ la facil'ec'o de la lingv'o Esperant'o. Kiam vi ven'is al tio, ke al vi rest'as jam nur simpl'a el'lern'ad'o de vort'o'j, vi eĉ tie ĉi renkont'os ankoraŭ grand'eg'a'j'n facil'ig'o'j'n. Tiel ekzempl'e jam la regul'ec'o mem de la lingv'o don'as al vi grand'eg'a'n ekonomi'o'n en la nombr'o de la vort'o'j, kiu'j'n vi bezon'os lern'i; ĉar sci'ant'e de la vort'o la form'o'n substantiv'a'n, vi jam antaŭ'e, kaj sen ia lern'ad'o, sci'as ankaŭ ĝi'a'n adjektiv'o'n kaj ĝi'a'n adverb'o'n kaj ĝi'a'n verb'o'n k. t. p., dum en ĉiu lingv'o natur'a tre mult'a'j esprim'o'j hav'as por ĉiu part'o de parol'o apart'a'n vort'o'n (ekzempl'e : parler, oral, verbalement). Hav'ant'e plen'a'n kaj ne lim'ig'it'a'n rajt'o'n kun'ig'i ĉi'a'n vort'o'n kun ĉia prepozici'o kaj kun ĉia ali'a vort'o, vi est'as liber'ig'it'a'j de la lern'ad'o de mult'eg'o da vort'o'j, kiu'j en la lingv'o'j natur'a'j hav'as por si apart'a'j'n radik'o'j'n nur tial, ke tia aŭ ali'a kun'ig'o de vort'a'j est'as ial ne permes'it'a. Sed krom tiu'j ĉi natur'a'j vort'far'a'j oportun'aĵ'o'j, kiu'j'n la lingv'o Esperant'o hav'as, vi trov'os en ĝi ankoraŭ apart'a'j'n, tiel dir'i art'a'j'n rimed'o'j'n, kiu'j en'konduk'as grand'eg'a'n ekonomi'o'n ĉe la lern'ad'o de la vort'o'j. Tia'j ekzempl'e est'as ĝi'a'j sufiks'o'j kaj prefiks'o'j, el kiu'j ni cit'os nur kelk'a'j'n pro ekzempl'o : la prefiks'o « mal » don'as al la vort'o senc'o'n rekt'e kontraŭ'a'n ( « bon'a » bo'n — « mal'bon'a » mauvais), — sekv'e sci'ant'e la vort'o'j'n « bon'a, mol'a, varm'a, larĝ'a, supr'e, am'i, estim'i » k. t. p., vi jam mem pov'as form'i la vort'o'j'n « mal'bon'a, mal'mol'a, mal'varm'a, mal'larĝ'a, mal'supr'e, mal'am'i, mal'estim'i » k. t. p., al'don'ant'e al la vort'o jam kon'at'a de vi nur la prefiks'o'n « mal »; la sufiks'o « in » signif'as la vir'in'a'n seks'o'n (« patr'o » père — « patr'in'o » mère), — sekv'e sci'ant'e la vort'o'j'n « patr'o, frat'o, onkl'o, fianĉ'o, bov'o, kok'o » k. t. p., vi jam est'as liber'ig'it'a'j de la lern'ad'o de la vort'o'j « patr'in'o, frat'in'o, onkl'in'o, fianĉ'in'o, bov'in'o, kok'in'o » k. t. p.; la sufiks'o « il » signif'as il'o'n ( « tranĉ'i » trancher — « tranĉ'il'o » couteau), — sekv'e sci'ant'e la vort'o'j'n « tranĉ'i, komb'i, tond'i, paf'i, sonor'i, plug'i » k. t. p., vi jam mem sci'as la vort'o'j'n « tranĉ'il'o, komb'il'o, tond'il'o, paf'il'o, sonor'il'o, plug'il'o » k. t. p. Da tia'j vort'o'part'et'o'j, kiu'j tre'eg'e mal'grand'ig'as la vort'ar'o'n de la lingv'o, ekzist'as ankoraŭ mult'a'j ali'a'j.

Re'memor'u do nun ĉio'n, kio'n ni dir'is pri la konstru'o de art'a lingv'o, kaj tiam vi facil'e konsent'os, ke se ni dir'is, ke lingv'o art'a est'as almenaŭ 50 foj'o'j'n pli facil'a, ol natur'a, en tio ĉi est'is neni'a tro'grand'ig'o. Not'u al vi en la memor'o tiu'n ĉi grand'eg'a'n facil'ec'o'n de art'a lingv'o, ĉar ni al ĝi post'e ankoraŭ re'ven'os.

2.) La du'a disting'iĝ'a ec'o de lingv'o art'a est'as ĝi'a perfekt'ec'o, kiu konsist'as en matematik'a preciz'ec'o, fleks'ebl'ec'o kaj sen'lim'a riĉ'ec'o. Ke lingv'o art'a posed'os tia'n ec'o'n, tio'n ĉi ankoraŭ antaŭ la aper'o de la unu'a art'a lingv'o antaŭ'vid'is kaj antaŭ'dir'is ĉiu'j tiu'j eminent'a'j kap'o'j, kiu'j rilat'is al tiu ĉi por la hom'ar'o tre'eg'e grav'a ide'o pli serioz'e, ol divers'a'j nun'temp'a'j Jupiter'o'j, kiu'j pens'as, ke ĉia eĉ plej supr'aĵ'a kon'at'iĝ'o kun la esenc'o de lingv'o'j art'a'j mal'alt'ig'us ili'a'n honor'o'n kaj ind'ec'o'n. Ni pov'us cit'i tia'j'n grand'a'j'n lum'o'j'n, kiel ekzempl'e Bac'o'n, Leibnitz, Pascal, de Brosses, Condillac, Descartes, Voltaire, Diderot, Volney, Ampère, Max Müller k. t. p., — sed ni rigard'as la citat'o'j'n kiel batal'il'o'n nur de pseŭdo'instru'it'a'j sofist'o'j; tial, ne fanfaron'ant'e per citat'o'j, ni pen'os pruv'i ĉio'n nur per la sol'a logik'o. Ke lingv'o art'a ne sol'e pov'as, se dev'as est'i pli perfekt'a, ol lingv'o'j natur'a'j, tio'n ĉi kompren'os ĉiu mem, se li konsider'os la jen'o'n : Ĉia lingv'o natur'a konstru'iĝ'ad'is per tia voj'o, ke unu ripet'ad'is tio'n, kio'n li aŭd'is de ali'a'j; neni'a logik'o, neni'a konsci'a decid'o de la hom'a inteligent'ec'o tie ĉi hav'is i'a'n fort'o'n. Ĉi'a'n esprim'o'n, kiu'n vi mult'a'j'n foj'o'j'n aŭd'is, vi pov'as uz'i, kaj ĉi'a'n esprim'o'n, kiu'n vi ankoraŭ neniam aŭd'is, est'as al vi mal'permes'it'e uz'i. Tial ni en ĉia lingv'o natur'a sur ĉiu paŝ'o renkont'as la sekv'ant'a'n aper'o'n : en vi'a cerb'o aper'as ia kompren'aĵ'o, sed . . . vi ne hav'as la ebl'o'n esprim'i ĝi'n per buŝ'a vort'o kaj dev'as tial help'i al vi per tut'a mult'vort'a kaj tre ne'oportun'a pri'skrib'o de tiu kompren'aĵ'o, kiu en vi'a cerb'o ekzist'as kiel unu kompren'aĵ'o, kiel unu spirit'a vort'o. Tiel ekzempl'e, dank'al tio, ke je lav'ad'o de tol'aĵ'o si'n okup'as ordinar'e vir'in'o'j, vi en ĉiu lingv'o hav'as vort'o'n por esprim'o de la kompren'aĵ'o « lav'ist'in'o »; sed se vir'o ek'vol'os okup'ad'i si'n je lav'ad'o de tol'aĵ'o, vi en tre mult'a'j lingv'o'j star'as jam sen'help'e kaj ne sci'as, kiel nom'i tia'n hom'o'n, ĉar nom'o'n de vir'o, kiu okup'as si'n je lav'ad'o de tol'aĵ'o, vi neniam aŭd'is! Je kurac'ad'o ĝis nun okup'ad'is si'n sol'e vir'o'j; sed kiam ek'aper'is kurac'ist'in'o'j, aŭ vir'in'o'j posed'ant'a'j i'a'n scienc'a'n rang'o'n, por ili en la pli'mult'o da lingv'o'j ne trov'iĝ'is vort'o! Por la esprim'o de ili'a nom'o'vort'o oni bezon'is jam help'i al si per pri'skrib'a uz'o de kelk'e da vort'o'j, kaj kiam vi ankoraŭ el ili'a titol'o vol'as far'i adjektiv'o'n, verb'o'n k. t. p. — tio ĉi est'as jam tut'e ne ebl'a! En ĉiu lingv'o vi trov'os mult'e da substantiv'o'j, kiu'j ne hav'as tiu'n aŭ ali'a'n seks'o'n, tiu'n aŭ ali'a'n kaz'o'n, tiu'n aŭ ali'a'n de'ven'a'n form'o'n; adjektiv'o'j'n, kiu'j ne hav'as tiu'n aŭ ali'a'n grad'o'n de kompar'ad'o, tiu'n aŭ ali'a'n form'o'n; verb'o'j'n, kiu'j ne hav'as tiu'n aŭ ali'a'n temp'o'n, person'o'n, mod'o'n k. t. p.; de tia substantiv'o vi ne pov'as far'i adjektiv'o'n, de tia verb'o vi ne pov'as far'i substantiv'o'n k. t. p. Ĉar, ni ripet'as, ĉiu lingv'o natur'a est'as fond'it'a ne sur la logik'o, sed sur la blind'a « oni tiel parol'as » aŭ « oni tiel ne parol'as » ; sekv'e ĉi'a'n kompren'aĵ'o'n, kiu nask'iĝ'as en vi'a cerb'o, sed por kiu vi ĝis nun vort'a'n esprim'o'n ne aŭd'is, vi ordinar'e esprim'i ne hav'as la ebl'o'n kaj vi dev'as help'i al vi per pri'skrib'o'j. Sed en lingv'o art'a, konsci'e fond'it'a sur la sever'a'j, permes'ant'a'j neni'a'n escept'o'n nek arbitr'o'n leĝ'o'j de pens'ad'o, neni'o simil'a pov'as hav'i lok'o'n. Esprim'o'j en la spec'o de « tia vort'o ne hav'as tia'j'n form'o'j'n aŭ ne permes'as tia'j'n ide'a'j'n kun'iĝ'o'j'n » — en lingv'o art'a est'as tut'e ne ebl'a'j. Supoz'u ekzempl'e, ke morgaŭ vir'o ricev'as la ebl'o'n nask'i infan'o'j'n aŭ nutr'i ili'n per si'a'j mam'o'j, — kaj por li tuj ekzist'as en la lingv'o pret'a vort'o, ĉar en lingv'o art'a est'as ne ebl'a la ekzist'ad'o de ia vort'o por unu seks'o kaj ne'ekzist'ad'o por la du'a seks'o. Supoz'u, ke morgaŭ iu elekt'as al si i'a'n nov'a'n, eĉ la plej strang'a'n profesi'o'n, ekzempl'e labor'ad'o'n je aer'o, — por li tuj ekzist'as pret'e vort'o, ĉar se en lingv'o art'a nur ekzist'as sufiks'o por la esprim'o de profesi'o, ĝi don'as al vi jam la ebl'o'n esprim'i ĉi'a'n profesi'o'n, kia nur pov'us aper'i en vi'a cerb'o.

Krom tio ne forges'u, ke la perfekt'iĝ'ad'o de lingv'o art'a est'as ebl'a ĝis sen'fin'ec'o, ĉar ĉiu'n bon'a'n regul'o'n, bon'a'n form'o'n, bon'a'n esprim'o'n, kiu ekzist'as en kiu ajn lingv'o, lingv'o art'a hav'as plen'a'n rajt'o'n al'ig'i al si, ĉi'a'n mank'o'n, kiu pov'us trov'iĝ'i en ĝi, ĝi hav'as la rajt'o'n pli'bon'ig'i kaj ŝanĝ'i, dum en lingv'o natur'a pri neni'o simil'a pov'as est'i parol'o, ĉar tiam lingv'o natur'a trans'form'iĝ'us jam en art'a'n.

Krom la analiz'it'a'j de ni du grand'eg'a'j pli'bon'aĵ'o'j de lingv'o art'a (ekster'ordinar'a facil'ec'o kaj perfekt'ec'o), ekzist'as ankoraŭ ali'a'j, pri kiu'j ni ne parol'os. Ni trans'ir'u nun rekt'e al la mal'bon'aĵ'o'j de lingv'o art'a. Kiu eĉ mal'mult'e dev'us est'i unu vort'o ĉi tiel] kon'at'iĝ'is kun lingv'o art'a kaj hav'as sufiĉ'e da kuraĝ'o por kred'i tio'n, kio'n li vid'as, kaj ne kun ferm'it'a'j okul'o'j ripet'ad'i fremd'a'j'n fraz'o'j'n, tiu pov'as ven'i nur al unu konklud'o, nom'e, ke mank'o'j'n en kompar'o kun lingv'o natur'a lingv'o art'a posed'as neni'a'j'n. Ĉiu el vi, ver'e, hav'is la okaz'o'n aŭd'i tre mult'a'j'n atak'o'j'n kontraŭ lingv'o art'a; sed kontraŭ ĉiu'j tiu'j ĉi atak'o'j ni pov'as re'dir'i nur unu respond'o'n : ĉiu'j ili el'ir'as el la buŝ'o de hom'o'j, kiu'j pri lingv'o art'a hav'as neni'a'n sci'o'n kaj neniam ĝi'n eĉ vid'is, — ne sol'e ne vid'is kaj ne esplor'is, sed eĉ neniam logik'e en'pens'iĝ'is pri ĝi'a esenc'o, kaj anstataŭ ek'pens'i pri tio, kio'n ili parol'as, prefer'as blind'e ĵet'ad'i dekstr'e'n kaj mal'dekstr'e'n laŭt'a'j'n kaj mod'a'j'n sed sen'senc'a'j'n fraz'o'j'n. Se ili eĉ iom kon'at'iĝ'us kun lingv'o art'a, ili ek'vid'us, ke ili'a'j fraz'o'j est'as tut'e fals'a'j; se ili, eĉ tut'e ne kon'at'iĝ'ant'e kun la lingv'o, simpl'e ek'pens'us pri ĝi teori'e, ili ek'vid'us, ke ĉiu'j ili'a'j fraz'o'j ne hav'as eĉ la plej mal'grand'a'n fundament'o'n. Se iu ek'dezir'os kred'ig'i, ke en la najbar'a urb'o ĉiu'j dom'o'j est'as konstru'it'a'j el paper'o kaj ke ĉiu'j hom'o'j tie est'as sen man'o'j kaj sen pied'o'j, — li pov'as impon'i per tio ĉi al la amas'o, kiu ĉiu'n vort'o'n el'parol'it'a'n per aŭtoritat'a ton'o de sci'ant'a sankt'e kred'as; sed hom'o prudent'a jam de antaŭ'e rilat'os al tiu'j ĉi vort'o'j tre kritik'e, ĉar jam en si'a saĝ'o li trov'os neni'a'j'n akcept'ebl'a'j'n fundament'o'j'n por tiu'j ĉi fraz'o'j; kaj kiam ĉe li rest'os ia dub'o, li simpl'e ir'os en la najbar'a'n urb'o'n kaj rigard'os, kaj tiam li konvink'iĝ'os, ke ĉiu'j fraz'o'j, kiu'j'n li aŭd'is, est'as la plej absolut'a sen'senc'aĵ'o. Tiel est'as ankaŭ kun lingv'o art'a : anstataŭ blind'e ripet'ad'i fraz'o'j'n, vi bezon'as nur simpl'e ek'pens'i pri la esenc'o de tiu'j ĉi fraz'o'j, kaj vi jam kompren'os, ke ili ne hav'as eĉ la plej mal'grand'a'n fundament'o'n ; kaj se teori'a pri'pens'o est'os por vi ankoraŭ ne'sufiĉ'a, tiam ir'u simpl'e kaj rigard'u, ĵet'u okul'o'n en lern'o'libr'o'n de lingv'o art'a, kon'at'iĝ'u kun la konstru'o de tiu ĉi lingv'o, profund'iĝ'u iom en ĝi'a'n jam tre riĉ'a'n kaj divers'a'spec'a'n literatur'o'n, far'u i'a'n prov'o'n, rigard'u la fakt'o'j'n, kiu'j sur ĉiu paŝ'o si'n trov'as antaŭ vi'a naz'o, — kaj tiam vi kompren'os, kia grand'eg'a sen'senc'aĵ'o si'n trov'as en ĉiu'j tiu'j fraz'o'j, kiu'j'n vi aŭd'ad'is kontraŭ lingv'o art'a. Vi aŭd'is ekzempl'e fraz'o'n « lingv'o ne pov'as est'i kre'it'a en kabinet'o, kiel viv'a ekzist'aĵ'o ne pov'as est'i kre'it'a en la retort'o de ĥemi'ist'o »; tiu ĉi fraz'o son'as tiel bel'e kaj « saĝ'e », ke por la grand'eg'a pli'mult'o da hom'o'j ĝi jam las'as neni'a'n dub'o'n pri tio, ke lingv'o art'a est'as infan'aĵ'o. Kaj tamen se tiu'j ĉi hom'o'j hav'us tiom da propr'a kritik'a kapabl'o, por met'i mal'grand'a'n, tre mal'grand'a'n demand'o'n « kial? » — tiam tiu ĉi laŭt'a fraz'o per unu foj'o perd'us en ili'a'j okul'o'j ĉi'a'n senc'o'n, ĉar ili ek'vid'us, ke neni'a logik'a respond'o ekzist'as, ke tiu ĉi fraz'o est'as bel'e son'ant'a kolekt'o da vort'o'j, kiu ne hav'as eĉ la plej mal'grand'a'n logik'a'n fundament'o'n. Tut'e tia'n sam'a'n fraz'o'n oni ja pov'us uz'i ankaŭ kontraŭ la art'a alfabet'o, kiu'n la hom'ar'o jam tiel long'e uz'as kun la plej grand'a util'o por si, kaj kontraŭ la art'a vetur'ad'o per help'o de vapor'o aŭ velociped'o, kaj kontraŭ ni'a tut'a art'a civilizaci'o! Kaj tiu'n ĉi kaj simil'a'j'n fraz'o'j'n la hom'o'j obstin'e ripet'ad'as ĉiu'n foj'o'n, kiam aper'as ia nov'a util'a ide'o. . . . Ho, fraz'o, fraz'o, fraz'o, kiam vi ĉes'os regn'i super la spirit'o'j de la hom'o'j!

Vi aŭd'is, ke art'a lingv'o est'as ne ebl'a, ke en ĝi hom'o'j ne kompren'ad'os unu ali'a'n, ke ĉiu popol'o uz'ad'os ĝi'n ali'e, ke en ĝi oni neni'o'n pov'as esprim'i, k. t. p. k. t. p. Se ni turn'os atent'o'n, ke ĉio tio ĉi est'as afer'o'j, kiu'j'n ĉe plej mal'grand'a doz'o da honest'ec'o kaj bon'a vol'o ĉiu pov'as facil'e praktik'e tra'kontrol'i, kaj ke ĉiu'j tiu'j ĉi fraz'ist'o'j simpl'e ne vol'as tra'kontrol'i tio'n, pri kio ili parol'as kun tia aŭtoritat'a ton'o, sed pro la aplaŭd'ad'o de la amas'o ili prefer'as ferm'i la okul'o'j'n kaj ĵet'ad'i kot'o'n sur la afer'o'n nur tial, ke ĝi est'as nov'a kaj ankoraŭ ne mod'a, — tiam ĉiu'j tiu'j ĉi fraz'o'j montr'iĝ'as jam ne sol'e rid'ind'a'j, sed rekt'e indign'ig'a'j. Anstataŭ blind'e ĵet'ad'i fraz'o'j'n, ir'u kaj rigard'u, — kaj tiam vi vid'os, ke ĉiu'j vi'a'j vort'o'j est'as simpl'e sen'ceremoni'a mensog'ad'o : vi ek'vid'os, ke en efektiv'ec'o lingv'o art'a fakt'e de long'e jam ekzist'as, ke hom'o'j de la plej divers'a'j naci'o'j jam long'e kun la plej grand'a util'o por si uz'as ĝi'n, ke ili unu ali'a'n kompren'as bon'eg'e kaj plej preciz'e, kiel skrib'e, tiel ankaŭ buŝ'e ; ke hom'o'j de ĉiu'j naci'o'j uz'as ĝi'n ĉiu'j tut'e egal'e; ĝi'a jam tre riĉ'a kaj divers'a'spec'a literatur'o montr'os al vi tut'e okul'vid'ebl'e, ke ĉiu'j nuanc'o'j de la hom'a pens'o kaj sent'o pov'as est'i esprim'it'a'j en ĝi en la plej bon'a manier'o. . . . Anstataŭ blind'e babil'ad'i divers'a'n teori'a'n sen'senc'aĵ'o'n, ir'u kaj rigard'u la fakt'o'j'n, la long'e jam ekzist'ant'a'j'n, de ĉiu facil'e kontrol'ebl'a'j'n sen'dub'a'j'n kaj ne'mal'konfes'ebl'a'j'n fakt'o'j'n, — kaj tiam por vi rest'os neni'a dub'o pri tio, ke i'a'j motiv'o'j, parol'ant'a'j kontraŭ la en'konduk'o de lingv'o art'a en komun'a'n uz'ad'o'n, ekzist'as absolut'e neni'a'j.

Ni re'ven'u nun al tio, pri kio ni parol'is en la komenc'o de tiu ĉi ĉapitr'o, t. e. ni prezent'u al ni, ke kolekt'iĝ'is kongres'o el reprezent'ant'o'j de ĉiu'j plej grav'a'j regn'o'j, por elekt'i lingv'o'n inter'naci'a'n. Ni rigard'u, kia'n lingv'o'n ili pov'as elekt'i. Ne mal'facil'e est'os pruv'i, ke ili'a'n elekt'o'n ni pov'as antaŭ'vid'i ne sol'e kun tre grand'a kred'ebl'ec'o, sed eĉ kun plen'a cert'ec'o kaj preciz'ec'o.

El ĉio, kio'n ni supr'e dir'is pri la grand'eg'a'j pli'bon'aĵ'o'j de la lingv'o'j art'a'j en kompar'o kun la lingv'o'j natur'a'j, jam per si mem sekv'us, ke est'i elekt'it'a pov'as nur lingv'o art'a. Ni supoz'u tamen por unu minut'o, ke la tut'a kongres'o mal'feliĉ'e konsist'os plen'e el la plej obstin'a'j rutin'ul'o'j kaj mal'amik'o'j de ĉio nov'a kaj ke al ili ven'os en la kap'o'n la ide'o pli bon'e elekt'i i'a'n en ĉiu'j rilat'o'j mal'oportun'a'n lingv'o'n natur'a'n, ol cent'obl'e pli oportun'a'n lingv'o'n art'a'n. Ni rigard'u, kio tiam est'os. Se ili ek'dezir'os elekt'i i'a'n lingv'o'n viv'ant'a'n de ia el la ekzist'ant'a'j naci'o'j, tiam kiel grand'eg'a mal'help'o tie ĉi aper'os ne sol'e la reciprok'a envi'o de la popol'o'j, sed ankaŭ la tut'e natur'a tim'o de ĉiu naci'o jam simpl'e pro si'a ekzist'ad'o : ĉar est'as afer'o tut'e kompren'ebl'a, ke tiu popol'o, kies lingv'o est'os elekt'it'a kiel inter'naci'a, baldaŭ ricev'os tia'n grand'eg'a'n super'fort'o'n super ĉiu'j ali'a'j popol'o'j, ke ĝi ili'n simpl'e dis'prem'os kaj en'glut'os. Sed ni supoz'u, ke la deleg'at'o'j de la kongres'o jam tut'e ne atent'os tio'n ĉi, aŭ ke ili, por evit'i reciprok'a'n envi'o'n kaj en'glut'o'n, elekt'os i'a'n lingv'o'n mort'int'a'n, ekzempl'e la latin'a'n, — kio do tiam est'os? Est'os tre simpl'e tio, ke la decid'o de la kongres'o rest'os simpl'e mal'viv'a liter'o kaj fakt'e neniam ating'os efektiv'iĝ'o'n. Ĉiu lingv'o natur'a, kiel viv'a, tiel ankoraŭ pli mort'int'a, est'as tiel terur'e mal'facil'a, ke la almenaŭ iom fond'a el'lern'ad'o de ĝi est'as ebl'a nur por person'o'j, kiu'j posed'as grand'a'n kvant'o'n da liber'a temp'o kaj grand'a'j'n mon'a'j'n rimed'o'j'n. Ni hav'us sekv'e ne lingv'o'n inter'naci'a'n en la ver'a senc'o de tiu ĉi vort'o, sed nur lingv'o'n inter'naci'a'n por la pli alt'a'j klas'o'j de la societ'o. Ke la afer'o star'us tiel kaj ne ali'e, tio'n ĉi montr'as al ni ne sol'e la logik'o, sed tio'n ĉi jam long'e okul'vid'ebl'e montr'is al ni la viv'o mem : en efektiv'ec'o la lingv'o latin'a est'as ja de long'e jam elekt'it'a de ĉiu'j reg'ist'ar'o'j kiel inter'naci'a, kaj jam long'e en la gimnazi'o'j en ĉiu'j land'o'j laŭ ordon'o de la reg'ist'ar'o'j la jun'ul'ar'o dev'ig'it'e dediĉ'as tut'a'n vic'o'n da jar'o'j al la el'lern'ad'o de tiu ĉi lingv'o, — kaj tamen ĉu ekzist'as mult'e da hom'o'j, kiu'j liber'e posed'as la lingv'o'n latin'a'n? La decid'o de la kongres'o sekv'e don'us al ni neni'o'n nov'a'n, sed aper'us nur kiel sen'cel'a kaj sen'frukt'a ripet'o de tiu decid'o, kiu long'e jam est'as far'it'a kaj eĉ efektiv'ig'it'a, sed sen ia rezultat'o. En ni'a temp'o neni'a decid'o eĉ de plej aŭtoritat'a kongres'o neniam pov'as jam don'i al la lingv'o latin'a tiu'n fort'o'n, kiu'n ĝi hav'is en la mez'a'j cent'jar'o'j : tiam ne sol'e por ĝi'a inter'naci'ec'o, sed eĉ por ĝi'a absolut'a reĝ'ad'o unu'anim'e star'is ĉiu'j reg'ist'ar'o'j, la tut'a societ'o, la tut'a ĉio'pov'a eklezi'o, kaj eĉ la viv'o mem, tiam ĝi prezent'is la fundament'o'n de ĉia scienc'o kaj de ĉia sci'o, tiam al ĝi est'is dediĉ'at'a la pli grand'a part'o de la viv'o, ĝi el'puŝ'is per si ĉiu'j'n lingv'o'j'n patr'a'j'n, ĝi est'is el'lern'at'a kaj pri'labor'at'a dev'ig'it'e, jam simpl'e pro tio, ke en si'a'j patr'a'j lingv'o'j la instru'it'ul'o'j simpl'e ne hav'is la ebl'o'n esprim'ad'i si'n, — kaj tamen malgraŭ ĉio la lingv'o ne sol'e fal'is, sed eĉ en si'a plej bon'a temp'o ĝi est'is kaj pov'is est'i nur aparten'aĵ'o de la elekt'it'a'j klas'o'j de la societ'o! Dum'e en okaz'o de elekt'o de lingv'o art'a ĝi'n post kelk'e da monat'o'j pov'us bon'eg'e posed'i jam per unu foj'o la tut'a mond'o, ĉiu'j sfer'o'j de la hom'a societ'o, ne sol'e la inteligent'a'j kaj riĉ'a'j, sed eĉ la plej mal'riĉ'a'j kaj sen'kler'a'j vilaĝ'an'o'j.

Vi vid'as sekv'e, ke la est'ont'a kongres'o tut'e ne pov'as elekt'i i'a'n ali'a'n lingv'o'n krom lingv'o art'a. Elekt'i i'a'n lingv'o'n natur'a'n, kiam ni hav'as la ebl'o'n elekt'i lingv'o'n art'a'n, kiu hav'as antaŭ la lingv'o'j natur'a'j en ĉiu'j rilat'o'j sen'dub'a'n kaj okul'vid'ebl'a'n grand'eg'a'n pli'bon'ec'o'n, est'as tia sam'a mal'saĝ'aĵ'o, kiel ekzempl'e send'i i'o'n el Parizo Peterburgon per ĉeval'o'j, kiam ni hav'as la ebl'o'n far'i tio'n ĉi per fer'voj'o. Neni'a kongres'o pov'as far'i tia'n elekt'o'n; sed se ni eĉ supoz'us, ke la kongres'o tiom mal'mult'e pri'pens'os kaj est'os tiel blind'ig'it'a per la rutin'a'j kutim'o'j, ke ĝi tamen far'os tia'n absurd'a'n elekt'o'n, tiu ĉi elekt'o per la fort'o de la cirkonstanc'o'j tut'e egal'e rest'os mal'viv'a liter'o kaj en la viv'o la demand'o pri lingv'o inter'naci'a fakt'e rest'os ne'solv'it'a tiel long'e, ĝis pli aŭ mal'pli fru'e kolekt'iĝ'os nov'a kongres'o kaj elekt'os lingv'o'n art'a'n.

Tiel ni pet'as vi'n not'i al vi en la memor'o tiu'n konklud'o'n, al kiu ni ven'is, nom'e : lingv'o inter'naci'a de la ven'ont'a'j generaci'o'j est'os sol'e kaj nepr'e nur lingv'o art'a.

Nun rest'as ankoraŭ solv'i la demand'o'n, kia nom'e art'a lingv'o est'os en'konduk'it'a en komun'a'n uz'ad'o'n. En la unu'a minut'o ŝajn'as, ke respond'i tiu'n ĉi demand'o'n ekzist'as neni'a ebl'o, ĉar — kiel vi sen'dub'e dir'os — « da lingv'o'j art'a'j ekzist'as ja tre mult'e kaj ili'a nombr'o pov'as est'i ankoraŭ mil foj'o'j'n pli grand'a, ĉar ĉiu apart'a hom'o pov'as kre'i apart'a'n lingv'o'n art'a'n laŭ si'a arbitr'o ». Ĉu ekzist'as tial ia ebl'o antaŭ'vid'i, kiu el ili est'os elekt'it'a? Tiel efektiv'e ŝajn'as de la unu'a rigard'o al la hom'o'j ne kon'ant'a'j la afer'o'n, kaj tamen antaŭ'vid'i, kaj antaŭ'dir'i, kia lingv'o art'a est'os elekt'it'a, est'as tre facil'e. Tio ĉi ven'as de tio, ke la supr'e dir'it'a en la publik'o tre popular'a opini'o pri la nombr'o de la ekzist'ant'a'j kaj pov'ant'a'j ankoraŭ aper'i lingv'o'j art'a'j est'as tut'e erar'a kaj est'as fond'it'a sur plen'a ne'sci'ad'o de la histori'o kaj esenc'o de la art'a'j lingv'o'j.

Antaŭ ĉio ni konstat'as la fakt'o'n, ke, malgraŭ la grand'eg'a nombr'o da person'o'j, kiu'j labor'is aŭ labor'as super lingv'o'j art'a'j jam en la daŭr'o de 200 jar'o'j, ĝis nun aper'is sol'e nur du efektiv'e pret'a'j lingv'o'j, nom'e Volapük kaj Esperant'o. Turn'u atent'o'n sur tio'n ĉi : sol'e nur du art'a'j lingv'o'j. Est'as ver'o, ke vi preskaŭ ĉiu'tag'e leg'as en la gazet'o'j, ke jen tie jen ali'lok'e aper'is ankoraŭ unu aŭ ankoraŭ kelk'a'j art'a'j lingv'o'j, oni cit'as al vi ili'a'n nom'o'n, oni don'as al vi oft'e eĉ not'o'j'n pri la konstru'o de tiu'j ĉi lingv'o'j, oni al'port'as al vi kelk'a'j'n fraz'o'j'n en tiu'j ĉi tiel nom'at'a'j nov'a'j lingv'o'j, kaj al la publik'o ŝajn'as, ke nov'a'j art'a'j lingv'o'j el'kresk'ad'as kiel fung'o'j post pluv'o. Sed tiu ĉi opini'o est'as tut'e erar'a kaj ven'as de tio, ke la gazet'o'j ne trov'as neces'a en'iĝ'i en tio'n, pri kio ili skrib'as, kaj kontent'iĝ'as nur per tio, ke ili hav'as la ebl'o'n regal'i la leg'ant'o'j'n per rid'ind'a nov'aĵ'o aŭ far'i sprit'aĵ'o'n. Sci'u do, ke ĉio tio, kio ĉiu'tag'e est'as al'port'at'a al vi de la gazet'o'j sub la laŭt'a nom'o de « nov'a'j lingv'o'j inter'naci'a'j », est'as nur projekt'o'j, en rapid'ec'o kaj sen sufiĉ'a pri'pens'o el'bak'it'a'j projekt'o'j, kiu'j de real'iĝ'o star'as ankoraŭ tre kaj tre mal'proksim'e. Tiu'j ĉi projekt'o'j aper'as jen en form'o de mal'long'a'j foli'et'o'j, jen eĉ en la form'o de dik'a'j libr'o'j kun la plej laŭt'a'j kaj mult'e'promes'a'j fraz'o'j, — aper'as kaj tuj mal'aper'as de la horizont'o, kaj vi jam plu neniam aŭd'as i'o'n pri ili; kiam la aŭtor'o'j de tiu'j ĉi projekt'o'j al'paŝ'as al ili'a real'ig'ad'o, ili tuj konvink'iĝ'as, ke tio ĉi est'as tut'e ne laŭ ili'a'j fort'o'j kaj ke tio, kio en teori'o ŝajn'is afer'o tiel facil'a, en la praktik'o montr'iĝ'as tre mal'facil'a kaj ne'plen'um'ebl'a. Kial la efektiv'ig'o de tiu'j ĉi projekt'o'j est'as tiel mal'facil'a kaj tial ĝis hodiaŭ aper'is sol'e nur du efektiv'e pret'a'j kaj viv'i'pov'a'j lingv'o'j — pri tio ni parol'os mal'supr'e, kaj dum'e ni nur turn'as vi'a'n atent'o'n sur tio'n, ke da lingv'o'j art'a'j ĝis nun ekzist'as sol'e nur du kaj ke sekv'e se la kongres'o hodiaŭ efektiv'iĝ'us, ĝi el la jam ekzist'ant'a'j art'a'j lingv'o'j hav'us por elekt'o nur du. La problem'o de la kongres'o est'us sekv'o jam tut'e ne tiel mal'facil'a, kiel pov'us ŝajn'i de la unu'a rigard'o. Kia'n el tiu'j ĉi du lingv'o'j elekt'i — la kongres'o ankaŭ ne ŝancel'iĝ'us eĉ unu minut'o'n, ĉar la viv'o mem jam long'e solv'is tiu'n ĉi demand'o'n en la plej sen'dub'a manier'o kaj Volapük ĉie est'as jam el'puŝ'it'a de la lingv'o Esperant'o. La pli'bon'ec'o de Esperant'o antaŭ Volapük est'as tiel frap'ant'e grand'a, ke ĝi fal'as al ĉiu en la okul'o'j'n tuj de la unu'a rigard'o kaj ne est'as mal'konfes'at'a eĉ de la plej fervor'a'j Volapükistoj. Est'os sufiĉ'e, se ni dir'os al vi la jen'o'n : Volapük aper'is tiam, kiam la entuziasm'o de la publik'o por la nov'a ide'o est'is ankoraŭ tut'e freŝ'a, kaj Esperant'o, dank'al financ'a'j mal'facil'aĵ'o'j de la aŭtor'o, aper'is antaŭ la publik'o kelk'a'j'n jar'o'j'n pli mal'fru'e kaj renkont'is jam ĉie pret'a'j'n mal'amik'o'j'n; la Volapükistoj hav'is por si'a agit'ad'o grand'a'j'n rimed'o'j'n kaj ag'ad'is per la plej vast'a, pur'e Amerik'a reklam'o, kaj la Esperant'ist'o'j ag'ad'is la tut'a'n temp'o'n preskaŭ tut'e sen i'a'j material'a'j rimed'o'j kaj montr'ad'is en si'a ag'ad'o grand'eg'a'n ne'lert'ec'o'n kaj sen'help'ec'o'n; kaj malgraŭ ĉio de la unu'a moment'o de la aper'o de Esperant'o ni vid'as grand'eg'a'n mult'o'n da Volapükistoj, kiu'j trans'ir'is mal'kaŝ'e al Esperant'o, kaj ankoraŭ pli grand'a'n mult'o'n da tia'j, kiu'j, konsci'ant'e, ke Volapük star'as mult'e pli mal'alt'e el Esperant'o, sed ne dezir'ant'e montr'i si'n venk'it'a'j, tut'e de'fal'is de la ide'o de lingv'o inter'naci'a en'tut'e, — dum'e en la tut'a temp'o de ekzist'ad'o de Esperant'o (13 jar'o'j) neni'e sur la tut'a ter'a glob'o trov'iĝ'is eĉ unu person'o, — ni ripet'as, eĉ unu — kiu trans'ir'us de Esperant'o al Volapük! Dum Esperant'o, malgraŭ la grand'eg'a'j mal'facil'aĵ'o'j, kun kiu'j ĝi dev'as batal'i, daŭr'e viv'as kaj flor'as kaj konstant'e pli'fort'iĝ'as, Volapük jam long'e est'as for'las'it'a preskaŭ de ĉiu'j kaj pov'as est'i nom'it'a jam de long'e mort'int'a.

En kio konsist'as la pli'bon'ec'o de Esperant'o antaŭ Volapük, ni ne pov'as kompren'ebl'e analiz'i tie ĉi tut'e detal'e; pro ekzempl'o ni montr'os nur kelk'a'j'n punkt'o'j'n : 1) Dum Volapük son'as tre sovaĝ'e kaj mal'delikat'e, Esperant'o est'as plen'a je harmoni'o kaj estetik'o kaj memor'ig'as per si la lingv'o'n ital'a'n. 2) Eĉ por tut'e ne'instru'it'a'j Esperant'o est'as mult'e pli facil'a ol Volapük, sed por instru'it'a'j ĝi est'as tre mult'e pli facil'a, ĉar ĝi'a'j vort'o'j — krom kelk'a'j tre mal'mult'a'j — ne est'as arbitr'e el'pens'it'a'j, sed pren'it'a'j el la lingv'o'j roman'a-german'a'j en tia form'o, ke ĉiu ili'n facil'e re'kon'as. Tial ĉiu iom civiliz'it'a hom'o jam post kelk'a'j hor'o'j da lern'ad'o pov'as liber'e leg'i ĉi'a'n verk'o'n en Esperant'o jam preskaŭ tut'e sen vort'ar'o. 3) Dum la uz'ant'o de Volapük nepr'e dev'as ĝi'n konstant'e ripet'ad'i, ĉar ali'e li ĝi'n baldaŭ forges'as (dank'al la plen'a el'pens'it'ec'o de la vort'o'j), la uz'ant'o de Esperant'o, unu foj'o'n ĝi'n el'lern'int'e, jam ĝi'n ne forges'as, se li eĉ long'a'n temp'o'n ĝi'n ne uz'as. 4) Esperant'o jam en la komenc'o est'as tre facil'a por buŝ'a inter'parol'ad'o, dum en Volapük oni dev'as tre long'e kaj pacienc'e ekzerc'ad'i si'a'n orel'o'n, ĝis oni al'kutim'iĝ'as al klar'a diferenc'ig'ad'o de la mult'a'j reciprok'e tre simil'e son'ant'a'j vort'o'j (ekzempl'e « bap, pab, pap, päp, pep, pöp, peb, böb, bob, pop, pup, bub, pub, püb, bib, pip, püp » k. t. p., kiu'j far'iĝ'as ankoraŭ pli simil'a'j inter si, se oni pren'as ili'n en la mult'e'nombr'o, t. e. kun s en la fin'o). 5) En Volapük, dank'al kelk'a'j fundament'a'j erar'o'j en la princip'o'j de la konstru'o (ekzempl'e : vokal'o'j en la komenc'o aŭ fin'o de vort'o ne pov'as est'i uz'at'a'j, ĉar ili est'as sign'o'j gramatik'a'j), ĉiu nov'e bezon'at'a vort'o nepr'e dev'as est'i kre'it'a de la aŭtor'o (eĉ ĉiu'j nom'a'j propr'a'j, ekzempl'e Amerik'o = Melop, Angl'uj'o = Nelij). Tio ĉi don'as ne sol'e grand'eg'a'n nombr'o'n da tut'e super'flu'a'j vort'o'j por lern'ad'o, sed far'as ĉi'a'n dis'volv'iĝ'a'n paŝ'o'n de la lingv'o ĉiam de'pend'a de ĝi'a aŭtor'o aŭ de ia ordon'ant'a Akademi'o. Dum'e en Esperant'o, dank'al la plen'a sen'influ'ec'o de la gramatik'o sur la vort'ar'o'n kaj dank'al la regul'o, ke ĉiu'j vort'o'j « fremd'a'j », kiu'j jam de si mem est'as inter'naci'a'j, est'as uz'at'a'j sen'ŝanĝ'e egal'e kiel en la ali'a'j lingv'o'j, — ne sol'e grand'eg'a mult'o da vort'o'j far'iĝ'as tut'e sen'bezon'a por lern'ad'o, sed la lingv'o ricev'as la ebl'o'n dis'volv'iĝ'ad'i etern'e ĉiam pli kaj pli, sen ia de'pend'o de la aŭtor'o aŭ de ia Akademi'o.

Parol'ant'e pri la pli'bon'ec'o de Esperant'o antaŭ Volapük, ni tut'e ne intenc'as per tio ĉi mal'grand'ig'i la merit'o'j'n de la el'pens'int'o de Volapük. La merit'o'j de Schleyer est'as grand'eg'a'j kaj li'a nom'o ĉiam star'os sur la plej honor'a lok'o en la histori'o de la ide'o de lingv'o inter'naci'a. Ni vol'is nur montr'i, ke se hodiaŭ efektiv'iĝ'us kongres'o por la elekt'o de lingv'o inter'naci'a, tiam ĝi inter la ambaŭ nun ekzist'ant'a'j lingv'o'j art'a'j ne pov'us ŝancel'iĝ'i eĉ unu minut'o'n.

Ni pruv'is sekv'e, ke se hodiaŭ efektiv'iĝ'us kongres'o por la elekt'o de lingv'o inter'naci'a, tiam malgraŭ la grand'eg'a nombr'o da ekzist'ant'a'j lingv'o'j ni pov'us jam nun kun plen'a cert'ec'o kaj preciz'ec'o antaŭ'vid'i, kia'n lingv'o'n ĝi elekt'os, nom'e : el ĉiu'j ekzist'ant'a'j lingv'o'j viv'a'j, mort'int'a'j kaj art'a'j la kongres'o pov'as elekt'i sol'e nur unu lingv'o'n : Esperant'o. Kia ajn est'us la konsist'o de la kongres'o, kia'j ajn est'us la politik'a'j kondiĉ'o'j, je kia'j ajn konsider'o'j, antaŭ'juĝ'o'j, simpati'o'j aŭ antipati'o'j la kongres'o si'n gvid'us, ĝi absolut'e ne pov'us elekt'i i'a'n ali'a'n lingv'o'n krom Esperant'o, ĉar por la rol'o de lingv'o inter'naci'a Esperant'o est'as nun la sol'a kandidat'o en la tut'a mond'o, la sol'a, tut'e sen i'a'j konkur'ant'o'j. Ĉar eĉ ĉe la plej mal'prosper'a konsist'o de la kongres'o en ĝi tamen sid'os hom'o'j pens'ant'a'j, kaj la grand'eg'a pli'bon'ec'o de la lingv'o Esperant'o antaŭ ĉiu'j ali'a'j lingv'o'j tro fort'e fal'as en la okul'o'j'n al ĉiu, kiu almenaŭ iom kon'at'iĝ'is kun tiu ĉi lingv'o, tial est'as tut'e ne ebl'e supoz'i, ke la kongres'o elekt'os i'a'n ali'a'n lingv'o'n. Se tamen, kontraŭ ĉia atend'o, la kongres'o est'os tiom blind'ig'it'a, ke ĝi ek'dezir'os i'a'n ali'a'n lingv'o'n, tiam — kiel ni pruv'is supr'e — la viv'o mem zorg'os pri tio, ke la decid'o de la kongres'o rest'u sol'e mal'viv'a liter'o, tiel long'e, ĝis kolekt'iĝ'os nov'a kongres'o kaj far'os elekt'o'n ĝust'a'n.

Nun rest'as al ni respond'i ankoraŭ unu last'a'n demand'o'n, nom'e : En la nun'a minut'o Esperant'o, ver'e, aper'as kiel sol'a kandidat'o por lingv'o inter'naci'a; sed ĉar kongres'o de reprezent'ant'o'j de divers'a'j regn'o'j por la elekt'o de lingv'o inter'naci'a efektiv'iĝ'os kred'ebl'e ankoraŭ ne baldaŭ, ebl'e post dek kaj ebl'e post cent jar'o'j, tre pov'as ja est'i, ke ĝis tiu temp'o aper'os mult'a'j nov'a'j art'a'j lingv'o'j, kiu'j star'os mult'e pli alt'e ol Esperant'o, kaj sekv'e unu el ili dev'os est'i elekt'it'a de la kongres'o? Aŭ ebl'e la kongres'o mem aranĝ'os kompetent'a'n komitat'o'n, kiu okup'os si'n je la kre'o de nov'a art'a lingv'o?

Je tio ĉi ni pov'as respond'i jen'o'n. La ebl'ec'o de aper'o de nov'a lingv'o per si mem est'as tre dub'a, kaj komisi'i al komitat'o la kre'ad'o'n de nov'a lingv'o est'us tiel sam'e sen'senc'e, kiel ekzempl'e komisi'i al komitat'o verk'i bon'a'n poem'o'n. Ĉar la kre'ad'o de plen'a, en ĉiu'j rilat'o'j taŭg'a kaj viv'i'pov'a lingv'o, kiu al mult'a'j ŝajn'as tia facil'a kaj ŝerc'a afer'o, en efektiv'ec'o est'as afer'o tre kaj tre mal'facil'a. Ĝi postul'as de unu flank'o special'a'n talent'o'n kaj inspir'o'n kaj de la du'a flank'o grand'eg'a'n energi'o'n, pacienc'o'n kaj varm'eg'a'n, sen'fin'e al'don'it'a'n am'o'n al la entrepren'it'a afer'o. Mult'a'j'n ni'a'j vort'o'j tre mir'ig'os, ĉar ŝajn'as al ili, ke oni bezon'as nur decid'i al si, ke tabl'o ekzempl'e est'os « bam », seĝ'o est'os « bim » k. t. p. k. t. p., kaj lingv'o jam est'os pret'a. Kun la kre'ad'o de plen'ec'a, taŭg'a kaj viv'i'pov'a lingv'o est'as tut'e tiel sam'e, kiel ekzempl'e kun la lud'ad'o sur fortepian'o aŭ kun la tra'ir'ad'o de dens'eg'a arb'ar'o. Al hom'o, kiu ne kon'as la esenc'o'n de muzik'o, ŝajn'as, ke neni'o est'as pli facil'a, ol lud'i fortepian'o'n, — oni ja bezon'as nur ek'frap'i unu klav'o'n, kaj est'os ricev'it'a ton'o, vi ek'frap'os ali'a'n klav'o'n kaj vi ricev'os ali'a'n ton'o'n, — vi frap'ad'os en la daŭr'o de tut'a hor'o divers'a'j'n klav'o'j'n, kaj vi ricev'os tut'a'n kompozici'o'n . . . ŝajn'as, ke neni'o est'as pli facil'a; sed kiam li komenc'as lud'i si'a'n improviz'it'a'n kompozici'o'n, ĉiu'j kun rid'eg'o dis'kur'as, kaj eĉ li mem, aŭd'ant'e la ricev'at'a'j'n de li sovaĝ'a'j'n son'o'j'n, baldaŭ komenc'os kompren'et'ad'i, ke la afer'o iel est'as ne glat'a, ke muzik'o ne konsist'as en sol'a frap'ad'o de klav'o'j, — kaj tiu hero'o, kiu kun tia mem'fid'a mien'o sid'iĝ'is antaŭ la fortepian'o, fanfaron'ant'e, ke li lud'os pli bon'e ol ĉiu'j, kun hont'o for'kur'as kaj jam plu ne montr'as si'n antaŭ la publik'o. Al hom'o, kiu neniam est'is en grand'a arb'ar'o, ŝajn'as, ke neni'o est'as pli facil'a, ol tra'ir'i arb'ar'o'n de unu fin'o ĝis la du'a : « kio da artifik'a tie ĉi est'as? Ĉiu infan'o ja pov'as tio'n ĉi far'i; oni bezon'as nur en'ir'i, ir'i ĉiam rekt'e antaŭ'e'n, — kaj post kelk'e da hor'o'j aŭ post kelk'e da tag'o'j vi trov'os vi'n en la kontraŭ'a fin'o de la arb'ar'o ». Sed apenaŭ li en'ir'is iom en la profund'aĵ'o'n de la arb'ar'o, li baldaŭ tiel perd'as la voj'o'n, ke li aŭ tut'e ne pov'as el'ramp'i el la arb'ar'o, aŭ post long'a vag'ad'o li el'ir'as, sed tut'e, tut'e ne en tiu lok'o, kie li el'ir'i dev'is. Tiel est'as ankaŭ kun art'a lingv'o : entrepren'i la kre'ad'o'n de lingv'o, don'i al ĝi jam antaŭ'e nom'o'n, trumpet'i pri ĝi al la leg'ant'a mond'o — ĉio tio ĉi est'as tre facil'a, — sed feliĉ'e fin'i tiu'n ĉi labor'o'n est'as tut'e ne tiel facil'e. Kun mem'fid'a mien'o mult'a'j entrepren'as tia'n labor'o'n; sed apenaŭ ili iom en'profund'iĝ'is en ĝi'n, ili aŭ ricev'as sen'ord'a'n kolekt'o'n da son'o'j sen ia difin'it'a plan'o kaj sen ia ind'o, aŭ ili puŝ'iĝ'as je tiom da mal'help'o'j, je tiom da reciprok'e kontraŭ'parol'ant'a'j postul'o'j, ke ili perd'as ĉi'a'n pacienc'o'n, ĵet'as la labor'o'n kaj jam plu ne montr'as si'n antaŭ la publik'o.

Ke la kre'ad'o de taŭg'a kaj viv'i'pov'a lingv'o ne est'as tiel facil'a afer'o, kiel al mult'a'j ŝajn'as, oni pov'as inter'ali'e la plej bon'e vid'i el la sekv'ant'a fakt'o : oni sci'as, ke ĝis la aper'o de Volapük kaj Esperant'o est'is grand'eg'a mult'o da divers'a'j prov'o'j kre'i art'a'n lingv'o'n inter'naci'a'n; ne mal'mult'e da prov'o'j aper'is ankaŭ post la aper'o de la dir'it'a'j du lingv'o'j; grand'eg'a'n seri'o'n da nom'o'j de tiu'j ĉi prov'o'j kaj ili'a'j aŭtor'o'j vi trov'os en ĉia histori'o de la ide'o de lingv'o inter'naci'a; tiu'j ĉi prov'o'j est'is far'at'a'j kiel de privat'a'j person'o'j, tiel ankaŭ de tut'a'j societ'o'j; ili en'glut'is grand'eg'a'n mult'o'n da labor'o'j kaj kelk'a'j el ili en'glut'is ankaŭ tre grand'a'j'n kapital'o'j'n; — kaj tamen el tiu ĉi tut'a grand'eg'a nombr'o nur du, sol'e nur du ating'is efektiv'iĝ'o'n kaj trov'is adept'o'j'n kaj praktik'a'n uz'o'n! Sed ankaŭ tiu'j ĉi du aper'is nur okaz'e, dank' al tio, ke unu el la aŭtor'o'j ne sci'is pri la labor'ad'o de la du'a. La aŭtor'o de la lingv'o Esperant'o, kiu dediĉ'is al si'a ide'o si'a'n tut'a'n viv'o'n, komenc'ant'e de la plej fru'a infan'ec'o, kiu kun tiu ĉi ide'o kun'kresk'iĝ'is kaj est'is pret'a ĉio'n ofer'i al ĝi, konfes'as mem, ke li'a'n energi'o'n sub'ten'ad'is nur tiu konsci'o, ke li kre'as i'o'n tia'n, kio ankoraŭ neniam ekzist'is, kaj ke la mal'facil'aĵ'o'j, kiu'j'n li renkont'ad'is en la daŭr'o de si'a labor'ad'o, est'is tiel grand'a'j kaj postul'is tiom mult'e da pacienc'o, ke se Volapük est'us aper'int'a 5-6 jar'o'j'n pli fru'e, kiam Esperant'o ne est'is ankoraŭ fin'it'a, li (la aŭtor'o de Esperant'o) cert'e perd'us la pacienc'o'n kaj rifuz'us la plu'a'n labor'ad'o'n super si'a lingv'o, malgraŭ ke li tut'e bon'e konsci'is la grand'eg'a'n pli'bon'ec'o'n de si'a lingv'o antaŭ Volapük.

El ĉio supr'e'dir'it'a vi kompren'os, ke nun, kiam la tut'a mond'o sci'as, ke du tut'e plen'a'j art'a'j lingv'o'j jam long'e ekzist'as, est'as tre dub'e, ke trov'iĝ'u iu, kiu entrepren'us nun simil'a'n Sizif'a'n labor'o'n de la komenc'o kaj hav'us sufiĉ'e da energi'o, por al'konduk'i ĝi'n al feliĉ'a fin'o, tiom pli ke li'n ne vigl'ig'us la esper'o don'i iam i'o'n pli bon'a'n ol tio, kio jam ekzist'as. Kiom mal'mult'e da esper'o hav'us tia entrepren'ant'o, oni vid'as la plej bon'e el tiu'j tre mult'a'j prov'o'j kaj projekt'o'j, kiu'j aper'is post Esperant'o : malgraŭ ke la aŭtor'o'j hav'is antaŭ si jam tut'e pret'a'n model'o'n, laŭ kiu ili pov'is labor'i, neni'a el tiu'j ĉi prov'o'j ne sol'e ne el'ir'is el la region'o de projekt'o'j, sed eĉ jam el tiu'j ĉi projekt'o'j mem oni klar'e vid'as, ke se ili'a'j aŭtor'o'j, hav'us la pacienc'o'n kaj pov'o'n al'konduk'i ili'n ĝis fin'o tiu'j ĉi labor'o'j prezent'iĝ'us ne pli bon'e, sed kontraŭ'e, mult'e mal'pli bon'e ol Esperant'o. Dum Esperant'o bon'eg'e kontent'ig'as ĉiu'j'n postul'o'j'n, kiu'j pov'as est'i far'at'a'j al lingv'o inter'naci'a (ekster'ordinar'a facil'ec'o, preciz'ec'o, riĉ'ec'o, natur'ec'o, viv'i'pov'ec'o, fleks'ebl'ec'o, sonor'ec'o k. t. p.), ĉiu el tiu'j projekt'o'j pen'as pli'bon'ig'i unu i'a'n flank'o'n de la lingv'o, ofer'ant'e por tio ĉi kontraŭ'vol'e ĉiu'j'n ali'a'j'n flank'o'j'n. Tiel ekzempl'e mult'a'j el la plej nov'a'j projekt'ist'o'j uz'as la sekv'ant'a'n ruz'aĵ'o'n : sci'ant'e, ke la publik'o taks'os ĉiu'n projekt'o'n konform'e al tio, kiel al ĝi rilat'os la instru'it'a'j lingv'ist'o'j, ili zorg'as ne pri tio, ke ili'a projekt'o est'u efektiv'e taŭg'a por io en la praktik'o, sed nur pri tio, ke ĝi en la unu'a minut'o far'u bon'a'n impres'o'n sur la lingv'ist'o'j'n; por tio ili pren'as si'a'j'n vort'o'j'n preskaŭ tut'e sen ia ŝanĝ'o el la plej grav'a'j jam ekzist'ant'a'j lingv'o'j natur'a'j. Ricev'int'e fraz'o'n skrib'it'a'n en tia projekt'it'a lingv'o, la lingv'ist'o'j rimark'as, ke ili per la unu'a foj'o kompren'is tiu'n ĉi fraz'o'n mult'e pli facil'e ol on Esperant'o, — kaj la projekt'ist'o'j jam triumf'as kaj anonc'as, ke ili'a « lingv'o » (se ili iam fin'os ĝi'n) est'os pli bon'a ol Esperant'o. Sed ĉiu prudent'a hom'o tuj konvink'iĝ'as, ke tio ĉi est'as nur iluzi'o, ke al la mal'grav'a princip'o, el'met'it'a pro montr'o kaj al'log'o, tie ĉi est'as ofer'it'a'j la princip'o'j plej grav'a'j (kiel ekzempl'e la facil'ec'o de la lingv'o por la ne'kler'ul'o'j, fleks'ebl'ec'o, riĉ'ec'o, preciz'ec'o k. t. p.), kaj ke se simil'a lingv'o eĉ pov'us est'i iam fin'it'a, ĝi en la fin'o absolut'e neni'o'n don'us! Ĉar se la plej grav'a merit'o de lingv'o inter'naci'a konsist'us en tio, ke ĝi kiel ebl'e plej facil'e est'u tuj kompren'at'a de la instru'it'a'j lingv'ist'o'j, ni ja por tio ĉi pov'us simpl'e pren'i i'a'n lingv'o'n, ekzempl'e la latin'a'n, tut'e sen i'a'j ŝanĝ'o'j, — kaj la instru'it'a'j lingv'ist'o'j ĝi'n ankoraŭ pli facil'e kompren'os per la unu'a foj'o! La princip'o de kiel ebl'e plej mal'grand'a ŝanĝ'ad'o de la natur'a'j vort'o'j ne sol'e est'is bon'e kon'at'a al la aŭtor'o de la lingv'o Esperant'o, sed ĝust'e de li la nov'a'j projekt'ist'o'j ja pren'is tiu'n ĉi princip'o'n : sed dum Esperant'o prudent'e kontent'ig'as tiu'n ĉi princip'o'n laŭ mezur'o de ebl'ec'o, pen'ant'e plej zorg'e, ke ĝi ne kontraŭ'ag'ad'u al ali'a'j pli grav'a'j princip'o'j de lingv'o inter'naci'a, la projekt'ist'o'j turn'as la lut'a'n atent'o'n nur sur tiu'n ĉi princip'o'n, kaj ĉio'n ali'a'n, ne'kompar'ebl'e pli grav'a'n, ili for'don'as kiel ofer'o'n, ĉar kun'ig'i kaj konsent'ig'i inter si divers'a'j'n princip'o'j'n ili ne pov'as kaj eĉ ne hav'as dezir'o'n, ĉar ili eĉ mem ne esper'as don'i i'o'n pret'a'n kaj taŭg'a'n, sed ili vol'as nur far'i efekt'o'n.

El ĉio supr'e'dir'it'a vi vid'as, ke ne ekzist'as eĉ la plej mal'grand'a kaŭz'o por tim'i, ke aper'us ia nov'a lingv'o, kiu el'puŝ'us Esperant'o'n, — tiu'n lingv'o'n, en kiu'n est'as en'met'it'a tiom da talent'o, tiom da ofer'o'j kaj tiom da jar'o'j da pacienc'a kaj varm'eg'e al'don'it'a labor'o, la lingv'o'n, kiu en la daŭr'o de mult'a'j jar'o'j est'as jam el'prov'it'a en ĉiu'j rilat'o'j kaj en la praktik'o tiel bon'eg'e plen'um'as ĉio'n tio'n, kio'n ni pov'as atend'i de lingv'o inter'naci'a. Sed por vi, estim'at'a'j aŭskult'ant'o'j, tio ĉi est'as ne sufiĉ'a : vi dezir'as, ke ni don'u al vi plen'a'n kaj sen'dub'a'n logik'a'n cert'ec'o'n pri tio, ke la lingv'o Esperant'o ne hav'os konkur'ant'o'j'n. Feliĉ'e ni trov'as ni'n en tia situaci'o, ke ni pov'as don'i al vi tiu'n ĉi plen'a'n cert'ec'o'n.

Se la tut'a esenc'o de lingv'o art'a konsist'us en ĝi'a gramatik'o, tiam de la moment'o de la aper'o de Volapük la demand'o de lingv'o inter'naci'a est'us solv'it'a por ĉiam kaj i'a'j konkur'ant'o'j al la lingv'o Volapük aper'i jam ne pov'us; ĉar malgraŭ divers'a'j erar'o'j la gramatik'o de Volapük est'as tiel facil'a kaj tiel simpl'a, ke don'i i'o'n mult'e pli facil'a'n kaj pli simpl'a'n oni jam ne pov'us. Lingv'o nov'a pov'us diferenc'i de Volapük nur per kelk'a'j bagatel'o'j, kaj ĉiu kompren'as, ke pro bagatel'o'j neni'u entrepren'us la kre'ad'o'n de nov'a lingv'o, kaj la mond'o pro bagatel'o'j ne rifuz'us la jam tut'e pret'a'n kaj el'prov'it'a'n lingv'o'n. En la ekstrem'a okaz'o la est'ont'a akademi'o aŭ kongres'o far'us en la Volapüka gramatik'o tiu'j'n ne'grand'a'j'n ŝanĝ'o'j'n, kiu'j montr'iĝ'us util'a'j, kaj lingv'o inter'naci'a sen ia dub'o rest'us Volapük, kaj ĉia konkur'ad'o est'us por ĉiam escept'it'a. Sed lingv'o konsist'as ne sol'e el gramatik'o, sed ankaŭ el vort'ar'o, kaj la el'lern'ad'o de la vort'ar'o postul'as en lingv'o art'a cent foj'o'j'n pli da temp'o, ol la el'lern'ad'o de la gramatik'o. Dum'e Volapük solv'is nur la demand'o'n de la gramatik'o, kaj la vort'ar'o'n ĝi las'is tut'e sen atent'o, don'int'e simpl'e tut'a'n kolekt'o'n da divers'a'j el'pens'it'a'j vort'o'j, kiu'j'n ĉiu nov'a aŭtor'o hav'us la rajt'o'n el'pens'i al si laŭ si'a propr'a dezir'o. Jen kial jam en la komenc'o mem de la ekzist'ad'o de Volapük eĉ la plej fervor'a'j Volapükistoj natur'e tim'is, ke morgaŭ aper'os nov'a lingv'o, tut'e ne simil'a je Volapük kaj inter la ambaŭ lingv'o'j komenc'iĝ'os batal'ad'o. Tut'e ali'a afer'o est'as kun Esperant'o : oni sci'as — kaj tio'n ĉi eĉ por unu minut'o neni'a esplor'ant'o ne'as, — ke Esperant'o solv'is ne sol'e la demand'o'n de la gramatik'o, sed ankaŭ la demand'o'n de la vort'ar'o, sekv'e ne unu mal'grand'a'n part'o'n de la problem'o, sed la tut'a'n problem'o'n. Kio do en tia okaz'o rest'is por far'i al la aŭtor'o de ia nov'a lingv'o, se tia iam aper'us? Al li rest'us jam neni'o ol . . . el'trov'i la jam el'trov'it'a'n Amerik'o'n! Ni prezent'u al ni efektiv'e, ke nun, malgraŭ la jam ekzist'ant'a, bon'eg'a en ĉiu'j rilat'o'j, ĉiu'flank'e el'prov'it'a, hav'ant'a jam mult'eg'o'n da adept'o'j kaj vast'a'n literatur'o'n lingv'o Esperant'o, aper'is tamen hom'o, kiu decid'is dediĉ'i tut'a'n seri'o'n da jar'o'j al la kre'ad'o de nov'a lingv'o, ke li sukces'is al'konduk'i si'a'n labor'o'n ĝis la fin'o kaj ke la lingv'o propon'it'a de li montr'iĝ'as efektiv'e pli bon'a ol Esperant'o, — ni rigard'u do, kia'n vid'o'n hav'us tiu ĉi lingv'o. Se la gramatik'o de la lingv'o Esperant'o, kiu don'as plen'a'n ebl'o'n esprim'i en la plej preciz'a manier'o ĉiu'j'n nuanc'o'j'n de la hom'a pens'o, konsist'as tut'e el 16 mal'grand'a'j regul'et'o'j kaj pov'as est'i el'lern'it'a en du'on'o da hor'o, — tiam kio'n la nov'a aŭtor'o pov'us don'i pli bon'a'n? En ekstrem'a okaz'o li don'us ebl'e anstataŭ 16 regul'o'j 15 kaj anstataŭ 30 minut'o'j da labor'ad'o postul'us 25 minut'o'j'n? Ĉu ne ver'e? Sed ĉu dezir'os iu pro tio ĉi kre'i nov'a'n lingv'o'n kaj ĉu la mond'o pro tia bagatel'o rifuz'os la jam ekzist'ant'a'n kaj ĉiu'flank'e el'prov'it'a'n? Sen'dub'e ne; en ekstrem'a okaz'o la mond'o dir'os : « se en vi'a gramatik'o ia bagatel'o est'as pli bon'a ol en Esperant'o, ni tiu'n ĉi bagatel'o'n en'konduk'os en Esperant'o'n kaj la afer'o est'os fin'it'a ». Kia est'os la vort'ar'o de tiu ĉi lingv'o? En la nun'a temp'o neni'a esplor'ant'o jam dub'as, ke la vort'ar'o de lingv'o inter'naci'a ne pov'as konsist'i el vort'o'j arbitr'e el'pens'it'a'j, sed dev'as konsist'i nepr'e el vort'o'j roman'a-german'a'j en ili'a plej komun'e uz'at'a form'o; tio ĉi est'as ne por tio, ke — kiel opini'as mult'a'j pli nov'a'j projekt'ist'o'j — la instru'it'a'j lingv'ist'o'j pov'u tuj kompren'i tekst'o'n skrib'it'a'n en tiu ĉi lingv'o (en tia afer'o, kiel lingv'o inter'naci'a, la instru'it'a'j lingv'ist'o'j lud'as la last'a'n rol'o'n, ĉar por ili ja tia lingv'o est'as mal'plej bezon'a), sed pro ali'a'j, pli grav'a'j kaŭz'o'j. Tiel ekzempl'e ekzist'as grand'eg'a nombr'o da vort'o'j tiel nom'at'a'j « fremd'a'j », kiu'j en ĉiu'j lingv'o'j est'as uz'at'a'j egal'e kaj al ĉiu'j est'as kon'at'a'j sen el'lern'ad'o kaj kiu'j'n ne uz'i est'us rekt'a absurd'o; al ili unison'e dev'as son'i ankaŭ ĉiu'j ali'a'j vort'o'j de la vort'ar'o, ĉar ali'e la lingv'o est'us sovaĝ'a, sur ĉiu paŝ'o est'us kun'puŝ'iĝ'o de element'o'j, mal'kompren'iĝ'o'j, kaj la konstant'a regul'a riĉ'iĝ'ad'o de la lingv'o est'us mal'facil'ig'it'a. Ekzist'as ankoraŭ divers'a'j ali'a'j kaŭz'o'j, pro kiu'j la vort'ar'o dev'as est'i kun'met'it'a nur el tia'j vort'o'j kaj ne el ali'a'j, sed pri tiu'j ĉi kaŭz'o'j, kiel tro special'a'j, ni tie ĉi detal'e ne parol'os. Est'os sufiĉ'e, se ni nur dir'os, ke ĉiu'j plej nov'a'j esplor'ant'o'j akcept'as tiu'n ĉi leĝ'o'n por la vort'ar'o kiel al'las'ant'a'n jam neni'a'n dub'o'n. Kaj ĉar la lingv'o Esperant'o ĝust'e per tiu ĉi leĝ'o si'n gvid'is kaj ĉar ĉe tiu ĉi leĝ'o grand'a arbitr'o en la elekt'o de vort'o'j ekzist'i ne pov'as, rest'as la demand'o, kio'n do pov'us al ni don'i aŭtor'o de nov'a lingv'o, se tia est'us kre'it'a? Est'as ver'o, ke al tiu aŭ ali'a vort'o oni pov'us don'i pli oportun'a'n form'o'n, — sed da tia'j vort'o'j ekzist'as tre ne'mult'e. Tio'n ĉi oni la plej bon'e vid'as el tio, ke kia'n ajn el la mult'a'j projekt'o'j aper'int'a'j post Esperant'o vi pren'us, vi trov'os en ĉiu el ili almenaŭ 60% da vort'o'j, kiu'j hav'as tut'e tiu'n sam'a'n form'o'n, kiel en Esperant'o. Kaj se vi al tio ĉi ankoraŭ al'don'os, ke ankaŭ la rest'a'j 40% da vort'o'j diferenc'as de la Esperant'a form'o plej'e nur tial, ke la aŭtor'o'j de tiu'j projekt'o'j aŭ ne turn'is atent'o'n sur divers'a'j'n princip'o'j'n, kiu'j por lingv'o inter'naci'a est'as tre'eg'e grav'a'j, aŭ simpl'e ŝanĝ'is la vort'o'j'n tut'e sen ia bezon'o, — vi facil'e ven'os al la konklud'o, ke la efektiv'a nombr'o da vort'o'j, al kiu'j oni anstataŭ la form'o Esperant'a pov'us don'i form'o'n pli oportun'a'n, prezent'as ne pli ol i'a'j'n 10%. Sed se en la Esperant'a gramatik'o oni preskaŭ neni'o'n pov'as ŝanĝ'i kaj en la vort'ar'o oni pov'us ŝanĝ'i nur i'a'j'n 10% da vort'o'j, tiam est'as la demand'o, kio'n do prezent'us per si la nov'a lingv'o, se ĝi iam est'us kre'it'a kaj se ĝi efektiv'e montr'iĝ'us kiel lingv'o taŭg'a en ĉiu'j rilat'o'j? Tio ĉi est'us ne nov'a lingv'o, sed nur iom ŝanĝ'it'a lingv'o Esperant'o! Sekv'e la tut'a demand'o pri la est'ont'ec'o de la lingv'o inter'naci'a al'konduk'iĝ'as nur al tio, ĉu Esperant'o est'os akcept'it'a sen'ŝanĝ'e en ĝi'a nun'a form'o, aŭ en ĝi est'os far'it'a'j iam i'a'j ŝanĝ'o'j! Sed tiu ĉi demand'o por la esperant'ist'o'j hav'as jam neni'a'n signif'o'n; ili protest'as nur kontraŭ tio, se apart'a'j person'o'j vol'as ŝanĝ'i Esperant'o'n laŭ si'a bon'trov'o; sed se iam aŭtoritat'a kongres'o aŭ akademi'o decid'os far'i en la lingv'o tia'j'n aŭ ali'a'j'n ŝanĝ'o'j'n, la esperant'ist'o'j akcept'os tio'n ĉi kun plezur'o kaj neni'o'n perd'os de tio ĉi : ili ne bezon'os tiam de la komenc'o el'lern'i i'a'n nov'a'n mal'facil'a'n lingv'o'n, sed ili bezon'os nur ofer'i unu aŭ kelk'a'j'n tag'o'j'n por la el'lern'o de tiu'j ŝanĝ'o'j en la lingv'o, kiu'j est'os far'it'a'j, kaj la afer'o est'os fin'it'a.

La esperant'ist'o'j tut'e ne pretend'as, ke ili'a lingv'o prezent'as i'o'n tiom perfekt'a'n, ke neni'o pli alt'a jam pov'us ekzist'i. Kontraŭ'e : kiam efektiv'iĝ'os aŭtoritat'a kongres'o, pri kiu oni sci'os, ke ĝi'a decid'o hav'os fort'o'n por la mond'o, la esperant'ist'o'j mem propon'os al ĝi difin'i komitat'o'n, kiu okup'us si'n je la tra'rigard'o de la lingv'o kaj far'us en ĝi ĉiu'j'n util'a'j'n pli'bon'ig'o'j'n, se eĉ por tio ĉi oni dev'us ŝanĝ'i la lingv'o'n ĝis plen'a ne're'kon'ebl'ec'o; sed ĉar ekzist'as neni'a ebl'o antaŭ'vid'i, ĉu tiu ĉi labor'o en'tut'e sukces'os al la komitat'o, ĉu ĝi ne daŭr'os sen'fin'a'n seri'o'n da jar'o'j, ĉu ĝi en konsent'ec'o est'os al'konduk'it'a al feliĉ'a fin'o kaj ĉu la fin'it'a labor'o en la praktik'o montr'iĝ'os tut'e taŭg'a, sekv'e kompren'ebl'e est'us tre mal'saĝ'e kaj ne'pardon'ebl'e de la flank'o de la komitat'o, se ĝi pro la problem'a est'ont'aĵ'o rifuz'us la fakt'a'n kaj en ĉiu'j rilat'o'j fin'it'a'n kaj el'prov'it'a'n nun'aĵ'o'n; sekv'e se eĉ la kongres'o ven'us al la konklud'o, ke Esperant'o ne est'as bon'a, ĝi pov'us decid'i nur la jen'o'n : akcept'i dum'e la lingv'o'n Esperant'o en ĝi'a nun'a form'a kaj paralel'e kun tio ĉi difin'i komitat'o'n, kiu okup'us si'n je la perfekt'ig'o de tiu ĉi lingv'o aŭ je la kre'o de ia nov'a lingv'o pli ideal'a; kaj nur tiam, kiam kun la temp'o montr'iĝ'us, ke la labor'ad'o de la komitat'o est'as feliĉ'e al'konduk'it'a al fin'o kaj post mult'a'j prov'o'j montr'iĝ'is tut'e taŭg'a, nur tiam oni pov'us anonc'i, ke la nun'a form'o de la lingv'o inter'naci'a est'as eks'ig'at'a kaj anstataŭ ĝi en'ir'as en la viv'o'n la form'o nov'a. Ĉiu prudent'a hom'o konsent'os, ke la kongres'o pov'as ag'i nur tiel kaj ne ali'e. Sekv'e se ni eĉ supoz'os, ke fin'a lingv'o de la est'ont'a'j generaci'o'j est'os ne Esperant'o, sed ia ali'a ankoraŭ el'labor'ot'a lingv'o, en ĉia okaz'o la voj'o al tiu lingv'o nepr'e dev'as konduk'i tra Esperant'o.

Sekv'e resum'ant'e ĉio'n, kio'n ni dir'is de la komenc'o ĝis la nun'a minut'o, ni turn'as vi'a'n atent'o'n sur tio'n, ke ni ven'is al la sekv'ant'a'j konklud'o'j :

1. La en'konduk'o de lingv'o inter'naci'a al'port'us al la hom'ar'o grand'eg'a'n util'o'n;

2. La en'konduk'o de lingv'o inter'naci'a est'as tut'e ebl'a;

3. La en'konduk'o de lingv'o inter'naci'a pli aŭ mal'pli fru'e nepr'e kaj sen'dub'e efektiv'iĝ'os, kiom ajn la rutin'ist'o'j batal'us kontraŭ tio ĉi;

4. Kiel inter'naci'a neniam est'os elekt'it'a ia ali'a lingv'o krom art'a;

5. Kiel inter'naci'a neniam est'os elekt'it'a ia ali'a lingv'o krom Esperant'o; ĝi aŭ est'os las'it'a por ĉiam en ĝi'a nun'a form'o, aŭ en ĝi est'os post'e far'it'a'j i'a'j ŝanĝ'o'j.

Kaj nun ni rigard'u, kio sekv'as el ĉio, kio'n ni supr'e dir'is. Unu'e sekv'as tio, ke la esperant'ist'o'j tut'e ne est'as tia'j fantazi'ist'o'j, kia'j ili ŝajn'as al mult'a'j tiel nom'at'a'j « saĝ'a'j » kaj « praktik'a'j » hom'o'j, kiu'j juĝ'as pri ĉio supr'aĵ'e kaj sen ia logik'a pri'pens'o kaj mezur'as ĉio'n per mezur'il'o de la mod'o. Ili batal'as por afer'o, kiu ne sol'e hav'as grand'eg'a'n grav'ec'o'n por la hom'ar'o, sed kiu al tio hav'as en si neni'o'n fantazi'a'n kaj kiu pli aŭ mal'pli fru'e dev'as efektiv'iĝ'i kaj nepr'e efektiv'iĝ'os, kiom ajn la inerci'ul'o'j batal'us kontraŭ ĝi, kiom ajn la saĝ'ul'o'j ŝerc'ad'us pri ĝi. Kiel est'as sen'dub'e, ke post la nokt'o ven'as maten'o, tiel sen'dub'e est'as, ke post mal'long'a aŭ long'a batal'ad'o Esperant'o pli aŭ mal'pli fru'e est'os en'konduk'it'a en komun'a'n uz'o'n por la komunik'iĝ'o'j inter'naci'a'j. Ni konfirm'as tio'n ĉi kuraĝ'e ne tial, ke ni tiel vol'as, ke ni tio'n esper'as, sed tial, ke la konklud'o'j de simpl'a logik'o dir'as, ke tiel est'i dev'as kaj ke ali'e est'i ne pov'as. Long'a'n temp'o'n ebl'e ankoraŭ la esperant'ist'o'j dev'os batal'ad'i, long'a'n temp'o'n ebl'e ankoraŭ ĉia bub'o ĵet'ad'os sur ili'n ŝton'o'j'n, kot'o'n kaj mal'saĝ'a'j'n sprit'aĵ'o'j'n, sed tio, kio dev'as ven'i, pli aŭ mal'pli fru'e ven'os. La iniciator'o'j de la Esperant'a afer'o ebl'e ne ĝis'viv'os ĝis tiu temp'o, kiam far'iĝ'os vid'ebl'a'j la frukt'o'j de ili'a ag'ad'o, ili ir'os ebl'e en la tomb'o'n kun la mal'estim'a nom'o de hom'o'j, kiu'j okup'ad'is si'n je infan'aĵ'o'j, sed pli aŭ mal'pli fru'e por la mal'dolĉ'a kalik'o, kiu'n ili trink'as el la man'o'j de la sam'temp'ul'o'j, la post'e'ul'o'j konstru'os al ili monument'o'j'n kaj el'parol'ad'os ili'a'n nom'o'n kun la plej grand'a dank'o. Long'e ankoraŭ ebl'e ili ŝajn'os al la mond'o sen'fort'a'j, mult'a'j'n foj'o'j'n ebl'e ankoraŭ ili'a afer'o ŝajn'os al la mond'o eĉ mort'int'a kaj je ĉiam en'ter'ig'it'a — sed tiu ĉi afer'o jam neniam mort'os, ĉar ĝi mort'i jam neniam pov'as. La afer'o viv'os kaj konstant'e re'memor'ig'ad'os pri si; post ĉiu nov'a silent'a temp'o, se ĝi eĉ daŭr'us dek'o'n da jar'o'j, aper'os nov'a re'vigl'iĝ'o; kiam lac'iĝ'os unu'j batal'ant'o'j, aper'os pli aŭ mal'pli fru'e nov'a'j energi'a'j batal'ant'o'j, kaj tiel la afer'o ir'os tiel long'e, ĝis fin'e ĝi plen'e ating'os si'a'n cel'o'n. Ne mal'ĝoj'u tial, Esperant'ist'o'j, se ne'saĝ'a'j hom'o'j ironi'e rimark'as al vi, ke vi est'as ankoraŭ tre mal'mult'a'j, ne perd'u la kuraĝ'o'n, se vi'a afer'o ir'as mal'rapid'e. La afer'o konsist'as ne en rapid'ec'o, sed en cert'ec'o. Mult'e da sen'cel'a'j afer'o'j ek'bril'is antaŭ la mond'o rapid'e, sed ankaŭ rapid'e fal'is; afer'o bon'a kaj cert'a progres'as ordinar'e mal'rapid'e kaj kun grand'a'j mal'help'o'j.

Rp.	Amoni'o klor'a . . . . . . . . . .	0,5
	Zink'o sulfur'a. . . . . . . . . .	1,25
	Solv'e en :
	Akv'o distil'it'a . . . . . . . . .	200,0
	Al'don'u :
	Kamfor'o. . . . . . . . . . . . .	0,4
	Solv'it'a en :
	Spirit'o vin'a dis'solv'it'a. . . . .	20,0
	Al'don'u :
	Safran'o. . . . . . . . . . . . .	0,1
	Ten'u 24 hor'o'j'n oft'e sku'ant'e, filtr'u.

Mi	Ja	ja
ne	nje, njet	nje
sci	znatj	znaju
as	oznaĉajet nastojaŝĉeje vremja glagola	znaju
kie	gdje	gdje
mi	ja	ja
las	ostavljatj	ostavil
is	oznaĉajet proŝedŝeje vremja	ostavil
mi	ja	(moj) moju
a	oznaĉajet prilagatelnoje
n	oznaĉajet vinitelnij padeĵ
bast'o'n	palka	palku
o	oznaĉajet suŝĉestvitelnoje
n	oznaĉajet vinitelnij padeĵ
ĉu	li	li
vi	vi, ti	vi
ĝi	on'o	(jego) jejo
n	oznaĉajet vinitelnij padeĵ	(jego) jejo
ne	nje	nje
vid	vidjetj	vidjel (i)
is	oznaĉajet proŝedŝeje vremja	vidjel (i)

Ekzerc'o'j		1
Fabel'o'j Kaj Legend'o'j
La nov'a'j vest'o'j de la reĝ'o		19
Aleksandro Macedon'a (V. Jabec)		24
Kiu est'as la plej bon'a amik'o de la vir'o?		26
La de'ven'o de la vir'in'o		28
La nask'iĝ'o de la tabak'o (C. Bachiller)		30
Karagara		34
La vir'in'et'o de mar'o		35
Anekdot'o'j		61
Rakont'o'j
Nokt'o		92
La hejm'o de la meti'ist'o		108
La forges'it'a pip'o (A. Edelmann)		117
Artur'o		122
La nigr'a vir'in'o		138
La kar'a'j bracelet'o'j		143
Nur unu vort'o'n		145
La porci'o da glaci'aĵ'o		154
El La Viv'o Kaj Scienc'o'j
Bagatel'o'j		178
Fingr'a kalendar'o		208
El la poŝt'o		214
La loĝ'ej'o'j de la termit'o'j		222
Korespond'ad'o komerc'a		227
Kronik'a katara konjunktiv'it'o		229
La sun'horloĝ'o en Dijon		235
Artikol'o'j Pri Esperant'o
El la unu'a libr'o de la lingv'o Esperant'o		241
Plen'a gramatik'o de Esperant'o		254
Al la histori'o de la prov'o'j de lingv'o'j tut'mond'a'j de Leibnitz ĝis la nun'a temp'o		256
Esenc'o kaj est'ont'ec'o de la ide'o de lingv'o inter'naci'a		268
Poezi'o
L. Zamenhof. —	La esper'o	317
—	La voj'o	318
—	Al la frat'o'j	319
—	Mi'a pens'o	321
—	Ho mi'a kor'	322
—	La vojevod'o (Mickiewicz)	323
—	La roz'et'o (Goethe)	325
—	En nord' unu pin'o (Heine)	326
—	En sonĝ'o (Heine)	326
—	Lorelej' (Heine)	327
—	Kant'o de student'o'j	323
—	Al la reĝ'o	329
—	Nokt'a kant'o de soldat'o (W. Hauff)	330
—	Kant'o de l'lig'o (A. Mozart)	330
—	La kapel'o (L. Uhland)	331
—	La gaj'a migr'ant'o	332
—	La voj'o (B. N. Delvig)	339
Le'o Bel'mont. —	Nokt' en la kor'o (Byron)	333
—	Al brust'o, al mi'n (Heine)	334
V. Devjatnin. —	Printemp'o	335
—	Ŝip'et'o	335
—	Sciur'o kaj papag'o	336
—	Anĝel'o (Lermontov)	336
—	Husar'o (Puŝkin)	337
—	Infan'o de zorg'o (Herder)	341
—	Esper'o (Schiller)	343
—	Garanti'o (Schiller)	344
A. Dombrowski. —	Mi'a mizer'o	348
—	Nov'a kant'o	349
—	La mal'liber'ul'o	350
M. Goldberg. —	La tur'o babilona	351
—	Nov'a Di'o {S. Frug)	353
—	Cign'o, ezok'o kaj kankr'o (Krylov)	359
A. Grabowski. —	Tri Budrysoj (Mickiewicz)	360
—	Rev'aĵ'o (P. Dalman)	361
—	Excelsior (Longfellow)	362
—	La pluv'a tag'o (Longfellow)	364
—	La sag'o kaj la kant'o (Longfellow)	364
—	Sonor'il'o'j de vesper'o (T. Moore)	365
E. Haller. —	Mi rakont'is (Vejnberg)	366
G. Janowski. —	Mi el'ir'as (Lermontov}	366
D. Jegorov. —	Aŭtun'o	367
F. de Kanaloŝŝy-Lefler. —	Kuŝ'as somer'o (Heine)	368
A. Kofman. —	Fil'in'o de Iftah	368
—	La sklav'o'ŝip'o (Heine)	374
V. Langlet. —	Al la memor'o de Józef Wasniewski	378
R. Libeks. —	Latv'a popol'a kant'o	380
I. Lojko. —	Mal'grand'-rus'a kant'et'o	380
—	Profet'o (Lermontov)	381
F. Lorenc. —	Alaŭd'et'o (Bohem'e)	382
A. Naumann. —	Mi am'is vi'n	383
—	Printemp'o ven'os	384
Poet'et'o. —	La Ĉas'o	384
I. Seleznet. —	Kant'o	385
—	Ne riproĉ'u la sort'o'n	386
—	Rev'o	386
E. Smetanka. —	La poet'o (V. Halek)	387
L. Sokolov. —	La vel'o (Lermontov)	388
M. Solovjev. —	Plend'o	388
—	Tri palm'o'j (Lermontov)	389
K. Svanbom. —	Laŭ sved'a melodi'o	391
S. Satunovski. —	Ne dir'u (Nadson)	391
W. Waher. —	Spirit'a Ŝip'o	392
J. Wasniewski. —	El la paper'uj'o de mi'a'j fabl'o'j	391
E. de Wahl. —	Ĉe l' mar'o (Heine)	395
F. Zamenhof. —	Vers'aĵ'o sen fin'o	395
—	Vizit'o de la stel'o'j sur la ter'o	397
O. Zeidlitz. —	Vesper'o (A. Nikander)	402
L. Zamenhof. —	El Hamlet'o	403
A. Kofman. —	El Iliad'o	441
Al'don'o
Preĝ'o sub la verd'a standard'o		459

1a	monat'o	(Januar'o)	komenc'as	de la	punkt'o	A (Alt'a)
2a	—	(Februar'o)	—		—	D (Di'a)
3a	—	(Mart'o)	—		—	D (don'o)
4a	—	(April'o)	—		—	G (grand'a)
5a	—	(Maj'o)	—		—	B (be'n')
6a	—	(Juni'o)	—		—	E (Esper'o)
7a	—	(Juli'o)	—		—	G (gvid'u)
8a	—	(Aŭgust'o)	—		—	C (ĉio'n)
9a	—	(Septembr'o)	—		—	F (firm'e)
10a	—	(Oktobr'o)	—		—	A (al)
11a	—	(Novembr'o)	—		—	D (dezir'a)
12a	—	(Decembr'o)	—		—	F (fin'o).